Papur Pawb

PENNOD XIX. CHWARELWYR YN PETRUSO. Nid oedd ond rhyw ddwy filldir a banner rhwng Dolgynfi a'r orsaf agosaf, ac felly oferedd fuasai i Morris aros i lawr efo'r cer- byd o'r boreu hyd adeg cyrhaeddiad y tren prydnhawnol gyda pha un y disgwylid Pyrs yn ol o Gaer. Pan yn gyru yn ol, wedi danfon Harri i ffwrdd, goddiweddodd hen wr oedd yn cerdded i fyny i gyfeiriad y pentref yn Nghwm Caledffrwd, a dywedodd wrtho am ddod i'r cerbyd. Hen chwarelwr ydoedd, yr hwn oedd wedi treulio ei oes i weithio ar ochrau llechfynyddoedd Arfon, ac wedi gweled y chwareli oeddynt erbyn hyn yn rhai ddigon eang i gynnwys gwaith i filoedd o bobl-wedi eu gweled yn cael eu datblygu o fod yn dyllau digon anolygus ar y cyntaf. Bedach chi am neyd tia'r dydd Mercher yma, Sion William," gofynai Morris. Wel, twn i ddim be na i wir, weldi; mae hi dipyn yn dop arna i fel ag y mae petha rwan, ond os awn ni allan o'r chwarel acw wn i ddim be ddaw ohona i." "Mae yma ddigon o dwrw efo'r Undeb yma, yn toes ?" 11 Wel, oes wir, weldi, mwy nag sy isio o lawer, yn y marn i." "Be! Tydach chi ddim o blaid undeb, Sion William ? 'Ron i yn meddwl y'ch bod chi. Rydach chi yn un go arw am deud y'ch meddwl, digiad a ddigio." Mi fydda i yn arfar deyd y marn wrthyn nhw yn y bone acw, digiad nhw ne beidio, a marn i am undab ydi hyn yn blaen a dilol— mae o yn beth iawn os bydd o yn ddigon cry, ac os ma rhiw freuddwyd o undab fydd o mi fydda'n well iddyn nhw fod hebddo fo o gwbwl, achos neiff o ddim ond i harwain nhw i drybini ne gilydd o hyd." Bedach chi'n feddwl wrth freuddwyd o undab?" Wel, mi ddweda i ti; dyma fo'n inion. Ma'r undab yma y mae nhw yn mynd i sefyll drosto fo ddydd Merchar nesa wedi gynllunio yn iawn ag eithrio un man gwantan ofnadwy, a hwnw ydi'r taliad misol. Bedi taliad o 6c y mis i bob aelod! Dim ond ceiniog a dimai yr wsnos, pris hanner owns o faco, weldi. Lol botas i gid! Fasa'n well ginitasa nhw heb feddwl am ffurfio undab yn ol y taliad yna na'i bod nhw yn mynd roid i troed yni hi fel yna. Gneyd cortyn i grogi i hunen yn hollol efo fo ydi peth fel yna. Er mod i wedi mynd i gryn lawar o oed, ac wrth gwrs yn methu ynill dim llawar 'rwan gan y mod i wedi troi i rybela er's tro, ond er y cwbwl mi fasa'n well gin i dalu chwe cheiniog yr wythnos-dau swllt y mis, dallta di- i'r undab na bod yn perthyn i undab dimai fel yna." Ond be na nhw'n ddeyd wrthach chi pan fyddwch yn dadla fel yna efo nhw." 0 1" a thynodd yr hen wr wefus hir, gan boeri llonaid ei safn o siig tybaco dros ochr y cerbycl-11 mae nhw i gid yn rhy ddoeth i wrando ar hen ddyn fel fi. Ma rhw hogia deunaw ne igian oed yn gwbod mwy o lawar na phobol sy' wedi gwel'd cymint ddwy- waith a nhw o'r byd ac o fiynyddoedd. Ond mi wasgis i arnyn nhw un diwrnod yn y caban acw i ateb fy rhesymau i, a dyma be ddeudodd y sawl atebodd dros y lleill—deyd ddaru o nad ydi'r tal yn ddim rhw lawar o bwnc, ma'r eidia o undab ydi'r peth, ac fod cael gin rhw ddeng mil o chwarelwrs dalu y mis yn fath o rwymyn undeb am danyn nhw i gyd. Glywist di rioed y fath lol, dywed Morris? Ac ma nhw ddydd Mercher nosa yn myn'd i sefyll allan—ac i lwgu am fisoedd, hwyrach—a'r cwbwl dros ddim byd mwy sylweddol nag eidia o undab. Mi fydda cronfa o hanner can mil o bunna yn yr undab yn well eidia o lawar na rhw hen gyrbotsh gwirion fel yna. Marcia di, Morris, os cawn ni yr undab fel y mae o wedi blanio rwan, fydd o yn werth dim i ni ddibynu arno fo pedae streic ne rwbeth felly yn digwydd, ond mi fydd yn sicir o'n tynu ni i rw drwbwl o hyd drw neyd i ni goiio fod gynon ni undab, or ma undab papyr fydd o. Amcan pob undab fel hyn ddyla fod gneyd y gweithiwrs fel dosparth yn ddigon cryfion i fynu cael 'u hiawndera, doed a ddelo, ond sut y medar eidia o undab neyd hyny os na fyddo gyno fo y pres angenrheidiol ? Ma gin y meistr ddigon o filoodd wrth 'i gefn i ymladd batl, ond faint o filoedd fydd gynon ni yn yr undab yma yn mhen deg mlynedd? DeLoe mi glywis rw ddyn go ddoniol sy'n y bone acw, ac sy o'r un farn a finna, yn galw yr undab yn ddrychfeddwl barddonol, ond hollol anym- arferol, ac wirionedd i, roedd yr enw yn 'i ffitio fo i'r dim. Ma nhw'n deyd i mi ma'r beirdd yma, a'u cymryd nhw at 'u gilidd, ydi'r set o'r bobol fwya diddim a diwerth at 'u bywoliaeth o unrhyw bobol dan dwniad haul, 'u bod nhw yn ymborthi ar wynt, ac yn byw yn y cymyla heb gymint a myn'd i'r drafferth o edrach i lawr o'r cymyla i wel'd sut ma'r byd mawr o danyn nhw yn myn'd yn mlaen. Faswn i yn meddwl ma gwaith beirdd o'dd cynllunio y rhan daliadol o'r undab, achos fasa neb ond pobol an- wybodus o'r byd a'i ffyrdd fel y beirdd yn meddwl am roi y rhan bwysica yn isa a lleia ei phwys ar draul codi drychfeddwl gwyntog, ne eidia, chwedl nhwtha, i fyny fel llo aur." "Wel, felly dydach chi ddim am sefyll allan ddydd Merchar-y fargen fydd hi efo chi, mae'n debyg I" 0, nage, machgen i; yr ydw i yn disgwil y daw y dynion i wel'd 'u camgymeriad efo swm taliada'r undab cin pen blwyddyn no ddwy, ac y bydd iddyn nhw 'u dyblu nhw, beth bynag. Eitha peth hefyd fasa cael rhw ifath o glwb cleifion, ne rwbeth felly, i fiawn yn yr undab mi fasa hyny yn gneyd i lawer mwy i joinio yr undab, ac yn 'u cadw nhw yn aeloda wed'yn, achos peth garw ydi teimlo fod gin ti arian mewn rhwbeth felly, wyddost. Na, 'rydw i am beidio myn'd at 'y ngwaith fel nhwtha, os peidio 'na nhw; fel y dwydis i o'r blaen, toes gin i ddim bargen rwan i'w gwrthod, achos rybela ydw i. Ond os na chwanega nhw y taliada 'rwyn siwr ma i hyn y daw hi efo'r undab yn y diwadd—mi creiff 'i anghofio pan fydd pob- peth yn myn'd yn iawn, a phan ddaw storom fydd o yn werth dim i bwyso arno. Felly, dyna pa'm 'rydw i yn dal i ddeyd o hyd y bydda'n well iddyn nhw heb undab o gwbwl na breuddwyd o undab, achos breuddwyd bardd ydi peth fel hyn heb y pres, machgen i; neiff yr eidia ore fuo rioed o undab ddim cadw teulu rhag llwgu adeg streic pres yn y gronfa neiff hyny." Erbyn hyn yr oeddynt wedi cyrhaedd pentref Llwyndyrus, a theimlai yr hen wr dipyn o syched ac hefyd dan ddyledswydd i roddi glasiad i Morris am gael lift. Felly aeth y ddau i fewn i'r unig dafarn oedd yn y lie, ar ol rhwymo pen y ceffyl wrth bost llidiard gerllaw. Yr oedd yno amryw ddynion yn eistedd a gwydrau o'i blaenau, ac wrth gwrs cwcstiwn yr ymddiddan oedd beth a wnai y chwarelwyr y dydd Mercher dilynol. Yr oedd llawer o siarad wedi bod am y peth er's wythnosau a misoedd, ond erbyn hyn wele y digwyddiad mawr gerllaw a dydd y prawf wrth y drws, oblegid yr oedd yn awr yn ddydd Sadwrn a'r pedwerydd diwrnod ar 01 hyny fyddai y diwrnod hir-ddisgwyliedig pan y ceid gweled a oedd gan chwarelwyr Eryri asgwrn cefn a'i peidio. Safan nhw byth yn gefn i'w gilydd, gei di weld," oedd y sylw cyntaf glywodd Morris wrth fynd i fown. Clamp o ddyn mawr fyddai'n dod i fyny i'r ardal o rai o'r tren i werthu caws oedd y siaradwr, ac ych- wanegodd, mae nhw yn rhei iawn i siarad yn ddoniol ac i godi eu llaw dros benderfyn- iada, ond pan y daw hi yn fatar o ddiodda ac aberthu tipyn dros eu penderfyniada nan nhw ddim, ma'n nhw'n rhy agos atyn i hunen o lawar." Felly! Ond rydw i yn meddwl fod digon o blwc ynyn nhw i sefyll yrwan beth bynag," atebai un arall o'r cwmni. Mae'r cwbwl yn ddibynu dydd Merchar nesa ar beth neiff y rhei cynta yr eiff y gosodwrs atyn nhw; os safiff y rhieni yn gadarn gewch chi weld yr eiff yr holl waith allan." Yfodd Morris ei ddiferyn ac aeth yntau allan" gan gyrhaedd Dolgynfi yn fuan wedyn.