The Rhos Herald

^rotpnbau, (PULPIT SUPPLIES) SABBOTH, AWST 29, 1909. Y MBTHODISTIAID OALFINAIPD Cape I Mawr—10 a 6, John Prifcehard. Croesoswallt Bethel, Ponkey-l0 a 6, J Williams, Corwen M(.)t'iah, Ponkey—10 a 6, Wm Williams, Helygain —10-30 & 6, Johnstown—10-30 a 6, H Levi Jones, Croesor PentrefelinlO a 6, 4roes-10, T Char] AS, Coedpoeth Tainant— 2 a 6, T Charles RhostYllen-10 a 6 Thomas Jones YR AJSfNIBYNWYR. Bethlehem, Rhos-10, Jones, Oolwyn Bay, 6, R Roberts I Mynydd Seion-10 a 6, J Howell SaZem, Bank.st-lO, R Roberta,,6, -Sones, Colwyn Bay Ebenezer, Queen St.10 a 6, 01 Owen Johnstown k 14)-10.30 & 6—Y Arthur Thomas RhostylUn'2, Y WDYDDWYR. Pønu6Z.-10 a 6, E Williams Bethania, Ohurch St-10 a -6, Sion, Po-nkey-ILt) a 6, E Mitchell Tabernacle Ponkey— 10, Cyf Gweddi, 6, James Jones Soar, Aberderfyn—10 James Jones, 6, T Hughes CfalfaTia, Rhos-10, Thomas Hughes, 6, W S Jones Mt Pleasant Ponkey—10-30, 4 6, J W Humphreys Noddfa, Johnstown.—10-30 a 6, J Charles Jones Petryeoa—10 a 6, W B Jones Groes-st 2 W B Jones RhostyZZe-n-10 a 6, DIBGYBLION ORIST. Bethel, Campbell Streof-10 a 6, Y WESLBYAID. Rhvs—10 a 6 Joh,nstow,w-10-30, Evan Thomas, Cefn, 6, Enoch Jones gtryt I BBa-W, Cyf Gweddi, 6, D D Jones, Llan- gollen Plasbennion— 2, D D Jones, 6, William Lloyd PRIMITIVE JUffl'HoD.iBTS shot-io.ao & 6, W Jones, Rnabon Copperas—2-30 & 6, J Dudley, Bolton YB ffiGLWYS StfFYDbJSDIG. Vicar, Rev J H Thomas Curates », Jenksng-Mertlovo. g fc W Ohursh—Serviceat 10-80, and 6. .lw"" St. David—Gwasanaotb am 10 a ft It, Mary', Ohureh Johnstown—Service at 3 JJ 15 PJDNYOABS Vicar—Rev Joseph Davies St Thomas s ohurch- Swvioo at 10-80 and 6 SALVATION ARM?. Barracks, Sauvage Street-11-15, 2, ft-46 Ensign Shepherd, & Lientenant R LazzeIL mi

vvwwwmuiwWWAVMWvw.mvviA%miAvi\ ORIAU GLOWYR. I. Cynhaliodd Pwyllgor Gweithiol Undeb Glowyr Prydain Fawr gyfarfod yn y West- minster Palace Hotel, Llundain, dydd Mer- cher, Mr Enoch Edwards, A.S., yn y gadair. Yr acbos pwysicaf i ddod o flaen y Pwyll- gor oedd penderfyniad Ustus CySogedig y Rhondda yn ffafr y meistradoedd yn y prawf achos ar adran y 6oain awr ychwanegol yn y Ddeddf Wyth Awr. Mae'n hysbys fod y Ddeddf newydd yn caniatau gweithio awr ychwanegol ar dri ugain o ddyddiau yn y flwyddyn. Galwodd y glofeddianwyr yn Neheudir Cymru ar y dynion i weithio yr awr ychwanegol hon. Penderfynodd Undeb y Glowyr, mewn cynhadledd gyfiredinol yn Llundain, fod holl aelodau yr Undeb yn gwrthod gweithio dros yr wyth awr a gyf. reithlonir gan y Ddeddf Yn gweithredu ar benderfyniad yr Undeb gwrthododd aelodau Deheudir Cymru weithio yr awr ychwanegol a dygodd y glofeddianwyr brawf achos o flaen Ynad y Rhondda er gweled ai ni fedrent orfodi y dynion i weithio. Penderfynodd yr Ynad yr achos hwn yn ffafr y glofeddian. wyr, a dygodd Undeb Deheudir Cymru y mater o flaen yr Undeb Cenediaethol er cael gwybod pa gwrs arall gymerir yn nglyn agef. Wedi gwrandawiad yr achos fel y rhodd- wyd ef gerbron gan y cynrychiolwyr o Dde- beudir Cymru, penderfynodd y Pwyllgor Gweithiol i ohirio y mater. BARN YR ARWEINWYR. Yn siarad a gohebydd yn flaewwt- i eis- teddiad yPwyllgor hysbyswyd ef gan Mr Enoch Edwards, A.S., Llywydd, a Mr T Ashton, Ysgrifenydd, y by^ai i'r Undeb yn sicr appelio, ac os yn ^flgenrheidiol, gario yr achos trwy holl Lysoe|kf Ty'r Arglwyddi. Yn mam arweiowyr y mae yr adtm sydd yn caniatau gweithio am awr ychwan- egol ar (ITiug;i-in o ddyddiau y flwyddyn yn ddewisol, ac fed gan y dynion yr hawl i benderfynu drostynt eu hunain pa un a weithiant yr awr ychwanegol ai peidio "Os bydd i ddyfarniad yr Ynad Cyflogedig sefyll yna bydd bwriad y Senedd yn cael ei ddirymu," oedd sylw i-in o'r arweinwyr Rhoddodd y Senedd ryddid i ni weithredu, rhyddid i benderfynu drosom ein hunain a ydym yn barod i weithio yr awr ychwanegol ai peidio Gwrthodwn ganiatau i'r hawl hwn gael ei ddwyn addiarnom trwy ddyfarniad ynadol Mae gwaith glofeddianwyr De- heudir Cymru yn dwyn y prawf achos hwn yn ei gwneyd yn eglur y bydd yn rh/ud dwyn yn mlaen achos cyfreithiol maith a chostus cyn y setlir y mater yn derfynol."

Glowyr y Deheudir a'r Cytuneb nesaf. Mae Glowyr y Deheudir yn parotoi am ymdrechfa gyda'r glofeddianwyr ar ddiwedd y flwyddyn, pryd y hydd cytundeb presenol y Bwrdd Cyftafareddol yn terfynu. Trefn- wyd arddangosfa fawr i gymeryd lie ar ochr mynydd, dydd Llun, ond oherwydd y tyw- ydd gwlyb bu raid iddynt gilio 1 gynal cyf- arfodydd yn y capelau a'r neuaddau cy- hoeddus. Yn mhob un o'r tri chyfarfod gynhaliwyd siaradwyd gan Mr W Abraham, A S., (Mabon), Mr Philip Snowdon, A.S., Mr W Brace, A.S., ac arweinwyr Llafurol eraill. Dywedodd Mabon fod tri o bwyntiau hanffodol yr ymdrechai y gweithwyr i'w cael yn gynwysedig yn y cytundeb nesaf yn nglyn a'r cyflogau. Cyfreithlonid y gweith- wyr i ofyn am (I) isafrif cyflogau mewn lleoedd eithriadol; (2), tal am lo man; (3), ychwanegiad cyffredinol ar isafrif cyf- logau gweithwyr y graddau Isaf. Nid oedd am i'r gweithwyr fod yn or- hyderus y cant yr oil y gofynant am dano yn y cytundeb nesaf, a chynghorodd hwy i beidio clymu dwylaw eu harweinwyr trwy basio penderfyniadau fyddai a thuedd yn. ddynt i'w rhwystro yn eu cyflafareddiad. Bydded iddynt adael yr arweinwyr yn llon- ydd, i gael gweled beth fedrent yn rhesymol sicrhau i'r dynion Ofnai fod awyddfryd ar ran rhai o r perchenogion i geisio dangos pa mor anymarferol ydyw Deddf yr Wyth Awr gyda'r amcan iddi gael ei dirymu. Pan y gwnai y perchenogion hyn ollwng y medd- wl hwn, a gweithio mewn cyduniad a'r gweithwyr caent allan na byddai i'r cyn- yrchiad glo ddioddef. Nid oedd yn ym- ffrostiwr, ond nid oedd ganddo ofn datgan y byddai i leihad oriau yn y glofeydd aros am byth—(cym). Cyfeiriodd Mabon hefyd at ddyfarniad Ynad Cyflogedig y Rhondda y gallai cwmni glofaol gadw yn ol unrhyw iawn-arian gaed yn erbyn y dynionjam doriad ymrwymiad o'u cyflogau. Gwnai y dyfarniad hwn greu mwy o ddyryswch ac anghyfiawnder i'r gweithwyr nag unrhyw ddyfarniad diweddar. Os dyma oedd y gyfraith byddai yn rhaid ei diwygio, ond os oedd yn, ddarlleniad ang- hywir o honi ni wnai yr Undeb golli awr cyn rhoddi y peiriant mewn gwaith i'w gael wedi ei gywiro.

¡ Yr Wyth Awr a Gostyngiad Cynyrchiad Glo. Mewn cyfarfod o Chamber of Commerce Caerdydd, a gynhaliwyd dydd Mercher, cy- feiiiodd y Cadeirydd, Mr A G Griffiths, at yr adroddiadau masnachol am fis Gorphenaf a dywedodd eu bod yn siomedig ac yn peri anesmwythdra. Dangosai y ffigyrau dros Caerdydd ostyngiad o 126,865 o dunelli yn y glo a allforiwyd yn mis Gorphenaf o'i gyd- maru a'r un mis y flwyddyn ddiweddaf; tra yr oedd porthladdoedd y Bristol Channel yn dangos gostyngiad o yn agos i haner miliwn o dunelli. Priodolid hyn i'ir ataliad gwaitb a'r anghydfodau a gyfododd oher- wydd dygiad i weithrediad Deddf yr Wyth Awr. Hyd yn hyn nid oedd rhagddywed- iad arweinwyr y glowÿr na wnai y Ddeddf leihau cynyrchiad y glo wedi ei wireddu. Nid oedd amheuaeth yn ei feddwl ef na byddai i'r Ddeddf effeithio gostyngiad par- haus yn y cynyrchiad, ond tybiai y byddai yn rhaid iddynt aros hyd nes y cyhoeddid ffigyrau Medi a Hydref cyn y gwelir beth fydd y gwir effeithiau. Dangosai y ffigyrau am yr holl wlad ostyngiad o 220,000 o dun- elli, a dangosai hyn fod rhanbarthau eraill o'r wiad wedi eu llesoli trwy adfyd Deheudir Cymru. Yn bwrw golwg dros y ffigyrau am y saith mis yn diweddu Gorphenaf 3rain yr oedd gostyngiad clir o 612,700 o dunelli trwy yr holl wlad. Cyfran Caerdydd o'r gostyngiad hwn oedd 459,215 o dunelli.

Anghydfod Ysgol Brymbo. Dydd Mercher yr oedd Mr Runciman, Llywydd y Bwrdd Addysg, yn derbyn dir- prwyaeth oddiwrth Awdurdod Addysg Leol Sir Ddinbych, a Chynghor Plwyfol Brymbo, mewn perthynas a r anghydfod j anymunol sydd yn cael ei gario yn mlaen J yn Brymbo a'r cylch am y ddwy flynedd diweddaf. Yr un diwrnod yr oedd Mr Runciman befyd yn derbyn dirprwyaeth oddiwrth Reolwyr Ysgol Brymbo, yn gynwysedig o'r Ficer (Parch E Worthing- ton Powell), Mr D Lawson, a Mr H A Tilby Rhyl. Yn ystod yr wythnosau diw. eddaf, mae y rheolwyr wedi gwneyd am- ryw o adgyweiriadau angenrheiol i'r Ys- gol, wedi «i gwella yn fawr. )

RHOS. | CERDDOROL.—Yr wythnos ddiweddaf; bu Mr Carniog Roberts yn rhoddi Organ; Recital yn Nghapel yr Annibynwyr, Llan- idloes, ac hefyd yn beirniadu yn Eistedd-! fod Rhaiadr. ARHOLIAD^L.—Da genym ddeall am Iwyddiant Mr Willie Phillips, Church; street, yn pasio ei arholiad am y Matricu-! iation, mewn pedwar subject. Fel y gwyddis bu Mr Phillips yn efrydydd hyn- od twyddianus am y tair blynedd diweddaf yn Ysgol Ragbarotoawl M.C. y Bala. Etddunwn iddo bob llwyddiaat yn y dyf- odol. REHEARSAL.—Gynhaliwyd Rehearsal yn nglyn a Chymanfa Ganu Undeb Bedydd- wyr Dyffryn Maelor, yn Penuel, nos Sul diweddaf, o dan arweiniad Mr J 0 Jones, F.R.C.O., Caerdydd, yr arweinydd am y flwyddyn hon. PRIODAS.—Boreu Sadwrn diweddaf, yn Nghapel Ebenezer, Queen street, gan y Parch 0 J Owens, p> iodwyd Miss Sarah Jones, merch Mrs Jones, a'r diweddar Mr Abel Jones, Delph lane, Ponkey, a Mr Edward Thomas, mab hynaf Mr a Mrs Edward Thomas, Wern lane, Rhos. Gwasanaethwyd fel gwas a morwyn bri- odas gan Mr a Mrs Abel Jones, Brook street. Derbyniwyd lluaws o anrhegion.

Gwleddoedd Te. Yr wythnos hon oedd wythnos fawr y plant yn Rhos, pryd yr oedd gwahanol Ysgol- ion Sul yr ardal yn rhoddi eu treat flynyddol iddynt Cafodd canoedd eu diwallu a bara brith, bara ymenyn, te, &c., ac ymddengys fod mynd anarterol ar y wledd yn mhobman Isod ceir rhestr o'r gwahanol Ysgolion oedd yn adloni'r plant:— BETHANIA -Cynhatiodd aelodau Ysgot Sul Bethania eu Te Parti dydd Ltun diw- eddaf, pryd yr eisteddodd oddeutu 70 wrth y byrddau. MYNYDD SEION.—Cynhaliodd Ysgot Sul Mynydd Seion eu gwyl de blynyddol dydd Llun diweddat yn yr Ysgoldy, pryd y cyt- ranogwyd o'r wledd gan dros dri chant o ysgolheigion. BETHEL.—Rhoddodd Eglwys Bethel M.C. Ponkey, eu treat blynyddol i ddeil-1 iaid yr Ysgol Sul, prydnawn Llun diw- j eddaf, yn yr Ysgoldy. Wedi'r te aeth y I plant i fwynhau eu hunain ar gae cyfagos. IMORIAI-I.-Dydd Llun diweddaf, cynhal- iodd Ysgol Sul Moriah eu Te Parti blyn- yddol yn Ysgoldy y Capel Mawr. Ris- teddodd dros gant o ysgolheigion wrth y byrddau. Y WESLEYAID.-Dydd Mercher diwedd- af mwynhaodd aelodau perthynol i Eglwys y Wesleyaid, Johnson street, eu gwyl de flynyddol, pryd y daeth nifer lied dda I' ynghyd. SALEM. -Cynhaliodd Y sgol Sul Salem ei The Parti blynyddot prydnawn dydd Mercher diweddaf, pryd y mwyohawyd y wledd yn fawr. Y BEDYDDWYR ALBANDIDD.Cynhal- iodd y tair eglwys perthynol i'r enwad uchod, sef Tabernacl, Soar, a Calfaria, eu gwledd de flynyddol, dydd Mercher diweddaf, yn Ysgotdy y Tabernacl, pryd yr eisteddodd dros 400 o ysgolheigion wrth y byrddau. BETHLEHEM.—Dydd Mercher diweddaf, rhoddodd Eglwys Bethlehem de i blant yr Ysgoldy, pryd yr eisteddodd dros 406 o blant wrth y byrddau. Gwasanaeth- wyd wrth y byrddau gan chwiorydd car- edig yr Eglwys. PENUEL.—Rhoddodd Eglwys Penuel de 1 blant yr Ysgol Sul yn yr Ysgoldy pryd- nawn dydd Mercher, pryd yr eisteddodd oddeutu 450 ohonynt wrth y byrddau. COR PLANT JERUSALEM.—Prydnawn dydd Mercher diweddaf, drwy garedig- ywydd Mr a Mrs Morris, Onen Farm, rhoddwyd picnic i aelodau y cor uchod ar faes yn ymyl y ffermdy. Yr oedd y trefn- iadau yn bobpeth allesid ei ddisgwyl. Canodd y cor o dan arweiniad Mr Hartley Davies, amryw o ddarnau cyn ymadael.

Eisteddfod Gadeiriol y Rhos, 1910. Cyfarfyddodd Pwyllgor Cyffredinol yr uchod yn y Public Hall, nos Wener o dan lywyddiaeth y Cynghorwr C Morgan. Pasiwyd fod Eisteddfod y flwyddyn nesaf i'w chynal yr un dyddiad ag arfer, sef y dydd Llun cyntaf o Orphenaf. Etholwyd y Pwyllgor Arianol i fod yn gyn- wysedig o'r un aelodau a'r llynedd. Etholwyd deg ar hugain o aelodau i ffurfio y Pwyllgor Cerddorol. Pump ar hugain fydd nifer y Pwyllgor Llon- yddol, ac etholwyd y mwyafrif o'r cyn-aelodau. Etholwyd yr oil o'r Pwyllgor Oelf fel llyn- edd, ac ychwanegwyd nifer atynt. Ffurfiwyd Clwb Eisteddfodol, ac appwynfc- iwyd Mr R Powell, School street, yn arolyg- ydd arno. Amcan h wn fydd rhoddi cyfle i rai dalu ychydig yn wythnosol tuag at bwrcasu tocynau i'r Eisteddfod. PWYLLGOR OERDDOROL. Cynhaliwyd cyfarfod o'r Pwyllgor Cerddorol yn y Public Hall, nos Iau. Etholwyd Mr Dan Roberts, A.C., yn Gadeirydd, a'r Parch E Jenkins-Menlove, yn Ysgrifenydd. Pender- fynwyd anfon at Mr Dan Price, R.C.M., a Mr C Francis Lloyd, Mus Doc., am eu telerau i feirniadu. Pasiwyd fod y gwobrwyon canlynol yn cael eu rhoddi am y prif gystadleuaethau Y Brif Gystadleuaeth, gwobr laf, 235; ail wobr, 25. Corau Meibion, £ 20; ail wobr, £ 5. Ail Gorawl, SIO. Corau Plant, 25; ail wobr, 22. Action Song, 23 ail wobr, £1.

PONKEY. GWIBDAITH —Dvdd Llun diweddat, 'aeth dosbarth Mrs jane Jones. Bank street, Mrs Mary Onslow, Fennant road, a Mrs Harriet James, Pentredwr, yr oil o Ysgol Sul S ion, Ponkey, am wibdaith i Langoll- en. Yr wythnos flaenorol aeth dosbarth Mrs Hannaby i'r un He, a dosbarth Mrs Ellen Morris i Gaer. Gwnaeth yr oil ohonynt y siwrne mewn brakes.

Atal Dyledswydd Anymunol. Dydd Mercher, cynhaliwyd trengholiad gan y Crwner Kenrick yn Llangollen, ar g-orph Mrs Mary Ann Williams, priod Mr Charles Williams, glo farsiandiwr, yr hon a dderbvniodd niweidiau tra mewn dam- I wain i gerbyd yn Carrog ryw wythnos cyn hyn. Yr oedd yn marchogaeth yn y cerbyd gyda thri cyfaill i Ffair Corwen, a phan oedd y ceffyl yn agos i'w hen gartref trodd o amgylch yn bynod sydyn, gyda'r canlyniad i Mrs Williams gael ei thaflu i'r llawr, a derbyn niweidiau difrifol. Ed- rychai fel pe yn gwella yn dda, ond dydd Llun gwaethygodd yn gyflym, a bu farw o'r niweidiau. Wrth agor y trengholiad dywedodd Mr Kenrick ei fod yn credu y cawsai y rheith- wyr yn y dyfodol buan eu rhyddhau oddi- wrth y gorchwyl anymunol o fyned i weled y corph. Bu Pwyllgor Seneddol yn edrych i mewn i'r ddeddf perthynol i grwnwyr a threngholiadau, a derbyniodd ef adroddiad, yr hon, os daw yn gyfraith, f)dd yn ryddhad mawr i reithwyr mewn llawer o amgylchiadau. Ymddengys fod y mwyafrif o'r Pwyllgor yn ffafriol i rydd- hau y rheithwyr o'r gorchwyl anymunol a phoenus, er eu bod yn ei ystyried yn angenrhaid ar y Crwner i gadw at yr arferiad. Dygwyd rheithfarn o farwolaeth ddam- weiniol yn yr achos.

Y Fasnach Lechi yn cod! Pen. Wedi cyfnod o ddirwasgiad, na bu ei gyffelyb yn hanes y fasnach lechi Gym- reig, mae arwyddion o'r diwedd ei bod yn troi ar wella. Y rhanbarthau sydd wedi dioddef fwyaf oddiwrtho ydynt Dyffryn Nantlle a Ffestiniog. Dywedir fod 15^0 o bobl wedi ymfudo naill ai i Ddeheudir Cymru neu i'r America, o Nantlle yn unig, tra mae dros 2,000 wedi myned o Ffestiniog yn ystod y ddwy flynedd ddiw- eddaf. Yn chwarel Penyrorsedd, un o'r rhai mwyaf yn Nyffryn Nantlle, mae nifer o ddynion, gawsant eu hatal oherwydd prinder gwaith, ar fedr cael eu cymeryd yn ol eto. Hysbysir fod allforiad y llechi o Porthmadoc, y porthladd o'r hwn yr an. fonir llechi Ffestiniog, yn fwy yn awr nag a fu er's rhai blynyddau. Yn Ffestiniog hefyd nid yn unig y mae gwaith yn y chwareli yn myned yn fwy rheolaidd ac yn well nag a wnaeth yn y chwe blynedd diweddaf, ond mae'r meistradoedd yti hyderus ddisgwyl am ddwyn yn ol ya fuan y nifer o weithwyr i'r un rhifedi ag ydoedd pan oedd y chwarelau yn 11 ew- yrchus. Heblaw hyn mae un neu ddatt o gwmniau newyddion ar gael eu ffurflo, i weithio haenau eraill o lechi yn y cylch. Mae masnachwyr llechi hefyd yn adrodd fod tuedd cynyddol yn y fasnach at bris- iau mwy sefydlog, ac fod pobpeth yn cvfeirio at adfywiad hollol trwy yr oil o'r fasnach hon yn Ngogledd Cymru.

A.S. Cymreig yn treulio allan, Anfonodd Mr J C Rees, A.S., lythyr at ei etholwyr, yn hysbysu ei fod brom wedi treulio allan," ac felly wedi pario Jt) i'r Llywodraeth ar Fesur Tir yr Iwerdd- on. Ac yr wyf yn myned i'r Ucheldir- oedd," ychwanega yr aelod dros Fwrdeis- drefi Maldwyn, at beth o'r tir hwnw na ofynir yn sicr dreth y tir annadblygedig am dano, yr hwn nad yw yn gymwys i'w amaethu, a defnyddiad yr hwn i amcanioo herwhela sydd yn dwyn i mewn i goffrau y siroedd lie y mae bron yr oil o'u cyllid, mewn trethoedd, ac hefyd sy'n dwyn i mewn yr arian a werir, a bron yr oil o'r gwaith a. wneir gan drigolion y rhanbarth- au gwyllt ac anmhoblog hyn."

Arwyddo Dirwest yn y Llysoedd Heddgeidwadol. Yn mysg yr achosion a wrandawyd yr wythnos ddiweddaf yn Llys Heddgeid- wadol Caernarfon, yr oedd un yn erbyn dau ddyn iepanc, o ymddangosiad parch- us, am feddwdod, y rhai yn ol tystiolaeth yr heddgeidwaid nad oeddynt ond yn dechreu ar y llithrigfa. Yn edrych yn lied edifeiriol, cawsent eu cymell gan Gadeirydd y Fainc i fyned at weinidog yr ieglwysi lie y mynychent, ac arwyddo yr ymrwymiad dirwestol. Gwnaeth y ddau addewid i ddilyn yr anogaeth. Yr oedd hefyd achos yn erbyn hen droseddwr, am yr hwn y dywedid ei fod yn gwario mewn gwirodydd, yr arian a ddylai eu treulio, yn ei gartref. Dirwywyd ef o swm bych- an, a chydymffurfiodd yn rhwydd a chais y Cadeirydd ar iddo arwyddo yr ymrwym- iad dirwestol, yr hwn a dynwyd allan yo y Llys gan Cadben Griffith, o'r Church Army.