Papur Pawb

MAE SON AM DANYNT MR E. VfXCKXT BVANfS. NM' oes xxemawr i ddyix wedi ymgysylltu yn agosach a rliaii o agweddau uchaf a pliwys- ic-af yr adfywriad cieixedlaietihol yn Nghymriu na Mr Vincent Evans, ysgrifeaxydd gweithgar Alxirhydedduisi Gymdeit'basi y C ymm,rtxloric(n. Yn myd addlysig, a Hen, ai cliymdeitlarisiaeith, mar bell ag y mad a fynont a'r byWyd eeniediaeitihoi] Cymreig, dbw y gwifxaux i gy- sylltiad angenrheidiiol a Mm Vincent Evans yn y nail'l neix'r Hall o'r .siwyddil a ddelir ganddo1. Er oymaintl at wawdir yn ami ar uGymry Lhutlda:Í:lli, H da fyddai pe eeidi Cymry Cymiru morr bawd, ac mor alluog, ii wnleyd gwaith droia eui gwlad, eu ihiaitli, a'u oe-nedl, aig yw y Cymru Lluxxdeinig Mil" Vincent Evans. Hydei'Wn y gwna diarlleax yr yohydig fraslIwdion ai ganlyn o brilf liiiellau 'ei fywyd oyhoedduisl rywba'tih, I ddoffro a/wydd mown ereill i'w eifelychui ym y gwasanaeth a roddir mor ddibrin g&nddfo i'w wlad! 'enedigol. Briodbr a Llaaxgelyxmx, sir Feirionydd, yw Mir Vincent Evans. Ganwyd eif yn y flwyddyn 1855, mewn amaeitlxdy oi'il emv> "Owm," wTtfh; dfroed "Y Gad'aaf, ao ar yr tteheldir uwehben ardal brydfeirth Aithiog. 0 d'roibhwy'r drtvs, pam yn bfentyn, oaiffai oTwg at rai a brydlferfilxion Oymru, mvnydd- dlir Mcii'rion alei Arfon,; dyffryndir tlwsi y Maiwdrdaeih; arf ardir LileiyIl a Gogleddi Cered- igion, ac Yn'ysi Enlli yn gorwedd! yn myiiwes y nMr tua'r gotTwtel. Pan vn bedair OCHI, collodd ei fam. a svmudwyd ef at ei nain (o ochr pi dadi) i Diraiwisfymydd. a than ,ei gofal hi y dygwyd ef .ii fyny. Derbyniodd ei addysg fareiuol yn ysgoli Trawisfynydd,; a phan yn 17 oedl, symudbdd i Lundaan, He y maø ei serclx am ei wladi enedigol wedi gwreiddjio yn ddvfnaeli yn ei galon v Iniaill flwyddyn ar ol y llall, ac wedi diwyn ffrwyth torcithiog mewtn gwamniaietilx naSi gellir yn iawn ei werthfawrogi ar hyn a bryd. 0'1' cychwyn cynitaf trodd melWn eylehoedd Oymreig yn, y brifddli!nias|—ac heddyw, affl oil 25 mlynedd o lafur yn y eylbhoedd; hyny braidd na -elli(t dyweyd fodi lllawier o'r bywyd Oymreig yno yn troi o'i gwmpas ef! Ma'e hanes mudiadiau iCymreiig. y borifdddnias,—ao yn ISTghymm yn anwaihanadwy gysylltiedig a lianes Mr Yinoemt E'vate. rNi,sr gellir adj- rodd y naill ihieb gofnodi y llall1. Nid] hir y buwyd wedi ei ddyfodiadl ii Lundain eyn, canifod fod deifnydd dyn, at deftiydid gwadtli yn y Cymro ilerualllC o .Feirictn ai phain, fel caInJlyniad i ymdTechion Mr (wedi hyny Syr) Hugh Owen, 81' r yTngynghoMad fu. yn Eistedd- fod 11 Oaierna.rfon, y tfurfiwyd Oymdeithas yr Eisteddfod Gemedlaieifchol yn 1881, syrthiod'd llygad oraff Mi' Hugh Owen: arnio, a dewiswyd ef yn ysigrifeniyddl ii'r gymd'eitihasi nelwydldl— swydid y mae wedi parlhau if w diali hyd heddyW. M pheirtihyn i ni yn yr yeigsrif bresen'nol i feimiadu manylticnt gwatith y gym- deitlhas hen. WrtAl m ffrwythau yr adnar byddweh hwynt. A phan gymilierir yr Eisteddfod1 GenedlatstiM fel y mate heddyw, a'r hyn oedld bymthmg1 aieu again- anllynieddi yn ol, gwreE11 fod1 OymdleiVhas yr Eisteddfod. wedi ctreiu oh wyldroad pwysig a, benditihifawir yn ein hen fiefydliaid cenedlaetM. Mae llawer o'r llwydd 'sydd wedi iio'd.wtedda'r gymideithas i' w briodoli i yni, a phenderfyTiiadi a dyfal- barhad diflino yr ysgrifenydd. Dygodd' ei ddyfedswyddlaiui a, Chymdeithlas yr Eislteddfod ef ii gysylltiad ai'benig ag Anrhydbddus Gymdeithasl y Oymimrodorito, yr hioin, yn y flwyddyn 1882, a ffuirfiodd bertihynas agoisiach a'r Eisteddfod. Yn y flwyddyn hdnla siefydlwyd yr hyn, a elwir. yn Adlram y Oymmradoirion yn nglyn a'r sefydl- iad eenedlaethol, srymudiad a. rodidodd wedd arbenig addysgol i gyfarfodydd yr Eisteddfod. Peinodwyd Mi' Evans yn ysigrifemydd yr admn, a dygedd y miudiad ffrwyth ardldeirchbg. O'r Oymmrodorion, trwy yr ad ran eisteddifod;- oJ, yr hanodd, o'r biailT flwyddyn i'r llall, gymdeitihasiaiu ereill sydd wedi gwneyd gwaith .y pwysig vn a throfi Gyraru. Yn mhiith y cyf- rywt gellir nodi OymdiedthJalsi yr Iaith Gym- rareg, Cyrndbithas Addysg" Uwohradd'ol Meirdhed CVmrti, Cymdeithas Cerddorion Oymru, a.o efeill. !Pan, ar ol salwch blin, y bu farw1 Mr 0. W. Jco es, ysgrifenyddi y 'Cymmrodorion, nid oedd petrusdier yn nghylch y peirson crymhiw^jsiafi -ti'tv ga,nl^ni. Ðtm1i'siwyd Mr Vincent Evansi yn unfrydol; ac nid garmodl dyweyd fod ihSaamsi dSiynod y gymdeitihasi wedi profi cymhwysder y dewi,siad. Taflwyd yni a, bvwydi newydd i wiaitih: y Cymmrodorion. 0 dipya i beith tirodd yr hyn oeddl wedi bod gvnfc yn fre'uddwyd feius yn isylweddlmieltisaclh. Ni ehaniata. gofod i nÍi faaiylu, ond nodwn, enarraipht aydd yn nodweddiadol iawn 01 un o brif litiellau Clymerrriad Mr Yinoetniti Evalnis, a Ilinell y byddlai yn dda i Gvmry ienainc yn gyffredinol ei ih'eifelychu!. Gall ereill eiarad, In gal Vincent weithio gall eireill ymfflamychu, gall ef wneyd. Anamil yr ymeiifl mewn gorchwyl heb fvnu ei orphien. Gall blynydd- oedd Nnd heibio ilxw^g y IjiWriad a'r cyf- lawnlad ond1 can sicred ag yr hysibysir y bwriad, d:a,w'l"c'Vfla,wnia.dJ yn ei iawn bryd os bydd a wnelo Vincent a'r peth. Cymeirodd tigain mlynedd i dldwyn y "bwiiadi" y ovfeir- iwn yn arbeniig ato 3 "gyflawniad." Ugain mlynedd yn ol—yn y flwyddyn 1877—ym- gymerodd Anrhydfeddma /Gymdeitihaisi y Cym- mrodorion aN, gwaith o ddwyn allan ait- graphiad eyflawn 0" Weithiaii Barddonol Iolo Goch. Gyda. bod y gwaith yn rael ei ddechreu, bu fatrw y golygydd, y Parah Roljert Jones, B.A., Roltflieirhithie. Wedi llawer ymgais ofer mynodd M^ Viiticent Evans ail gycihwyn y gwaitlh yn Biisiteddfod1 Caieirnair- fon, 1894, pan y cynnygiodd Cymdedthasi yr Eisteddfod 50p am y "Casgliad. goreui o Fatrddoniaieth Iolo Goch, gydai nodiadlau hanesyddoil a beirniadol." X Mr Charles Ashton y dyfarnwyd y wobr ond er cystal y cyfansoddiad mid ofedd ynt h.olM gyfaiteb ai eiafon y Cymmirodloaion o waith. lianesyddlol a llenyddol biwyslig o'r nabur yma,. Ond :t,¡r'wy drefhiaint 3IMJv Asbton, llwydd odd1 y Cym- mrodorion i wneyd y diffygion i fyny-aiCi yn a.wr, air ol ugailni mlynlleddo ymgais, w'ele gyfrol hardd, o 700 tudlailean, yn gofgoliofn o atlirylith Barddl Owailn Glyndwr, aa a wasan- arelbh y Oymmrodorion i lenyddiaeth Oymrti'. Yn y flwyddyn 1887, eymerudd y Gymmro- dorion grum pwysig aralll sydd erbyn heddyw weffi dwyn ffrwytlli rhag:orol. Dechireuaisant drefmi y faitn gyhoeddus oi blaid addysgi uwch- raddol yn ZSrghylnru, a'i dhyfeirio tuagat. sicr- hau; Cyfatluofa Gymreig. Galwydi cynnad- ledd o bleidwyr y mudiaid: yn ngihydi yn yr Amwythig, a phenderfynwydi ar gynllun gwiaiith. Y eanlyniiaid yw fod un o freaiddwyd- iom anwylaf Owain Glyndiwrr-g;wrerl'di sefydlu Cyfathrofa i Gymru-Yll arvvr wedi ei sylwedd- oli. Pe yreidrydiemeito ar wasanaeth y Cym- mrodnjirion o fewn y blynyddoedd diweddaf, i lenyddiaietih hanesyddol Cymnii, canfyddem fod dyledi y Dywysogaeth i'r Gymdeithasi yn chwyddb yn barhauisi. Mae "Llyfr Actau y Oymmrod'arion" yn aJwr yn ddwmn o gyfrolau ti'Wc'huis, yax oynnwys mw!nglawdd a wybod- aieth' weirtixfawr Y11 nglyna. Chymru yn hanes- yddbl, llenyddbi, addysgol, a chymdeitlxasal. At y cyfrolau hyn o'r "Oymmrodor" gellir ychwanegu tair eyfrol 01 bapurau y Gym- deithas oddiair 1891, a saith gyfrol ereiil o weithiaii llenyddol, o'r ^Giododin" i lawr hyd dirtaieitihiawd Idrisi V yCihan ar "Hanes aa hen- afiaefch calixu gyda'r tannau." "Y Fel pe mlitae hyn ddigon, rhaid oedd i'r Oymmrod'orion, yn yflwyddyn 1892, ym- gymeryd a ohyfresi o Gofnodiom Hanesyddol Cymru.. Mael diwy gyfrol; werthfawr eisioies wedi ymddangos, sef "Sir Benfro, gan Georg:e OwrelIl., HenMys, Arglwydd Keimeisi, a "Mud Llyg Arglwyddiaeitih Rhuitlxyix." Nid oteis neb olnidJ yr ysgolor a'r llenon'1 profiadbl1 all iawn farinu mainfc y dr!a,ul a'r llafuir o gynixyrchu y ddwy glyfrioi yma). Arc niid] yfw hyn oxxdl deichren'r g^iaith. Mírue dwy gyfxul ereillr yn gyflym gael evx paratoi i'r waisig, sef "Lifyfr Du Tyddewl," a "Chofres y Llaiwysgrifau Oymireig yn yr AmgxxeddSai Bxyid^inig;" y rhka hefyd aj ganlyn ir, o drio, i dro, gaix gyfrolau gwexthfawr ereill. Costia airgraphiU y cyfrolau hyn air gyfartaledd 250p yr un,- ac nid gorchwyl bychain y dyddiau ymaf yw 11 caiel aiT'ian at amcanion felly. Ocxd! yn hyn maia Vincent Evains wedi bod yn hyxxod ffoduis. Pan ymgyiixerodd a.g! ysgrifenydd- i-aiesth y Oymmrlodofrion yr oedd y gymdeitihas rai eaiiti'O'edd o bixnuau mewn dyled eirbyn. heddyw1 mae'r ddyled wedi ei chlirio, a ehannoeidld o airian wrtli gefn. Felly heifyd y Cym de-it lias yr Eiistsddifod; er' g,warioi can- noedd lawer i ddwyn allan gofnodion gwahan- oJ Eisteddfodaiii maiet t-rysorfa, gref eto gamddi wrth alw. Ac am gyfres Oofnodioxx Cymru, er mai y 0ymmrod;orion sydd, yn ei' dwyn