Y Tyst

NODION. NiD yw y Cynghrair Cen- Mynegiad y edlaethol Cymreig wedi gad- Cynghrair ael i ddiwrnod fyned heibio, Cymreig. wedi i'r Mesur Gorthrech i Gymru fyned drwy y Senedd, heb drefnu ar unwaith i'w wynebu ac i'w ymladd hyd y diwedd. Fel y dywed y Myn- egiad, ein bai fel Cymry yw gweinyddu y Ddeddf yn ei llythyren, ac with wneyd hyny, mae wedi datguddio ei gwendid a'i hanallu. Bwriadwyd hi i wasanaethu dybenion y cler- igiaid, ac i waddoli'r catecism ar draul y trethdalwyr, ond wrth fynu ufudd-dod i bob adran ohoni, fel y gwna Cynghorau Sirol Cymru, gwneir cynllwyn y clerig a'r Llywod- raeth yn hollol ddirym. Os oes raid, yn ol y D leddf, csod-adeiladau yr Ysgolion Enwadol ar yr un tir a'r hen Ysgolion Byrddol, yna rnae yn anobeithiol i'r clerig gael ei gyfran o'r dreth hyd nes ufuddha. Gan hyny, yn hytrach na gorfodir clerigiaid i ufuddhau i'r Ddeddf, darparwyd y Mesur Gorthrech i or- fodi'r Cynghoran i gymeryd yr Ysgolion salw, afiach, ac anghymwys hyn, dan eu nawdd, a'u cydnabod fel rhai effei thiol, neu gael eu difreinio fel Awdurdodau Addysg,. ac i'r Bwrdd Addysg yn uniongyrchol eu gwaddoli o'r grants a gyfrenir iddynt fel Cynghorau n zn gan y Llywodraeth. Mewn gair, mae'r Ddeddf, o'i chadw yn fanwl, wedi gorfodi'r Cynghorau i withod yr Ysgolion Enwadol, ac Wedi siomi y clerigiaid yn eu rhaib, ac felly Huniwyd Mesur i orfodi'r Cynghorau i dori llythyren ac ysbryd y Ddeddf Addysg ei hun. Mawr y stwr a geidw'r Enwadwyr yn nghylch cyfraith a threfn byddai yn bui-ion iddynt ysgubo o flaen eu drysau eu hunain yn gyntaf. Wele hwynt yn pasio cyfraith i orthrechu'r Cynghorau Cymreig i dori ar ddarbodion cyfraith arall! Eithr un o gamgymeriadau dybryd Balfour a'r Esgobion yn ngln a Chymrn yw hyn eto; tybiant y dychrynant ni trwy fygwth gorthrech Cant Weled cyn bo hir eu ffolineb, ac mai ymgym- eriad go anhawdd yw difreinio a gorthrechu cenedl. Chwarddal Balfour am ein pen ar ddechreu'r cweryl; erbyn hyn mae ei Ddeddf Gorthrech yn addefiad o orchfygiad. YN gyntaf oil, fel y dywed Beth i'w y Mynegiad eto, rhaid cael T,Vrieyd arian i gario yr ymgyrch yn mlaen yn llwyddianus yn el'byn y gelyn. Credwn na bydd apel y Cynghrair yn ofer. Mae Cymru wedi rhoi ei Haw ar yr aradr, a rhaid bellach ddwyn y gvvys yn syth i'r dalar. Ni bu Cymru erioed pior unol ar ddim ag y mae yn ei gwrthwyneb- lad i'r clerig sangu ar ei chydwybod. Mae ei b ^hynghorau Sirol wedi eu hethol yn un Pwrpas i wrthsefyll y gormes hwn. Mae isleu l,000p rhag blaen i gyfarfod a rheid- lau rhyfel, a da genym weled fod 500p eisoes Wedi d'od i law drwy egnïon personol ein Cadlyw godidog, Lloyd George. Credwn na I'aid aros ond ychydig ddyddiau am y ihelyw. Ond i ba beth y soniwn am y rhelyw? Dylai Cymru ar unwaith gasglu trysorfa bumwaith gymaint yn ddiymdroi cwrdd a'r gelyn ar fwy nag un llinell. Yn n Wlr, mae ein dyfodol fel cenedl yn dibynu bron yn gyfangwbl ar ein gwaith yn ymladd yn awr. Osyr enciliwn yn awr dan gyfarth- iad y clerigiaid ¡t'u cyfeillion, gwarthnodir ni byth fel cenedl o lyfriaid, y rhai a heriasant gyfraith a Senedd ar dir cydwybod, ond a ffoisant o flaen Mesur Gorthrech hawdd ei gyfarfod. O'r ochr arall, os safwn ein tir yn awr, gan wrthwynebu hyd y ffos olaf os bydd raid, yna codir Cymru i uwch tir yn mysg y cenedloedd Prydeinig nag y bu er dyddiau Llywelyn a G-lyndwr. Mae llwyddiant yn awr yn golygu ein hunaniaeth fel cenedl, a pharch ein chwaer genedloedd tuag atom tra bo dw'r yn rhedeg. Ond os methwn yn awr, trwy frad neu lwfrdra, byddwn yn deilwng nod i ddirmyg a gwawd cenedloedd ereill, a chollwn ein hunan-barch yn y fargen. I'r gad, Gymru, ac yn gyntaf trwy y boced. MAE'U gofyniad wedi ei roi Enwadaeth y ugeiniau o weithiau er 1902, Bwrdd Addysg. yn nglyn a'r Ysgolion Enwadol trnenus a gydua- byddid gan y Swyddfa Addysg, paham y eaniatai Arolygwyr y Llywodraeth i'r sefydl- iadau hyn fodoli flwyddyn ar ol blwvddyn, heb gymaint a gair yn eu herby n yn eu had- roddiadau swyddogol ? Yn sir Forganwg, er Z, t5 engraifffc, o'r llu Ysgolion Enwadol sydd o'i mewn, pan wnaed ymchwiliad, nid oedd ond un yn unig a ddeuai i fyilY ag amodau cymedrol swyddog y Cynghor fel adeiiad iach, glan, a chymhwys i addysgu plant o'i fewn. Ac eto, yr oeddyot oil yn derbyn y grant llawn o'r Llywodraeth, ac yn cael eu cydna- bod fel adeiladau ac ysgolion effeithiol,' cyn i'r Ddeddf newydd dd'od i rym, a cheisir gorfodi'r Cynghorau i'w cydnabod felly eto. Beth sydd yn cyfrif am hyn oil ? Lie bu'r Arolygwyr ar hyd y blynyddau ? Etyb Syr George Kekewich yn y Daily News y Sadwrn diweddaf. Yr oedd yr Arolygwyr wedi gwneyd eu gwaith, a'r ysgolion hyn, gan mwyaf, rhywbryd neu gilydd, wedi eu condemnio ganddynt. Ond mor gynted ag y gwneid hyny, ymwthiai'r clerigiaid neu eu eyfeillion i'r Swyddfa Addysg, a llwyddent bron yn ddieithriad i gael gan yr awdurdodau i ddileu neu anwybyddu adroddiad yr Arol- ygwr. Y canlyniad naturiol ydoedd fod yr Arolygwr, wedi'r fath snub, yn peidio a'i gondemniad mwy, ac yn gadael i'r Bwrdd a'r clerig gael eu ffordd. Pe yr ymgyndynai ac y parhiii i gondemnio, y tebygolrwydd yw y caffai rybudd i ymadael, fel y cafodd Syr George Kekewich. Os gwir hyn, ac nid oes neb wyr yn well na Syr George, canys bu yn brif ysgrifenydd y Bwrdd am flynyddau lawer, yr unig esboniad yw ffafr y Bwrdd i gatecism, a chredo, ac enwadaeth. With gwrs, yr oedd hyn yn berlfaith hysbys o'r blaen, canys dyna sydd yn cyfrif am Ddeddf Addysg 1902 ond peth buddiol, er hyny, yw ei gael ar ddu a gwyn gan un a wyr y cyfan. WRTH ddesgrifio'r gwrth- Esgob wrth safiad ardderchog a wnaeth ei fodd. Lloyd George a'r aelodau Cymreig yn erbyn traha Cloadur Lowther a Balfour, ysgrifena goheb- ydd arbenig Llundeinig y geiriau a ganlyn :— Os oedd rhai aelodau Cymreig yn tueddu i ildio, gall fod eu calonau wedi eu caledu wrth edrych i fyny i oriel yr arglwyddi. Yno eis- teddai Esgob Llandaf ac Esgob Tyddewi. Yr oedd Esgob Llandaf y diwrnod cynt wedi el pleidleisio yn Nhy'r Arglwyddi-yr unig un o dri-ar-ddeg o esgobion—yn erbyn gwelliant Archesgob Caergaint yn mhlaid tymhor ter- fynedig I weithrediad y Mesur Trwyddedol, ac yn awr yr oedd y Llywodraeth yn cyflawni gwaith a barai iddo wenu yn foddhaus.' Awgrymiadol iawn yn wir-un diwrnod yn pleidio'r bragwr a'r tafarnwr, a'r nesaf yn 'gwenu yn foddhaus' uwoh budrwaith y Llywodraeth yn sarnu Cymru, ac yn llindagu ei chynrychiolwyr yn y Senedd. Un esgob a allodd bleidio Bung yn hyf a gwynefc-igored, ac nid yw yn syn mai yr un hwnw hefyd oedd perchen y wen grybwylledig. Ond chwareu teg iddo, yr oedd cysondeb yn galw am hyn. Mae gwaddoli tafarn yn golygu llindagiad cenedl, ac wedi'r f6t naturiol oedd y wêa. Eithr daw dydd y cyfrif am hyn oil, a daw yn fuan. MAE y Parch J. R. Davies, Y Parch J. R. Mount Stuart, Caerdydd, Davies. wedi ymneillduo o'r weinid- ogaeth sefydlog ar ol gwas- anaeth diwyd, dystaw, a llwyddianus am 35 o flynyddau, y rhan fwyaf ohonynt yn nhref boblog Caerdydd. Nid yw ei iechyd wedi bod yn hollol yr un peth wedi colli ohono ei anwyl briod, yr hon oedd un o I ragoi,olion y ddaear,' ychydig flynyddau yn ol. Barnodd yn ddoeth ymddadrys eleni oddiwrth y fugeil- iaeth sefydlog, a gwasanaethu yr eglwysi a geisiant ei lafur Sabbathol. Mae yn pregethu mor gryf a chymeradwy ag erioed, a bydd yn Uawenydd ganddo gynoi thwyo ei frodyr a'r eglwysi. Ei gyfeinad ar hyn o bryd yw 97, Grange Gardens, Caerdydd. H.