Cymro a'r Celt Llundain

MORGAN HOWELL YN RHO I CYFEILLACH AR DAN. Dyna fy llygaid yn taro ar y nodiad sydd mewn llaw fer am Whitmonday, May 20 (1850)." Dyma fo Had a holiday to- day. P [fy ngwraig, dealler] and I went to Seiat fawr in Bedford Street in a car. Morgan Howell set the whole society in a blaze." Cyn cael allan feddwl y cofnodiad hwn rhaid cael esponiad, a manylu tipyn. I mi, yn awr hyd yn oed ar ol dros ddwy flynedd ar bymtheg a deugain o amser, y mae y nodiad yn cynyrchu teimladau byw iawn. Wel, gair o esponiad, i ddechreu, ar y tri gair "in a car," y rhai a allant ym- ddangos yn rhai dibwys iawn i'w dodi mewn dyddlyfr ond y maent yn adgofio i mi un o bethau hynod y dyddiau gynt. Rhaid cofio fod y Llungwyn yn un o ddyddiau mawr- yn uchel wyl-Oymry yr Hen Gorff," yn Liverpool, y dyddiau hynny. Byddai dillad newyddion a boneti crand yn cael eu dwyn allan, a hynny i'r fath raddau fel y byddai rhai o'r hen frodyr crefyddol yn gofidio yn fawr o'r herwydd, ac yn rhybuddio yr ystlen deg rhag balchder ar y fath achlysur. Yr wyf yn cofio yr hen frawd J. G. mewn cyfar- fod i weddio am fendith ar Gymanfa y Sul- gwyn, yn taer erfyn ar i'r chwiorydd gael eu delfro i ddymuno mwy am dywalltiad o'r Ysbryd Glan nag am wisgoedd gwychion, ac am i'w trwsiad fod nid yr un oddiallan," neu "wisgiad dillad," ond cuddiedig ddyn y galon;" a chariwyd ef ymaith gymaint gan ei ddymuniad taer fel yr oedd yn anhawdd iawn peidio chwerthin wrth weled yr hen wr diniwed yn troi oddiwrth annerch yr Orsedd fry i annerch y chwiorydd eu hunain, y rhai oeddent ar ei law dde, ar y meinciau gyda'u gilydd, ac yn agor ei lygad i edrych arnynt ac yn dweyd :— "Ferched bach anwyl, peidiwch a meddwl cymaint am eich boneti newydd a'r ribannau aml-liwiau: gweddiwch am yr Ysbryd Glan:" ac ar ol eu cyfarch felly am yspaid, yn cau ei lygaid ac yn troi drachefn i gyf- arch yr Orsedd. Ond nid gwisgoedd hardd oedd yr unig demtasiwn i wneud arddangos- iad gorwych adeg y Sassiwn. Pan fyddai y Seiat fawr ddydd Llun yn bur bell oddiwrth lawer, byddai yn rhaid llogi car, wrth gwrs, os oeddem am fod yn respectable. Gwyddai pob cabbi yn Liverpool yn dda am y big Welsh meeting" ar y dydd Llun ar ol y Sul- gwyn; a chan ein bod ni—ie yr oeddwn i wedi dod yn ni-yn byw yn eithafoedd Everton, yr oedd yn rhaid ini fyned "ina car," fel pobl ereill, wrth gwrs. Dyna'r esponiad ar y geiriau "in a car." Ond y mae yr esponiad ar y rhan arall o'r nodiad yn fwy pwysig o lawer, ac yn werth ymhelaethu ychydig arno; a cheisiaf wneud, oblegid y mae yn haeddu. Wel, dyma'r hanes Wedi ini gyrraedd hen gapel Bedford Street, cawsom le yn yr oriel-tu ol i'r pulpud. Yr oedd yr olygfa, o'r fan honno, ar y gynulleidfa anferth yn eu gwisgoedd goreu, yn dariawiadol iawn a thra phrydferth. Carwn i'r darllenydd ddod gyda mi, o ran ei feddwl, i'r Seiat fawr hono oblegid troes allan yn un o'r cyfarfodydd hynotaf mewn ystyr llawer iawn mwy sylweddol y bum ynddo erioed. Y Parch. Henry Rees oedd yn y gadair. Ym- drinid, ym mysg pethau ereill, am yr angen- rheidrwydd am dywalltiad o'r Ysbryd Glan. Yr oedd y Dr. Lewis Edwards, Roger Edwards, a llu o enwogion ereill, yn y set fawr; a rhai o honynt wedi siarad yn dda, ond dim cynhyrfiad neillduol. Yr oedd MORGAN HOWELL yn eistedd ar law dde Mr. Rees, a'i ben bron rhwng ei liniau, fel un wedi anghofio pa le yr ydoedd. Cyn hir dyma'r cadeirydd hybarch yn galw arno i siarad. Ychydig o ddarllenwyr yr ysgrif hon, mae'n debyg, sydd yn cofio Morgan Howell: dyn tal, main, esgyrniog ydoedd, gyda breichiau hirion, y rhai a ledai weithiau fel dwy aden. Bu agos imi ddweyd-fel dwy aden angel; ac, o ran hynny, yr oedd golwg angylaidd arno. Yn ei anerchiad cyfeiriodd at rai sylwadau a glywsai gan Mr. Rees mewn pregeth ac adroddodd ei eiriau; a chan droi ato gofynodd-" Ynte, syr, fel yna y 'wedsoch chi?" Ac yna, gan estyn ei freichiau hirion allan, d'wedodd fod yr Ys- bryd Glan yn sicr o gael ei dywallt eto, fel ar ddydd, y Pentecost; ac aeth dros y pennill- O'er the gloomy hills of darkness," yn Saesoneg, gyda rhyw eneiniad anghyd- marol. Yna troes i'r Gyinraeg, gan adrodd y geiriau— Dros y bryniau tywyll, niwliog," gyda dylanwad digyffelyb. Tra yn myned dros y pennill y gwiriwyd, ac y caed esponiad ar, y geiriau yn fy nodiad-" Set the whole seiat in a blaze."—(O'r Geninen" am Orphennaf.)

Y Geninen am Orphennaf. Dadgysylltiad a Dadwaddoliad yr Eglwys yng Nghymru, gan y Parch. Canon Williams, B.D. Bwrdd Addysg Newydd Cymru, gan yr Athraw Thos. Rees, M.A. Cenadaeth Morgan Llwyd o Wynedd, gan y Parch. H. Cernyw Williams. Addysg Gref- yddol, Catecism yr Hen Fam a Hyfforddwr yr Hen Gorff," gan y Parch. John Owen, M.A. Y Parch. R. Llugwy Owen, M.A., Ph.D., gan y Parch. O. Selwyn Jones. Cwyn Coll am Enwogion, gan Frynach, Bethel, a Mr. R. E. Jones. Penmaenmawr, gan Wylfa. Wrth Borth Dinefar: Can, gan y Parch. A. S. Thomas, B.A. (Anellydd). Perthynas y Methodistiaid Calfinaidd a Llenyddiaeth Gymraeg, gan y Parch. Evan Davies. Y Prifatbraw Rowlands, B.A. (Dewi Mon), gan yr Hybarch David Griffith. Cri y Bobl yn erbyn yr Eglwys, gan Wyneddig. Barddoniaeth Beth yw ? gan Wili. Cofgolofn Mary Jones: Can, gan Fryldir. Adgofion Henwr, gan Mr. Eleazar Roberts, Y H. Trem ar Dduwinyddiaeth y Dyfodol, gan y Parch. Edward Jones, M.A., B.D. Sectyddiaeth ynte Cristionogaeth ? gan Arthur. Ad- gofion am Eisteddfod Fawr Llan Gollen, gan Rudden- fab. Safonau Dafydd ab Gwilym, gan yr Athraw Anwyl, M.A. Cynghor yr Eglwysi Rbyddion a'r Bedyddwyr, gan y Parch. James Evans, B.A. Y Bardd Christmas Evans, gan Ll. GWEHELYTH PRIFON.-Achaii lestyn ab Gwrgan. GWEDDILLION LLENYDDOL.- ,Lleucu Llwyd," gan Degai. Bedydd, gan Robert ap Gwilym Ddu o Eifion. lorwerth Drwyndwn, gan Wilym Lleyn. Dafydd Ionawr, gan Eben Fardd. leuan Goch, o'r Traws- goed, gan Wilym Lleyn. Jonathan Hughes, gan Owen Williams y Waunfawr. GOHF-BIAETHAU.-Hanes Caerfyrddin Holeb, gan S. N. S. Seinio Saesneg, gan B. C. D. Y Parch. D. Jenkins, gan S. N. S. Blwyddi Geni a Marw En- wogion, gan M. P. G. Lewis Loyd yr Arianydd, gan T. C. U. Hen Arfer Hynod, gan P. P. Hen Lyfr Hymnau, gan T. L. R. Manion Barddonol, gan Amrywiol Feirdd.

P. EDWARDS, Mas. Bac. (Pedr Alaw), Beirniad Cerddorol, Arweinydd Cymanfaoedd Canu, «. 40, Scarborough Road, Leytonstone, N.E. r- Cyfansoddiadau— "PSALMODY."—Yn cynwys dros dri chant o Gor. ganau Newyddion. Pris, Hen Nodiant, 3/ Gyda darlun o'r Awdwr. (Copiau oddiwrth Weekes & Co., Hanover Square, W.) Dywed Emlyn Evans am y gwaith yn y Cerddor- Nid ymym yn gwybod am gymfer o Gor- ganau gan yr un Awdwr, mewn unrhyw wlad nac iaith. Gobeithiwn y ca'r gwaith y fath dderbyniad ag a'i had.dala am ei lafur a'i wasanaeth." THE BEATITUDES," Cantawd. Hen Nodiant, 2/ Sol-ffa (Cydganau), 6c. "YR ARGLWYDD YW FY MUGAIL," Anthem i Gorau Meibion. Hen Nodiant, Swllt; Sol-ffa, 4c. Sieryd Tom Price, J. T. Bees, Mus. Bac., ac eraill, yn uchel am y darn hwn. "FY ENAID, BENDITHIA YR ARGLWYDD," Anthem.* Hen Nodiant, 4c.; Sol-fia, 2g. Copiau oddiwrth Gwmni'r Wasg Gymreig, Caernarfon. Y gweddill oddiwrth y Cyfan- soddwr. LIFE AND TIMES OF ST. DAVID DEW I SANT BY OWEN RHOSCOMYL, Welsh Translation by REV. J. E. DAVIES. The work contains Genealogical Tables showing his descent and his connection with the other Saints and Princes of Cymru, and gives a fine picture of the Wales of St. David's time, and all the facts actually known concerning our Patron Saint. Is. nett. Is. 3d. post free. Strongly bound, boards. Published March 18th, ODLAU SERCH A BYWYD (Lyrics of Love and Life) GAN SYR MARCHANT WILLIAMS Full Bound in Lamb Skin 2/6 nett, Postage 3d. „ in Cloth 1/6 nett, Postage 3d. To be had of all Booksellers. THE EDUCATIONAL PUBLISHING COMPANY, MERTHYR TYDFIL. LLYFRAU CYMRAEG. GWYDDFA Y BARDD, sef gwaith Barddonol y diweddar Brifardd Cawrdaf." Mewn llian, 5/6. BYWYDAU ENWOGION, yn cynwys hanes Owain Glyndwr, Dic Aberdaron, a Twm o'r Nant (ganddo ef ei hun), yn nghyd a Breiniol Gofrestr o hen Frenhinoedd a Thywysogion y Brythoniaid er yr amser boreuaf. Mewn llian, 3/6. Y TAFOD 0 DAN, sef gwir nerth Cristionog- aeth, gan William Arthur, M.A. Mewn llian, 2/6. LLYFR Y RESOLUTION, neu hollawl ymroad i wasanaeth Duw, cyfieithedig gan y diweddar Doctor John Davies, o Fallwyd. Mewn llian, 3/6. IEUAN BRYDYDD HIR, sef ei holl weithiau barddonol ac amryw o'i lythyrau. Mewn llian, 3/6. EDMUND PRYS, Archddiacon Meirionydd, sef Traethawd Bywgraphyddol a Beirniadol ar yr hen Salmodlydd Melus o Feirion, gan y diweddar G. Jones (Glan Menai). Mewn llian, 2/6. Gellir cael yr oil o'r uchod ond anfon blaendal i P. J. EVANS, SOB, Queen's Road, Lavender Hill. London, S.W.