Papur Pawb

DYFEISIO A DARCANFOD VI.—Y GELFYJ>1)Y1) 0 ARGRAPHU. Argraphu ydyw yr un o'r hold geilfiyddydau a wnaeth fwyaf dros ddedwyKldiwch a illwyidd- ianib dynoLryw. Onibai fod y gelfyddyd ihon wedi cael ei dyfeisio ni fuasid bytbh wedi oyr- haedld y brese,iiallol mewn dadblygiad de- alitnvriiaieltJhtoil. Bnasai uieddwl yn gyfyng- edig yn ei lediaieniad, a barn yn cael ei ga,eth- iwo i gylch cyifymg o ddylanwad. Nis ga £ asai mieiddyifou dytmian, liVt'li gyfnewid syniad- au gydia'r llawnder a'r rhwyddineb sydd mor hanfiodol i leidiaeniad gwybodaieith. Qyn hyn, yn oil pob tebyg, buaisati lleinyddiaeth Groeg a Rlliufain wedi marw, a gwybodaetlh dd iwedd- ar; wedi colli eu hy^brydbiiaetth mwyaf. Bu- asai lledlaeniad athriawiaethau Luther a'r di- wygwyr wiedi cael aibiba'lfa ddifriifdl, os nad hJliol, oni bua,sa,i i'r wasg ddyfod i luoisogi eopiau o'r Beiifcl gyda'r faltih gryflymder a rlhad- lonrwydd ag i ddwyn Gair y Gwirionedd o fewn cyrthaedd pob dosparbh. Xid yw ryifiedd, gan hyny, fod y ewesfciwn, Plwy oedd y dyfeisydd ? wedii bod yn bWlliC diidl barihaus. Y mae':n yinddingos yn rhy- fedd fod unrhyw amheuaeth yn boido-1. o gwbl ar bwnc fel lwn. GaUesid meddw:! y buasai enw y faith gymwyniaswr i'r ddynoAaeiii rnoi adnabydduis ag enw buddugoliaeibhwr Mara- thon. Ond nid fely y mae gyda- dyfeisiadlau. Ge'lir deisgrifio dyfaiis fawr, bwysig, fell medd- wll lawer wedi ymgrynhoi i'w daidblygu gan un. Wialbt ddyfeisiodd yr agerbeiriiant, hyny ywv, efe a duygwdfd1 i arferkd feddyliau Sava- ry, Denis Piaipain, a Newcoanen.. Gutemen ddyfeisiddd argraiphu hyny yw, efe ddygodd allan ddrycihlefddyiliaiu a cihywireingarwcb an- addfeiadh Laurence Kostior ac ereiUI. Cymefloclicll y dldVlfLiks luan lie yn gynnar yn y bymthegfed ganrif; and yr oedd yr egwy- ddori'on ar ba rai y sy^fiaenwytl hi yn adma- byddus i dlaidau gwaireiddiiad, yr hen Assiyr- iaid. Y n mhffli adlfteiliion Babilon, cafwyd prJd-dlfeinli oyfein yn dwyn rhyw airgraph ac amwyddluinlbu, ac y maie Ayw'beibh yn gyffet- yb i hiymy yn mhfliibh y Ohineaid hyd y dydd heddyw. Tu:'Ù flwiyddjjin 1436, yr oedd un or enw Lawrenoe J-oihn Ivoslfcer, o Haartem, yn alr- grapttiii gyfdb blociiau coeil' ly'fr deliwau a Jjy- tihiyrenlau. Biyid'dlai ef yin arfer a thori lly- thrreiniau o risgl pren fltalwydd i ddifyru ei wirrioin a,i Wiyresiau. Un tro, yr oedd w<e\d:i la'pio rhiai o'r lythyreniau hyn inewm panoh- m nt, ac wedi fiyjwi yr argraiplh oeddynr wedi w.r.svd armio. Yn y Uyfoan blocian oyn ea amser ef yr oedd yn rilnaid tori bloc ait bob ki laien. GaDai Roster drefnu ac ad-dxefau Ðii 'ythvremau cocid yn y drefn y myniai. Dy- nedir iddo, Myd, ddyfeisio inc axgmphu, ac idJownervd rhai ar'briawfion ar llythyrcnau pllwm a pe'Wi&er. Ych'rd'V niyinydiao-edd wedi hyny aeth Jolbn Gn'-embura, o Men'tz, 1 baataeraaetfti a gof a«r ovfce'thog, o'r enw John, Fnst. ac ownyvd amryiw axbnaiwlion, a argraphodd y 7-v \'yv.mf a llybhyrenau metelaadd, set ar- gra phiiad o B,eiM y VuDgaite, yr hwn a dde- ch-euwvd yn 1450, ac a orphenwyd yn 1460. Yr oedd Gufeiniburg wedi St cyn belled ag yr oedd wedi ei dadblygu, oddi- ^Yn 1452, bailhcidid Peter Schaffer, mab-yn- n'diyfmitih Fu^t, Md^yibhyrenara, ac efe gan ]iyny, ddactli a'r ddyfais i ber^eitaryidd, Dyna-'r oychwpiiad. Dajeth Gultemlberg yn fetihdalwr ac aeith yr oil o'r defnyddiau argra- phu i law ei gyn-barbner, Fust, yr hwin a ar- graphodd gryn rifedi o gopiau o'r BeibR, i efel- ychu y rinai oedd yn cael eu gwertliu mewn ysgrifen, ac ymgyime«rodd a'r gwai'bh o'u gwer- thu yn Paris. Ovid gan ei fod ef yn alluog i wierltlliu ei Fleiblau am driugain coron yr un, tria yr oedd yr yisgiriiffeiiyddion erei]. yn gofyn pum' cam' coron, parodd hytny syndod qyfl're- dinol, a mwy fyltlh pain y galliai ddyfod a oliop- iau alltm ayn gynted ag yr oedd galw am danyn't, ac am bris mor isel. Yr oedd un- ffurfiiae'bh y copiiaiu yn miwylhaoi y syndod. Oyhuiddwtyd ef o fod yn swymgyfereddwr. iiywedid am yr inc codh disgd-aer a addurinai ei waiilbh mai ei waied ydoedd; ac yr oedd paiwb weidi djyfod i gnedu ei fod wedi gwertbhu ei hun i'r diaiflol. Br imvyn gwaredu ei liun o'r ooellcerlth tain, gorfu i Fusifc ddalbguddio eyf- ninion ei gellfyddyd i Senedd Paris, ac ar gyf- rilf ei ddyfais ryifeddol, ilhyddbawyd ef. Weidi hyny, aetli FUISlt i barbneriaetR a'i fafb-yin-nghytfraiilbh, Peter Sdhoeffer, a buont yn oyidlweiitlMlo yn li'wiyddiaininiiis iaiwn aim flyn- yiddioedd1, a lledaenwyd y gellfyddyd o ar- graphu i dreifjydd ereiltl. Bu fairw Fuslt yn 1467. a Sdhoeffer yn 1502. Aevlh diaiu ddysgylbl iddynlt o'r emlw Sweyn heym a Paunartz i'r Fidail tua'r flwydldyn 1465, ac arigriaplhlasanlt amryfw liyfnau yUlo yn Myiiuiohdy Sulbiaca, yn nghymydiogaeth Rhu- fa&n. Olaifodd1 Yeinice yr anrhydedd o estbyn ei nawdd i John o Spira, yr hwn a argraph- odd amryw Ivfr&iU cLasiirol. DaeBh amryw awduron Ll'aidiin&idd aClan drwy ei "1asg ef yn 1470 ac yn ysitod y ciieng mOlynedd dillyn- ol, daeih aimnyw argraiplhiadau alilian mewn aanryw barthiau o'r Eidial, yr Al.mia.en,. a Fifiriaiinc. Cyrbaeddiodd y gellfyddyd i Paris yn 1469, I/loegr yn 1474, a'r Hispeen, yn 1475. Yr oedd" liledaieriiad v gelfyddyd yn creu chwytdrload deal-ltwriiaelthJ, d'rwy lnoII Ewrloip, ac yr oedd pawb Crisiboonogicai yn diisigwyi gwfliwr ryfeddoll. Yr oieiid y tiir yn aychedig, ac yn barod i ddraohibiio v dwfr bemdigedig oedd yn llifo o'r ffynnomaiu oedd- vn/t wedi eu hagor mor amserol. Y mae Saui- tander yn enwi 200 o leoedd yr oedd arigra- ph u yn myn'd yn mllaen yndidlynit cyn d&wedd ,v byimthegfed ganrif. gydag einwiau yr ar- graphwyr, a chynnj-rchioin cynibaf eu gwaag. Tad yr argraphwyr Seisnig oedd y medrus William Caxfon, yr hwn, odtleutu y flwydd- yn 1471, a sefydlodd argraph-wasg yn agos i'r Sanctuary. Westminsre^, m^vn hen gapel perthynol i'r hen fynachiog enwog bono. Yno, wedi dysgu'r gelfyddyd ar y Cyfandir, yr oedd yn diiyn ei atwiedigiaeith fel argraph ydd, ac hefyd fel awdwr, gan gyfieatmu a go- 1'Vgu llyfrau ar ainryvviaeth miawr o bynciau. Diywt dir flod 64 o lyfrau wedi eu ha1 gi uphu gaiiddo ef. Ei didlysgytlion ef oedJynit Joh'i Jjetton, Thiecd^re Rood, Witifam Machiiana, a W yn- irVin de Worde. tramiorwyr, ac un Ihomas Hunt, Sais. Wynkyn le Worde oedd yr ar- uraphydd cyrtof yn Lloegr i. ddefnyduio y lilythyirefflau Rhuifeinaidd. Y mae ei lioll werthiaiu gf, ac y maent yn rhifo 410, yn nodedig am eu rha-goroldeb argmp(hjy(i<iol. Am y triusrain neu'r deng mdiynedu a thii- ugiaiin cyn'jaf, yr oedd pob copi o'r Ysgrvthvr yn .Lladin a Groeg yn unig. Y oopi cyntat yn Saeisneg a argraphlwyd oedd gan lyirdai a Qoverdale ymddangosiodd yn Antwerp, oaid pryiniwyld yr holl argiraiphiad, a llosgwy l y cwbl d'rwiy orchylmyn Cardinal Wolsey. Y cyfieilfehiiaid cyfliawn oynitaf, trwy awdurdod, oedd yr leiddo Tyindlal, wedi ei ddliiwygi'o gan Ooverdatte, a'i aro&ygfu gan Archesigob Coin- mer. Gelwid cf, yn Feibl Oramner, ac ar- giiaphwvd ef gan Grafton a Wliitchurdli, 1539-44. Yn 1509 y deohreuwyd argraphu yn Y 81- goMand. Yn 1730 y dylfeisliiwtyd ystrydebu gyntaf, gan William Ged, goif aiur o EdJilllhmgh. Yn 1800, daeth (Iadi Stanlliope a gwetaanft lallillan yn yr argmpllmaisg. Diaiebli y gwelliant hiwniw i artferliad cyffredinol tua'r flwyddyn 1806. Yn, 1814, adeilfeuliwiyd yr agerbeiriaint ar- griapili'U aynibaf yn Swyiddfa'r "Tlilmes," yn Ulundtarn. Ym 1818, Idyfelisiiwyd peirianit mwy syml g'an Cowper ac Ap,pllegar(th. Yn 1827, ad'eikidmyd peiriant gyda plicd- aiir itrofliiio:, gialn Ooiwper ac Applegarth, i droi allan 5000 o gopiau yn yr awr. Yin 1848, adeilladiodd App" egartli, yn Siwlyddlfla',r "Times," bairuamfc' wythdroligoll, a'r llylfchiyrieinla'U w'edli eu trefnu yn golofnau nenied ar drium giamioijog. Yr oedd y peiriaint hwn yn cynlnyrdlui deuddeng miC o gopiau yn yr awr, wedi eu hiarignaipluu ar un tu. Yn 1850, y deohreuwyd gorchuddio plat- iaiu ysitrydebioll a dhoipr, yr hyn a'u gwnant yn thwier nrwy panhaus. Yin 1858, adieidadiwyd peiriant American- aKid Hoe yn SwykMfa'r "Tiimes," gyda gwel'l- aantaiu Pivysig ar bob pei'riant aralll. Yr oedd) hwn Yill- argriaplhu ugain mil o gopiau yn yr awr. Yn 1866, goTphenwyd y "Walter Press" c- yn Swiydidfe'r "Tiimes." Y mae hwn ym pjr jlni ei huin a plhiaipur o we ddidorder- fyn y mae daiu du i'r paipur yn cael ei ar- graphu ar uniwiaiith yn oyflenwi ei liun ag inc; yn jleithio'r papur; yn ei diorj yn shee'bs ac yn rihwibru rlhifedi y ciopiau.' Y mae yn cynliyrchu o ddeuiddiong i byuntheng m:'1 o gopiau perfi'ailtlh a goirpihenedig (wedi eu hargraplhu ar dclau du'r ddalen) mewn awr. Y mae amryw weCiianlbau ac ychwanegiad'aax wedi eu gwneyd mewn argraphu o dro i dro, wedi hyny ond dyna'II' p2lt!1ru mwyaf pwyaig. -'r- ?-"