Papurau Newydd Cymru

Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru

Cuddio Rhestr Erthyglau

1 erthygl ar y dudalen hon

CELFASNACHWR AM UNWAITH

Newyddion
Dyfynnu
Rhannu

CELFASNACHWR AM UNWAITH N boreu oer yn Rhagfyr, yr oeddwn i, Timothy Thomas, yn sefyll a phwvs fv mhenelin ar 81 u lidiard fy nghardd fachan, ac yn syn- fyfyrio ar galedi yr amseroedd, ac yn ceisio dyfalu dros ba hyd y parhai petliau felly, a dyfeisio beth i'w wneyd gyda cheffyl a throl oedd yn fy meddiant pan nad oedd neb yn galw am fy ngwasanaeth-pan nad oedd na physgod i'w gwerthu, na dim golwg am waith o fath yn y byd, a hyny wedi parhau am am- ryw wythnosau yn olynol, yr oedd Mari, fy ngwraig, yr hen geffyl, a minnau yn ceisio cydymdeimlo a'n gilydd wrth weled pethau yn myned yn waeth bob dydd, a newyn yn edrych yn ein gwynebau. Gallaswn i ym. daro yn rhyfedd o'm rhan fy hun ond yr oedd Mari wedi gadael He da, ac heb arfer a a chaledi o fath yn y byd hyd hyny, ac yr oeddwn yn teimlo i'r byw drosti hi, yr oedd hi wedi myn'd i edrych yn llwyd ac yn deneu o eisieu angenrheidiau cyffredin bywyd, a minnau yn methu a gwybod beth i'w wneyd. Druan o Mari Yr oedd hi'n eneth ddewr. Llavver gwaith pan oeddwn ar dori fy ngha, Ion, byddai hi yn dodi ei breichiau anwyl am fy ngwddf, ac-yn dyweyd wrthyf am rm, ivroli a chymeryd cysur, a chant o bethau, fel dyn ond byddwn yn dyweyd wrtM, Fel dyn yn wir, pe gallwn ymwroli fel dynes, a chynnal fy nhrwblon fel dynes, byddwn yn well fyth." Tra yn sefyll wrth lidiart yr ardd, yn ceisio dyfeisio pa beth i'w wneyd nad oedd- wn wedi meddwl am dano o'r blaen, gwelwn Tom Davies, cefnder i mi, yn dyfod i fyny'r Ion, ac yn edrych mor llyfndew, ac mor gysurus, mor galonog a cheffyl newydd ei bedoli. Hyddwn bob amser yn ceisio dyfalu pa fodd yr oedd Tom yn byw, yr oedd yn ddirgelwch i bawb, ond er i fasnach fod mor ddwl a boreu gwlawog yn mis Tachwedd, yr oedd Tom bob amser yr un fath, byth yn teimlo na chaledi nac angen; yr oedd yn gwisgo yn dda, ac yn Uawen bob amser. Yr oedd bob amser yn gymdeithasgar; ond y boreu hwnw, pan ofynais iddo pa faint oedd hi o'r gloch, yr oedd yn syllu arnaf, ac yn gofyn i mi beth oedd arnaf fy mod yn edrych mor drwm-bluog, ac er na fydda i ddim yn hoff iawn o ddyweyd fy nhrwbwl wrth neb, gwnaeth ei gydymdeimlad i mi ollwng fy nhafod yn fwy rhvdd nag arferol, ac mi ddeudais wrtho nad oedd yr un tamaid o fara yn y cwpbwrdd, ac na wvdd-xn i ddim pa fodd i roi peth yno ychwaith. Tyn. odd ryw chwifflad neu ddau o'r cetyn oedd o'n ymocio, gall edrych arnaf yn graff am fynyd, a deudodd wrtha i os gallwn i gadw cyfrinach fel dyn, ei fod ef yn meddwl y gallai fy rhoi ar ar y ffordd i enill ychydig sylltau. Yr oeddwn i yn barod i addaw pobpeth pan glywais hyny, a phan sicrheais iddo y byddai i mi fod mor ddistaw a'r bedd, pa gyfrinach bynag a ymddiriedid i mi, dy- wedodd wrthyf am ddyfod a'm hen geffyl i Ogof Craig y Mor y noson ganlynol, yn bryd- Ion erbyn deuddeg, y byddai ef yno yn fy nghyfarfod, ond nad oeddwn i ofyn ewes- tiynau. "Feddichon," meddai, "fod ychydig o risk yn yr hyn oeddwn i'w wneyd, ond dim o bwys; o'r hyn lleiaf, nid oedd Tom yn gweled dim niwed yn y peth, er fod ereill yn meddwl yn wahanol. Oelfasnachaeth ydyw meddwn wrthyf fy hun; a meddyliais am Mari, yr hon y byddai yn well ganddi farw na meddwl fod genyf fi ddim i'w wneyd ag anonestrwydd. Yr oeddwn ar fedr dyweyd "Na," wrth Tom; ond daeth gwyneb gwelw Mari o flaen fy meddwl, ac fel yr oeddwn yn cofio mor gyflym yr oedd angen yn ei Ilethu ac yn ei gyru i lawr i'r bedd, aethum yn hanner gwallgof. "Myfi ydyw'r dyn i ti, Tom, perygl neu beidio. Byddaf fi yno yn brydlon i'r amser, raid i ti ddim ofni am hyny." Gwasgodd y Haw a estynais iddo, a gad- awodd swlIt ynddi, a chan amneidio yn ar. wyddocaol, aeth yn ei flaen gan fy ngadael a phwysau ar fy nghydwybod na theimlais erioed o'r blaen. Nis gallwn edrych yn ngwvneb Mari y diwrnod hwnw na'r un can- lynol. Yr oeddwn fel pe yn ceisio cuddio trosedd allan o'i golwg. Pan ddaeth yr hwyr, dywedais wrthi fod fy eisieu i symud ychydig bethau yn y pen- tref cyfagos, ac nas gallwn ddyfod adref nes y byddai yn hwyr. Nid amheuodd y peth am fynyd, ond gwenodd, a ohusanodd fi pan oeddwn yn myned i ffwrdd gan arwain yr hen Ddarbi gerfydd y ffrwyn, ac yn dychymygu na welswn erioed noson dduach ac na chlyw- swn erioed mo'r gwynt yn gruddfan mor dorcalonus o'r blaen. Y mae Ogof Craig y Mor yn un o'r manau mwyaf anial ac anghysbell yn arfordir Cymru, ac nid oes yr un ty o fewn tua dwy filldir i'r 11e. Wedi marchogaeth am tua hanner awr, daethum allan o'r ffyrdd i'r traeth, ac wedi myned yn mlaen am tua milldir gyda throed y graig, yr oeddwn wrth yr ogof. Fel yr oeddwn yn myned i mewn, clywn lais yn dywedyd, "Pobpeth yn iawn, limothy, bydd y bad yma gyda hyn." Ac nid oedd yn ddrwg genyf weled Tom Davies vn ^marchogaeth merlyn by chan wrth fy ochr. Lstynodd i mi fflasc fechan a brandi, a gofvnodd i mi gymeryd diferyn ac ar yr un pryd, dywedodd fod y gwylwyr yn breudd. wydio, ac y gallem eu gwneyd yn hawdd. Wedi aros am ychydig fynydau, clywem swn rhwyfo, a bad yn dyfod i'r lan. Aethom i lawr, ac yn fuan yr oedd genym amryw barseli wedi eu rhwymo ar ochrau ein meirch; yna, heb ddywedyd gair o'r bron, aethom ymaith, ac, ar yr un pryd, yr oedd Tom yn fy nghyfarwyddo gyda golwg ar ba le i adael fy llwyth, gan ychwanegu y byddai yn ddoeth i ni ymwahanu cyn gynted ag y gadawem y draethell. Ac ymaith yr aethom, ond nid yn mliell, cyn cael allan nad oedd y coastguardsmen ddim yn breuddwydio fel y tybiem ni; a rhuthrodd dau ohonynt arnom o'r tu ol i gareg fawr, gan ymaflyd yn ffrwyni y meirch, ond gwylltiodd y ceffylau, ac ymaith a ni, a hyny a gadwodd ein penau. Ysparduna dy farch am dy fywyd meddai Tom yn fy nghlust, gan droi pen ei geffyl a myned yn syth at y dynion. Gwel- ais un -ohonynt yn ymrolio ar y tywod, tra y neidiai y Hall i fyny gan floeddio arnom i aros, ond ni arosasom nes oeddym gryn bellder ar y ffordd sydd yn arwain o'rtraeth. Yna arosodd Tom. "Y mae yn rhaid i ni ymadael yn awr," meddai. Cadw ar y dde, a marchogaeth nerth y carnau, oherwydd deuant i'th gyfarfod os gallant yn y drofa draw, ond os ei di yn gyflym byddi yno o'u blaenau. I ffwrdd a thi." Ac yna ymad- awsom. Wedi i Tom fy ngadael, dechreuais feddwl mor agos i'r lan yr oedd y ffordd yn ymddol- enu, ac mor hawdd fyddai i redegwyr buain dori ar draws y caeau a dyfod i'm cyfarfod. Yr oeddwn yn gofidio yn fawr fy mod erioed wedi cymeryd fy mherswadio i gy- meryd rhan yn yr anturiaeth beryglus; ac yn dyweyd wrthyf fy hun, gyda'm gwaed yn berwi i fyny, na fynwn fy nal er mwyn Mari, marchogais yn mlaen mor gynted ag y gall- asai fy hen geffyl fy nghario. Po agosaf i'r mor yr. arweiniai y ffordd mwyaf yn y byd a ofnwn gael fy ngoddi- weddyd, ac ymddangosai i mi fy mod mor hir yn symud yn mlaen drwy igamogameiddiwch y ffordd, fel y byddent yn sicr o fod o fy mlaen yn y drofa lie yr oeddwn i ddisgwyl perrgl. Daeth i'm meddwl yn sydyn, os gallwn lamu'r gwrych y gallwn eu hosgoi, ac ar ul", is waith troais iben y cyffyl at Iwyni o ddrain a safent rliyiigwyf a'r goleuni aneglur lie yt oedd y ffordd yn troi yn sydyn tua'r traeth- Yr wyf yn cofio y eodiad yn yr awyr, a'r cyffyrddiad a brigau y drain, a fy ngliodNAIll fy hun, a'r ysgrech annaearol a ddilynodd hynY-Tsgrech oernadol a ymddangosai fcl yn distewi i lawr yn mherfedd y ddaoai'> Yna gwelwir fil o ser yn dawnsio o flaen fy llygaid—yr oedd rliynv bensyfrdandod rhy-