Y Tyst

,'r Ty Cyffredin, lle y mae dynion o athrylith nodedig dipyn yn brin. Adfeddianu y sedd a wnaed y n Lanark Collwyd hi mewn etholiad achlysurol yn 1901, drwy fod ymgeisydd Llafur ar y maes, a bod un o deulu yr Harms- worth yn ymgeisydd Rhyddfrydig. Tueddir i amheu Rhyddfrydiaeth y teulu hwn, ac nid heb achos, pan gofir nodwedd rhai o'u newyddiad- uron-y Daily Mail, er engraifft. Yr oedd cryn anfoddlonrwydd ar y pryd fod un o'r enw Harmsworth yn cynrychioli y blaid Ryddfrydig. Dyma y niferi yn 1901: — Rattigan (Tori) 5673 Harmsworth (Rhydd.) 4769 Smillie (Llafur) 2,900 Mwyfrif i'r Tori 904 Pan fu farw yn ddiweddar Syr W. H. Rattigan, yr aelod damweiniol, penderfynodd y Rhydd- frydwyr gael ymgeisydd a unai bob adran yn y blaid, a chafwyd ef yn Proffeswr Findlay. Mawr obeithid hefyd nad ymyrai Plaid Llafur yn yr etholiad, gan fod enill y sedd yu feddiant iddi ei hun wedi ei brofi yu anmhosibl yn mrwydr 1901 Ocer hollol oedd y gobaith hwn, a gwell o hyn allan ydyw peidio dysgviyl dim o'r fath oddiwrth blaid sydd a'i bryd yn fwy ar ddinystrio y blaid Ryddfrydig nag ar enill seddau oddiar y Toriaid. Y mae yn rhy hun- anol yn mhob ystyr i gael p \rch ua chefuogaeth y rhai a geisiant les y llaweroedd. Fodd bynag, methodd yn ei hamcan yn Lanark y tro hwn. Cafwyd buddugoliaeth ardderchog ar y ddau wrthymgeisydd, fel y dengys y ffugyrau:— Findlay (Rhydd.) 5,619 Touch (Tori) 4 677 Robertson (Llafur) 3 984 Mwyafrif Rhyddfrydig 942 Ni bu y Dywysogaeth erioed F Sefyllfa yn yn gymaint o wrthrych sylw I Ngkymrlu. a thestyn ymddyddan yr boll wlad ag ydyw yn awr. Yr ydys i ddiolch i Mr Balfour, y Prifweinidog egwan a diegwyddor, a Mr Lowther, ei Gadeir- ydd ofnus a gwasaidd, am y fraint hon. Ychydig a feddyliasant pan yn cario Mesur Gorthrech drwy rym y Clodur, gan nacau unrhyw fath o ddadl nac ymdrafodaeth arno, eu bod yn prysuro eu dinystr eu hunain, gan hy- rwyddo llwyddiant yr acnos y ceisient ei ladd. Cydnebydd pob dyn teg a chyfarwydd a hanes y Ty Cyffredin na fu o fewn cof yr hynaf yn y Ty yr un Prifweinidog a wnaeth gynifer o gam- gymeriadau pwysig fel Arweinydd y Ty ag a waaed gan Arthur Balfour yn ysbaid y tymhor cymharol fyr y mae yr awenau wedi bod yn ei law. Nid oes neb wedi sathru cymaint ar hawliau y Ty, na neb wedi darostwng urddas y Ty, na neb wedi ysbeilio rhyddid y Ty fel y gwnaeth efe. Priodola ei ddallb!eidwyr yr oil i'r hyn alwant yn fedr ynddo. Cywirach fyddai gbsod y gair ttiyll yn lie y gair medr, gan mai drwy ystryw y llwydda yn benaf i gario ei gynlluniau allan. Teimlir yn gyffredinol mai ei gampwaith yn llinell ei gamgymeriadau yd- oedd ei ystryw iselwael i gario ei Fesur Gorthrech drwy y Ty Cyffredin. Taflodd ei hun a'i achos yn gorfforol i ofal a thrugaredd y rhai y ceisia efe eu gorthrechu. A ydyw y creadur dirmygedig hwn yn tybied y gall ladd ysbryd y genedl sydd yn deall rhyddid a chyf- iawnder yn well nag efe, ac yn sylweddoli yn drwyadl fod buddugoliaeth yn sicr i'.r egwydd- orion hyn yn y pen draw? Nidyw y ffaith mai offeryn anfedrus i gario allan amcanion an- heilwng a selfish eagobion a darllawyr ydyw efe yn lleihau dim ar ei gyfrifoldeb na'i meanness ef, eithr yn hytrach yn angerddoli y naill a'r llall. Tra y mae ei enw ef yn prysuro i fod yn ddrygsawr yn y wlad; y mae gwrthsafiad yr aelodau Cymreig yn glod mawr iddynt hwy eu hunain, ac i'r wiad a gyurychiolir ganddynt. Teimla pawb ond y neb sydd v n rhy ddwl i weled mai methiant truenus ydoedd llwyddiant tybiedig Balfour noson y Cloadur. Condemnir ef gan ei wasg ei hun. Sicrhau ei ddinystr gwleidyddol ei hun a wnaeth; ac wrth gwrs, golyga ei ymddygiad fethiant ei blaid yn yr etholiad. A ydyw gwanddyn fel hwn, sydd yn dibynu ar ystryw a thwyll i gario ei atncanion, yn tybied y gall orchfygu gwlad unol, wrol, argyhoeddedig, a didroi-yn-ol? Os ydyw, didwyllir ef yn y man. Yr oedd Cynghorau Sirol Cymru oil wedi eu dwyn i'r un llinell cyn cael y symbyliad newydd yma. Ond pa beth ydynt yn awr P Diau y safaot fel un gwr yn nydd y frwydr sydd ger llaw. Dichon y gwel yr arwcinydd llygadgraff ffordd i ddadymchwel holl gynllwyn y gelyn heb orfod dyrysu llawer ar gyfundrefn addysg yn Nghymru. Ond os metha, hyderaf na fydd y Cynghorau yn 01 mewn dim angenrheidiol i enill y fuddugoliaeth y mae yn rhaid ei chael cyn gorphwys mwyach. Gallant hydei'u ar gefnogaeth eu hetholwyr yn yr argyfwng presenol. AR derfyn Senedd dymhor 1ihagolygon y arall, naturiol ydyw bwrw Weinyddiaeth. golwg ar sefyllfa y Weinydd- iaeth, gan edrych yn ol ac yn mlaen. Pa beth ydyw ffrwyth eu I Ilafur ? Mesur i Waddoli Darllawyr, Mesur i Orthrechu Cymru, a Mesur Cyllideb a olyga ychwanegiad yn nholl yr inewm, a tholl ymborth y bob!. Y mae rhai man bethau ereill wedi eu dwyn o dan ffurf dedlf. Ni phasiwyd cymaint ag un mesur mawr i lesoli y wlad. Senedd-dymhor truenus a melldigedig ydoedd. Bydd ei nod ar y flwyddyn yn barhaol. Beth am y dyfodol? Perthynas Mr Chamberlain a Balfour ydyw y dirgelwch penaf. Gofynodd Syr Howard Vincent, un o gefnogwyr aeddgaraf y Diffyn- dollwr i'r Prifweinidog cyn gollwng y Senedd, a ydoedd yn bwriadu cydsynio a chais Mr Chamberlain i alw cynadiedd o gynrychiolwyr y Trefedigaethau i ) styriel pwne cyllidaeth, ac atebodd yntau yn nacaol Y mae yr atebiad hwn yn peri cryn lawer o siarad y dyddiau hyn. A atebasai Balfour vn nacaol pe heb fod raor agos i derfyn y tymhor P A ydyw y cyfrwys- ddyn yn ymdrechu casglu digon o wroldeb i datlu ei ormesdeyrn dros y bwrdd ? Gwêl fod y wlad yr. gwrthod cynlian y teyrn hwnw, a bod diffygion ac anhawslerau y cynllun hwnw yn dyfod i'r golwg pa fwyaf wyntyllir arno. Bernir fod yr etholiadau diwedclar yn Ysgot- land yn rhagarwydd o lwyr ddinystr Diffyn- dolliaeth acTJndtfbaeth yn y wlad hono am rai biynyddoedd. A pha beth a ddywedir am Gymru? A ydyw yn ormod yn wyneb ffeilbiau deddfwriaeth ar y fasnach feddwol ac addvsg, i ni ddysgwyl Cymru lan ? Dylid cae I llwyr ysgubiad y tro nesaf o bob cefnogydd i'r Wein- yddiaeth b-esenol o'r wlad. Cryna ambell un eisoes. Sonia Mr Pryce-Jones, yr aelod dros Fwrdeisdrefi Maldwyn, am gael ad-drefniad i'r seddau cyn y daw etholiad, a barna y Uyncir y bwrdeisdrefi yn y sir pin ddaw mesur felly i rym. Awgryma hyn fod yn well ganddo gael ei lyncu gan y Mesur hwnw na chael ei guro mewn etholiad. Ymholir hefyd a ddaw etholiad eleni, neu a ymwrola y Prifweinidog i gyfarfod y Senedd hon unwaith eto. Dichon na wyr efe ei hun. Y mae mewn cyfyngder mawr oher- wydd yr argyfwng a achosir gan ymddygiadau Chamberlain, a chan ei ymgais yntau i wynebu dwy ffordd ar yr un pryd. Bwriada Arglwydd Rosebery a Mr Asquith, ac ereill o'r Rhydd- frydwyr ymdaflu i'r frwydr yn yr Hydref, a dysgwylir y bydd hyny yn effeithiol i barotoi y wiad i'w chyfrifoldeb a'i dyledswydd.