Llais Y Wlad

GHvVARELWYR FFESTINIOG A'U DOCTORIAID. FONEDDIGION,-Fel un o'r chwarelwyr sydd yn teimlo yn ofidus am y cweryl sydd ií\ wedi cyfodi rhwng y ddwy blaid uchod, crefaf am ychydig o ofod i wneud rhyw sylw arno. Y mae yn ymddangos fod y meddygon wedi troseddu yn ddirfawr drwy osod eu cwynion o flaen y meistriaid ac nid o flaen y gweithwyr nid oedd dim yn rhyfedd yn hyny. Onid felly y pen- derfynid y matterion hyn bob amser? I Onid y meistriaid fu a llaw benaf mewn II, gosod y meddygon yn eu perfchynas bres- r ennol a'r gweithwyr, ac nid y gweithwyr eu hunain ? Ac onid ydyw y meistriaid bob amser yn gyfranog a'r gweithwyr mewn gofalu am gysur yr anffodus- ] ion a gyfarfyddant a damweiniau ac a ddelir gan glefydau, &c., mewn darparu yspytty cyfleus a meddygon ar eu cyfer ? A'r rheswm am y teimlad cysurus sydd yn mynwesau y naill tuag at y llall ydyw y cydymwneud sydd yn eu plith. Nid bychan oedd ein syndod glywed fod rhyw ddosbarth bychan o honom yn son am dori yr undeb sydd yn peri cymmaint o fantais a chysur i bob un o'r pleidiau. Y mae y meistriaid fel yn ymryson llawen- iiau wrth weled llwyddiant a chysur eu gweithwyr, ac y maent yn barod at eu galwad i'w cynnorthwyo gydag unrhyw 0 0 beth a phobpeth a geisiant ganddynt sydd yn tueddu i'w llesoli neu eu difyru. Y mae y gweithwyr hwythau wedi arter beimlo yn garedig iawn at, eu meddygon, ar y cyfan; a phan y bu tippyn o bethau annghysurus yn eu mysg, bu raid cael es- fcron i ennyn yr ymryson y pryd hyny, ac ofni yr ydym, fod gormod o deimlad yr es- tron yn y rhai sydd yn trafod yr achos yn ein mysg yn awr. Yr ydym wedi cael digon o brofion o niwed de.ddfu cyn ffuffio barn gyhoedd gref; ac os nad ydym yn camgymmeryd, y mae hyn yn cael ei wneud yma yn awr. Pe gwnelsai y pwyll- ^or ymdrech i gyfarfod y meddygon a'r meistriaid mewn ymgais i geisio darparu er cyfleusdra a mantais pob plaid, nid ydym yn amheu na lwyddent; ond tra y cadwant i ddannod i'r meddygon eu bod yn annghofio y gweithwyr, ac yn ceisio eu rhwymo heb yn wybod iddynt drwy eu meistriaid, nid ydym yn disgwyl dim ond gwneud y sefyllfa yn fwy annghysurus. Y mae sefydliadau ac arferion y wlad neu yr ardal wedi tyfu mewn cyssylltiad a rhyw ddynion neu deulu, ac y mae pobl Ffestiniog heb annghofio gwerthfawrogi 9 Z3 6eimladau sydd yn cael eu cynnyrchu gan adgofion pe byddai raid addef nad ydyw C;) digwyddiadau y presennol yn gyfartaJ i'r gorphenol. Ond nid diffyg medr a ddygir yn mlaen. Pe hyny fuasai y gwyn, teil- yngasai ystyriaeth ddwys yn lie hyny, nid oes braidd ddim ond ychydig annghyd- welediad yn nghylch y bye-laws, yr hyn aad ydyw ond peth y dylid, ac y gellid. ei Idwyn i derfyniad heb ddyrysu dim ar y Grefniant presennol. Byddai yn anrhyd- edd arnom pe gellid, dyweud ? ein bod yn jenderfynu na chaiff fod yn nod o warth- rudd arnom mwyach ein bod yn ddifatter am gyflawni ein haddewidion a'n hym- rwymiadau, a digon tebyg fod gan y meddygon rai pethau y gwelent yn ddoeth eu tynu yn ol pe dangosid hwynt iddynt yn ngoleu rheswm clir. j Beth fyddai i'r matter gael ei gyÍIwyjno yn ol i'r gweithwyr yn gyffredmol, ao i bob chwarel gynnal cyfarfod cyboeddmHt y meistriaid a'r goruchwylwyr, y meddygon a'r gweithwyCfpi nghyd.1 Nid ofnaf na by4|ai un wy^lnos d^igq^ ,p amser i, ildw1 boclionot i bawb o'r pleidiau. Na fydded i ni gefnogi yr ysbryd dibarch i urddas a theilyngdod Y-UO sydd yn codi ei ben yn ein mysg, ond meithrinwn barch i'n gilydd, canys wrth tiyny eawn deimlo a mwynhau y pleser o fod yn cyflawni ein dyledswydd. Yr ydym yn dawel fod ein perthynas a'n giiydd fel gweithwyr a meddygon mor berffaith, ac yn gwasanaethu er ein cysur, yn gym- maint ag unrhyw gyssylltiad cymdeithasol yn ein hardal. '.d: CHWARELWR O'R CHWARELWYR.

EISTEDDFODAU LLANIDLOES. FONEDDIGION,—Dichon na bydd ychydig o grybwyllion cofnodol yn annerbyniol ac annyddorol gan amryw o ddarllenwyr iliosog Llais y Wlad o barthed i'r eistedd- iodau a gynnaliwyd yn y dref uchod o bryd bwygilydd yn y ganrif ddiweddaf. Os bydd i chwi eu lleoli yn eich newydd- iadur gwasanaethgar, fel y byddont ar gof a chadw" i'r genedlaeth a ddel a'r bobl a enir, bydd hyny yn weithred gan- moladwy ynoch. Yr eisteddfod gyntaf y mae genym hanes am dani ydyw yr un a gynnaliwyd rywbryd yn Ngwestty y Llew Coch (Red Lion Inn), yn y flwyddyn 1772, a'i phrif arwyr oeddynt y Meistri John Jenkins (Bardd Coch), o sir Aberteifi. Ni wn ai hwn oedd yr loan Siencyn hwnw o Aberteifi, neu Shon Crydd Bach, yr hwn a fu farw Hydref 28ain, 1796. Yr oedd yn fardd rhagorol o'r un waed a'r awen wir." Y lleill oeddynt John Ehys, Lian- rhaiadr-yn-Mochnant; a William Howell (Gwilym Hywel), yr almanaciwr cywrain a galluog o'r dref hon, yr hwn a gyhoedd- odd gyfres o almanaciau defnyddiol a gwasanaethgar o'r flwyddyn 1766 hyd 1776, sef deng mlynedd o amser. Bu farw yn y flwyddyn 1776, yn lied fuan ar 01 cyhoeddi ei almanac diweddaf. Yn mis Tachwedd 28ain, 1831, sefydlwyd cymdeithas o Gymreigyddion yn y lie hwn yn Ngwestty Prydain (Brytannia Inn). Yr oedd yn perthyn i'r gymdeithas hono am flynyddoedd, beirdd a llenorion addfed ac athrylithgar, nad oes eu cyffelyb yn awr yn y lie, sef y Meistri Thomas Griffiths, John Beedle, James Mills, Edward Mills, Richard Mills (yn awr o'r Green), John Morgan,. John Owen, Thomas Benbow, John Williams (Ieuan Glan Bethel), Thomas Williams (Hafrep-ydd-awdwr y I Salmydd Cenedlaethol "), Richard Mills (Bhydderch Hael—awdwr "Caniadau Sion "), William Jones (Gwilym Traws- fynydd), Hugh Robert; Jones (Bardd (iwyiiecid), bardd melus ac awenber, a'i awen deg yn rhedeg ar bob rhyw bryd. Ymddangosodd llawer iawn o'i gynnyrcii- i ion barddonol. o bryd bwygilydd yn y gwa- hanol gytnodoiion Cymreig, megys beren bromer, Yr Murgrawn, Y (xreai, esc., dan y ffugenw o JILL. Matthew Lewis (Esyllyn), gwr talentog iawn, yr hwn a fu am beta, amser yn olygydd yr Amserau pan oedd. ef yn Lerpwi. Efe oedd awdwr y ddau lfuglianes a ymddangosodd yn yr Amser- au o dan y teitl "Biiydderth Prydderch," a'r Ddwy Liii," yn ngiiyda'r traethawd galluog hwnw, "Y Fodrwy Briodasol," a ymddangosodd yn' y Traethodydd. Bu farw yn rhingyll (sergeant) gyda'r fyddin o filwyr yn Cnina rhyw bryd yn y flwydd- yn 1860; yn ngiiyda'r diweddar Barch. Edward Morgan (lorwerth Idloes), o'r Dyiiryn, gwemidog doniol gyda'r Trefn- yddion Calfinaidd John Mills, F.R.A.S. (Ieuan Glan Alarch), yn awr o Lundain, awdwr y.Cerddor Cymreig; John Jones (Idrisyn), yr esboniwr medrus a galluog, yn awr iicer Llandyssiliogogo; a John '1'. Pryse (Ieuan Glan Hafren), yr hwn sydd yn awr yn un o weinidogion parchusaf yr Eglwys Sefydledig yn un o ualaethétu America, ac wedi priodi merch i esgob. Yr oedd llawer o ddynion galluog ereill. yn perthyn i'r gymdeithas dan sylw, ond yn llawer rhy lhosog i'w henwi yma. Yr ail eisteddfod a gynnaliwyd yn y lie hwn, hyd y gwyddom, ydoedd yr un a gynnai- iwyd mewn cyssylltiad a'r gymdeithas a enwyd yn flaenorol yn Ngwestty Prydain, rhywbryd yn y flwyddyn 1835, pryd yr oedd y personau a enwyd ac ereiil yn arwyr actegol iddi. Ei phrif feirniaid oeddynt y "diweddar Mr William Owen (Gwilym Ddu), Drefnewydd, yn ngiiyda'r diweddar Barch. Walter Davies (Gwaliter Mechain), Manafon. Hon oedd yr eis- teddfod fwyaf gynnyrchiol ac uwchraddol o'r holl eisteddiodau a gynnaliwyd erioed yn y He hwn. Y drydedd eisteddfod a gynnaliwyd. yma yn Llysdy y Dref, hen Galanmai, sef Mai 13eg, 1861, o dan lywyddiaeth y boneddwr galluog a medrus, T. F. Roberts, Ysw., Dolenog. Ei beirniaid a'i harweinydd ydoedd y ffraethbert Mynyddog, y Fron, Jjlanbrynmair, y pryd hwnw; yn awr Cemmaes, Mont. Y pedwaredd eistedd- fod a gynnaliwyd yn yr un Ile, sef Neuadd y Dref, Tachwedd lai, 1869. Ei llywydd a'i beirniaid traethol ydoedd y Parch. Isaac Edwards (B), y dref lion. Ei harweinydd a'i beirniaid barddonol: ydoedd Mr J. E. B. Evans (C.M.) (Y Llwynog) o'r lie y pryd M&nw, yn • bresfennol Rhuddlan. Y buairaed>i; eisteddfod a gynnaliwyd yn Llyjgdytr y.pl'e.f,.Hyd£e2.il, 1.^71,, ,a 4aii lywyddiaeth y Cad. W. Williams, Bryn- liys, yr amser hwnw, end yn awr Green- field Hail, y Van, a Mynyddog oedd ei beirniad a'i harweinydd i tod, ond oherwydd iddo "briodi gwraig," ychydig ddyddiau yn flaenorol, methodd ddyfod iddi; felly, gorfuwyd ei "gymmeryd yn esgusodol," am y tro, ond bu mor ofalus a brawdol ag anfon y galluog a'r arabus J. Ceiriog Hughes i'w gynnrychioli, a chyflawnodd yntau ei waith yn ardderchog ac anrhydeddus, er clod iddo ei hun a'r eisteddiod. Ei beirniaid cerddorol ydoedd Mri Jonathan Benbow, o'r dref hon, a W. Francis, o'r Drefnewydd, perthynas agos i'r Pencerdd Hafrenydd. Y chweched eisteddfod, a gynnaliwyd, yn Llysdy y Dref, lonawr lat, 1874, o dan lywyddiaeth T. F. Roberts, Ysw., Dolenog. Ei har- weinyddion, oeddynt y Parchn. T. Phillips o'r lie hwn, a J. Hughes (Glan Ystwyth), TrolegiNTYB. Fa beirniad traethodol ydoedd y Parch. Isaac Jenkins (Isaac Min Rheidiol), Caerdydd, Cadeirydd Talaeth Ddeheuol y Wesleyaid a'i beirn- iad barddonol ydoedd y Parch. Henry Parry (Harri Ddu), Machynlleth, yn awr Caerfyrddin. Y seithfed eisteddfod, a gynnaliwyd yn Methel, hen gapel y Methodistiaid, Mehefln laf, 1874, a'i llywyddion oeddynt yr Anrhydeddus C. H. Tracy, A.S. dros fwrdeistiefi Maldwyn, a'r Cad. 0. M. Crewe Reade, R.N., Llandinam Hall, a Plas Dinam. Ei harweinydd ydoedd y Parch. John Hughes (Glan Ystwyll), Trefeglwys. Ei beirniaid traethodol oeddynt y Parchn. Isaac Edwards (B), D. Li. Jones, A.C. (M), a J. Jenkins, Ysw., Pengreen, y tri o'r lie. Beirniad y farddoniaeth oeddynt y Parch. R. H. Jones, A.C. (Quellyn), periglor y plwyf, a'r Mri. Bennet (Tref- nant), Glanrafon, a J. C. Hughes (Ceiriog), Caersws. Beirniaid y datganu, Mr D. Buallt Jones (Alaw Buallt). Yr oedd y ddwy eisteddfod hyn mewn cyssylltiad a'r Wesleyaid, a'r elw deilliedig oddiwrthynt yn myned oil i'r enwad hwnw, tuag at gost eu capel newydd sydd yn cael ei adeiladu yma ganddynt y flwyddyn hon. Dyma grybwylhad byr o'r saith eisteddfod 9 lleol a gynnaliwyd yn nhref Llanidloes, o fewn i'r ganrif ddiweddaf. Pa bryd y ceir eisteddfod yma etto, wys ? Diau genyf fod cyfarfodydd o'r cytfelyb. natur i'r rhai y erybwyllwyd am danynt uchod* yn fuddiol, llesol, ac adeiladol, mor bell ag y byddont yn cael eu cario yn mlaen 0 yn onest, gweddaidd, ac mewn trefn.— Ydwyf, &c., "V. Llanidloes. IDLOESYN.

YSGRIFENYDDION EIN EISTEDD- FODAU. FONEDDIGION,—Y mae ysgrifenyddion ein eisteddfodau, gan mwyaf, yn .ddynion o dalent, o chwaeth, ac _o wybodaeth gyflredinol; ac arnynt hwy i raddau mawr yr ymddibyna llwyddiant yr eisteddfodau. Nid ychydig yw y liafur a'r. gofal sydd yn nglyn ag eisteddfodau, ond yr ysgiifpi- yddion, druain ohoiiynt, a raid gario y bai-ch trymaf. Llafur mawr am dal. bach yn fynych yw liafur ysgriffenyddiou ein eisteddfodau. Telir y beirniaid, yr arweinyddion, a phob swyddog bach a mawr; a thelir meib y gan yn anrhyd- eddus, ond rhaid i feibion yr ysgrifell iod yn foddlon am daliad bychan ac mewn ambell i eisteddfod ni chant yr un ddimai goch am eu liafur a'u trailerth mawr. Cynnaliwyd eisteddfod yn ddiweddar yn Lian yn Neheudir Cymru, a chlywais gan gyfaill i mi, na chadd yr ysgrifenydd yr un swllt am ei wasanaetii, er ei fod yn gyfrifol am y cwbl i gyd. Yr oedd rhyw dri o feibion y fall, a berthynent i'r pw3,11 gor, yn feddiannol ar ddigon o leiddgar- wcli ac haerllugrwydd i weithio allangyn- 0 lluniau dirgelaidd er achosi annrhefn yn nosbarthiad a gwerthiad y tccynau, fel nad oedd y swm a ddaeth i law ond prin ddigon i dalu y treulion. Ciywais fod yr ysgrifenydd wedi ei ddifenwi a'i ofidio yn y s(,ri fawr ganddynt. Pe digwyddasai i mi fod yn ei le ef, buaswn cyn hyn wedi dad- guddio eu hystrangciauanlluwiol a mell- digedig. Daeth cyfaill o fardd ataf, a dy- wedodd wrthyf ei fod yn bwriadu cyfan- soddi can iddynt, ton, ilobi'ii. Vii Danfonaf y gan i chwi, foneddigion, cyn gynted ag y daw yn bai-od Pw dodi yn Llais y Vlad. Bydd yn wertli i fei^dd a chrachiod ei darllen a'i dysgu. • YUDMTH YDD. ¡j

TAN DYCHRYNLLYD. Torodd tan dychrynllyd allan mewn melin yn Over, ger Winsforil^ dydd Mawrth, cyn y diweddaf. Nid yn unig gwnaeddinystr mawr ar eidde/ IÍd hefyd aeth amryw fywydau dynol yn aberth i'r trychineb. Melin neWydd, perthynol i Mr Haigh a'i Foibion, ydoeacl, yu chwe' uchder, ac yn un o'r" adeiladau pryd- ferthaf, a.c wedi ei mtio: i'fyny gyda'r peirianau o'r gwelliantau diweddaraf. ■: Ar y pryd y cymmerodd j tan le, yr piedd ynddo. 4,600 p^djcoellau a 200 o ,ho,bl yn gweithio. Tua, haner awr wedi p*hmp nos FawAh, tra yr oedd pawb Ivrth eu gwaith, 'dargarifyiJdwyd tan yn adeilad,-a phan godwyd gwaedd rhuthrodd y bobi gyaa sydynrwydd ofnadwy tuag at oelir y twr o'r adeilad. Cafwyd oddiallan fod y felin ar dan, ac anfonwyd am dan-beir- ianau i'r trefydd cylchynoJ, y rhai, ar ol cyrhaedd a dywalltasant Ifrydlif o ddwfr ar yr oddaith. Ymdyrodd torfeydd o bobl i'r fan, ac yn mhen haner awr ar ol dar- ganfyddiad y tan, deuwyd i'r penderfyn- iad mai ofer ceisio ei orchfygu, a throwyd yr holl sylw at acliub y trueiniaid oddi- fewn. Crewyd arswyd yr edrychwyr wrta weled gwraig, plentyn yr lion oedd wedi ei anfon i'w sugno, yn ei fwrw allan o un o'r ystafelloedd uchaf, gyda'r liyder y byddai iddo ddisgyn i gronfa o aciwtr islaw, ond yn lie hyny disgynoad y bychan ar y palmant yn. gorpii. Neid- iodd plentyn arall. i'r grohfa ddwir, a tlirwy hyny Ccitodd ei acli-Lib; ond witii geisio gwneud yr un peth syithiodu mam y baban marw ar y llawr, lies oedd eJ livmenydd yn wasgarcdig, ac y tiengodd yn y fan. Ceisiodd dynes arall daiiu ei hunan allan o un o'r ffenestn, ond, er arswyd i'r edrychwyr islaw, gwehvyd fod ei dillad wedi glynu mewn rhyw farau heiyrn. Pel hyn y bu y wraig anflodus yn rl-iwyul, hyd nes y gwelwyd ei chorpli., oedd eisoes wedi rhoddi allan el alJadl olaf oherwydd y mwg o'r tan, yn syrthio i'r llawr gyda'r barau a'i carcharodd witn y ffenestr. Parhawyd i lifeirio dwfr ar y tan, ond nid i lawr o ddyben-syrthiodd y to, dinystriwyd yr holl loriau ac md oes dim yn aros ond rlian o'r muriau allanol. Boreu dranoeth chwiliwyd am y cjrph,, pryd y deuwyd i ddeall fod wytn o 1-eiai wedi cyfarfod a'u marwolaetli. Yr oedd pum' corpli yn sefyU wrth eu gilydd YJ-l y twr wedi eu llosgi yn iludw. ± farn cryffredin ydyw ddarfod i'r ddamwain gael ei hachlysuro drwy wreiclnon o un or peirianau.

Y mae Bwrdd Presbyteraidd yr U nol Dalaethau wedi peuderfynu anion chwecii o aenhadon i'r Aiplit it'r India. b Pum' punt a deg swilt a'r costaa oedd v ddirwy a ofynid gan ynadon Llanrwst oddiwrth John Jones, leuengat, btryd Bach, o'r He hwnw, am feddwi ac ymosod ar 'II' heddgeidwad, ond ilioddid iddo y çlewisiado fyned i garchar gyda liafur eac1 am yr ysbaid o ddau fis. g