Llais Y Wlad

TELERAU GWERTHIAD "-LLAIS Y WLAD." Pris pob copi. uuigol yw Un Ddirnai, neu un Geiniog gyda'r pout. Os bydd rhai o'n derbynwyr yn dewis ei gael trwy y llythyrdy yn rbeqlaidd, antonir ef iddynt bob noa Iaa am Is 3c y ch wai ter, os telir ymiaen llaw. Anfonir sypynau i Ddosbarthwyr am bedair cein- iogadimaiy dwsic gyda'i tren,a phumceiniog gyda'r post 44" Pob taliadan, arobebioa, &c., i'w cyfeirio at Mr K. W. DOUGLAS, LLAIS Y WLAD Office, Bangor. r"

DOSBARTH\VY ii, YN EISIEU. Carem glywed gyda throad y post oddiwrth y rhai a ddymunent gael eu pennodi yu ddosbarthwyr LLAIS Y WLAD. Cant yr elw arferol, a chan ein bod wedi DYBLU MAINTIOLI Y PAPYR, y mae hyny, ynghyda'r pris isel yn sicrhau •J CYLCHREDIAD ARUTHROL. Anfonpr yn ddioed at y Parcherog, Mr K. W DOUGLAS, Bangor.

{ v/vir. pWES Y ( J 11.. .J r Ein bu-ig esgusawd dros ddyfalbarliau yn nadleniad gweithrediadau brawdgarol pwyllgor eisteddfodol Bangor, ydyw fod pwrs y wlad yn eu dwylaw. Yr ydym yn teimlo, rywfodd, ein bod yn feddiannol ar gryn raddau o haerllugrwydd pan y meiddiem godi y Hen oddiar ddirgel weithrediadau nifer o bersonau ag ydynt yn ymffrostio yn y cyfenw boneddigion, ac Did oes dim llai na dyledswydd a or- fyddai i ni amddiffyn cyfiawnder ar draul aberthu gwenau y Yh%i sydd yn gallu ym- falchio mewn noddi ein biaith, cefnogi ein hathrylith, a meithrin ein Jlçfion cen- edlaethol. Pan ysgrifenem ddiw.eddaf ar b-Nnge y gweddill arianol, yr oeddym yn Lydern llwyddo i attal dwylaw afrad- lonedd drwy watworiaeth, ond siomwyd ein gobaith; canys, erbyn hyn, credwn fod cysgod yr ysbail wedi ei deneuo allan o fodolaetb. Nid oes ddadl bellach nad n In i ydyw y pwyllgor poblogaitld hwn wedi ymgeisio am anfarwoldeb ar yr ^gwyddor' wneud a'u holl egni yr hyn yr ymailodd eu dwylaw ynddo i'w wneuthur, ond am nafcur yr enwogrwycld 0, ennillasant drwy droi y dwfr at eu meHm.'l eu hunain, liiyriged bodd iddynt ganiattaa i ereill ryddid barn & llafar. Y r ydym ni yp. ^credu mewn ym^rferiad o haelioni fel pob rhinwedd arall, ond i'r gwrtbddrychau fod yn deilwng ac i'r pwri; fod yn eiddo Hywel; tr,a yr ydym yr un nicyw wrthwyn- cebol i fertliyru pobl a gorhaeledd. orwy gamddefnyddio arian y wlad ac amddi- ladu sefydliadau teilwng o'r cynnorthwy a arfaethid iddynt drwy orefniant gwir- foddol. Nid ydym ni yn credu fod pwyll- gor Bangor yn nieddu rliyw serch arig- .erddol iawn at y sefydlia.dau daionus i «drysorfeydd pa rai yr addawsant y gweddill ;arianol; ond yr oedd yr addewid yn an- iebgorol angenrheidiol fel abwyd i'r wlad, yr hon sydd bellaeh yn brofiadol o'r ffaith nad oedd y bluen yn ddim amgen ma chysgod ir bach. Erbyn hyn, y mae yr hynt enweiriol drosodd, a'r cenedlgar- wyr pro-ilfesedi- bran ar glvhlhau y gwr- hydri o draflvngcu yr ysglyfaeth ond gan na cheir y melus heb y chwerw, hyd- ,erwn y bydd i'r pwyllgor ymdrechu ym- gymmodi ag archwaeth ychydig wermod .aclolygiadol ar ran y wlad. Wrth gwrs, nid ydyw y pwyllgor yn 4UIlddifacl o esgusawd dros y cwrs am mheus y teimlasant ar eu calonau ei fab- wysiadu; ond i'n tyb ni, yn ofer y ceis- iant ymwingo yn erbyn y symbylau a gwyngalchu beddrod eu llygredigaeth. Gallant haeru, fel y gwnant, ei bod yn ddyledswydd arnynt wobrwyo eu llafur personol; ond dylent gofio mai Ilafur cariad yr ystyrir ef gan bobl sydd yn meddu eiliw o barch at gyfiawnder cyff- redin. Gallant faldorddi mai ar eu hys- gwyddau hwynt y gorphwysai baich cyf- rifoldeb yr anturiaeth, ac y dylesynt gael yr elw yn ogystal a'r golled, ond nis gall y fath dwyll-resymeg ddileu eu cyfrifol- deb i'r wlad. inict oes genym sill i'w yngan yn erbyn i nifer o bobl ymffurfio yn gymdeithas er hunanles, ond iddynt ofalu ym wneud hyny yn unol a deddfau masnach ond bydded cymmorth iddynt amgytfred y ffaith semi nad oes ganddynt nth o hawi foesol i wneud addunedau na i'wriadent eu cyflawni, er enniil cefn- ogaeth gwlad. Cymmerer y cyngherdd distadlaf, a cheir ddigon o onestrwydd yn ei hyrwyddwyr i fynegu at ba amcan y mabwysiedir ei gynnyrch, ac fel rheoi glynir yn fanwl wrth yr ammodau; ond wele bwyllgor Bangor, wedi gosod eu hun- ain i fyny yn wirfoddol fel goruehwylwyr dros y wlad, yn ymdynghedu i wastraffu pob hadling o gynnyrch yr wyl genedl- aethol. Yn sicr hefyd, y mae rhywbeth yn ddyddorol yn eu gwaith yn ymtfrostio mai i'w trefniadau hwynt yr oedd Ilwydd- iant yr eisteddfod yn gyfrifadwy, tra ma i'r dywydd ffafriol yn unig y mae iddynt ddiolch am arbed myned yn ddwfn i log- ellau sydd heb eu rhidyllu. Dichon mai yr engraifft nesaf a gawn o hunandyb y boneddigion hyn fydd yr haeriad mai mewn rhagolwg am efelychu ffurf eu tlys- au coffadwriaethol hwynt y iiuniwyd yr haul yn grwn Fei y sylwasom eisoes, yr oedd, pan ysgrifenem o'r blaen, ychydig ugeiniau o bun-auyn ngweddill, ond os oes coel ar sibrwd, galiwn ddywedyd nad edwyn eu lie mo honynt mwyach, a bod rhai o'r pwyllgor yn dechreu anesmwytho yn y rhagolwg am hysbyddiad y drysorfa cyn talu ohonynt y dyledion cyixeithlon. Ach- osai y fath ddigwyddiad brofedigaeth lem i'r lluaws aelodau sydd wedi colli cwsg liawer noson i fyfyrio ar wynfydedigrwydd perchenogaeth y tlws aur, heb son am y wledd bwyllgorawl; ac ar yr ystyriaeth hono hyderwn nad oes sail i'r chwedl a ledaenir. Yn y cyfarfod diweddaf o'r pwyllgor, deallwn i Mr Morgan Richards gael tamaid amheuthyn o Iwyddiant drwy fabwysiad ei gynllun er gwobrwyo ei gy- faill Gweirydd a deg gini yn ychwanegol am wel, pwy wyr ?-a phleidleisiwyd amryw symiau tywysogaidd ereill o ddeg punt ar hugain ac isod, iymgeiswyr newytjd- ioii gydnabyddiaeth frawdol. Prawf y gyfres lion 9 weithrediadau digymhar yn hanes eisteddfodae|,Ji fod y pwyllgor o dan ddylanwad atgasrwyddgreddtoi at grintacb- rwydd a thegweh, os nad ydynt wedi syrthip mewn serch a chymmeriad a ddy- vvedai "ysgrifena ddeg adeugain." 0 9 Pan yn ysgrifenu am y pwyllgor, dy-; inunem egiuro nad ydym yn cyhuddo yr oil o honynt, oblegid yr ydym yn gwbl argyhoeddedig fod yn eu mysg foneddigion, t-,p: yn ngwir yetyr y ag y mae eu calon- au yn gwaedu oherwydd y gamwri cly bryd a'r wlad; ond yn ofer y gwrth- f dystia y cyfryw yn "flewYll llesg o flaen Hi' gwastrati'c Ac nis gall y fath eithr- iadau lai na gofidio oherwydd bod; yn offerynau anfwriadol i ddenu yr ymddir- iedgar i danysgrifio tua thri chant o bun- au tuag at drysorfa yr anturiaeth, ac I ennill ce/nogaeth gwlad ar bwys ammodau toredig. Yr ydy.Jfl. ni yn cydymdeimlo yn ddwys a phrofedigaeth y fath bersonau cydwybodol, pan yn gorfod edry^b ,ar swm a gardottwyd yn cael ei gamddelnyddio. Ni fyneni warafun i'r gweddill eu hen- vvogrv/ydd, ond carem argraffu ar bwyll- gorau eisteddfodau dyfo.dol yj angenrheid- rwydd am lynu yn. fanwl wrth ysbryd a ilythyren eu hammodau tra mewn medd- lant o'bwrs y wlad, modd yr ymoclielont rhag suddo i bwll gwaradwydd pwyllgor eisteddlod fythgohaclwy Bangor.

Y DIWEDDAR. OWEN WILLIAMS, WAENFAWR. Gyda chwithdod y gorlyddir ni yn y dyfodol i ddefnyddio y gair divveddar wrth gyfeirio at yr hen batriarch o'r Vv aentawr. Yn ddiweddar cyfarfyddodd yr henafgwr a damwain alaethus a chan ei fod wedi cyrhaedd yr oedran mawr o 85 ml wydd,prin y gallesid llochesu gobaith am ei adferiad. Bu yn orweiddiog dros amryw wythnosau, ac yn nghanol ei holl arteith- iau daliai i obeithio am adferiad, ond canfyddai ei gyfeillion a'i berthynasau galarus ei fod yn graddol wanychn, a ther- fynodd ei yrfa ddaearol am tua hanner dydd y Sadwrn diweddaf. Yr oedd efe yn nodedig nid yn gymmaint fel llenor, er ei fod yn awdwr lliaws 0 gyfrolau trwchus o gryn deilyngdod, ond fel y fodrwy olaf oedd megys yn cyssylltu yr oes bresennol a'r oes flaenorol o lenorion. Nis gallesid cwrdd a chwmniaeth fwy cyf- lawn o ddyddordeb na'r eiddo ef pan yr ymgollai mewn chwedleua yn ddifyrus am a fu, oblegid yr oedd wedi mwynhau cymdeithas bersonol lliaws o lenorion a beirdd disgleiriaf boreu ei oes, megys Dewi Wyn, R. ab Gwilym Ddu, Gwyndaf Eryri, Dafydd Ddu Eryri, Gutyn Peris, Ellis Owen (Cefnymeusydd), Gwilym Padarn, &c. Hyd ei gyfarfyddiad a'r ddamwain ddiweddar, yr ydoedd mor hoew a siongc a bachgenyn, ac yn ym- ddangos, fel y credai ei hun, yn debyg o fyw hyd oedran llawer mwy nag a gyr- haeddodd. Arferai ddilyn ei orchwyl fel cowper hyd onis aeth yn orweiddiog, C. ac ymffrostiai mewn ymddibynu ar ei lafur personol, tra yn cydnabod caredig- rwydd dieithriad ei blant. Fel rheol, cerddai o'r Waenfawr i Gaernarfon yn wythnosol ar ymweliad a'i blant dros y Sabbothau; ac ar yr achlysuron hyny, mwynhasom fynych orig o'i gwmniaeth ddyddanus, pan yr arweiniai ni yn ei ddull dyddorol drwy helyntion cyfeillion bardd- onol ei ieuengctid. Erbyn hyn, gresynwn na fuasid wedi cofnodi ami adroddiad dyddan o'i eiddo, ond wele ef a hwythau wedi eu cydgladdu yn mynwent dawel Bettws Garmon. Fel bardd, nid esgyn- odd uwchlaw y canolradd, a'r unig wobr o bwys y gwyddom iddo ei hennill ydoedd yr un a gynnygid am yr awdl-farw- nad i'r Barwn Richards. Ar gyfrif yr oruchafiaetn hon yr ystyrid ef yn fardd cadeiriol, ac nid yn annheilwng, oblegid ar yr achlysur hwnw llwyddodd i ennill y dorch oddiar y fath gewri barddol a Caledfryn, Cawrdaf, ac Eryron Gwyllt Walia. Un ofi weithiau rhyddieithol cynaraf ydoedd H HallB bywyd Peter Williams," yr hwn a gyhoeddwyd yn y flwyddyn 1817 ac yn mhen y tair blynedd wedi hyny dygodd allan Ganiad Solomon ar fesur cerdd. Cyhoeddodd hefyd lyfr 0 dan y teitl Y Deng erledigaeth dan Rufain Baganaidd," "Y Dryeorfa Hyn- afiaethol," a'i "Eirlyfr Cymraeg." Dichon mai fel hynafiaethwr yr ymddisglaeriai 8i dalent fwyaf, a diamlieu mai ei "Eirlyfr'' (math 0 encyclopaedia), ydoedd cynnyrch pwysicaf ei ysgrifell. Dechre^odd y gyf- rol drwchus hon yn rhagorol, ac yr oedd yr hysbysiaeth o dan bob penawd yn dra chyflawn; ond, 0 ddiffyg cefnogaeth ef- allai, ysgubodd yn frysiog dros y rhan olaf o'r gwaith. Cayai ei jaith, ei wlad, a'i genedl gydag 9 angerddoldeb dihafal; a mynych y cludai ei wresogrwyddeif^rosd^dynau cymedrol- deb pan y traethai ei sy-iiisdaiq. am ieijth- oedd a cbenedloedd ereill. Yr o-eid yn; eisteddfodwr aiddgar, ac yn anfynych y bu unrhyw eisteddfod o bwys yn y blynydd- oedd iaad urddasolid hi a'i bres- enoldeb patriarj&a^dd ef. Yn ei gys- sylltiadau crefyddol, bu am i&:i¡; dymhor yn pregethu gyda'r enwad WesleyaMd, ond am y pymtheng mlynedd diweddaf o'i oes ,v. I bu nje^ cyssylltiad a'r Eglwys Sefydl- edig. Bellach, rhaid etuiu. Yl) lach i'r hen batriarch dyddan oedd yn cyssylitu e^ae-dl-, aethau 0 lenorion ein gwlad, oblegid y m0 y briddell wedi ei throi ar ei wyneb, y dagrau wsdi eneinio man feehan ei fedd, a'r dyrfa alarus wedi dychwel o dalu iddo y gymwynas olaf. Requiescat in pace.

jCRXNNODEB WYTHNOSOL. Hyfryd genyxEi ddeall fod ymdrech yn cael ei gwneud- yn mysg y rhai mwyaf 1 .1 blaenllaw o'n cydwladwyr yn Lerpwl, 1 grynhoi y miloed.d Cymry syckl yn trig- iann yuo l'r ysgo Sabbotbol a Heoedd 0 addoliad. Cynnaliwyd cyfarfod dylanwadol gyda'r amcan hwnw nos Eawrth, o dan lywyddIaeth Mr David Hughes, pryd y penderfynwyd ar fod i fyddin 0 hyrwydd- wyr yr achos ymweled a thai y Cymry, a chael allan a ydynt yn mynychu lleoedd o addoliad. Hyderwn y dilynir y cynllun a 1 iwyddiant mawr, gan y byddai yn resyn i'r fath nifer o'n cydgenedl golli eu cre- fyddoldeb nodweddiadol wedi croesi ohon- ynt Glawdd Offa. Er gwaethaf holl ddadwrdd y Radical- iaid a'u hymgais i warthnodi y senedd- dymmor diweddaf fel un diffrwyth, par- bau i godi y mae llanw Ceidwadaeth. Ni adawsant gareg heb ei throi yn yr ym- chwil am ymgeisydd i ymladd eu brwydr yn etholiad Cambridge; ac wedi aflwyddo o honynt yn mhob cyfeiriad, gollyngwyd yr ymgeisydd Ceidwadol i mewn yn ddi- wrthwynebiad. Modd bynag, gwenodd ffawd ar eu hachos dros ennyd yn ethol- iad Northampton, gan iddynt lwyddo i ddenu dau Radical, yn mhersonau Mr Fowler a Mr Bradlaugh, yr anffyddiwr, i'r maes ond profodd yr etholiad ddydd Mawrth na fynai yr etholwyr na Radical- iaeth nag atheistiaeth,gan iddynt ddewis Mr Merewether, yr ymgeisydd Ceidwadol, drwy fwyafrif aruthrol. Yn ol y newyddion diweddaraf o His- paen, ymddengys fod y Llywodraeth wedi ennill mantais sylweddol ar y gwrthryfelwyr, ac os pery amgylchiadau yn yr un cwrs dros ennyd yn hwy, bydd gwreichionen olaf gobaith Don Carlos am drawsfeddiannu yr orsedd wedi di- ffoddi. Derbyniodd y Palllrfall Gazette frysgenadwri o Satander, dyddiedig foreu Llun, yn hysbysu fod Don Carlos wedi ei lofruddio gan un o'i ddilynwyr, ond nid yw y newydd etto wedi ei gadarnhau. Ddydd Sadwrn nesaf ysgubir ymaith ddeddfwriaeth annheg ac amrwd Arglwydd Aberdare gyda golwg ar y fasnach mewn diodydd meddwol, gan ddyfodiad deddf newydd Mr Cross i weithrediad. Prif amcan y ddeddf ydyw cyfyngu oriau y fasnach i gylch cymmedrol, gan ar yr un pryd osod gwahanol leoedd 0 dan y cyffelyb amgylchiadau ar dir Gyfartal, Yn ol deddf Mr Bruce, yn awr Arglwydij Aberdare, trosglwyddid yr hawl i bennodi yr oriau i ddwylaw yr ynadon, pa rai a gyflawnent eu dyledswydd mor annghyson fel y penderfynodd gweinyddiaeth Mr Disraeli ymgymmeryd a'r eyfrifoldeb 0 bennodi yr oriau yn unffurf mewn gwahan- ol ddosbarthvu, modd y dystwjd y cwyn- ion cyfiawn yn derfynoL Erbyn hyn y mae cywreinrwydd y wlad gyda golwg ar bwy a olynai Mr Vaughan Williams, fel barnwr llys y manddyledion yn Ngogledd Cymru, wedi ei foddloni, yn mhennodiad Mr Horatio Lloyd. Y mae Mr Lloyd yn dra adnabyddus yn y cylch- oedd hyn fel dadleuydd rhagprol, ond nis gwyddom pa mor bell y mae yn meddu gwybodaeth ymarferol o'r iaith Gymraeg, yr hyn sydd yn anhebgorol angenrheidiol tuag at sicrhau gweinyddiad teg o'r gyfraith yn y Uysoedd Cymreig. Credwn fod y pennodiad yn rhoddi boddlonrwydd cyffredinol, ac yn sicr y mae yn i^n pra^f ychwanegol fod y Weinyddiaeth Geidwadpjl yn awyddus am weinyddu cyfiawnder i Gymru. Cymmerodd galanastra ay^wydus le tua phump o'r gloch foreu dydd Gwener ar y Gamlas Regent, Llundain. Ymddengys fod ysgraff gyda phedair tunnell 0 bylor ar y fordd fPerljy, a frwydrodd y nwydql tanllyd pan elid o daii fton^, yr hon a chwilfriwyd yn y fan.. Lladdwyd y tri dyi> oeddynt ar y bwrdd, ac ysgyttiw'yd a nj- y weidiwyd yr adeiladau, hyd i bellder o haner milltir, gan effaith y ffrwydriad.

Y SEFYLL ALLAN YN CHWAREL Y PENRHYN. Pfwy gydol yr wythnos diweddaf bu un o phebw^r 'y Daily News ar ymweliad a Bethesda, 9, cb^n p .cyssylltir cryn lawer o bwy» ar hyn a ysgrfteri.Qdd g ;jr|h^nas i'r annghydfod galarus rhwng y gweitlir wyr a'u meistr, dodir yma ddyfyniadau o'i wahanol erthyglau. Yn un o'i lythyrau dywed—" Yr oedd ton a rhediad cyffredin- ol attebl.^d Arglwydd Penrhyn i'w ddynion yn gyfryw ag '4 adlewyrchai anrhydedd ar Arglwydd Penrhyh, ac yr wyf yn' rhwym i ddywedyd, wedi darllen drwodd y swift mawr o ohebiaethau i ba rai y rhoddodd yr ymdrech anffodus bresennol achlysur, naj ivelais, gyda pheth profiad mewn cyffelyb yrodrafpd1, erioed yniddygiad mwy boneddigaidd, 'aniyneddgar, ac I. amy! ystyriol tuag at ddynion yn sefyll falll^ nag a amlygir yn y gohebiaethau oddi- wrth berchenog Chwarelau y Penrhyn at bobl Petb-esda." Mewn llythyr dilynol dywed;—Rai cannpj?d4 0 filltiroedd i ffwrdd o Bethesda cly wais unwaith chwedl filwrol, yn mha un y cyfeiriwyd yn achlysurol at y milwriad Douglas Pennant, o dcin yr enw Cadben Chwareu Teg;" teitl wrth ba un, y mae yn ymddangos, yr n oedd yn ca,el ei .adnabod yn gylfredin yn mhlith dynion ei gwmni, Y "Cadben Chwareu Teg" yn awr yn Arglwydd Penrhyn, ac yn hollol unol a chymmeriad ei arglwyddiaeth yn y gat- trawd y bu iddo, wedi deall fod cynnrych- iolydd i'r Daily News yn y gymmydogaeth,