Y Tyst Cymreig

CYFLWYNXAD TYSTEB Y PARCH. HUGH T, PUGH, MOSTYN. GDBmItODD cyflwyniad y dysteb uchod le yn ysgoldy eang Llandrillo, Edeyrnion, am 2 o'r glocb yr ail ddydd o Orplienaf, piyd y cymerwyd y gadair gan y Parch. H, Ellis, gweinidog y lie Dywedodd y Uadeirydt. na bu cyfarfod fel liwn yn Llandrillo o'r blaen, er's cliwarter caarif, g;llwodcl ar y Parchn. J. Jones, Llangiwc; J. Lewis Corwen; Pi. Thomas, Llamiwchll^ n; E. T! Abergele a Meistri "W. Davies, Bethel; n. P. KoDerts Kiydyclien; D. 0. Davies, Liver- pool ac E. Thomas, Diubycli; i siarad, y rliri a <1reithiasant yn hynod bwrpasol, a buasai yn liaweii genym roi lie iddynt yn Y TYST pe yr au- fOllasicllnvy J l GTllt i'r swyddfa. Yna gab,vyd a:cy Parch. 1\1. J). Jones, Bala i ■udaiilen yr anercbiad canlynol i Mr, Pugh, oddi wrth bwvllgor y dysteb, yn lighyda lluaws o gyf- '^illion a charedigion ereili:— ANWYL A PHAECITEOIG SYR,- Y mae yn llawen genym gael cyfleusdra ar yr achlysur hwn i auilygu ein parch a'n serch tuag atoch, mewn cyiiwyniad o rodd fechan i chwi, fel cycmabyddiaeth o'ch llafur a'ch ffyddlondeb yn ein haadysgu yn egwvddoiion efengyi a theyrnas Iesu yn ystod y blynydoedd y buoch yn gweinidog- aethii yn y cylehoedd hyn. Er fod ysbaid mwy n a cliwarter canrif wedi myned iieibio er pan ymadawsoch oddi wrthym, a bod y vml °eddynt" n ddisgyblion i chwi gan mwyaf wedi vr u'-a llawer 0 bonynt wedi myned i ffordd yr had oes ara11 wedi cyfodi, etto y mae {. laùgvrth'awr a hanasoch yn pa1'hau, clan fen- Clitl-i cl:h',yfolt: dyfu a ffrwytho yn ein plith. arphydig o r ,aaau sydd yn 8ros byd awr hon; ^th weied yr ogvvyddoncm a ddysgasoch iddyn ,iwy, yrhai a gytntia vn beresi beryglU8 vn vdydd- ^au Uyny gan y vhan Iwyaf yn em gwlad-. 0\er. wydd pa rai y ch gwavaawydclid, ac y dywedid pob drygair am danoch—wrtli weled yr egwyddorion hyny meddwn, wedi dwyn eu bipTl yn mron i gyflawn fuddugoliaetli yn ein gwlad, ac yn y siewydd a deimlwn nad yw bell ydydcl pan y gorfydd i senedd :<), Uywodraeth Prydain Fawr, a holl lywodraetbau y byd, eu cyduabod, ac ymostwng i awdurdod eu ■gwirionedd. Ein gweddi 1111 dymuniad yw ar ryngu bodd i lien Mawr yr eghvys eich helaeth fendithio, yn üllhryclnawnddydd eich bywyd, ar fod hwnw yn brydnawn hir a tbawel, a'i ddiwedd yn dangnefedd a llawenydcl tragywyddol. odi i Jlr. Jones gyfeirio yn mhellach at lafur ilr. Pugh, traddodwyd ai'ae^h garedig gan Mr. 1 honias l^avies, Llandrillo, Tiysorydd y Dysteb, vr hwu liefyd a gyflwynodd bwrs i Mr. Pugh ac ynddo tua chan gtni; yna cododd Derfel i adrodd llinellau byrfyfjT ar yr achlysur. Ac wedi cael distawrwydd dywedodd Mr. Pugh ei fod mewn amgylcliiad yr oedd yn anbawdd ganddo siarad, ac yn anbawdd ganddo dewi. Mewn rliyw fath o amgylchiad lleferydd ucliaf teimlad ydoedd distawiivydd. Teimlai ef yn ddwys iawn, ond ni siaradai ond ychydig. Yr oedd rhagov nag ttn a deugain o flynyddoedd wedi myned lieibio er pan ddaeth i'r cymmydogaethau hyny i lafurio. Bu yno am un mlynedd ar ddeg yn cydweithio a'r Parch. Mi- chael Jones, oXanuwclillyn, a hyfrydwch mawr oedd ganddo adgofio na bu yn ystod y blynyddau hyny ddim cymmaint ag un achlysur o annghyd- welediad, nac un gair croes liiyngddynt. Yr oedd rhagor na deg ar bugain o flynyddoedd wedi myned heibio er pan syimnudodd oddiyiio i Fostyn, a mawr oedd y cyfnewicliad mewn byd ac eglwys yn hyny o amser. Deugain mlynedd i heddyw neu yfory y cafodd ei ordeinio yn Llandrillo i gyflawn waith y weinidogaeth, yn ystod yr amser y n yna, am allai ef gofio yn amgen ar y pryd, nad oedd penau teuluoecld Llandrillo a'r plwyf wedi myned i ffordd yr lioll ddaear; yr unig rai allai ef goiio yn fyw oedd Mr. Robert Hughes, Ty'n y groes]; Mr.'Peter Wynn, Lion gynt; a Mrs. Jones, Post office. Nid oedd deuj^tn mlynedd, nieddai, ond adeg fer yn oes y byd, ond yr oedd yn adeg faith yn oes dpi. Y pethau oedd yn cael eu cablu y pryd hwnw, ac yntau yn cael ei gablu o herwydd en taenu, sydd yn awr yn brif bethau yr oes. Dy- wedodd y byddai ganddo ef gryn ivrtliin-vilebiad i fyned yn ol i'r peth oedd y wlad yn gyffredin y pryd hwnw, ond nid oedd ganddo y gwrthwyneb- iad i fyned yn nilaen i'r peth oedd ef y pryd hwnw, a'rpetli ydyw yn bresenol. Sylwodd liefyd fod egwyddofifon da bob amser yn rhyw hir iawn yn gweithioeuffordcl ac yn enill tir, ac na roddai ef yr mi pen pin am unrliyw beth- a gai ei dder- byn gan y byd ar ei ymddangliosiad cyntaf, ac os felly ei derbyn id, fod rhywbeth ynddo yn cyd- fyned a chwaeth ac a llygredigaetli y byd. Gyda In golwg ar y dysteb, dywedai nad oedd yn un fawr mewn cyferbyniad i lawer tysteb, ond yr oedd yn fwy ac yr oedd yn fwy o'r lianer, na dim oedd ef yn ei ddisgwyl. Gwneicl hi i fynu gan mwyaf o symiau bychain, a theimlai ef raclcl iiiaiit o fodd- lonryycld yn hyny. Nid oedd un penadur ac wyth haner coron ond yr un faint, ond ni amlygai rliodd o benadur ond teimlad un person, tra yr oedd rhoddion o wycli o haner coronan yn amlyg- iad o deimlad. YJyth o bersonau. Grallai ddywecl- yd liefyd nad oedd arno angen am dysteb o ran eisiau. Yr oedd Rhagluniaetb. wedi darparu yn diiion am dano yn nyddiau ei henaint, fel yr oedd' ganddo ddigon rhyxigddo ag eisiau bara tra y byddai efe byw, 03 na ddygwyddai rhywbeth rhy- fedd iawnnc os dygwydd-ai y rhywbeth rhyfecld byny, gadawai i'w blant yr un Iiliagluniaeth i ofalu am danynt ac a, gafodd efe ei bun. Der- byniai ef y dysteb fel y bwriadai ei gyfeillion ei k" ii ;),I ciiyflwyno iddo, nid fel eluseni ddymnewn caledi, ond fel prawf o garedignvydd a pharcli. Yr oedd yn lijdiydwch mawr ganddo ei bod yn dyfod i'w law yn berffaith anrhydeddus. Nid oedd dim gwthio 11a llusgo, nac unrliyw foddion isel wedi cael eu liarfer; dim ond ei tliaflu ger bron, a gadael i'r cynyg weitliio ei ffordd. Ni wnaetliai of erioed yr un cais-ni thaflodd erioecl un aw- Iryiii iii lefarodd erioed yr iiii gair ae ni ys- grifenodd erioed yr un linell ar y mater. Y peth cyntaf a welodd ef ar y PWllC oedd llythyr y Dr. Pees yn y Dysgedj/dd. Dywedodd na liu mewn cyfarfod fel hyn erioed o'r blaen, ac nad oes arno ofn myned i'r un eto. Teimlai yn ddiolcligar i'r sawl a gychwynodd y symudiacl, i'r sawl a'i car- iodd yn mlaen mewirgweithred, ac i'r sawl a gyf- ranasant ato; ac er nad oedd can gini yn SWIll i'w ddiystyru, eto gwertlifawrogai deimlad caredig ei gyfeillion tuag ato yn fil m\\ y na'r arian. Wedi i Mr. Pugh eistedd i lawr, dangosodd y gyiuiulleidta y gy^eradwyaetli fWltf brwdfrydig iddo ef sylwadau oedd wedi er. traddodi. Siaradwyd yn mbellrch gtui y Parchn. R. Wil- liams, (Hirfa 1.11011); a W. Rees, D.D.; ac wedi talu y diolchgarwch ari'erol ymwasgarwyd. t', o Yr oedd y wlad mewn hi), ddyledion—i'r Parch. Mr. Pugh o ddigon; Llwyr haeddaw o well rhoddion, Ydyw Pugh na'r dysteb hon. lOAN MACHNO.

"TRI YN Y NEF." Pring a Price, Wyldgrug. Traethodyn bychan yw hwn, a'r olaf a ysgrif- enodd y diweddar anfarwol J. Angell James, Birmingham, ac y mae yr enw hwnw yn ddigon o gymeradwyaeth i Gristionogion efengylaidd trwy y byd i dderbyn, darllen, ac ystyried pob peth a ddeuai o tan ei law. Ei amean yn y Traethodyn hwn ydyw cyffroi meddwl puraidd pob Oristion i deimlad ac ymdrech i wneuthur yr oil a allo er dwyn eneidiau dynion i'r iawn allan o fagl diafol—denu ac enill afradloniaid esgeulus i wrando Gair Duw, &c. Da iawn pe erellid ei roddi yn llaw pob aelod eglwysig. Y mae fel pob peth a ddaeth o dan law Mr. James yn llawn o yni a gwresogrwydd sanctaidd, ac y mae yn anmhosibl ei ddarllen heb gyfranogi'i ryw fesur o'i yspryd. Gwnaeth y cy'fieitliydd, p Mr. J. Rees, (Lillys Meirion), ei waith yn dda iawn. Pris y llyfr yw Tair Qeiaiog.

CREDO AU Y BYD; hanes yr holl grefyddau a'r enwadau crefyddol, seiliedig aT waitli ?/ PARCH. J. GARDNER. Fullarton & Co., Edinburgh Y mae ein cyfeillion y Scotiaid wedi syrfehio mewn cariad yn rhyfuddol at Gymry a Chymraeg VIT yn y blynyddau diweddaf, hwynthwy yn awr yw prif gyhoeddwyr llyfrau ein gwlad t'ii hiaith, y maent yn prysur ieddianu ein maes Ilenyddol iddynt eu bunain. Dygant allan weithiau mawrion a chostus, yn yr arddull oraf a gWYChêif yn barhaus; ac ymddengys bodeu hanturiaefib.au Cymreig yn talu yn dda iddynt, a rbaid eu bod, onido ni ddalient ati. Gwerfchwyd llaweroedd o filoedd o "llanes y Ddaear a'r Creaduriaid byw," o waith Goldsmith, yr hwn sydd newydd ei ddwyn i orpheniad, a dywedodd un o'r llyfr- gludwyr wrthyin, eu bod yn byderus iawn y gweHhid tua phymtheng mil ar bugain o'r gwaith hwn—" Credoau y Byd," yn y Dywys- ogaeth Ymddengys y bydd y gwaith yn fwy o gasgliad.ac o erthyglau Cymreig gwreiddiol nac o gyfieithiad o unrhyw lyfr. Cymerir y gwaith Seisnig, gan Gardner, yn destyn-lyfr o ran ei drefniad yn unig yu mron. Cynwysa y llyf- ystorfa gyfoethog iawn o wybodaeth fuddiol ar ei fater dydclorol. Y mae y Rhifyn cyntaf sydd ger ein bron, yn addaw yn rhagorol. Y mae genym bob hyder yn y Golygydd galluog, y Parch." R. E. Williams, Beaumaris, (Birmingham gynt), y I cvflawna efe ei swydd gyda'r gofal a'r liyddlon- deb a'r medrusrwydd gofynol er ei wneyd o ran ei gynwysiad mewnol yn deilwng o'r derbyniad helaeth a ddisgwylia y Gyhoeddwyr iddo, ac o'r antur a'r urgraffwaith, a'r cerfluniau ysplenydd 11 sydd yn ei wisgo a'i addurno.

CYMANFA MYNWY. CYNALIWYD y gymanfa hon eleni yn Sion, Rhumney, ar y dyddiau Mercher a Iau, y 3ydd a'r 4ydd cyfisol. Am 11 y dydd cyntaf cyfarfu y gynadledd i'r hon y daeth yn nghyd nifer y mawr o woinidogion, pres;ethwyr, diaconiaid, ac I aelodau yr eglwysi yn Myuwy a Morganwg. ATedi ethol Dr. Rees, Abertawe, yn gadeirydd, a lVIr. Hughes, Penmain, yn ysgrifenydd y gynad- 11 cl ledd, canwyd Emyn o fawl i'r Arglivydd, ac an- erchwyd gorsedd gras am gymliorth dwyfol a bendith ar y cyfarfod gan Mr. Thomas, Bangor. Ymdriniwyd yn y gynadledd yn fuddiol ac adeiladol, a'r y^materion a gaulyn:- 1.—Lie y Gymanfa y ffwyddyn nesaf. Nid oedd dim llai na flaw o eglwysi yn y sir yn ceisio -t y am dani. Ond, peuderfynwyd trwy bleidlais fod y Gymanfa i gael ei chynaly llwyddj-ii nesaf yn Machen. 2.—Gyflwynodd y cadeirydd i sylw y gynadl- edd ij Parchn. T. Mann, Trowbridge, a X Row- lands. Henley-on-JLnames, fel dau ymwelydd a'r gymanfa dros Gymdeithas Genad"al Llundain. lllglurodd y Clelau foueddwr — mewn areithiau t') W' cyiiBwysfawr a pbwrpasol, sofyllfa a gweithred- ladau y Gymdeithas Genadol, a'i hawliau i gefn- cgaeth a chymorth holl eglwysiyr. enwad. Wedi gwrandaw ar yr areithiau hyn, a sylwad- au ereili a wnaed ar y pryd gan weinidogion a diaconiaid, cyduuwyd yn unfrydol Fod y Gynadledd hon wedi gwrandaw areithiau pwysig ac adroddiadiau effeitliiol y Parchn. Thomas Mann, a James Rowlands, yn inherthynas i Gymdeithas Genadol Llundain, yn ymrwymo i fod yn ffydalon i'r achos cenadol ein hunain, ac yn anog yr eglwysi yn y sir hon i ymhelaethu mewn gweddiau dros, a chyfraniadau tnag at yr aehos teilwng hwn. Ae yn neillduol I ystyried o, yr awgrymiad a roddwyd yn mherthynas i Madagasgar.' 3.-Gosododd Thomas Williams, Ysw., Mer- tbyr Tydfil, aehos Trysorfa yr hen Weinidogion. cl

NODI ON CREFYDDOL HWNT AC YMA. GAN "ESGOB BIRKENHEAD." Goddefer ini ofyn i ddarllenwyr Y TYST ddyfod gyda ni am wibdaith i Ffrainc, Y mae llawer o deithio yno y dyddiau hyn, ond nid yr un ffordd yr ydym ni am fyned, ac nid yn hollol i'r un diben. Carem gael treui ar Sefyllfa Brotestan- atdd y wlad hyfryd a phwysig hon. Yr ydym wedi arfer meddwl mai Pabyddiaeth yw y brif grefydd, ac fod Auffyddiaetji yn lied uchel ei Y ¡ ben yno, ond y mae arnom dipya o bryder am wybod beth y mae Protestaniaeth yn ei wneyd yno. Gwyddom fod yno un blaid yn dwyn yr enw mawreddog Eglwys Wladwriaethol Ddi- wygiedig, ac fod llawer o eisiau diwygio arni eto. Modd bynag y mae yn llawenydd mawr ini ddeall fod Protestaniaeth wedi cynhyddu yn ddirfawr y blynyddoedd diweddaf. Nid oedd yn Lyons-un o'r dinasoedd mwyaf, yn 1886, ond un Eglwys Wladwriaethol Ddiwygiedig, ac un gynnuileidfa o Brotestaniaid Efengylaidd, yn ymgyfarfod mewn ystafell fechan, ond erbyn hyn y mae y fechan hono wedi myned yn fawr, ac yn rhifo 1200 o aelodau. Heblaw yr eglwys lewyrchus hon, y mae yno bump o addoldai erailllle y pregethir yr efengyl yn ei phurdeb. Y mae cynydd cyffelyb wedi cymeryd lie yn Paris. Nid oedd yno yn 1827, a chymeryd i mewn gynnulleidfaoedd Germanaidd, Seisonig, a Ffrengaidd, ddim dros bump neu chwech o eglwysi Protestanaidd, ond erbyn 1861, yr oedd yno bymtheg-ar-hugain. Y mae yno gannoedd a fagwyd yn Babyddion wedi eu dychwelyd. Dygwyd y cynhydd yma oddiamgylch trwy foddion distaw. Ond y mae moddion mwy cyhoeddus yn cael eu defnyddio yn yr Arddang- osfa yn Paris, i ddwyn syiw at y Bibl, a llyfrau da eraill, er chwalu niwl dudew Pabyddiaeth ac ofergoeliaeth oddiar y wlad' hyfryd a phwysig I y hon, yn gystal a gwledydd eraill. Y mae y gwahanol Gymdeithasau Cenhadol wedi cymeryd adran iddynt eu hunain, lie y danghosir budd- ugoliaethau gwirionedd dros y byd, ac y mae y Fibl Gymdeithas wedi cymeryd gorsaf neillduol yno. Y mae gwawl-lun ohoni yn awr ger ein bron, ymddengys yn debyg iawn i gwehgwenyn mawreddog, ac y mae yno ddiwydrwydd mawr o'i fewn. Wrth un ffenestr y mae Allmaenwr ieuanc, ac wrth y nesaf Sais o fri, ac wrth y drydedd Ffrengwr mwy prysur na'r un, wrth y nesaf un o Rwssia, ac wedi byny un o Itali, a thrachefn un o Yspaen-hen gydgarcharor a Matamoros, ddyoddefodd yn galed am ddarllen Gair Duw, ac yna un hyddysg yn ieithoedd y Dwyrain, ac wedi hyny un o'r luddewon, yn ceisio tynu sylw y rhai a gawsant ymadroddion Duw gyntaf. Lledaenir yno ranau o'r Testa- ment N ewydd mown pymtheg o wahanol ieith- oedd. Ar ddydd cyntaf yr agoriad, daeth oddoutu mil o filwyr a'u swyddogion i ymofyn eu cyfran, a rhoddwyrd yn ystod y saifch wythnos cyntaf o'r Arddanghosfa 389,700 o lyfrau da allan, o'r rhai hyri yr oodd da-u cJ,n' mil yn rnanau 0 Air Duw. Gwariwyd eisoes dros saith mil o bunnau at yr amcan daionus yma. Rhoddir rhai miloedd o lyfrau bob dydd. Ber- nir yn briodol ar hyn o bryd gelu enwau y rhai sydd yn eu derbyn, ond y mae yn ddagenym ddeall fod personau mewn swyddau uchel mewn gwahanol wledydd yn eu cael, ac amryw offeir- iaid yn yr Eglwys Babaidd yn galw i'w hymofyn yr ail wath. Y iiiae-yno hefyd ynyr adran yma fath o gapel i bregethu yr efengyi, fel y gall y gwahanol genhedloedd glywed yn eu hiaith eu hunain, yn yr hon eu ganed, fawrion weithred- oedd Duw.

Sefyllfa y trigolion. Yr oedd yr esgyrn yn sychion iawn. Am drigolion India, yn mha oleuni bynag yr ystyrir hwy, gellir dywedyd eu bod yn sychion iawn. Mewn gwedd ddeailawl, y maent yn druenus o anwybodus. Cyn i lyw- odraeth Prydain ddechreu eu haddysgu yr oedd pob math o wybodaeth yn cael ei chyfyngu i'r Brahminiaid yn unig. Yr oedd yn bechod i neb arall gael dysgeidiaeth yn neillduol mewn pethau crefyddol. Ac hyd heddyw, er fod miloeddlawer "wedi derbyn dysgcidiaeth yn ysgolion y llywod- raeth, ac mewn cysylltiad a'r gwahanol Gym- Idelthasau Oenbadol, eto, y mae y lluaws hyd yn nod yn y trefydd yn hollol anwybodus o elfenau isclaf gwybodaeth. Ac am y pentrefydd a'r ar- daloedd amaethyddol y mae tywyllwch dudew yn eu gordoi hwy. Eilwaith, os edrychir ar eu hofergoelion, y maent yn sychion iawn. Cysylltant holl am- gylchiadau eu bywyd, nid ag ewyllys Llywodr- aethwr y byd, ond a gau-dduwiau ac ysprydion llygredig a chenfigenus. Os bydd y frech wen yn eu plith, ystyrir mai duwies ydyw, a rhaid ei haddoli, ac aberthu iddi hyd nes gwel yn dda ymadael o'r ardal. Os daw y colera atynt rbaid addoli ac aberthu er cael gwared o hono. Os bydd diffyg ar yr haul, rhyw yspryd drwg sydd yn treio ei lyncu am ei fod mewn dyled iddo, a rbaid iddynt hwy aberthu hyd nes talu y ddyled. Y mae eu bofergoelion yn ddirif a hollol cldireswm. C) Drachefn y mae eu heilunaddoliaeth yn eu gwneud yn sychion iawn. Y mae'r wlad yn llawn pau-dduwiau a delwau, Oredant mewn ta,ir miliwn ar ddeg ar hugain o wahanol dduw- iau, ac y mae delwau y rhai hyn yn ddirifedi. ife I. Y mae yn Bedaref bum' can mil o bobl, ond y ihae yno ddigon o ddelwau fel y gallai pob dyn dynes, a pblentyn, gael tair iddynt eu bunain. Y mae y gwelydd yn rhai o'r heolydd yn or- chuddiedig gan ddelwau o bob lliw a llun. Yna, meddylir am yr anfoesoldeb sydd yn canlyn yr anwybodaeth, yr ofergoeledd, a'r eil- unaddoliaeth byn. Y mae syniadau a tbeimladau moesol yr boll genedl wedi eu llygru i'r graddau eithaf. Cyfaddefasant yn ddigwylydd mae eithnad ydyw iddynt siarad y gwir yn hytrach na chelwydd. Os.delir lleidr, mor gynted ag y daw 0 garchar, y mae yn cael ei dderbyn yn eu plIth. Ac am onestrwydd, prin y gwelir golwg arno yn eu plith. Yn mhob ystyr y mae yr yn sycbion iawn. Gofynir gan lawer, a ydd byw esgyrn byn? Yr ydym yn credu mai owriad Duw ydyw iddynt gaol eu bywhau. A gorchymyn Duw ydyw i ni brophwydo iddynt, fi PjlroPhyydo i'r gwynt, am iddo anadlu ar v liaddedigion. Y mae prophwydo wedi bod am haner cau' mlynedd, ac y mae cyffroad wedi dechreu yn eu plith. Gwelir rhai wedi codi ar eu traed, y mae yno amryw eglwysi wedi eu casglu o blith y brodorion, ac amrai weinidog- ion o'u plith eu liunain yn fugeiliaid arnynt. Trwy ddylanwad yr ysgolion a'r pregethu, a'r llyfrau a wasgerir yn eu plith. Y mae miloedd ohonynt wedi colli pob parch ac ymddired yn eu heulunod, rhai o lionynt ynanffyddwyr, era-ill yn Gristionogion o ran barn, ond heb wroldeb i 0 t wneud proffes o Grist. Ond y mae yno swn yn mhlith yr esgyrn. Gweddier am i'r anadl ddy- fod, fel y byddont byw.