Papurau Newydd Cymru

Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru

Cuddio Rhestr Erthyglau

7 erthygl ar y dudalen hon

9' Barddoniaeth.

Colofn y Cyrriry.

Newyddion
Dyfynnu
Rhannu

Colofn y Cyrriry. [DAS OLYGIAETH T. D. IsAAC.1 "Y GENINEN." Wele prif chwarterolyn y Cymry i law, ac y mae mor ddarllenadwy ag erioed. Cynwysa am y mis yma, yn mhlith ereill, a ganlyn: "Cymru o dan Deyrnasiad Victoria," gan Mr John Da- vies, Y.H. (Gwyneddon); "Y Dr Herber Evans fel Pregetliwr," gan y Parch D. S. Davies; "Drama Gymreig beth ddylai fod?" gan Elfed, "Jiwbili Tej-rnasiad Victoria," gan amrywiol feirdd; "Pedair Cainc y Mabinogi,' gan y Pro- ffeswr Anwyl, M.A.; "Llenyddiaeth Cymru: 1837-1897," gan Mr R. Williams, F.R.H.S.; "Ymweliad a rhai o'r Beirdd Cymreig yn yr America," gan Watcyn Wyn; "Perthynas yr Eglwys a Llenyddiaeth Gjmreig. Y Bedwaredd Ganrif ar Bymtheg," gan Lan Menai. Wele ddyfyniad o "Gymru o dan Deyrnasiad Vic- tcria;" Pa Beth am Lenyddiaeth Cymru? Cymerai hyn gyfrol iddo ei hun cyn y gellid gwneyd cyfiawnder ag ef. O'i gymhara a'r hyn ydoedd yn nechreu teyrnasiad ei Mawrhydi, y mae Llenyddiaeth Gymreig wedi cymeryd camrau breision ymlaen mewn rhai cyfeiriadau, ond nid yn yr oil. Fel sefydliad cenedlaethol sydd yn proffesu noddi talent a llenyddiaeth Gy. mreig, mae yn debyg mai yr Eisteddfod ydyw yr uchaf ei fri a'i boblogrwydd yn Nghymru. Nid ydym yn <sicr mai am ei fod yn gwneyd hyny y dylifa'r torfeydd i'r cynuiuauau; yr ydym braidd a cliredu y gWTthwyneb—mai swyn y gerddoriaeth sydd yn eu denu yno. Pa fodd bynag, y mae gweithrediadau eyhoeddus yr wyl wedi eu troi bron yn gwbl i wasanaethu amcanion cerddorol. Yn yr hen eisteddfod3.u, nid yn unig darllenid y beirniadaethau yn y prif gvfarfodydd, ond darllenid y cyfansodd. iadau buddugol, ac yn arbenig y rhai barddonol. Pa fodd y daliai amynedd yr "arglwvddi" ys- br}-doI a tliymorol" oedd ar y llwyfanau trynt l hyny, nis gwyddom, gan nad oeddynt yn deall ond ychydig o'r hyn a draethid i'w clywedig- aeth; ond y mae amynedd gwerin Cymru yn yr oes hon yn llawer llai nar eiddynt hwy. Yn bresenol ni fyn y rhai sydd a chlustian Cymreig ganduynt rywed geiriau Cymreig. a'r rhai hyny yn "eiriau doet-hineb a synwyr," os na byddant wedi eu cyweirio a'u traethu ar gan. Prin y byddai arfer yr hen drefn yn ol yn ymar. ferol yn y dyddiau hyny, am y rlieswm mai y newydd sydd yn talu. Ond y mae hyny yn profi nad yw chwaeth lenyddol corff y bobl sydd yn gwneyd i fyny y cynulliadau yr hyn a fu. Fe gododd y lianw eisteddfodol yn uehel, o Eisteddfod Caerfyrddin yn 1819, hyd Eistedd- fod Beaumaris yn 1832, pryd yr oedd y Dywys. oges Victoria yn bresenol, ac yn cyflwyno y bathodyn i'r bardd cadeiriol (Caledfryn). Yn y gogledd, Eisteddfod Aberffraw, yn 1849, oedd yr agosaf, o ran pwysigrwydd a gwers ei chy- nyrchion, i Eisteddfod Beaumaris. Yn y De- heudir, nid oedd yr un cynuuliad eisteddfodol ddaliai gymhariaeth ag Eisteddfod y Fenni am deilyngdod llenyddol y rhyddiaeth, ac am frwd. frydcdd gwladgarol yr anerchiadau. Y rheswm ellid ei rhoddi am hyny ydoedd eu bod o dan nawdd a rheolaeth Arglwydd ac Arglwvddes Llanofer. Fe wnaed ymdrech egniol, oddeutu y flwyddyn 1862, i wneyd trefn a dosbarth ar eisteddfodau a gynhdid yn fynych heb un- rhyw ragymgynghoriad ag awdurdodau barddol yr Orsedd. Ffurfiwvd nwvIlMr dvlanwadol i'r amcan hwnw yn yr Amwythig, a phenodwyd Creuddynfab^ yn ysgrifenydd. Troes [hwnw allan yn fethiant; ac ymhen ychydig flynyddau ad-ffurfiwyd y Cynghor drachefn, -n cael ei rfieoli yn Llundain, mewn oydweithrediad a Chymdeithas yr Orsedd; a rhaid dw^vd. ar y cyfan, ei fod yn ateb dybenion llenyddol vn llawer gwell na'r un fu ar y maes o'i flaen. Cj-nygia wobrwyon sylweddol ar destynau budd- 10I. Gyda golwg- ar gynyrchion y wasg vn ystod tymhor cyntaf teyrnasiad ei Mawrhydi,yr oedd.. ynt, gan mwyaf, Y11 gj-nwysedig o esboniadau, IIyfrau dadleuol ac enwadol, a cliyfieitliiadau. Mae y IIyfrau a gvhoeddwj-d mewn amseroedd diweddarach pi well o ran ansawdd ae yn fwy cvffredinol yn eu nodwedd. "Y Gwvddoniadur Cymreig" ydyw y swaith mwyaf llafurfawr a thraulfawr a gyhoeddwyd eriord yn yr iaith Gymireig. Mae y deffroad cenedlaetlijol diweddar a gynhyrchwyd yn benaf gan ledaeniad addysg, a a ragflaenwyd gan eangiad yn yr etholfraint, wedi cael gollyngdod mown myfyrio ar a dyrch- afu yr hyn a fu—dwyn yr hen awduron-Cymreig yn fwy i'r golwg, a chwilio i mewn i hen law. ysgrifau a thrysorau oestadol ein cenedl-ysgubo ymaith y llwch oedd yn eu porehuddio er's oes- oedd lawer, a'u gosod yn eu lie priodol yn llyfr. "clloedd ein gwlad. Dyna waifch. a dyna genad- wri fawr, "Cymru Sydd" yn gystal a "Chymru Fydd." Diau fod a wnelo cynydd gw.ybodaeth o'r Saesneg a bod llai o lyfrau o ryw ddosbarth yn cael eu cyhoeddi nag a fu; er fod yn awr fwy o ddarllen newyddiaduron Cymreig a chylchgron au. Gogoniant cenedl y Cymry ydyw bod ei llen- yddiaeth, i raddau mawr eto, yn llenyauiaeth y dosbarth gweithiol. Yn Eisteddfod Freiniol Dinbyeh, yn 1828, pan yr oedd y Due Susses, yn bresenol, galwyd ar y Parch John Blachwell (Alun) ymlaen i draddodi anerchiad Seisnig, yt hvn a wnaeth g^da'r brwdfrvdetld a nodweddai yr oil o'i anerchiadau eisteddfodol. Dywedai (gwell dodi y dyfyniad yn Seisnig): "It is a fact not generally known beyond the confines of the Principality, that our monthly press issues out no fewer than 14 periodicals; and what is an anomaly in the history of litera- ture, to the pages of these the peasantry are almost the only contributors. (Great applause). And what has been the result? Look to our cottages, there is scarcely a shelf without its magazine and its Bible. Indeed, were I re- quested to point out the most striking feature of the Principality, I would not speak of the wcoded glc-n that echoes the sounding cataract or the blue lake that chequers the mountain scenery. I would not mention of Nature's beauties, nor would I allude to the stupendous works of art that link our shores,—I would fix my finger upcn a bold, virtuous, and intelligent peasantry, who love their God and honour their king. (Three distinct rounds of applause fol. lowed this beautiful climax)."—"The Gwynedd- ion: An account of the Royal Denbigh Eistedd- fod, 1828, p. 20." Hawdd geriym gredu fod dvlanwad hyawledd Alun yn fawr iawn yn y fath le ac a.r y fain amgylehiad; ac yn sicr, v mae ei gyfeiriad at lenyddiaeth yn ei berthynas a'r dosbarth gweith lol yr un mor wir yn awr ag ydoedd y pryd nwnw. Pan oedd yr Ellmynwr dvsgedig, y Chevalier Bunsen, yn Eisteddfod y Fenni, sylw- odd fod yr hyn a ddywedodd loan Tegid yn un or cyfarfodydd am nodwedd lenvdol cylch- gronau Cymreig, yn ei daraw a svndod—hynv yw, Y gweithiwr sydd yn cvfansoddi, y gweitii iwr sydd yn darllcn ac yn talu am, y cvhoedd- ladau misol a gvhoeddir yn Nghymrii" Yn hyn y mae profiad cenedloedd ereill vn ?wa- haniaethu llawer odd1Wrth yr eiddom ni Hvs- bysir oddiar awdurdod dda fod yn Nghymru v-n awr 22 o newyddiaduron wythnosol yn yr iaith Gvmraeg, gyda chylchrcdiad o 40,000 bob wvth- nos; dros 20 o fisolion, daiufisolion, a chwarter- oloin; ac y mae i un o honynt "">-lchrediad o 37,760 y mis; a dyweidir fod cy!ro<hfKl y cylch- errqnau TO 150,000 yn v mis. Gwariodd un cv. hoeddwr flynyddoedd yn ol. 18,000p. i ddwyn allan un gwaith Cymreig. Darfu i gwmni Ys- gotaidd, rai blynyddau yn 01, ymgymeryd a cby- hoeddi llyfrau Cymraeg; ac y mae wedi gwerthu yn barod weriIi 36,250p. Ar amcangvfrif teg gellir dvweyd fod darllenwyr C\Tnru. oddifewn ac oddiallan i'r Dywysogaeth. yn gwario 200- OOOp. yn flvnyddol ar lenyddiaeth a gyhoeddir yn yr iaith Gymraeg. Enfyn cyhoeddwr yn Ngwrc sam werth canoedd o bunau o lyfrau Cymraeg i'r Trefedigaethau bob blwyddyn. Y mae mil- oedd o lyfrau a chyhoeddiadau Cymrei"- yn cael eu dosbarthu yn America, a'u cylchrediad yn myned ar gjmydd parhaus." Bydd "y Genincn Eisteddfodol yn cynwys cynyrcdiion arobryn o eiddo Cadva.n, Tafolog, wn Davies. Ceulanydd, Alaovn. Gwilym Eryri. levant, Rhuldwawr, Elfyn, Eifion Wyn, J. T !?■ Tonawr, Tryfanwv. Artro, Morwyllt nifnT- ?n' Gwl]ym Pennant. loan Anwyl. Den. Ponli Glan Teifi, Meiriadog, Beren, Wvn v rr'3°n-! Bryfdir, Carnelian. Nathan fnK 'r „/T,rfidwrn- Gwilvn) Ardudwi', Bryn- S'hln Tec wyn, Ba.rlwydon, Geu- r '1 -n^V^n' Ceiriosr, Machraeth Mon, owi jm Hyfi, Gwilym Wvn, Hwnco Penma^n, Gwiljon Elian, Hywel Cef'ni, Menaifab, R. Mon M llnams. Gwespyr. Riohard Jows Maf'oer.. E. V. Woyd, Gwilym Mathafarn; Treflyn; Gwilym ap Lleision, Ap Cledwen, Tom Owen, Myfyrian, Myfyr Wyn, Rhydfab, Llewelyn, Gwilym Deu- draeth, Maldwynog, Glynor, Caros, Llwyfo Mon Michael Thomas, Glynfardd, Gwydderig, Cj-ff- dy, Daronwy, Bardd Glas, Gwilym Cynwyd, Glanedog, Llysfoel, Dewi Orwig, R. Deiniol Owen, Cenin, Gorswg, Bangorian, Croesfryn, Gwylfa, Dewi Barcer, Y Velog, Cadifor, Myfyr Dyfed, Trebor Aled, Rhidian, Ap Cyffin, Dewi Heulwen, Dewi Gwallter, Cyffiniog, Talfardd, E. Wnion Evans, Anant, Glyn Myfyr, Alaw Sylen, Mafonwy, E. 0. Jones, Gwili, Bethel, leuan Ionawr, Hefin, Atha, Ap Tegla, Ap Noah Berwron, Carw Cynon, Cyndeyrn, Corllwyn, Ewen T. Davies, D. ap Tewfrig, Eryr Gwynedd Eilydd Elwy, Ffrwdynog, Glan Wnion, Glan Cymcrig, Gwyneddawg, Gwilym Curwen, Gru. gog, Gwaenfab, John Griffith, Gwynonwv,Mor fryn, Huw Dafydd, loan Brynmair, Ieuan y FoleJas, R. Ingram, Isalun, Ieuan Dv.-yfach, Iestyn, loan Brothen, Ap Meredydd, James Jones, J. Cusi Jones, Neifion, Dewi Machno, Tudur Arfon, Tiberog, Bwlychvdd Mon, Llwvd. arth Mon, Lienor o'r Llwyni, Symlog. Ap Rhydderch, Dewi Aur, Myfyrfab, &c., &c.

♦ SEREN GOMER.

UNIVERSITY COLLEGE OF WALES.

----__------GRAND CONCERT…

Purified Petroleum for Delicate,…

Advertising