Papur Pawb

MAE SON AM DANYNT SYR WILLIAM THOMAS LEWIS, BARWXIG. Dyma ddarlun o'r gwr enwog a anrhydedd- wvd gan y Frenhines ar Ddydd Calan, 1896, trwy ei ddyrchafu o urdd y marchogion i'r sufle bwysig o farwnig. Nid gwr tre' na gwr gwlad! yw Syr William Thomas Lewis, ond gwr teyriias—gwr ag y mae ei waith, ei fywyd, a'i gyrhaeddiadau yn destyn clod ac edmygedd holl genedloedd y Deyrnas Gyfunol a gwledydd! mawr y Cyfandir. Dyweyd ei hanes 1 Nid mor hawdd. Hawdd yw dywedyd "Dacw'r Wyddfa," Arall waith yw dringo'i chopa. I roddi ond cipdrem frysiog o yrfa hynod a llafurus y gwr emwog hwn hyddai raid wrth lairet mwy ol ofod nag a iforddir gan "Papur Pawb"—byddai raid i ni, yn wir, adrodd hanes Deheudir Cymru am y deugain mlynedd diweddaf ass am wneyd cyfiawnder a'i fywgraphiad. Efe yw eanollbwynt mawr holl fasnach lo aruthrol y Deheudir iddo ef, yji benaf, y mae raid diolch am y dadiblyg- iadau masnachol enfawr a wnaeth Caerdydd; a. Morganwg yr hyn ydynt; efe yw prif eracliwyliwr meduiarniau eang a dyius A*dalydd Bute, gan gynnwys tiroedd, glo- ffcffdd1, rheilffyrdd, dociau, a chamlesau; dell swyddi afrifed ac y mae hyd yn nod1 nreddwl am y cyfrifoldeib enfawr sydcl yn gorphwysi arno yn ddigon bron i syfrdanu dyn cyffredin. Ie, Cymro yw Syr William —sieryd Gymraeg glan gloew a chwi y dydd a fynoch, ond i chwi gael gafael arno. Ni anwyd ef a'r lwy aur vii ei safn. Haiia o deulu p,archus ond digon cyffredin, ac y mae yr enwogrwydd a fedda. heddyw I w briodali yn gyfangwbl i'w ymd'rechion personol, Yr ydym yn cael rhyw eglurhad o'i lwyddiant yn yr arwydlair sydd erbyn hyn yn rhan o'i arflbais,—"Gwna dy ddyled- swydd, doed. a ddel." Tra yr oedd! ei gyf- oedion yn chwysu wrth y gwaith o wan eiiglynion a rhigymu barldordd ac ysgrifenu .Y traethodau sychion a difudd, ymdaflodd ef yn gyfangwbJ tr dasg o feistroli celfyddydau ac astudio cwestiynau lIaiur a masnaoh YJil eu liajiirywiol agwe dcUiu; ac wele heddyw y mae ifyniallt hanner miliwn ø bobl yn gorwedtd megis ar gledr ei law. Yn Nghymru, ysiywaeth, yr ydyml wedi arfer gwastraffu ein clod gyuiaint ar freuddwyd- wyr, yn feiudd, llenorion, pregethwyr, a clierddoiion, fel mai ychydig i'w ryfeddu a gynnyrcliwydl genyin o wyr o stamp Syr Willi i of action; ac etc, dyma'r dynion sydd yn dadblygu ein hadnoddau gweithfaol, yn dwyn golud o'n mynyddoedd, yn gorfodi y ddaear daflu allan ei thrysorau o'i ciirottibil, a thrwy hyny ddocl a moddion eyiinaliaeth i afael meibioii llafur. Gamvyd Syr William yn Merthyr Tydfil yn 1837. Peiriannydd yn nglofa'r Plymouth oedd ei (fed, ac y mae yr lien wrl yn fyw ac yn iach hedelyw ac yn lfonw swydd Cyffelylp yn ngl'o&i'r C««8oae, ger Pontypridd, yr hoai a bei^feeticgir, y rhan fw^af whoni, gan ei fab urddasol. Y chydig o ysgol gafodd y bachgeni—dJeribyniodi ei aAlysg o dan yr enwog. Taliesin Williams, yn Merthyr; ond, pan yn ddeuddeg a banner oed, prsntisiwyd ef o .dan ei dad i ddysgu'r gelfo beiriannyd<3 yn y tola a enwyd. Gweithiai yn galed ddydd a xos yfÆyÜ. o cliwech d chwech, yn y pattern shop, ym y foundry, yn yr engine'ering shop, yn y reHing mills, yia y lofa, ac yn y drawing office; a/r liwyr mewn astudiaeth galed! yn mlilith ei lyfrau gartref, ac mewn ysgol nos a gynnelid bellder o ddwy filldir o ffordd. Ar derfyn pum' mlyneddi (1850-55) aeth y bachgen i Gaer- dydd a chafodd le fel yr ieuengaf o bedwat o gynnorthwywyr i Mr Clark, yr hwn ar y prydl oedd y prif beiriannydd o dan ymddir- iedohvyr Ardalydd Bute, a,c yn brysur gyda'r gwaith o wneuthur yr East Dock yn Xghaeiidydd, o wneuthur rheilffordd y Rhymni, ac o suddb amrywi o lofeydd yn Xghiwmi Rhondda. Ar y 17e.g o Ragfyr, 1855, cafodd y peiriannydd ieuanic yr hyf- rydwcli o drafaelu gyda'r tren gyntaf erioed a, gludodd lwybh o lo ager o'r Rhondda i (xaerdydd. Daeth yn weithiwr difefl, nid oeddl llafur caled yn amlhairu dim arno yn fuan, cydnebid ef fel yr unig un o'r staff oedd YllJ meddu cydnabyddiaeth diyhvyr a hoil fanylion yil yiogymeriaclau: mawrion cedid ganddlynt mewn llaw, Penodwyd ef cyn hir fel is-beiriannydd yn y Docks, a phan gymerwyd Mr Clark yn wael syrthiodd cyfriifoldeb y gwaith yn gvbl ax ei ysgwyddau ef. Oymerodd) Mr Clark ef yn bartner, ao yn ddilynol eynierodd iiti yn hyrwyddiant a gwneuthuriad nifir o reilffyrcl4 mawrion ereill yn y D'elieudir. Bu Mr Clark farw yn 1864, ac ar unwaith wele dair etifedd-t ia.eth yn ymgystadilu am wlasanaieth IMr William Thomajs Lewis fel eu prif oruch- wyliwr, set etifecldiaethau Aidalydd Bute, Arglwydd Hanover, ac Arglwvdd Dynevor. Derbyniodd Mr Lewis y fla,enaf, a bellach efe er's 32 o flynyddloedd sydd wedi gofalu am yr etifeddiaeth e,ang huno, yr hon, fel yr awgrymwyd, sydd yn cynnwys holl ddoc- iau Caerdydd. D,a,eth yn fuan i fri fel mining and civil engineer, a gelwid am ei wasanaeth yn mihob achos mwnawl o bwys yn y llysoadd, ao yn y Senedd. Trwy ei yinclrecliion ief y sefydflwyd, yn 1870, Cym- deithas Glo-feistri Deheudir Cymru a Mynwy, o'r hon y mae o'r dechreuad yn llywydJ. Bu ef hefydl a Uaw amhvg yn sefydliad y sliding scale yn Rhagfyr, 1875. Dechi'modd Syr William fel gloi-feistr ei hunan YIll 1867, ao amcaingyfTifir fod ganddo yn awr oddeutu 10,000 o ddynion yn ei wasanaeth. Trwy ymdirechioii Syr William hefyd y sefydlwyd. Cymdeithas Ddarbodol y Mwnwyr sydd yn gofalu am y miloedd gweddwon ac amddifaid a gmwyd yn y De gan y tanchweydd tanddiaearol. Am saith mlynedd gwasanaethodd Sylr William fel aelodl a'Hi Ddirpnvyaeth 'Firenliinol ar Dclailllweiniau Mewn Glofeydd, ac ymwelodd yr adeg hono ag ugeiniau o byllau glo trwy y deyrnas ac ar y Cyfandir. Cydnabyddwyd ei wasanaeth yn 1885 pan y crewyd ef yn farchog gan Arglwydd Salisbury. Yn 1880, gwairiodd 4000p fel ymgeisydd Toriaidd dros Ferthyr, ond methodd yn ei amcan,—ni fynai y boibl droi eu oefnau ar Henry Richard ai Fetheiigill. Yirikddod^ Syr William, modd bynag, a dewrder di-ildio, ac ar oR y frwydr ani-hegwyd) ef gan. ei gyfeillion a llestri arian gwertih 1000 gini. Yn 1886, codwyd tysteb iddo o 33,000 o geiniogau,— ceiniog oddiwrth bob aelod o'r Gymdeithas Ddarbodol. Iterbyniodd yr anrheg, ond y foment nesaf cy&wynodd hi yn ei chorphol- aeth i drysorgell Cla.fdy y Glowyr yn Merthyr, ja. chofnodir y ffaith ddyddorol hon mewn careg yn yr adei'Iad gydia'r adnod xlis 11 Jeremiah, yn gerfiedig ami yn