Llais Y Wlad

1 Now Ready. PRICE THREEPENCE. THREE HOURS IN THE GLEN OF ABER. A gossiping account of Aber and its attractions, by the author of A Russian Ghost Story," &c. Published by Messrs. Douglas Brothers, Bangor., News-agents can obtain supplies on the usual terms. YSGOL RAMADEGOL BEAUMARIS. BYDD Cystadleuaeth am Ysgoloriaeth, gwerth 10p., cyfyngedig i fechgyn M6n, o dan 12eg oed, yn cymmeryd lie ar y 3ydd o Hydref nesaf. -Am fanylion pellach, ymofyner &'r Prif Athraw, 129 C. P. MILNER, Ysw. AT EIN GOHEBWYR. Mae genym amryw ysgrifau o'n blaen naa gallwn gymmaint a'u cydnabod, ac hyderwn y cawn fwy o hamdden yr wytLnoa nesaf i sylwi arnynt. Caffed ein gohebwyr amynedd am ychydig. Cofied ein Gohebwyr ysgrifenu ar un tu i'r ddalen yn unig, a bod genym hawl i dalfyru eu hysgrifau. Cyn belled ag y gallwn, bwriadwn gau allan newyddion lleol dibwys, er mwyn gwneud y "Llair." ymhob ystyr yn NEWYDDIADUR CYFFREDINOL a CHENEDLAETHOL. Pob gohebiaethau i'w hanfon erbyn bore M awrth, neu os gellir yn gynt, a'u cyfeirio, —The Editors, LLAIS Y WLAD, Bangor. TELERAU GWERTHIAD "LLAIS Y WLAD." Pris pob copi unigol yw Un Ddimai, neu un Geiniog gyda'r post. Oa bydd rhai o'n derbynwyr yn dewis ei gael trwy y llythyrdy yn rheolaidd, anfonir ef iddynt bob nos Iau am la 3c y chwarter, os telir ymlaen Haw. Anfonir sypynau i Ddosbarthwyr am bedair cein- iog a dimai y dwsin gyda'r tren,a phum ceiniog gyda'r post CW Pob taliadau, archebion, &c., i'w cyfeirio at Mr K. W. DOUGLAS, LLAIS Y WLAD Office, Bangor. DOSBARTHWYR YN EISIEU. .Carem glywed gyda throad y post oddiwrth y rhai a 'ddymunent gael eu pennodi yn ddosbarthwyr LLAIS Y WLAD. Cftnt yr elw arferol, a chan ein- bod wedi DYBLU MAINTIOLI Y PAPYR, y mae hyny, ynghyda'r pris isel yn sicrhau F CYLCHREDIAD ARUTHROL. Anfoner yn ddioed at y Parchenog, Mr K. W DOUGLAS, Bangor.

DYDD GWENER, MEDI 18, 1874. fi; Y DDWY OCHR I'R DDALEN. Hen ddywediad cySredin ydyw fod dwy ochr i bob ddalen, a chan y eredwn y gellir ei gymmhwyso at achos y BarnwrVaughan Williams, goddefer i ni amcanu gwneud hyny. Yr ydym wedi cael mantais i ym- gydnabyddu ag arferion y boneddwr hwn, cyn dyfod o hono yn ymgeisydd am an- farwoldeb drwy gyfres o ymddygiadau ag ydynt wedi eyffroi y wlad. Yn y blynydd- oedd a aethant heibio, rhaid cydnabod na nodweddid ei ymddygiad a dim anymunol namyn yehydig brinder amynedd, ac o ganlyniad y mae yn anhawdd rhoddi cyf- rif am y cyfnewidiad llwyr sydd wedi dy- fod drosto yn ystod yr ychydig fisoedd diweddaf heb gydnabod ei fod yn dioddef oddiwrth rhyw anhwylder. Nis gall neb gyfiawnhau ei weinyddiad llawdrwm o awdurdod a dybiai yn ei feddiant; a naturiol ddigon i ddigofaint y wlad gael ei ennyn i'r graddau eithaf gan garchariad yr hen yriedydd parchus o Rhyl. Fel yr esboniodd Mr Watkin Williams yr adran o'r gyfraith, ni chynnysgaeddir barnwyr ag awdurdod i garcharu ond i'r dyben o Bicrhau heddwch a gweddeidd-dra yn eu llysoedd; ac y mae bygwth traddodi cyf- reithwyr parchus i garchar yn rhywbeth mwy na digon. Etto, dyna y cwrs y mae Mr Vaughan Williams wedi tybio yn ddoeth ei fabwysiadu mewn amrywiol lys- oedd diweddar ac yn ein tyb ni yr oedd yn llawn bryd cymmeryd mesurau effeith- iol er rhoddi terfyn uniongyrchol ar yr hyn yr ymddangosai yn draha anyoddefol. Yr oedd gweithrediadau y cyfarfod pwysig a gynnaliwyd yn Rhyl yr wythnos ddi- weddaf yn cael eu nodweddu a'r holl ddif- rifoldeb a weddai i'r achos yr ymdrinid ag ef, ac ymgadwai y gwahanol lefarwyr o fewn terfynau cymmedroldeb tra yn cyffwrdd ag ymddygiadau rhyfedd Mr Vaughan Williams. Rhoddid ystyriaeth ddyladwy i'r syniad y gallasai, y barnwr fod yn dyoddef oddiwrth rhyw anhwyl- der; ond a chaniattau hyny, yr ydym yn gorfod cydsynio ag un o'r llefarwyr pan y dywedai fod cyfrifol- deb mawr yn gorwedd ar ysgwyddau ei feddyg a'i berthynasau. Tueddir ni i gredu ddarfod i'r cyfnewidiad eglur yn ymddygiad Mr Williams gael ei gyn- nhyrchu gan anhwylder; ond, tra yn cydymdeimlo ag ef o dan y fath amgylch- iadau, nis gallwn feio y wlad am wrthod ymgymmodi a'r driniaeth a dderbyniai yn ddiweddar oddiar ei law. Nid amcan y cyfarfod ydoedd erlid na diraiygu y bamwr o gwbl, ond ystyried y moddion goreu er sicrhau gweinyddiad cyfiawnder yn deg a didramgwydd ac os gorfydd- odd cyndynrwydd i'r wlad gymmeryd y flaenoriaeth yn yr achos, wrth ddrws Mr Williams neu ei berthynasau, dyledswydd eglur pa rai ydoedd pwyso arno i ymddi- swyddo, y gorwedd yr holl gyfrifoldeb. Hysbysir bellach fod y barnwr wedi ym- ddiswyddo; ond carasem ni weled y cyfryw gwrs doeth yn cael ei fabwysiadu cyn i'r wlad orfod penderfynu dwyn yr achos gerbron yr Arglwydd Ganghellydd, yr hyn a leiha y gobaith- am flwydd-dal. Modd bynag, os yw yr achos heb ei anfon i fyny yn ffurfiol, carem weled ein cyd- wladwyr yn arfer pob gochelgarwch a chymmedroldeb mewn achos ag y dylid ymdrin ag ef gyda graddau helaeth o dynerwch. Nis gall neb sydd wedi arfer mynychu y llysoedd yn ystod y blynydd- au diweddar lai na chydnabod fod y Barnwr Williams yn feddiannol ar ddysg, gallu, ac annibyniaeth digonol i gyflawni ei ddyledswyddau pwysig gydag effeith- iolrwydd boddhaol; ac os ydyw ei anallu presennol yn tarddu o'r ffynnonell a awgrymwyd, y mae yn wrthddrych tos- turi a chydymdeimlad yn hytrach na gwawd ac erledigaeth. Os ydyw y rhybudd o'i ymddiswyddiad eisoes yn nwylaw yr Arglwydd Ganghellydd, dichon mai afreidiol fyddai i'r cyhoedd weith- redu ymhellach yn yr achos ond os gwelir yn ddoeth anfon deiseb i fyny, credwn y gellid ar yr un pryd annog rhoddi blwydd-dal i'r barnwr, pan yr ystyrir yn deg a diragfarn y ddwy ochr i'r ddalen.

AT CRAIG Y FOELALLT. SYR,—Fy rheswm dros gyfeirio fel hyn attoch ydyw, fy mod yn eich ystyried yn hanesydd gwych ac addfed. Gan hyny, a fyddwch mor hynaws a chymmwynasgar, a fy nghysgaethu a gwybodaeth trwy Llais y Wlad, a gyhoeddwyd dyddiadur yr Eisteddfodwyr". am y flwyddyn hon (1874); os do, gan bwy, a pha le y gall- wyf gael copi.o hono, oherwydcl mi garwn yn fawr ei gael. Y mae genyf un am 1873, ac yr ydwyf yn ei fawrygu yn hynod iawn. Medi 12, 1874. CILMAOHALLT.

RHANU YR YSBAIL. FONEDDIGION,-Da genyf allu eich llon- gyfarch chwi a phwyllgor Eisteddfod C> Freiniol Bangor ar y llwyddiant diam- mheuol a fa ynglyn a'ch anturiaeth- anturiaeth, meddaf, oblegid felly yr ed- rychidarni gan y wlad yn gyffredinol. Hawdd ydoedd gweled y buasai eich costau yn enfawr. Tybiwn i yn bresennol eich bod yn rhedeg i eithafion afresymol gyda'r adferteisio hefyd, i'm tyb ostyng- edig i, gallasech hebgor un os nad dau o'r ysgrifenyddion, heb son am y lliaws Phariseaid a'r eryrod barddol a ddilyn- ant symmudiadau o'r fath, bob amser yn barod i wledda ar y gelain. Digwyddais fod mewn gwestty yn eich dinas yr wyth- nos ddiweddaf, a deallais fod matterion yr eisteddfod yn cael eu trafod-pobpeth yn arddangos y teimladau I goreu, ynghyda'r 500p. o arian gweddill. Ebe finnau, bydd y wlad, gyfeillion, yn dis- gwyl rhodd o 150p. o leiaf at Goleg y Genedl yn Aberystwyth. A chan ych- wanegu dywedais, Cymmerwch bob pwyll ac arafwch wrth ranu yr yspail, onite ofer fydd unrhyw appel at y wlad ynglyn ag eisteddfodau dyfodol. Yr oeddwn yn synio yn gryf fy mod yn rhoddi gair yn ei amser; ond, foneddigion, fe'm cipiwyd i fyny mewn dull tra sydyn ac annisgwyl- iadwy. Dywedwyd wrthyf fod yr ysgrif- enyddion heb eu talu, ac hefyd fod yn angenrheidiol rhoddi deg punt yn ych- waneg i Gweirydd ap Rhys am feirniadu. Ar bob cyfrif, foneddigion, bydded i chwi dalu yr ysgrifenyddion yn deilwng; ond yr ydwyf yn hawlio gwybodaeth oddiar eich llaw fel pwyllgor ar ba dir yr ydych yn gwneuthur gwahaniaeth yn eich tal i Gweirydd ap Rhys rhagor beirniaid ereill ? Os iawn y cofiwyf yr oedd Gweirydd yn cydfeirniadu ar ddau destyn tua thri cyfansoddiad ar bob un. Paham y talas- och fwy iddo ef, sef (lOp.) rhagor ei gyd- feirniaid Meudwy Mon a gwr mi dybiaf o'r enw Mr Thomas ? Yr ydwyf yn eich dal yn gyfrifol fel pwyllgor o wyr goleu- edig a gonest am yr annghyfartaledd an- esboniadwy. Ond pa beth a ddywed y wlad am y bwriad a'r rhagdrefniad o anrhegu Gweirydd a DEG PUNT yn ych- waneg. Os tlodi ac angenoctyd ydyw y ddadl wele y -mae y tlodion gyda chwi bob amser hyd ddiwedd y byd "—felly am Goleg Aberystwyth. 0 barthed i'r Infirmary a'r Museum, chwychwi yn Man- gor a ddylech wybod oreu. Ond os ydych wedi addaw at y sefydliadau uchod bydded i chwi ofalu am gwblhau. Melltith eisteddfodau y blynyddoedd a fu ydoedd y fantais annheg a gymmerid arnynt gan feirdd a llenorion ymhongar, hunanol, a rhai na phetrusant gyfoetbogi eu hunain ar draul yspeilio y wlad.- Ydwyf, &c., UN O'E BEIRNIAID,

HYN A'R LLALL, YMA AC ACW. MEISTRI GLYGWRS,-Gair yn fyr rwsnos yma at bwyllgor steddfod Bangor. Gyf- eillion, mau rumour ar hyd a thraws y wlad y boch cbi yn, ne am sgwandro'r arian sy'n weddill ar ol y steddfod trw roi gormod o lawar o dal i rai am i gwasan- aeth. Glywis i yn ddistaw bach fod un o'r beirniaid am gaul cimmin dair gwaith am farnu ar un testyn ag oedd swm y wobr am y cyfansoddiad buddugol ar y testyn hwnw. Gwarchod pawb! be ydi ych meddwl chi, ddynion ? Neith peth felly mo'r tro. Mi ewch yn destyn siarad drw'r boll wlad, ac fe ddichon yr eith ryw rai i ddadla prun ai ffyliad ta twyllwrs ydach chi. Hwrach y deudith ryw un mod i yn arfar iaith rhy gre nag ydw, os ydi y rhyn a glywis i'n debyg o gymryd lie, herwydd fe fyddwch yn amddifadu y syfydliada o peth a ddylant gaul, ac wedi twyllo y cyhoedd trw ddenu eu harian ar bwys addo peth nad ydach chi am gyf- lawni. Nid ydi'r arian sy'n spar yn eiddo i chi o gwbwl. Tyda chi ddim amgian nac agants dros y public i dalu i bawb yn gyfiawn, diffafriaeth, a dihocad, yr hyn sy'n deg iddy nhw gaul; ac yna handio'r gweddill drosodd i'r tri syfydliad y pia fo. Son am dretio ych gilydd efo bytyma aur -wfft i'ch clona chi byth Os oes ar- noch chi isio rwbath i'ch gneud chi'n ddynion mawr, ro i bresant o own gwyrdd i chi bob un, a llun Sylum Dinbach a pavilion steddfod Bangor ar i gefn o. Ond gybeithio rydw i na dos dim gwir miawn llawar o'r petha ma pobol yn i siarad, ac os oes yr altrwch chi rhag blaun, ac yr ymddygwch chi fel dynion ac nid fel rhyw hogia bach isio tygana. Os rhaid i chi gaul tygana, fasa box toys chwech i bob un o honoch yn llawn ddi- gon yn meddwl i. Hyn yn awr, ych chi'n gweld, chwadal yr Hyntws, gan obeithio y bydd o'n ddigon i beri i chi styriad ond os, ar ol ystyriad, y rewch chi'n- mlaun run fath, arbeda i monoch chi'n wir. Mi gyhoedda i 'r particulars, ac mi gaiif y wlad farnu. Dyma i chi rybudd teg gochelwch, a trowch yn ych hola. Ma dda gin i ddalltwrth ypypyraheddiw fod hi wedi mynd yn heddwch rhwng Lord Penrhyn a'i weithiwrs. Hir y paro hi felly, medda i. Bellach byddad i'r dyn- ion actio'n deg at i gilydd, peidio stwffio i lawas y stiward am y fargan dda ar draul y bydd yn rbaid i ryw rai gymryd un ddrwg. Os oes ffasiwn beth wedi bod a breibio'r stiwardiaid, ma'r bobol odd yn gneud hyny wedi actio mor waul at i cyd-1 weithiwrs, ac wedi gwasgu cymin arny nhw ac a ddaru'r stiwardiad bob blywyn, os nad mwy. Beth bynag am esgid ar y traeth y Bardd gwir fawr," Gwilym Alltwen, tos dim amheuath na chaul hyd i hen glocsan a'i llond hi o gynffona shrimps wedi pydru ar y Traeth Coch, a yrodd yr idea o godi cymdeithas hynafiaethol i ben y Thesbiad. ROBIN SPONC.

Y DIWEDDAR CALEDFRYN. FONEDDIGION,-Mewn attebiad i Math- afarn," yr hwn a gyfeiria ofyniad attaf yn nghylch gweithiau fy niweddar dad, gallaf antuiio dyweud mai nid arnaf fi y mae y bai. Mae yr oil o'r MSS. yn barod i'r wasg er y flwyddyn 1869; ac wedi hys- bysu hyn drwy'r wasg, ni chefais ddigon o enwau i allu anturio dwyn y gwaith allan fy hun. Gan hyny cynnygiais ef i rai o r prif gyhoeddwyr; ond hyd yn hyn, heb allu anturio ei gymmeryd y maent. Byddai yn hyfrydwch o'r mwyaf genyf ei weled allan, pe cymmerai rhyw gyhoeddwr ef oddiar fy Haw, gan nad allaf fi hyffordd- io amser i edrych ar ol y gwaith fy hun. Efallai y gwyr Mathafarn am ryw gy- hoeddwr a gymmerai at y Copyright.- Yr eiddoch, &c., AB CALEDFRYN. 185" Ledbury-road, London, W. I

LLYTHYR LLWYNOG CWMSILIN. FONEDDIGION,—Mae yn ddrwg gan y Llwynog orfod hysbysu y cyhoedd, fod un o brif ofergoelion y cynoesau yn ffynn i raddau yn ein gwlad, ac yn dyfod yn fatter o gred gan rai o breswylwyr Dyffryn Nantlle. Clywais lawer o son am ym- ddanghosiad ysprydion; ond ni chy- farfyddais i a chymmaint ag un erioed ac. ni chefais Ie i gredu fod y fath beth ag ymddangosiad y cyfryw fodau, yn bossibl. Mae yn g6f gan luaws yn y Dyffryn yma glywed son am yr hen yspryd tybiedig hwnw fyddai yn gwneud ei ymddangosiad, dan y teitl o Fwgan Groeslon Bryniau Duon." Ac un cethin oedd efe hefyd, medda nhw. Ond bu am amser maith heb wneud un math o wrhydri, na hwyr na boreu, hyd yn ddiweddar, pryd y cym- merodd gwrs a chyfeiriad gwahanol, ac adnabyddir ef yn awr, fel, Bwgan Pont y railway (Penygroes). Pwy bynag a arferai dramwyo y bont hon gwedi deg o'r gloch y nos, byddai ef (y bwgan) yn sicr o wneud ei ymddangosiad yn y fath fodd nes creu arswyd ac ofn ar y mwyaf eon a beiddgar. Ond tybiwyd yn sicr i'r hen yspryd hwn gyfarfod ei well ryw nos- waith, gan fod un o breswylwyr y Pentref (pwt o ddyn bychan lied lysti, o ymddang- osiad chwimwth) wedi penderfynu anturio i'w bresenoldeb ar yr awr a fynai o'r nos; ac y byddai iddo roddi terfyn ar ei einioes, hyd ddiwedd amser. Parodd i'r pen- derfyniad diysgog hwn lawenydd i'r holl fro. Ac yn ddiweddar, neillduwyd nos- waith i'r ymgyrch, a galwyd dyn arall i fyaed allan gydag ef, fel y byddai yn llygaid dyst o'r nerth eliphantaidd, a'r beiddgarwch llewaidd hwnw a ymddang- osai fel yn nodweddu ei gymmeriad. Y noswaith a ddaeth, ac yntau yr anturiaeth- wr a gasglodd ei holl nerth yn nghyd, ac a daniodd ei ysprydoedd beiddgar yn ddengwaith ffyrnicach nag y buont erioed o'r blaen. A dyma efe yn cychwyn gan ysgwyd ei freichiau; ac yn orlawn o feddwl di-ildio, a didroi-yn-ol. Cyrbaedd- odd y bont-dim byd i'w weled-y nos yn dywell, tawel, a digyffro-ei natur yn ffyrnigo mwy byth; ond yn yr high degree yma, dyma ryw fod annaearol o ymddang- osiad, yn ddiarwybod iddo, yn sefyll ger- llaw. Pan welodd efe ef, derbyniodd saeth i'w gyfansoddiad, ac awgrymodd rhyw- beth lied wan i'w gyfaill; ond rhag bod yn llai na dyn yn ei olwg, symudodd ddau gam yn mlaen, yr hyn a barodd i'r yspryd yntau, symud ddau gam ereill i'w gyfarfod. j Ac meddai ei gyfaill Keep up your heart, and go to him," a rhag bod yn llai na dyn etto, efe a symudodd ddau gam ond yr yspryd drwg hwn, a ddaeth bed war i'w gyfarfod, a'r peiriant dynol a safodd yn y fan. Dechreuodd ofni a chrynu- gwelwai ei wynebpryd-a dychryn mawr a ddaeth arno ef. Ac er mwyn bod yn fyr, terfynodd yr ysgarmes hon, mewn cwmmwl o lwch llwyd yn codi oddiwrth ei draed wrth ffoi am ei einioes i'w dy, lie y syrthiodd yn gelain. Pan yn ei gwymp llewygol, cafwyd archwiliad doctoraidd arno a daethpwyd i'r pen- derfyniad fod ei galon wedi syrthio ugain o raddau o'i safle phriodol, yr hyn yn ddiauaachosodd iddoymollwngi'r gwarth- nod cas hwn. Ond y mae yn dda genyf allu hysbysu, fod y bwgan wedi ei ddal, er hyny; a gobeithio na bydd iddo chwareu prangciau o'r fath o hyn allan, rhag digwydd peth a fyddo gwaeth. Yr oeddwn wedi meddwl sylwi ar am- ryw bethau ereill; ond mae fy amser i, a'ch gofod chwithau, Mri. Gol., mor brin, fel y mae yn rhaid i mi arfer fy noethineb i dreio bod yn fyr, a blasus. LLWYNOG CWMSILIN.

BETHESDA. FONEDDIGION,—Caniattewch i mi wneud ychydig sylwadau ar un peth sydd yn an- weddus yn Bethesda fel mewn llawer lie arall, ac yr wyf yn gobeithio y gwnewch ei gyhoeddi o yn eich rhifyn-Inesaf o'r Llais y vVlad. Gan mai Llais y Wlad sydd yn caru heddwch, mae Bethesda wedi bod ac yn parhau etto yn bentref parchus oddi- eithr mewn ambell i fan. Mae yma dy yn H——S yma ag sydd yn warth i ddynoliaetb. Mae nhw yn dyweud i mi mae B-H- ydi o, pe bach chwi yn myned yno o unarddeg i ddeuddeg o'r gloch yn y nos, welwch chwi ddim ond rebels di- garictor yno hefo y ddwy ferch ifanc ag sydd yn byw yn y ty. Pity fod y ddwy ferch ifanc wedi gollwng eu ty i'r fath raddau ag mae o yn bresennol; mi allaf fentro dyweud gyda y rhai sydd yn caru heddwch, nad oes yma ond hen rebels di- garictor y lie hwn yn mynychu y ty, a'r rhai hyny yn myned i mewn fel nad ell- wch ond prin weled eu cysgod hwynt. Cofiwch ei gyhoeddi yn eich rhifyn nesaf i edrych fydd ef yn rhyw les yn dra buan i'r pentref yn gyffredinol.-Ydwyf, GWYLIEDYDD.