Papurau Newydd Cymru

Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru

Cuddio Rhestr Erthyglau

3 erthygl ar y dudalen hon

wEDDFOD Y GORDOFIGION.

Newyddion
Dyfynnu
Rhannu

wEDDFOD Y GORDOFIGION. "oddigwyddiadau pwysicaf y N'aclolig ngyn a'r Cymry ydyw eisteddfod Or- ^idd flynyddol Lerpwl a Birkenhead, tythfed o ba gyfres a gynnnliwyd yn y p Amphitheatre, Lerpwl, ddydd --y $er. Yr oedd y cyimulliad yn lliosog, l^ddid gan yr ysgolor clasurol, Mr .JRhys, B.A. Yr enwogion cerddorol ilL :—^ss Wynne, Madame jrpjt Cherer, Mr James Sauvage, a Mr t'Sughes. Bilynid ar y berdoneg gan J? Lewis a Mr Bkeaf, 'a chenid eyd- Pj gan gor Birkenhead, tra yr ar- Lh £ an Mynyddog. Y Llywydd, wedi l^iad yr annerchiad. arferol gan Mr Pfl Jones, a ddywedodd :—Pair blyn- v J11 ol, pan gefais yr anrliydedd o eich eisteddfod, rhoddais i eliwi 5°Nwu ar y sefydliad hwnw, a'r iaith r^eg. y pryd hwnw ymdrechais, eu dwyn i restr pethau darostyng- J^ynwyr cyffredin, i ddylanwadu ar ^adeimlant ddyddordeb ynddynt i liL^tyd golwg bwyllogarnynt, a gallaf lreUd fy tnodwedi llwyddo yn mhell i fy nisgwyliad, fel y geliwch j'ai fod wedi easglu oddiwrth yr wbwb J?%surodd fy ngeiriau mewn cylch- ,J Neillduoi, yn inysg y cyfryw o'n hys- Cvyr Cymreig a ydynt arferol a a diraddio cenedligrwydd Cymreig ^snachu ar anwybodaeth poblog- k ? ^1:1g^rn. Yn awr, yr wyf yn bwr- |j "^aslinellu i chwi hanes ein hiaith, jiJ^niad bychan tuag at ddileu yr eL, laethau sydd wedi bodoli yn _el I ddechreu yn y dechreu, byddai L^ystal i mi ddywedyd wrthych yma ei L perthyn i'r teulu Japhetaidd neu ief wr op a i d cl o ieithoedd, i ba un } perthyn y Saesneg, y Lladin, y j Sanskrit., ac ereill. Ei pherthyn- I V) r^°ngyrchol, fodd bynag. ydynt yr 11 G I. I)¡ ra y dosbarth a elwir yn ddosbarth Cf-. mae dosbarth arall a elwir yn y yn gynnwysedig o'r Gaelic Ys- j u'r Manx. Ffurfia y Jdau ddosbarth W8 y(i yr hvn a ellir alwyn gangen wa- 'm\etlu)1 °'i: ieithoedd Celtaidd; a'r k d !lyriactl o ba un y tarddasant ydoedd La%gol chwaer-iaith i'r Gaulaeg. Y ql1 ? ddwy iaith hyn yn farw, ac nid oes idalth yn cael ei hadnabod fel y Gelt- y cyfryw heb gymhwysder pell- \h Sei',('h y gelhd arwain un i gasglu yn odc!iwrtb a^feriad neillduoi rhai r?,n Seisnig (gan mwyaf yn hynaf- 4^. ol) a siaradant am y gair yma neu J'flviL -Xn- Ck'lfcaidcl—rlmae hyn, os nad iw yn bwrw fod yr ieithooad-Celtaidd gydgasgledig, yn meddwl dim heblaw ? y cyfryw a aferant y gair felly heb u°ea gymmeryd y drafferth o olrhain ei jyf; ac ni byddai yn unrhyw attebiad jtyfynu y gwladgarwyr Gwyddelig a nod- v \y Wvddelaeg, vn ei ffurf mwyaf di- V u ar, fel Yr Hen Gelfcaeg." Nid oes 3^aith unrhyw angenrhaid am eich .^uddio rhag efelychu arferiad rhyfedd pan y tosturia wrth yr aelod o'r )L e nas annercli ei etholwyr yn yn ea hen -Gaelaeg eu hun- yij' neu yn desgrifio esgob Cymreig fel l|e i'w gydwladwyr yn Ngbaer- 5, "yneu Gaelaeg frodorol eu hun- a Y niae y cyfeiliornadau hyn mor Ua V 8a^wn yn ddiogel eu gadael tl:. w ett gwylio gan ysgolheigdod a syn- Qa.n cyfffedin llym y Saturday Review. \y ?? ddywedyd, heb ofni unrhyw wrth- e"iadau pwysig, i'r Cymry a thylwyth- i^ertbynasol ereill drigiarm Gogledd a M Lloegr, Cymru, a Chernyw, yn beij. Qieddianiad y Rhufeiniaid. Pa mor ae]t^^ri§iani(I Lloesr y pryd hypy gan Qy. l o nes pe.vthynas i'r Galiaid na'r ^^y, neu hyd yn nod gan dylwythau o nis ymgymmerwn a eof Bhaid j ni ymorphwys ar y nau sy^d wec^ eu gac^ael i rji ac y o^l °ofgolofnaiv y llinach Gymioaidd i'w Sw, y rhauail hyny. o'r ynys hon ag newydd gael cyfeii'io sttynt. Drwy y rhai hyn, er mor brin a darniog Salluogir ni i olrhain yr iaitli Gym- drwy nifer mawr o gyfnewidiadau -^n a'.r Sanrif o'n cyfnod, a fy0] ei hunaniaeth yn y bon, yn amser We?y> Ry^a iaith ein hysgolion Sab- Vdd • yn y Modd bynag, fod al hyn yn ddibwys yn ngolwg y rhai a h Cymry y dyddiau presennol yr unrhyw iaith ag y rhyngodd W 1 ^"omel% Japhetb, wneud yn f0(}?fig ei fiyniadaii, er nad vdynt ryw- "\n Was^adol yn cael y Gymraeg o*oes ^'1)1 ^'r ^f'eudde^fod ganrif mor 1^ .liunaniaethol a naill yr eiddo ein rl(|c,ai3a .na Gomer ag i fod yn alluog i } vrystyr a fwriedir ei gyfleu gan In .7 y f a'i. hysgrifenent. Gan hyny, a yn rhwydd, y mae ei hanesiaeth— i tI, fel y gwelir, sydd yn crynboi ei hun 11 helaeth i ddes^rifiad o'r aylfeini ])iHaa^yd i ni er ei hefrydu—yn syrthio yn ii,U^ 111:11 cyfnod, set y Gymraeg gyn- ^oreuol, hen, canoloesol, a C^ar. Gellir dyweud fod y Gymraeg ilailesiol yn cyrhaedd o'r amser pan ystyried hynafiaid y cenedloedd r°aidd a Goidelaidd mwyach yn ffurfio un genedl, neu fel yn llefaru yr un iaith, hyd orchfygiad Prydain ga,n Agricola; Cymraeg boreuol, o'r amser hwnw hyd ddiwedd y seifchfed ganrif; hen Gymraeg o'r pryd hwnw hyd ddiwedd yr unfed ganrif ar ddeg Cymraeg canoloesol, hyd amser y Diwygiad a'r Cymraeg diweddar o'r cyfnod hwnw hyd y dydd presennol. Er rnwyn yr amcan presennol y mae yn fwy dewisol i'w olrhain yn ol o gam i gam, gan ddechreu gyda'n cyfnod ein hunain o Gymraeg diweddar, pa un a ellir ei is- ddosbarthu i'r Beiblaidd a newyddiadurol. Wrth yr olaf yr wyf yn golygu y dafodiaith a lefarwn ac a gyfarfyddwn yn y mwyafrif o'n newyddiaduron. Yn 1871 nodais y ffaith fod genym 30 o gyfnodolion Cym- reig yn awr yr wyf yn credu fod y nifer braidd yn uwch, heb gymmeryd i mewn i'r cyfrif y rhai a gyhoeddir yn America. Felly, yr oedd braidd yn gyffrous cael newyddiadur Seisnig yn nodi allan i ni yn ddifrifol un o'r boneddigion a ganlynent gor y Deheudir yn y Palas Grisial fel perchenog yr unig newyddiadur Cym- reig." Qnd^ gejl^vch ddisgwyl i ?:ai p Philistiaid y wasg Seisnig wybod dim yn yn nghylch cenedl fechan mor agos gar- tref. Oddiwrth Gymraeg newyddiadurol, deuwn yn ol at Gymraeg Beiblaidd, yn mysg yr esiamplau goreu a phwysicaf o ba un y gellir cyfrif ein cyfieithiad o'r Beibl, a nifer o weithydd, gun mwyaf yn dduwinyddol, a dilynasant y Diwygiad. Gan fyned heibio i'r Diwygiad, cyr- liaeddwn Gymraeg canoloesol y cron- iclau a'r rhamantau, a adnabyddir fel y mabinogion, pa rai sydd yn gyn- nwysedig gan mwyaf o chwedlau yn nghylch Arthur ac arwyr ereill y Ford Groii. Y mae y chwedlau hyn, gellir sylwi wrth fyned heibio, yn gyfryw nas gellir rlia-ori ttrii iit mewn arddull ac n Y hapusrwydd ieifchwedd efallai gan unrhyw gynnyrchion o'u dosbarth sydd yn bodoli rnewii uurhyw iaith arall yn Ewrop, Am y Mabinogion a'r Beibl Cymreig gellir dyweud eu bod yn dynodi dau gyfnod clasurol llenyddiaeth Gymreig. Yn mysg cynnyrchion boreuaf y cyfnod canoloesol, gellir nodi yr argraph Gwyneddig o gyf- reithiau y Cymry, mewn ysgrif berthynol i'r ddeuddegied ganrif. Yn mysg y boreuaf o'r oil gellir rhestru y Cymraeg yn rhai o'r breinleni cynnwysedig yn y Liber Lan- davensis." Un o'r prif wahaniaethau ffurliol rhwng Cymraeg y cyfnod hwn a'r Beiblaidd a ellir edrych am dano yn rhyddid cyfiawnach arddull y blaenaf, ac yn y ffaith fod amryw gyfnewidiadau cyd- seiniaid wedi eu sefydlu ynddi fel y maent yn awr. Hyd yma y mae genym gyflawn- tler o lenyddiaeth at ein lioll amcanion geiryddol; ond pan y croeswn drothwy y ddeuddegfed ganrif nid yw yr amgylchiad mwyach felly, gan mai unig ddefnyddiau ein efrydiaeth ydynt gerliadau cofnodol o dehongliadau yu nghydag ychydig fan ddarnau mewn ysgrif Ladinaidd. Y cerf- ladau cofnodoly cyfeirir attynt yma ydynt em l'hal diweddarach, toredig mewn nodau cl eilw ein hynafiaethwyr yu Hiberno- baxou. Gyda golwg ar y gyiran ysgriiiol o'r defnyddiau y cyfeiiiwyd attynt, pan ddeuai Cymro, wrth ddarllen awdwr Llad- inaidd, ar draws gair na ddeallai, deiionglai ei ystyr, ac ysgrilenai ei gyfystyr yn Gym- raeg uwch ei ben, rhwng y llinellau neu ar yr ymyl. Felly y cynnyrehwyd ein de- hongliadau, Cymreig. Y mae genym hefyd fan ddarnau o freinieni a phrydyddiaeth, lanwent y gwagleoedd a ddigwyddent yn yr ysgrifau. Y mae y rhan fwyaf o'r di- weddaf yn Bhydychain a Chaergrawnt, ac y mae un yn Luxemburg; dehonglir i ni eu dyddiad gan y rhai cyf-trwydd, ac i'r wythfed ganrif y priodolant y boreuaf o honynt. Yn awr, ni chynnyrcha y tardd- ellau ysgriiiol hyn i ni ondtua mil o eiriau, ac ni chyniiAvysant ond ychydig frawddeg- au cyflawn, Fel hyn, tra yn ein gadael mewn cryn dywyllwch gyda golwg ar gys- trawen yr iaith, y rnaeuc yn eiri gailuogi i olrhain y eyfnewidiadau seiniadol a ffurf- iol drwy ba rai y mae wedi pasio er dech- reu yr wythfed gaurif. Yn mysg pethau ereill, yr ydym yn cael ein gosod mewn safle i wylio ymddangosiad cyntaf ac ym- lediad graddol y cyfnewidion cydseiniol ynddi. Cyn gadael y cyfnod hwn o heu Gymraeg—o ddechreu y seitlifed hyd der- fyn yr unfed ganrif ar ddeg, na un, oher- wydd arler resynus yr oesauhyny o vsgrif- enu pobpeth mewn Lladin drwg, a odd i ni mor ileied o engreifftiau o hen Gymraeg, gallwn ofyn pa iodd y mae ein brodyr Celtaidd, y Gwyddelod, allan am ddefnyddiau o'r un cyfnod ? Ni raid mynedyn mhell am attebiad. Y mae un o'r prif Ge sydd yn fyw, Mr Whitely Stokes, yn ddiweddar wedi cyhoeddi ei Goidelics, cynnwysedig 0 engreiiltiau o vVyddehtegütUlolog hen a boreuol, cyn- nwysedig o ddehoiighadau, rhyddiaith, a barddoniaeth, ac y maent yn llawer cyf- iawnach na'n holl ddefnycidiau Cymreig cyfattebol, ac, yn wir,~obiegid nid yw y rhai hyn ond engreifftiau—ymddengys fod un o'r codices yn cyiiinvys lien Wyddelae", sef yr un a adnabyddir fel y Milan Codex, yn cynnwys mwy o hen Wyddelaeg nag sydd genym ni o hen Gymraeg yn gyfan- gwbl. Yr wyf yn gwoeud y cyfeiriadau hyn er mwyn ailadrodd sylw, yn fy an- nerchiad blaenorol, a gynnyrchodd deim- Jad mawr yn mhlitn y Cymry hyny i ba rai yr ymddangosai y meddyl- ddrych yn afresymol wneud cry- bwylliad anrhydeddus am y Wyddelaeg mewn eisteddfod, aeymdreclm gynnyg i chwi ymborth i fyfyrdod, yn liycrach na chymhwyso i chwi feddyglyn esmwythaol baldordd cenedlae^hol. Dylai cenedl a borthir felly fodyn destyn gwawd y byd gwareiddiedig. Ar gyfer y prinder hwn o engreifftiau o hen Gy nraeg, gellir fodd bynag, fantoli eglfeler ei deddfau seiu- iadol, ffaith ond ei phwyso yn ddyladwy a elai yn mhell i dda-ngos fod pwysigrwydd geiryddol y Gymraeg heb ei ystyned yn briodol fel yn gydmarol a'r Wyddeiaeg. Yn nesaf, yr ydym yn pasio yn ol i gyi. nod y Gymraeg foreuoi, paun a ddos- barthaf i'r Bhufeinig ^'r Rhufeinuidd- Brydeinig. Ymestyna yr olaf yn 01 i ddechreu y bummed ganrif, pan ymadaw- odd y llengodd Bhufeinig a'n ghmau; ac estyna y blaenaf mm Yl: amser o'r dydd- iad hwnw hyd orthrecijiad y Brythoniad gan Agrieola. Yn awr, yr holl ddefnyddiau sydd. genym am y-cyfaod Bhufeinaidd- Brydeinig, os awn, heibio yehyuig briod- enwau yn Gildas tIC awduron hynafol ereill, ydyr.t gynnwysedig mewn bedd- ergryph, ac y mae hyd yn nod y rhan fwyaf o'r rhai hyn wedi en hysgriienu yn Lladin, ac yn rlioddi i ni ddim ond priod- enwau gyda'u terfyniadnu wedi eu Liadin- eiddio 1: nid oes ond. nifer bychan wedi eu hysgrifenu mewn C (jymraeg foreuoi a Lladin. Mae yr engreifftiau dwy-ieithog hyn nid yn unig yn ddyddorol ynddynt eu hunain, ond dysgant i ni hetyd pa fodd i ddatrys yr elfen Gymraeg yn y rhai a ysgrifenwyd yn Lladin yn unig. Ffaith ryfedd yn nghylch y rhai liyn ydyw, fod y Gymraeg wedi ei* hysgrifenu. mewn Ogam, gwyddor arbenig a raid ei thori ar hyd ymyl y gareg. Ymddengys .fod y dull hwn o ysgrifenu vredi dyfod i arferiad mewn beddergi-yff yu y :wlud lion yn fuan wedi ymadawiad y lihiifeiniaid, ac o Gymru neu Gernyw cludwycl y wybodaeth o honi, y mae yn deuygol, i ddeiieubarth Iwerddon, lie y cyfarfyddvvn ag amryw gannoedd o iionynt wedi eu hysgrifenu mewn Ogam. Mewn gwirionedd, y mae y wyddor Ogamaidd wedi ei chludo^i lawr mewn ysgrif lei nas gedy unrhyw le i athrylitn uwchraddoliymarfer ei gywrein- rwyad mewu darganfod yr agoriad iddi. Modd bynag, nis gallai ysgoliieigion 0 S"' ..¡ 0 C.) Gwyddelig ymffrostio mewn nemawr wybodaetii o'r Ogamau hyd ddarganfyd(Had y ceryg;dwy-ieitnog yfr -Nelieuair' Cymru. Y mae tarddiad y dull hwn o ysgrifenu yn gladdedig mewji tywyllwch. Yr uni^ adgofiad. sydd genym yn y Gymraeg o Ogina neu Ogmios a gynnwysir yn ein term barddoaol ofydd (am \)>nid- Oghmid). Ond i fyned yn mlaen. O'r amseroedd Khufeinaidd-Biydeinig yr ydym yn pasio yn ol i'r cymmeiiad (occupation), ac fel yr ydym yn treiddio yn mhellacb, bellach i'r go.vplienol, aifi ein defnydd yn fwyfwy prIll; mewn gwirionedd, Did oes genym yn iiuri cerfiadau o'r oes hon ond rhyw wyth neu naw o feddergryff ysgrif- enedig mewn arddull l\Iiufeiui^ a gedwir yn yr amgueddfa yn Kghaerleon, Isea Silurum y lihufeiniaid._ Ceir fod y rhai hyn yn col-filau Celtiaid, y mae yn debygol o'r llinach Gyn2roaidd. Heblaw y rhal. hyn, y mae hunsiniaeth teith-lyfr Antoninus a daearyddiaeth Ptolemy, y ddau yn gynnyrchion yr ail ganrif, wedi ei olrhain. Brined Yaylv y sylfeini hvn, nid ymddengys unrhvv reswrn dros arnheu hunaniaeth sylweddd iaith Celtiaid Cymru a Chernyw ynyi ail a'r chweched ganrif. Nid yma jr tmddengys y gad wen yn wan, ond rhwng y cliweched a'r wyth- fed ganrif. Yn awr, er fod rh;ii wedi haeru mai Goidelic ydyw ein cerfiadau o'r chwech- ed ganrif,—neu rywbe^yn wir> yn hytrach na Ciiymreig,—-ceniycid y ne}) gymraero draffert'h i archwilio Y Bvngc ychydig yn fwy gofalus fod y gadwyii yu gwhl ddidor. Yr hyn sydd wedi ^Vneud i iaith y chweched ganrif yttiddr1:igQS m01. ail. r nhebyg i hen Gymraeg o\- wythfed ganrif ydyw fod ei hansaddeiriaa yn cae| eu eyf- newid rywbeth yn ebyg l't ^eiriau Liadin cynnefin i blant ein nys^oJion—domiiius, domini, domino, dominium domine, do- mino, &c. Yr ydym, llhwll gwinonedd, yn easglu oddiwrth y cerLidau weddiliion o leiaf o bedwar gairdreig^d^ Yn awr, yn yn yr wythfed ganrif yr Ylym. yu cael y terfyniadau hyn yn amd(;ifad o'r cyi'new- idiau fel yn bresennol. IIcic-ollreu gyda'r liawliad o honynt gan y GWyddelo(l, nis gellir hawlio fel y, em cerfiad- au hyny sydd< .yn J^gi'ifeneclig meWll Ogam heb hawlio yn Wydf}e]ig yr oil o'n cufgolofnau mwyaf hynaiol, pa rai sydd yn tebygoli cymmaint i'w gifydd fel nas gellir dethol rhai lei yn Wyddelig heb wneud yr oil yn .Wyddelig9 yi: hyn sydd mor afresymol fel na chlybUWyd am da,no hyd yn hyn. Nodal iin engraifft mewn pwvut. Y mae careg ar godiad tir ger Bau Ceredigion rinvng t) Aberporth n Traethsaith, yn sir Aberteili—darllena mewn prif lythyreruiu,—" Corbalengi iacit Ordovs," ystyr pa un nis gall fod, yr wyf yn credu, ond,—■" Yma gorwedila Corbaleng, uu o'r Gordofiaid," Y mae yr enw tylwythol, ni raid i mi ddyweud wrthych, yn cael ei fytholi gan eich eis- teddfod Ordongaidd a gynnaliwn yn awr. Ond trigianai y Gordofigion yn Ngogledd Cymru, a chyfyd y cwestiwn gyda golwg ar y modd y bu i un o honynt gael ei gladdu yn Ngheredigion. Ymddengys y casgliad yn naturiol y rhaid ddarfod iddo ef a'i ddilynwyr ymwneud am y morlan gyda'i lanfeydd cyfleus i berwyl ysbeilgar. Ymddengys iddo, fodd bynag, gael Cardies y dydd hwnw yn rhy effro a lliosog iddo; ac mewn canlyniad i hyny, y mae cym- mydogaeth y gareg—yr hon, gyda Haw, sydd yn un dra throm—yn ein cynnys- gaeddu a, rheswm paham yr oedd yn angenrheidiol i nodi llwyth y dyn ar ei feddfaen. Gyda golwg ar y rhai nas gall- ant syhveddoii pa fodd y, gallai iaith gyda chyfundrefn o achosion (cases) ddyfod i golli y cyfryw, dylent gofio pa niter o'r chwe' achos perthynol i'r hen Saesneg a ddefnyddir yn y Saesneg ddiweddar; neu pit beth sydd wedi dyfod o'r achosion Lladinaidtl yn yr ieithoedd Romancaidd, megys Flraugpaeg, Italaeg, ac Hispaen- aeg. Drachefn, y mae rhai a fynant nas gall y bu gan Gymraeg erioed achosion, oherwydd ei bod, fel y tybiant hwy, yn perthyn yn agos i, neu wedi tarddu yn nniongyrehol o'r Hebraeg, yr hon hefyd nid oes ganddi achosion. ]\{i byddai o un dyben dyweud wrthynt nad oes a fyno y Gymraeg Cldim a'r Hebraeg, neu unrhyw iaith Semitaidd arall; ond synent dippyn, efallai, pe dywedid wrthynt y geliid gwneud i hyd yn nod Gymraeg diweddar roddi profion o fodolaetli flaenorol cyfun- drefn o achosion Cymreig, a bod ysgol- heigicwi yn cael eu fcoddloni nad ydoedd hyd yn nod yr Hebraeg un prycl hebddynt. Ond nid oes angen i mi eich dal yn hwy ar N, bwn, gan fod yr Inmllef Heb- reig, sydd wedi gorphwys yn drwm ryw- bvyd neu gilydd ar bron bob iaith yn Ewrop, yn vmddangos fel yn prysur drawsffnrfio ei hun, os gallwn ymddiried yn y syhvaclau a ymddangosant o bryd i bryd yn y newyddiaduron Seisnig, i fath o ysbryd ymchwiliad, gan yni boneddigion o dueddfryd fym- pwyol i droi eu myfyrdod at ddargan- fod Deg colledig Israel. Drachefn y mae llawer o bwyntiau ereill i ymdrin a Invynt YIl nhrafodaeth y cwestiwn pres- enuo], pa rai o angenrbeidrwydd a ar- weii-iieiat un i nifer o fanylion nas gellynt braidd eich dyddori yn bresennol. Digon yw dywedyd yr arweiniai ymchwiliad gofalus o'r manylion hyny i argyhoeddiad na fa unrhyw dor neu attalfa bwysig yn yr iaith rhwng y chweched a'r wythfed ganrif. Fel hyn y braslinellwyd yn frys- iog i chwi y dull a ddiiynasai un mewn olrhain yr iaith Gymraeg hyd amser y gcrchfygiad Bhufeinig. Tuhwnt i hyny gosodais gyfnod cynhaiiesiol ei bodolaeth am ba un y mae yn afreidiol i mi sylwi nad oes genyf and yehydig i'w ddywedyd. Lichon, pe buasai ei hanesiaeth wedi ei throsglwyddo i lawr i ni, y cawsem ddarfod i orllewinbarth Prydain gael ei bonlogi can ddwy linach dra gwahanol o bold. Un 0 honynt, yn ol ciwdodwyr, oedclynt y Celtiaid, pa, rai oeddynt yn llin- achdal, goleuwallt, glaslygeidiog, yn cvs- soni mewn llawer ystyr a'r Germaniaid. 'd. yma fel goresgynwyr a gorch- fygwyr, a chawsont genedl arall mewn meddiant o'r tir. Cafodd yr olaf en ualw yn Iberian neu Basque, oherwydd iro(I rlizui yn eu liystyried yr un, neu yn agos felly, ag Iberiaid neu Basquiaid yr Hispaen. Dywed Mr Boyd Dawdiins wrthym, yn ei fyfr newydd, fod y gwaedoliaeth i'w ol- rhain etto yn y bobl gwalltddu, lygad-ddu, bychain, a lledgrwn yn ein gwlad ein hunain yn ngiiyinmydogaeth y lIe y mae y bryniau wedi hySorddio cys- god i'r boblogaeth Basquaidd rhag y gor- y Y mae Cymro bychan, tywyll sir Jxtmoych," el yn mlaen i ddywedyd, "yn 111 hob ystyr, heblaw yn ei'iaith'a'i wJsp;, yr un (identical) a thrigolion Bas- quaidd y Western Pyrenees, yn Bangneres de f Mgorre a thybir fod y syiw yn yymmwysedig at bobl fychain, gwallt-ddu -iwerddon, yn neillduoi y rhai gorllewinol 1 r shannon. Svlwyd gan eiryddwyr fod y sylweddair a'r ferf yn y teulu o ieithoedd 1 ba un y perthyn yr eiddom ni wedi eu gwahaniaethu, ond yn y Gy mraeg y mae y gwahaniaeth hwn wedi ei ddileu yn rhan- j Ó1, fei Pe buasai wedi dyfod i gyiiyrduiad &I t:>aI a iaith yn mha un nid oedd yr amgylch- iad mor gwbl felly—felly, i beidio Jrndroi gyda'n anorphenolion (infiritiive?), pa rai sydd^yn wastadol yn •sylwe<?d^iau, gallai nodiy i'ath gyf'ansoddiad ^y^edm a.,—myii a eli gwelais, efe a'm hysoysoda—"i saio pou," "he told okc." O'u cyneithu YU llythyrenol ym^dangosai y rhai iiyii fel "I you saw." ac "He my told." Un ueuilduolnvydd arall yn yr ieithoedd Celt- i < aidd s .v Ct yn ymwneud a'r cwestiwa hwn ] ydyw ein cyfnewidiad (hyjlection) or ar-1 j ddodiad megYo,—erof, am "for mn;" c cot," for thee;" erddo. "Ùn nim ddi, "for bpr;"erom, f(]I' us;" orooh, i J for you;" erddynt, for them." Hewn | mi engraifft y mae genym sylweddaiy yn u' cael ei gyfnewid fel hyn,-yr eicdof, my fi property, mine;" yr eiddot, thy pro- perty, thine;" yr eiddo, (4 hie property, s his yr eiddi,. her property, hers a'r un modd Yl y lluosog. Ond y mae yn nodadwy fod hyn yn pwyntio at deulu o ieithoedd sydd yn awr yn cael eu cyn- nrychioli gan yr Hungarian a'r Finnish, a'r tafodieithoedd perthynasol 9,111 ei es- boniad, yn hytrach nag i'r Basque. Onid e-llwn, gan hyny, dybio nad oedd trigolion ^cyn-Geltaidd yr yin-s hon yn hollol yn Iberiaid na Basqiiiaid, ond liinach berthvnasol, yn ffurfio, mewu gwirionedd, y ddolen golledig rhwncr y Basquiaid a'r Finniaid ? Ond i beri- glogyddwyr, modd bynag, y mae pender. fyny hyny, gan fod y llinach wedi gadael ar ei hoi mor Ueied 0 olion ei bodolaeth. Ar yr ohrg rhyfedd fod y hobl henafol liyn we(jj 'eu dileu mor llwyr oddiar^ ddalenau hanes- iaeth gan y goresgyniad Celtaidd ond w argyhoeddaystynaetii iwv addf'ed o dynged renedligrwydd ac^ieithoedd chwi y rrall nydd ddyfod 0 bosiol pan na bydd hyfTvn dod y Saesneg, tro yr hon yn awr sydd i cochfygu, i'w y hyd heolydd y dref fawr inn a ?ia bydd hanesydd y pell ddylodiaiit }n cael ei hun heb ei gyn- nysgaeddu a Nawer gwell defnyddiau er ysgrifenu bywgraplnad y llinach Anglo- Sacsona/idd, a elwn felly, nag ydym ni gyda sylfeini ei- sylweddoli bodola.eth druenus ein rhagli»enwyr ogof.drigianol, ac agwedd Ewrop Grllewinol vn yr Gea neolithic. Oble^ •id, er gwaeth^ y rhai hyny, a ystynant eu cenadaeth i broph- wydo tlynesiad diluwiadau bydol (cosmic cataclysms?, y mae ein daearen. etto ynei hieuengefcyd, er treigliad oesau dirif; ae nid ydyw cyilawn hyd bodolaeth unrhyw genedl, o wawnad cyntaf ei llanegiaeth liycl y pely'lwu a ddisgiaerfaut ei d»ln.yraiacl y» cyfrif ond un gronyu dilm'vs jn amser. j>. r).vuiOt<. J' Mu> rhagorol j gymmwdntf *>«**<* ar ,ferfya el in- duysgoilw- J-na cafWyd ya somums g.in Mi. s ar %i yr i,y» y calwy- ««'■ ««hi»d barddouol t phemllion gyd;i. i- giui jari y y delvn yn caei ei chwuveii L. j Eli as Davie., Befhesda. v wobr 0 betlaii gim ,t tbhvs JJ pe^el. "Willi a ins, Lerpwi. Am v 1 i • 1 goreu 0 Should he upbraid (^tganiHd ydoedd Madame Oracle. A*- bavid Roberts, Cefndwysarn, y "1 bum' gini a thl™ am y casg,^ 0 fedder^rypn a .leuan lonawr S) i iaetbutM* or y fiurtmad ar ol vtt rddT brlE-fanM Niciitlder, am yr ho/ ,cUwe(idar, y wobr o ddwy gini. Yr unif> (vvn'?yg1(l ar ddatgann y deuawd—■" The *^m^jls.wyr man of war," oeddynt y jtfei.st. n l. 1?, a Wimtie, Birkenhead, y rliai a rj ^1We" a yn deihvng o'r wobr—un gj^ -f 'l^nwyd englyu goreu i'r Alarch," m^ wobr gan uu a ddefnyddi;(,j \vyd y Hugh Lupus." Wedi cael c^,1' agenw us gun Mr T. J. Hughes, ()vf7,n gaif^" woin' o ddeg punt a tidws ain L. n\v yd y (,•,0.. 1 l -rp.)<3 j traetliawd g-cn ai y tostyi:, ^exiCy o/ llPat i'i 'one formation and ec.ni ;1.e.dt wnh." Y bmidugwr ydoedd y jZ Williams, Brougiiton, gei-J aicil* Dvi'arnwvd y wobr o gim i ^r^\lecsam; punt, vr hon a eiiiiiihvyd gau 0 ddeg in nesaf, daefciipw>'d aj- gad air. Y testyn ydoedd B I a'r w»br deg gini a .<l>ada £ et"e.hem>. gwertu uiiia gini. EnaiJhvi '^durnol, ga: Mr William Thomas, •1 1 gamp Tiio,,ii,ts,gY giiiip pndd, ond vn awr o Goo/ BirLenhead." Yna gwnaeth i\r Wynne ei hvmd(l«»)^siad, yn^ sf brMryticdi a laiaol y cn<-i i-j-dgan ga,n y (i.ygWy,i reciiada'.i i derfymaa drwy -i r •! iiv-(VT'•) ,y Oicidiaifj o ddioiciigarwcJi i'r eang y;i oriawn. 1.1

AT OLYGWYIi A ^0It^t,wvd ■LLAIS…

Advertising