Papurau Newydd Cymru

Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru

Cuddio Rhestr Erthyglau

7 erthygl ar y dudalen hon

Advertising

DEON NEWYDD BANGOR.

-----------------Eiangfa Gyfyng…

- -----------------Gwrthymgsisydd…

[No title]

-----_-----I0 Ben y Garnedd

Newyddion
Dyfynnu
Rhannu

I 0 Ben y Garnedd [Gan "Sjlwodydd. "J Nid aes,. ac ni fydd, ac nid oes b yn dis- gwyl y bydd dim newydd i'w gofnodi parfched yr helynt. Y mae'i gydnabyddiaeth, ballaeh, yn gyffredinol fod yr ymgyrch wedi hen fyned dros odd. Cjyndyn iawn fu llawaroedd yn dodt i weled hya. ond nid oes, belladi, ond odid un yma a fchraw, yn mhlith deillion ac anwy- bodusion y farchnad, nad yw yn gwybod yn eithaf da mai icfer ao am ddim y parheir y ffug fod unrliyw betili i ddifJWYI ond a gafwyd ddwy flynedd a haner yn ol gan y gweithwyr hyny fuont gallaoh na'r rhai a ynagymerasap.it a galw eu hunain yn aitweinwyr, er nad oedd ganddynt yr un cymhwysdetr i arwain ond i ddinystr. Mae'r chwarel yn llenwi—yn raddol, fcallai, ond yftu berffaith sicr. Mae vn mhe-11 iawn dros y mwyafrif ynddi, a'r cynyrdh yn ardderohog, ao yn cynyddu yn sylweddol y naill fis ar ol y llall, a phawb yn foddlawn ar eu sefyllfa—y meistii fel y gweithiwr, a'r gweithiwr fel y meistr. Mae'r naill yn cael budd boddhaiol, a'r Hall yn derbyn cyfljog nas gpllir ei well yn Nghymjru heddyw, a phawb mor gysluirus ag y glall dyn ion fod. 0 dan y cyfryw amgylehiadau, gwyneb-galedwch careg filldir a bar. i unrhyw ddyn honi fod yna streic a streioars o giwbl. Gwin fod yma nifer o ddyn- kini (heb fod yn gweithio, ac yn mhlith y rhai hyny aimryw ganoedd a ydynt, yn ol eu har- weinjwr ei hunan, "wedi profi yn ystod y tain blynedid diweddaf nad ydynt yn awyddus i weithio;" ond am i neb dda.1 allan fod streic yn Ghwarel y Pemrhyn. a hjthau yn gweithio yn effeithiol a boddhaol, a nifer y gweithwyr yn gradd ol dynu at fod yn llawn, nid yw hyny namyn baildordd ynfytyn, ac arwydd gwagni'r beii^loj, Gwyr pob doeth a chydnabod aifwein- wyr llafur yn Lloegr jtA y streic wedi myned i blith y pethau a fn. Cofier mai rhyfel ydyw streic, a'i hamcan i rwystro'r meistr i igario yn mlaen ei waith, a thrwy y 'giolled arianol a bar hyny iddo, ii orfodi i ymostwT'^ i'r dynion. Dyna, mewn geiniau naeth a phlaeni ydyw mater, dyben, ac amcan pob streic: offeiyn anwaraidd ydyw, a thredliu a gorfedi- y tuoafn iddi.. Dyna pahani y cynghoxodd vr hynaws Mr Daniel i'r dynion "anwybyddu i^liwarul y Penrhyn yn gyfa-n- gwbl, a myned i weithio i'r South, a phoidig, dod adref yn rhy ami." Atmean cynghor fel hyn ydoedd cau y ohwartel, a tlhrwy hyny sjor- fodi Aliiglwydd Penrhyn i ymostwng. Fe ddy- wjdodd y "Daily News" ar gychwyn yr heLynt, fod yna fwriad i "Iadw y cltwart-I y-n gauedig am flwyddyn gyfaln," aa ni feiddiiodd "neb ei wadlul. AJmican 'y bwriad. ydoedd drygja Ar- glwydd Penrhyn yn 01 fas'nach, a'i orfodi i 1 ymostwng. Wrth lei niweidio ystyrid y gall- eisid cyrhaedd rhyw amoafniom. neillduol, a yd- ynt erbynheddyw yn Ihollol dd-c-,t:tlle;di,g; ond mae'r cwbL wedi myned yn fethiant. Yn y lie cyl-itaf-a,c yr oedd hyn yn anfaddeuol mewn airweiinwyr—fe anghoflodd nad oedd Ail-jlwydd Pcnrhyn ym dibynu ar y ohwarel, gan ei fod yn )I)endefig o eiddo a ehyfoeth mawr ar wahan iddi. Yn yr ail le gellir dwcyd yn ddibetrus nad oedd mo haner y dynion o lawer iawn yn cydfyned a chynlluniau y prophwydi. Modi bynag, mae'r dlifwarel heddyw yn gweithio yn ardderchog, arc o ganlyniad mae'r "stifeic" a chyng'hor yr hynaws wr o FourcTosses draw. wedi myned yn fethiant glan. Dyna'r gwir- ionedd noeth a symL, g;waded a wado. A phe byddai i'r rhai a alwant eu hunain yn streic. ars i ymfudo bob un i1 Oanadai neu rhywle ar- all yforu, ni wna hyny ddim gwahaniaeth. Elai'ri gwaith yn ei flaen yn. ardderchog heb- ddynt, fel ag y male yn awr; a chyn pen ond ychydig wythnosau, ni fyddai Ile i un gweith- iwr yn rliagor ynddo. Yn ngwyneb y ffeith- ilau oelyd a diymwad hyn, pwy oind ynfytyn a faidd ddoveyd nad yw'r streic wecli hen ddar- flbid ? Pa les ond i'r segurwyr y soniai Mr W. H. Wiltliams am dainynt, ydyw cadw'r "streic." i fjTiy yIn. rhagor? Onid gonestach o lawler fyddai cydnabod y gwirionedd fel dyn- ion? Y mae yn hen bxyd, eTiclo-I yr ardal, i stopio begio ac i igweitliio. Pwnc mawr y dydd yn y De ydyw y cload allaln yn y gweithydd alcan (tin). Ymdden'gys fod rhwng 10,000 a 15,000 o wenthwyr allan o waith yn y gweithfeydd hyn, ac fled a wnelo'r anghydfod yn uniongyrchol, neu yn anunion- gyrchol, a rhywbeth fel 40,000 o ddynion. Dy- wedlir hefyd fod y go I led wythnosol mewn ayf- log yn agios i 16,000 o banau, neu 60,000 o bunau yn y mis. 0 ganlyniad i'r cCiad allan, fe ddywedir fod pedwar o unclehau llafur yn talu rhj ii ^i lynt yn y fan lleiaf 4000 o bunau yn yr n os-hyny ydyw. 16,000 o bunau yn y miis, i'r dynion sydd allan o waith. Y oyfan- rnieiWm dadl ydoedd ilhywbeth feL 300 o ounaii yn y flwyddyn, yr thwn o'i ranu rhwng 12,000 o ddynion a wnaii lai nta dimlli i bob dyn yn y misi! Ac am hyn, mae yn rhaid oolli rhywibeth fel 64,000 o bunau mewn cyflJog, a gwario hefyd 16,000 o gynilion yr undeb, sef y oyfanswm anfarth o 80,000 o bunau yn fisol! "Wei," Ie ddychymygwn glyiwed ami i bererin diniwed yn yr alrdal hon yn gofyn, "sut bu hyny? Onid oedd gan y dynion gomiti Mae y gair "-comiti" wodi myned ar ymenydd y igymydogaeith hon-ymered y cyfryw un gysur. Nid loedd yoo gomiti, ond yr oedd yno fwudd cyilafareddol, eithr nid oedd y ddyfais hono yn ddigon i rwystro'r anghydfod, er nad oedd ond rhyw ddimai yn y mis i bob dyn mewn darll. Profa hyn mai "siiarad a'r meistr" yn berson- 101, fel y dywedwyd fwy nag unwaith gan Mr Thomas Boiberts, Y Fron, yn ystod yr helynt, ydyw y cynllun tebyoaf o gyrhaedd cytundeb, yn enwedig pan y bydd ysbnyd cym- od 1 aw!n a synwyr ejdfredin yn teyrnaisu. Gvvnaeth y gweithwyr mewn dau o'r gweith- feydd heddwdh. a'r perchenogion, trwy'r cyn- llun synwjlrol o "siarad" a'r peirchenogion, ac mae 41 o'r gweithfeydd yn segjar. Dywedir y maefat wedi dyohwelyd at eu gwaitli; ond fod path rhagiolygon cytundeb gyda'r gvvedd- ill, ond hyd yn hyn, nid oes dim sylweddol wedi eii wnclud yn nyhyfeiriad heddweh, er fod arweinwyr y dynion wedi ymdredhu igyda'u holt eigni i wajstadhau pethau, a hyny yn ddiym- droi. Ni ohafwyd yno y cyghQir srwallsof i "anwybyddu" y i thfeydd a myned i rhyw- le arall i weithio. O! na; lied beryglua i'r cynghorwr fydclrui peth felly yn y De. Oawssii 31 r hwn a anturiai roddi y fath oriihymvn Jtoi. ei yru "right-about face allan o Law. Y mate arwei nwyrt y dyniion yno am y goreu i Redd- ychu cyn i'r rhwyg fyned yn rhy fawr. » « Goir engraiflt yn yr udllcld o waith y pearch- dniogian yn igwrthod ymostwnig i'r Bwrdd Cyf- lafareddol, ac yn oloi y dynion allan o'r her- wydd. Yn Burslom, atr y Haw arall, yn ngfwiaiitlh, y Mnil Doulton, "sanitary rnotters," sef gw,'ruüuthJull'W}'T l;les.tri pridd at wasanaeth dlaohvdiol, v dvaion svdd m siwrthcd vnso&twng i igjyflafaireddiad. Ymddengvs fod y Mri ul- ton wedi rhoddi rhybudd i'w ;gWK>-ichwyr i der- fynu eu "contracts" ^lyda'r bwriad I,) ostwng y eyflogau. Fret gyr.ygioddi y meistsriaid. yn ych- wanietgol i roddi y mater igyd i gyflafaneddiad, ond (gwiithododxl y dynion y cytfjafareddiad a'r gostyngiad mewn eyflog, ao feliy ni heddyohir. Yh, y cyfaimsier, bydd ygweithfeydd hyn yn •ca-e-1 em ca-u, a'T dynion. allan o waith pan y rhed y "notices" i ben. Felly, dymai ni ac i bawb a hoifai y gair "eyflafareddiad," ac a gtofleidiai hefyd y syjiliad o "gpmiti," ychydig amser yn ol, engraifft mewn un wythnos o fethiant y naill a'r llall, a hyny o gyfeiriad y gweithiwr yn qgystal a'r meistr. Y aas^liad a wna potb doeth ydyw, rnin.i mewn heddweih achynrcd a ohydweithrediad y mei&tr avr .gweith uvr y goT- wedd llwyddiant masnachol y wlad a 00 annibyniaeth y naill ddosbai-th fel y Hall. Mae y gymydogiaeth hon yn engiraifft- resynus o bolisi yr herfetiddiol ar ysbryd t-rechu, a'r di- nystr moetsol. a cihrefyddol sydd yn ei ddilyn. Gwaired ni rhagddo bytli mwy. Fe grewyd cyffro nid bychan, ac fe godwyd j^obeuthion rliii dinii%-aid yn yr airdal yn ncliel, yr wythnos èdiwedHaf grin bcragraph )11 ,w. o ikapymui Derpwl1—yr hwn, gyda mewn ana-tenon yr holynt, syflcli bti'thynas r.i^os i ticulai Anania-s <I Saphim.—yn dweyd1 fod nifer fav-T o sttreicors yo dychwtJvd adrcf, goan cbeatldo cael gwaitli yn y cliii-inxeli cydw'crHliX'edol newydd. Cyn pen triiliain rllod,d,iv-yd "taw cDiser-emoni a tferfynol ar y si hwn gan oheibydkl anbonig y "Daily News," yr hwn ydym Wedi d'od i'w adnabod yn dda, ac y sydd yn ysgrifcnydd y pwyllgor yn Llundaiu, ac liefyd yn ysgrifenydd, y chwwli cydweithredol, ¡w felly nl"'lVn cyneu.Edra i wybod y g.vinonfdd, "Y8 dvwedT y golnebwyr Meddal y boneddwr gofaltis hwn am y ston uclrod: "Odwydd i gyd ydyw" (is entirely false'), lelly dyna brawf mai o fyr.wes y tQJ/lu a. eiiwais y daeth. Beth ydoedd amcan y paragraph nos gall neb ddyfalu, oddreithr cyhoeddi bodOlaetli y chvv-Uireli (yrite chwarel?) cydtwitliredol; ao afreidiol ydoedd hyny, yn ngwyneb preseno-ldeb pwysig goliE-bydd arbenig ac aml-ochrog y "Daily News. » < | Gyda llaw.. dyddorol fyddai ii/tebiadl eryno ac oglur ir cwostiwn "A bl hyd gall dyn alw ei hun yn st-reicar?" Owestiwn arall sydd debyg iddo, a llawn nio i, ddyddorol, sef: "A oes gun ddyn &-i-w I i arLw ei hun yn streicar o gw-bl pan mae v gwadth y si^odd allan o hono yn gweithio hebddo yn effeithiol alC yn winoneddol, ac yn sicr o weithio yn eff-eithiol a gnirioneoUol, na byddai iddo bytJi fyned iddo?" Ie, a dyma gwi-stiwn airall hefyd ilawn inor ciilyddoiol ar dda.u ueb-d, sef hwn "Mecklvlier fod dyn yn wael, ac iir y clwib cleition, pan y sehvvd :wl!au, au iddo gati (i hi.m yit iaeli yn mhen ychyJig ddydfiijuu wed'yn, a newid ei bw-y.s o'r clwib i'r un-ofeib, a fyddlai y cyfryw un yn streaoax?" iVfSi.nilU Pwvs''f~r ydij'w y rliai'n i awdardodaal undebaiii, ac- ina-e chwireai' teg a gonegtrwydd a'r sawl syatd yn talu uiicctb yn efriyn am at-eb diamwvs ididynt. A yw y dyn sydd wedi bod, alc yn ibod, yn gweithio yn y feouth am dair blyne-rld yn steioaa"? (Pa un ai st-rc-ic-ar ynte naget segurvvT. ydyw y dyn cryf a holliach sydd "wwi profi yn ystod y t.air blynedd diweddaf nad yw yn awvdd'us i weithio?" Cyfyd y cwestij-nau hyn oddiar v y lar paragraph Ananiasaidd y soniwyd am dano uchod yr hwn a gxybwyllai am "streicars" yn dyclrwelvd oV De. "Compliment" gwael iawn ydo>edd hwn i gyflogwy^r ie, ac he-fyd i gy dweithwyr yr "hogia" a anogwyd mor daer dair blvnedd yn ol i "fyned i'r SOUlth," lie. yn ö1 yr "Hx-iald" bach, nid oedid Nl. g-.vyfyr na rhwd gweithfaol. yn llygru1 y "eoleg rhad" Inrnw a ym tSrosi i^.vyd yndJdo dro yn ol oddiar Iwyfan y farchnad). Fit) ddywed y "gohebydd arbenig" yn y "Daily I News" aim y 29ain cynfisol fod llywodmethiad. y chwaireJi (ynte chwajx4Y) nùwyddiùn yn "trefno 1 dial u i',r dynion bob pythrtfnos." O'r goreu. Nid at liynyTKL y dymunwn alw sylw, ond at yr n- syn-iad sydd gynwysedig yi1 y geiriau sydd yn'dfilyn, lid fod y taliadau misol gormeisol (arbitrary) a ffynant yn Ohwarel y Penrhyn wedi bod vn mlilith cwyniori mwyaf annioddefol y dynion: Yr ensyniad is.e.1 ae anwi.,cct(lus a orwedld o dan v geiriau uchod ydyw mai yn Chwarel y Penrhyn yn unig y telir yn fisol a.c mai gormes (arbitrariness)" y jKa'cli-taiog anrhydwddius a bara hyny. Nid ganddo ef, iiao yn yr ardal hon yn unig, y gwnaed yr CIl- syniad gwael a disail hwn. Gwyddom ni yn Nighymru faint o.vbwys i rod'di arno, ond fe gam- arweinir y t3ae.scn ganddo (er fod hwytliau yn d'od i wybod y gw: riom-dd bob yn dipyn) y rhai ni wyddont ddim am a.rfer chwa,roli (Jyniru. Onid teg fyddai gofyn i'r "gohebydd arbenig" hwn enwi y chwareli yn mlui rai y gweithrcidir yn wahanol? I'e, alc os yaioedld hwn yn gwyn mjr d'doLuirus (gtiilling), paliam yr arlioswyd hyd His -Mtdi, 1903, lieb gymaint a "threfnu" i dalu yn wahanol1 yn y chwia/rel gydweitiwedol a glywir cymaint o son am dani yn y dvddiau pre.s-t.nol: (Jorchwyl torcalonns ydbedidl darken hanes y prawf o flaen yr ynadon yn Manger yr wythnos ddiw'edckif. Er fod yr ynadon wedi taflu y "ease" allan, mae yn amlwg oddiwrth eu gwaith yn gwith- od cais Mr Thornton Jones am gostau ei "clients" yn profi rhywibeth. Pan y cfjfier fod dau vmosodiad) brwut a Llofruddgar wedi eu gwneud c fewn cyk-h un wythnos, ac fod y rhaÏn wtdi digwydd1, y naill o fewn ychydig latheni i'r Police -Station, a'r liadi yn ngolwg prif heol Bet-hescia o'r bron, mae yn profi fod "Hooligans" mcir llechwraidd a ilofruiddgair yn Methesda ag y sydd yn "slums" Llundaan. Teulu'r nos, y tvwyllwch, a'r .¡ fla:tch" ydyw y dos- barth hwn. Cymeiyd mantais o unigolion mewn lleoiau tywyll ydyw aa-fer y frawdoiiaeth Hooligan- aidd. Ac y mae "Hooligans" Btthesda yn ffydJdL Ion i'w hesiampUvi. Ymosod yn griwiau ar rhyw un non ddau, a hyny yn llechwraidd dan fantell nos, ac imewniysmotiau tywyll, ydyw arfer y frawd- oliaeth Fethesdlaidd, fel eu brodyr yn Llundadn. Gelynion gwaethaf cymdJidthas ydyw y rhai'n, ac fe ddylid, ar bob cyfrif. a pheth bynag ydyw syniadl dyn am yr helynt, roddi pob cynorthwv i'r hedd- gieidKvaid i'w dwyn i'r dldalfa a'u rhodidli i lawr a. branch gadarn 0 dlipvn i beth, yn ddktu, fe ddieuir o hyd i'r dyhirod, a. dilvs genyf y -xJ&pir hwynt a. cliogp gymesur a'u drygioni. Nid ydyw'r eicwyr anifeilaidd a ILofruddlgar yn haeddu dim trugaredd. Ymaith a hwyint- o'n plith, fel ysgymunbetham, a, hyny yn fuan. Y maent yn warth an; ein cymyd-ogaeth. a'n oenedl, ac, yn wir, ar ddynoliaeith. • ♦ ♦ DroYll ol, ar yr achlysur o agor yr Ysgol Pirol, os wyf yn oofio yn iawn, fe ddywe-dodd ':M:r Kichard (Irea-ves, un 0 btrchenogion un o brif ehwarelamt Ffestiniog, fod cystadleuaeth y tramorw^r yn. marchnad lkehi ein gwlad j7n gyfryw fol, ocdieithr- i'r chwarelwyr lOvmroig roddi eu hoil allu air waith, y byddai iddynt yru v llechi oaxtrefc" ailan o honi" 'i 0 ganlyniad."y bydidai yn rhaid cam llawer o -vn c! -W welaii ein gwlnd. Oafodd yr hyna,dywe-dodd T jwgrapii cma-f ar y piyd, canys gw/ddwn fod y.i Giea,ves yn ronedldwT deal'us ac yn fasnaichwT- a gwybodius, ac nadi oedà. yn siarad dan ei dthvyiaw. Chyddwn iruiu fod cryn lawer o geryg- Amiericanaidd a.c eraill yn d od i'r wlad, ond nis dLrnadais hyd yn ddiiweolda.r faint o leclia yr ad- forw-N-d, ac o anlyillad ni allwn fesur maint y peryjjl yr oeddym ynddio o'r hetrwydd. Y ma-L, o fy mlaen yn awir M'erth y lleichi tramorawl a laniwyd ac a. wertlvwyd yn ein ,gwlad ni am bob un o'r pum' mlynerlkli diwedidlaf. Yr ydiwd yn eu docli yma, ac- yn eu cyflwyno yn boieliiis i sylw dwysaif chwairelwyrr Cymru. Dymiai nhw. Dyddiad. Cyfanswm gwerth yir ad-foriad o lechi toi aiiiswn punoedd. 1898 529,201 1899 338,144 1900 246,435 1901 272,976 1902 286.206 ]VI; £ wvr syrniau hyn yn anfc-a-t.li, yn onwdig folly pan yr ystyrir fod a,gos i dldwy ran o dair o'r declii wedi eu oludlo o'r America dtraw,, a'u gweirth-u ynedn gwlad ni o dan bris yc-cryg C^ymreig. Fe al,lw-n rii vm- y gymydlogaeth "hon sylweddoli pwysigrwydd y fficryraiui yn iawn, pan y cofiwn mai ond 30,000 o banaM a. g-eisiwyd eu icodi i'r dyben o ragOT y chwaj-eli newyddion. Gweler fod gwertli y lleclii tramorawl a werthwyd yn ein gwlad ni y flwyddyn ddiwieddaf yn unig yn fwy na i,.a,v gwaith cyimaint a hyny, ac f^ gludwyd o'r rhai hyny werth 128,504 o bunau o'r America. Meiddia;f ddweydl na chludwyd yr un gareg 0 leclii toi o'n gwlad ni i'r gwledydd o ba rai y d'aw y eerryg diyeithir hyn. Byddai yn an- mhosi'bl i'w gwerthu yno, canys maent hwy yn codi loll anfertli ar ein nwyddau ni, er mwyn <.nt eaa a.ibn o'u mairchnadoedd, fel nas gallwn gyStad,lu a hwynt yno. Ond macnt liswy yn casl glanio eu llechi a'u iiv.-y,dd,Li,it yn ein gwlad ni yn rhad ac am dklim, ac yn gwierthu mwy o lechi yn ein marclinad na'r eh ware! fwyaf, os nad y ddwy chwiaiel fwyaf yn NghymriT. Os tiff g^vraig o'r wlad ag ychydig 'dat ws neu gyw iiir i fairchnaid Bangor i'w gwerthu gflrfydd' iddii dalu am "stondih" yno. A yw yn ,,)r d-pg i'r traimiorwyr hyu ddodl a'u mvydd'h.U' i'n gwla.d mi a myncd a be-ra Pln plant o'u genau, heb gvmlint-, a ttoatei Mn eu "stozidin ?" Mw yn rhmd 1 dreth- daiwyir-oin gwfed ni dalu treulii'trymibn am hyd vr. nod y ar ba, rai y g'enrr y flvchi iiy-i., ciidj nid yw'r trivinorwr yn cyfranu cymaint- a ffyr.ing» at y post. Ai tybed mai masnach rydd ydyw petlfc fel In -n? Fe cfynir i'r ':hwarolwyr abet> y cwestiwn; li,%i-ri 3J0 eraffi y flw,Myn nesaf ffe ailai. Taflwelk d'i*osti hi. Otir rliagcir u',r ffigyram hyn o dro i dfc*. Y inaie gi-ayf wmbret-h o honynt wrt-L law yn 'bavodl.

- -----_-------Itreio fawr…