Cymro a'r Celt Llundain

NODION LLENYDDOL. Parheir i ddadleu ar Y Ddiwinyddiaeth Newydd" yng Nghymru o hyd, ac mae'r fEaith fod y Parch. R. J. Campbell—tad y mudiad-wedi cael y fath groesaw yno yn ddiweddar yn gwneud i bobl gymeryd mwy o ddyddordeb yn y ddysg, feallai, nag a gawsai pe deuai o bulpud Cymreig. Ac y mae gwahanol farnau i'w cael yn yr Hen Wlad ar y peth hwn liefyd. Yr wythnos ddiweddaf, caed condemniad llym ar y Ddysgeidiaeth o brif gadair Enwad y Bed- yddwyr, a phe baem i gymeryd yr araith honno fel safon, yna y mae llyfr Campbell yn bechod mwyaf a ddaeth i'r byd erioed. Addawa'r Parch. D. Adams (Har- ven) gyfrol newydd ar yr un ddysgeid- iaeth, o dan yr enw Yr Hen a'r Newydd," ac fe wyddis fod llawer iawn o debygolrwydd cydrhwng syniadau Mr. Adams a'r hyn a draethir yn y City Temple. Yn ddiweddar cyhoeddodd y Parch. R. Morris, Dolgellau, bregeth ar Y Ddiwinyddiaeth Newydd a Phechod," ac mae wedi cael gwerthiant helaeth, a chais hyd yn oed am ail-argraffiad, yr hyn ddengys fod y dosbarth Cymreig yn cymeryd llawer o ddyddordeb o hyd mewn dadleuon diwinyddol, megys y gwnai ein tadau dros hanner canrif yn ol. Cymru." Parhau yn ei fri mae'r misolyn hwn, a bydd yn llawen gan ein darllenwyr ddeall fod Mr. 0. M. Edwards yn bwriadu ei lywio o hyd. Ar un adeg, credid y gosodai ei waith Cymreig o'r neilldu, ond gwel yn awr y gall ddal at ei waith hamddenol fel cynt, ac, fel pan ydoedd yn Rhydychain, ni fydd ball ar gynyrchion ei law a'i fedr. Yn rhifyn Medi o'r Cymru, ceir nodion diddan gan y Gol. at ei ohebwyr, ysgrif lawn ar hanes D. Jones o Drefriw fel casglwr hen lawysgrifau, ac mae'n eglur fod yr hen gymeriad hwnnw wedi gwneud gwaith mawr yn ei ddydd wrth hel hen drysorau llenyddol y genedl. Ceir ysgrif ddarluniedig ar gofgolfn Mary Jones, a darlun naturiol hefyd o Fro Myrddin mewn ysgrif fer gan Mr. E. B. Morris. "Old Wales." Dyma gyhoeddiad Seisnig sy'n ymdrin a hynafiaethau Cymreig. Golygir ef gan Mr. W. R. Williams, Talybont, Brycheiniog, a rhoddir llawer o f any lion a hynafiaethau ynddo am bobl a lleoedd o Wlad Brychan. Mae'n werth cael hen ffeithiau a ffigyrau, a chael ar ddeall pwy oedd prif gefnogwyr yr hen symudiadau Cymreig ganrif nell ddwy yn ol; a gwaith y misolyn hwn yw ceisio croniclo y cyfryw ffeithiau. "Y Gorlan." Mae ol y gwyliau ar fisolyn eglwys Charing Cross Road, a chyhoeddir rhai ysgrifau llanw ynddo yn ymdrin ar Ddiwinyddiaeth, fel pe bai'r Parch. P. H. Griffiths yn hidlo hwnnw yn brin o'i bulpud bob Saboth. Cronicla hanesion diddan o fis i fis am waith aelodau yr eglwys hon, a dylai gael pob cefnogaeth yn y genhadaeth bwysig a am- cenir drwyddo. Y Diwygiwr." Pregethau gan Anibynwyr yw prif gyn- nwys y cylchgrawn hwn o fis i fis, wedi i Gwylfa ddodi ei law ar yr awenau. Y mis hwn Naomi" yw testyn pregeth gan y Parch. D. Williams, Llanelli. Rhoddir ysgrif amserol ar Sosialyddiaeth, yn llawn cydym- deimlad ar mudiad, a daw'r Parch. Eli Evans a rhestr dda o lyfrau, o dan y penawd, "Llen- yddiaeth yr Enwad "-y tro hwn cynyrchion gweinidogion Sir Gaerfyrddin. Drwy Gil y Drws." Dyna yw enw cyfrol feclian ddel o swyddfa Mri. Hughes a'i Fab, Gwrecsam. Cyfrol o farddoniaeth yw o waith awdwr ieuanc, Mr. R. H. Jones, ac ar y eyfan y maent yn ddarnau darllenadwy a thlws, yn llawn miwsig a barddoniaeth. Nid yw'r pris ond swllt, ac mae'n gyfrol rad dros ben. "Who's Who." Tipyn o gamp fu gwybod pwy yw pwy yn y byd Cymreig ers cryn amser bellach, ond y mae gobaith y gellir dod o hyd i bob manylion ar ol cyhoeddi cyfrol "Who's Who" i'r Cymry. Gwelir mewn colofn arall fod Mri. Mate & Sons, Bournemouth, yn paratoi cyfrol i'r Wasg, ac y daw allan ar fyrder, felly os oes rhai am sicrhau'r man- ylion am danynt eu hunain, boed iddynt anfon yn ddioed am fanylion oddiwrth y cyhoeddwyr. Tafolog. Deallwn fod gweithiau barddonol y bardd peraidd Tafolog i'w cyhoeddi yn ystod y gauaf presennol. Cyfrifid Tafolog yn un o gynganheddwyr goreu y genedl yn ei ddydd, ac mae rhai o'i gywyddau yn llenyddiaeth gwerth ei chadw. Bydd hon yn gyfrol gwerth ei sicrhau pan ddel o'r Wasg. Y Gobaith Cristionogol." Dywed y Goleuad fod un o'r aelodau Sen- eddol Cymreig wedi gyrru am y gyfrol hon i fod yn fath o gydymaith iddo ar ei wyliau, ond ni enwa y gwr. Nid oes gwobr am roddi'r enw, ond buasem ni yn barod i roddi'n gair dros Syr George Newnes

ANGLADD YN Y WLAD. Amgylchiad sydd yn aros yn fyw yn fy nghof yw angladd. Yr oedd angladd i mi yn yr oedran hwnnw, tua phum mlwydd oed, yn beth i'w ofni fel angau Yr oedd rhyw angladd mewn cymydogaeth wledig fel Cwmgarw, y pryd hwnnw, a'r tai yn anaml, yn beth i son am dano, ond heddyw dyma angladd cymydog, angladd perthynas, angladd hen ddyn ag oedd y gymydogaeth yn edrych i fynny ato, ac yn ei barchu, a'i anwylo, angladd newyrth Rhisiart, Cwm- garw, yn codi o'r ty o fewn dau led cae i'n ty ni! Yr oeddwn yn teimlo nad oedd ond megis dau led cae rhyngwyf ag angau Nid wyf yn cofio am na bwyta nac yfed, na gweithio, na chwareu, y diwrnod hwnnw. Yr oedd rhyw erfyn a distawrwydd llethol wedi meddiannu'r hen gwm i gyd. Yr wyf yn cofio fy mod i a fy chwaer-yr oedd arnaf ormod o ofn myned wrthyf fy hun-yn rhedeg i benucha'r ardd i edrych am yr yngladd, ac yn rhedeg yn ol i'r ty i ddweyd fod y dynion yn dechreu dod! Rhedeg i benucha'r ardd eto, ac yn ol i'r ty drachefn. Eto ac eto, a thrachefn a thrachefn, y gwnaethom hyn, hyd nes i ni weld lot o ddynion yn myned a'r elor at dy newyrth Rhisiart. Yna rhedasom i'r ty a'n hanadl yn ein gyddfau i ddweyd Mae'r dynion wedi dod a'r elor i moyn yr angladd Yr oeddwn wedi dychrynu, ac wedi gwylltu yn methu aros yn y ty, ac yn ofni myned allan rhag fod yr elor wedi dod i'm cario innau i'r bedd Ymhen tipyn clywem y canu lleddf yn dod yn groes i'r afon, ac yn groos i'r cwm, a rhedasom i'r ty i ddweyd eu bod yn canu ac yn llefain wrth dy newyrth Rhisiart! Yr oedd y swn mor felus ac mor lleddfol, yn adsain yn groes i'r hen gwm tawel, ac yn gwneud i'r cilfachau ddynwared canu ac wylo, a ninnau'n ocheneidio fel mewn llesmair wrth ei glywed. Dyna beth rhyfedd i ni oedd canu mewn angladd, a thyna beth naturiol oedd yr wylo oedd yn gymysg ag ef. Yr oedd yn peri i gofio hen bennill mamgu, un o'r penillion cyntaf ddysgwyd i ni: Mewn coffin pren ar fyr ca'i fod. Heb allu cyffro llaw na thro'd Fy nghorff yn llawn o bryfed byw, A'r enaid bach He mynno Duw. Yr oedd fy enaid bach yn crynnu fel deilen, tra yn ymguddio ym mherth yr ardd i weld yr angladd ym mynd heibio. Ofnwn yn fy nghalon rhag fod fy angladd innau wedi dod, gan mor agos ac mor sylweddol oedd yr ymweliad cyntaf hwn o eiddo angau wedi fy nharo. Wedi iddo ddod i lawr gyda glan yr afon, a thros y bont gul, ac i fyny y rhiw heibio talcen y ty, nid oedd un o honom yn dweyd un gair, ond yr oedd fy chwaer yn wylo. Y mae twymynon, a doluriau, a chystudd- iau, fel full stops yn hanes bywyd dyn, ac yn ei rannu yn baragraffau, paragraff newydd o hyd yn dynodi cyfnod newydd. Credaf fi y byddai dyn wedi marw yn ieuanc, oni bai ambell bwl o ddolur i newid ei fywyd ac estyn ei einioes. Dyna fendith yw twymyn dda, neu bwl o ddolur tost, i dori ar unffurfiaeth bywyd ac ar undoniaeth meddwl. Nid wyf yn gallu dirnad pa fodd mae dynion iach wedi gallu byw cyhud! Pa fodd mae dynion heb fod yn dost heb farw o flino! Pa fodd y mae dynion sydd yn gweithio o hyd yn gallu gwneud dim Eithaf peth yw i Fethodist fynd at Ani- bynwyr i'r ysgol, neu Anibynwr at Fetho- dist, neu Wesley at Fedyddiwr, i gael cymysg tipyn ar waed yr enwadau gwahan- edig sydd yn ein gwlad. Yr wyf yn gwybod hyn drwy brofiad, erbyn heddyw, ac yn synnu na byddai gennyni fwy o golegau unedig, lie gallai'r gwahanol enwadau adnabod eu gilydd, cyn myned yn ddall i ragoriaethau y naill y llall. Dim ond Bangor a Chaerfyrddin, heddyw, sydd yn ceisio gwneud hynny, a bendith ar ben y ddau. Os deil y ddau goleg i weithio fel hyn am beth amser, yr wyf yn teimlo yn sicr y bydd gennym Anibynwyr mwy caeth, a Bedyddwyr mwy rhydd, nag a fu erioed. Y mae Corff y Methodistiaid, y dyddiau hyn, yn gwneud cam a'i enaid ei hun, gallwn feddwl !-(Allan 0 Adgojion Watcyn Wyn.")

0 BWYS I BOB CYMRO! -:0:- THE WELSH WHO'S. WHO AND YEAR BOOK (Illustrated) Will be Published at a very early date. A National Handbook for the Welsh Nation, The work is receiving the co-operation and support of the most prominent in Welsh circles, and will contain Articles and other information contributed by Authorities on the subject, thus forming a Welsh Whitaker and Who's Who combined. INDISPENSABLE TO WELSH PEOPLE. Those not already in the work and intending Sub- scribers are requested to apply At Once for PARTICULARS FORJI to Messrs, W. MATE & SONS, Ltd, Publishers, Bournemouth. MR. HENRY MORGAN, SURGEON DENTIST, 10, TAVISTOCK PLACE, W.C. Single Teeth from 5/- Complete Sets, Upper and Lower from X4. Repairs executed at Moderate Charges. Old Cases Remodelled. Teeth Extracted, Stopped and Scaled. Siaredic Cymr&eg os ya fwy dymanci.