Y Tyst Cymreig

YR HEN DEILIWE. LLYTHYR IV. At Olygydd "Y Tyst Cymreig." Foneddigion,P,Iloddais i chwi yn niwedd fy llythyr o'r blaen gopi o'r gyfraith a'r gorchymyn- ion a gawswn gan Huw Prys ar ddechvcuad gyrfa fv mhrentisiaeth, a than y ddeddf bono y bum i byw hyd ddiwedd y tymmor hwnw o'm hoes. Yr wyf yn meddwl y gallaf ddweyd ddarfocl imi gadw y gyf- raith hono beth bynnag i gyd oil, heb ballu mewn un pwnc. Na, yn wir, fe ddigwyddodd imi led lithro tipyn unwaith, fel y caf ddangos yn union. Profais mai cyfraith dda oedd cyfraith Huw, ac nid wyf yn ammheu na bu cofio am dani yn fuddiol imi mewn llawer amgylchiad; ac y mae genyf barch i goffadwriaeth yr hen ddeddfwr hyd hecldyw. Nid oedd yn orchwyl mor anhawdd imi gydymffurfio a Uythyren ac yspryd cyfraith Huw, ac a fuasai i lawer un hwyrach, canys yr oeddwn o duedd daw- pcincr a o-ochelo-ar yn naturiol. Ond dywedais ddarfod tafd?oSeddu i ry £ fesur un to; ac fel hyn j bu :l Yr oedd dau ffermdy cyfagDS i'w gilydd i'r rhai yr arferai fy meistr weithio, a elwid Tan y bryn a Than'rallt. Digwyddodd unwaith i'r ddau deulu syrthio allan a'u gilydd, a mawr oedd y gynhen rhyngddynt. Cymmerai y cymmydogion o'u ham- gylch ran yn yr ;ymryfael, rhai gydag un, a rhai gyda'r llall, nes cerddodd effaith y gynhen trwy holl deuluoedd yr ardal. Yn nghanol y ffrwgwd, daeth galwad am wasanaeth y nodwydd yn Tynybryn yn no-hyntaf; ac yn fuan wedi hyny yn Tan'rallt. Nid oedd gan Huw fawr o flas i fyned i'r un o'r ddau dy yn nyddiau'r gynhen, canys gwyddai y ceisid ei hudo i ddweyd ei feddwl am dani yn y naill dy a'r llall. Wei, i Tynybryn yr aethom, ac nid hir y buom heb glywed cyfeiriadan at yrhelynt, ond ni ehymmerai Huw arno ei fod yn deal! dim o'r awgrymiadau hyny, tafiai ryw air i mewn digon pell oddiwrth y mater i geisio newid y stori. Torodd y wraig ato yn uniongyrch o'r diwedd. 'Chwi glywsoch am yr helynt sy rhyngom ni a phobl Tanrallt, Huw, —ond o ran hyny pwy sy heb glywed?' ebe hi. 'Do, mi glywais rywbeth,' ebe Huw, ond nid yw yn perthyn dim i'm bisnes i i holi na siarad yn nghylch pethau o'r fath.' Ho, felly,' ebe y wraig, yr ydych yn bur wahanol i deiliwriaid yn gyffredin ynte, rhai go lew am stori fyddant hwy yn cael eu cyfrif yn wastad.' Hwyrach hyny,' ebe Huw, ond ni chlyw- soch chwi ddim fy mod i wedi ymyraeth a bwti neb erioed, ac ni chlywch chwi ddim byth chwaith, trwy gymhorth.' Yr oedd Huw erbyn hyn yn dechreu twymno peth, ac yn pwytho arni hi bumtheg yn y dwsin, pwythai {yn "gyflymach o lawer iawn pan y byddai ei dymher wedi cyffroi. Deallodd y wraig nad oedd Huw ddim am ddal genau y sach iddi i dywallt ei chelanedd. Yn union ar hyny, dyna un o'r bechgyn yn dyfod i'r ty ar redeg, ac yn gwaeddi 0 mam! mam! mae ci Tan'rallt wedi cnoi clust yr hwch fawr yn shags gwylltion; mae hi'n gwaedu na welsoch chwi 'rioed fath beth.' Yn mh'le yr oedd yr hwch ? gofynai y fam. Ar y fforcld rhyng- och a Than'rallt,' ebe y bachgen. 'Un o honynt ddarfu anos y ci i'r hwch, mae 'n hawdd deall,' ebe'r fam. Ie, mi glywais un ai Wil ai Sionyn (dau o feibion Tan'rallt) yn gwneud,' ebe'r bachgen; mawr fu y son a'r siarad am glust yr hwch, a chi a theulu Tan'rallt yn y ty ar ol hyny. Yr wythnos ganlynol aethom i Tan'rallt. Os drwg cynt, gwaeth gwed'yn. Yr oedd y ddawn o lefaru a thafodau cynnefin a dieithr i berffeithrwydd yn ngwraig Tan'rallt. Tywalltai lifeiriant o eiriau allan yn ddidor-ddiderfyn o'r bore gwyn tan y nos. Byddai tafod y wraig a nodwydd y teiliwr yn can- lyn eu gilydd; po cyflymaf y llefarai hi, prysuraf i gyd y gweithiai ei nodwydd yntau, a rhoddai hys gyda phob pwyth, megis trwy ei ddannedd. I be r ydach chi'n hysian fel ceiliogwydd yn wastad pan fydda i'n siarad, Huw ?' ebe hi un tro. I ddal pen stori i'r wydd,' ebe Huw. Chwarddodd y wraig yn hearty, ar hyny, canys yr oedd tipyn o natur dda ynddi wedi'r cwbl. Nid hir y bu cyn iddi droi at stori'r gynhen.— < Chwi a fuoch yn Tynybryn yr wythnos ddi iveddaf, Huw, yr wyf yn deall,' ebe hi. Do,' atebai Huw yn lIed gwtta, gan ddechreu prysuro'r nodwydd. 'Chwi glywsoch ddigon o ladd arnom ni yno,' meddai hi. 'Fyddaf fi ddim yn clywed pethau felly 'n amser,' meddai Huw. 'Ddim yn clywed! Sut y gellwch chi beidio clywed ? Ond tydy'n nhw yn lladd arnon ni wrth bawb; ac yn dyweyd cel- wyddau fwy na mwy.' Os byddaf fi 'n clywed cym'dogion yn lladd ar eu gilydd, gollwng pethau felly i mewn trwy un glust ac allan trwy'r llall rhag eu blaen y byddaf fi,' ebe y Teiliwr. Yr oedd yr ymadrodd yna yn un o dcliarhebion Huw. I Nag yn wir, deudwch i mi'n onest 'rwan, be oedd pobol Tynybryn yn ddyweyd am danom ni ?' ebe y wraig drachefn, gan wisgo ei gwen fwyaf hudol. Pe buaswn wedi clywed y bobol yn dweyd rhywbeth yn ddrwg am danoch, yr wyf yn meddwl y buasai yn gallach ac yn onestach i mi gadw hyny i mi fy hun,' ebe Huw. 0 rwy'n gweled,' ebe y wraig, y'ch bod chi'n cym'ryd 'u parti nhw.' Nac wyf fi yn cym'ryd parti'r naill na'r llall o honoch,' ebe Huw, dan hystan a phwytho ei oreu glas. Gall- 'sech feddwl fed gwreichion yn neidio o'r nodwydd gan mor gyflyined yr oedd yn ei gwthio trwy y brethyn. Ond dal i ymosod arno wnai y wraig. O'r diwedd neidiodd Huw i lawer oddiar ben y bwrdd, ac aeth allan am dro. Daeth y wraig ataf finau gyda gwen siriol, ac meddai hi, Dywed di i mi fy machgen i, beth oedd pobol Tynybryn yn ddweyd am danom ni pan oeddycli yno ? Mi gei di rywbeth gen i os deydi di, cei'n wir.' Wel dyna awr y brofedigaeth wedi dyfod. Ni wyddwn yn y byd beth a wnawn, Chlywais i monyn nhw yn deyd dim byd am danoch chi, imi gofio,' ebe fi. Taw a dweyd anwiredd, beth bynag,' ebe hithau, Mi wn i well pethau na hyny.' Y cwbl glwais i nhw'n ddeyd,' ebe fi, oedd fod eich ci chwi wedi cnoi clust yr hwch yn arw iawn ryw ddiwrnod.' Wel, be oeddynt yn ddweyd am hyny,—dweyd mai un o honom ni oedd wedi gyru'r ci mi wranta. Na, 'does gen i ddim co am hyny,' meddwn inau. Ar hyny daeth fy meistr yn ei ol. 'Wel, Huw, beth 'r oeddech chi'n ceisio gwadu na chlowsach chi mo bobol Tynybryn yn lladd arnom ni? Mae'r bachgen yma yn llower amgenach na chi, mae o wedi cyf- adde'r gwir wrtha i rwan.' Taflodd meistar olwg ddigofus ofnadwy arnaf, nes oeddwn yn crynu trwyddyf. Be ddwedodd o ?' goiynai. Dweyd 'n bod nhw yn lladd arnon ni o hyd ono,' atebai'r wraig. Na' ddywedais i ddim o'r fath beth, yn wir,' atebwn inau, y cwbl a ddeudais i oedd eu bod nhw yn lladd ar eich ci chi am gnoi clust eu hwch nhw.' 'Wel ie, dyna hi,' ebe'r wraig. 'Ni waetli gen i iddyn nhw ladd arna i na lladd ar fy nghi i-" os perchwch chi fi perchwch fy nghi. medd yr hen air, ac mae o'n reit gwir hefyd.' Do, mi glywais inau un o'r plant yn dweyd wrth ei fam un diwrnod fod ci Tan'rallt wedi cnoi clust yr hwch,' ebe Huw, a toedd fawr o niwed yn hynu, does bosib.' Fawr o niwed, yn wir! ebe'r wraig, rwy'n siwr tae ni yn cael clwad y cwbwl bod ono lawer o niwed.' Yna aeth at y ci oedd yn gorwedd ar yr aelwyd, a de- chreuodd ei bratio—'Ydyn nhw'n lladd arnat ti ngwas gwirion i,—'r wyt ti'n llawer callach a phur- ach na'r un o honyn nhw,—cno di glust eu hwch nhw eto, a'u clustie nhwthe hefyd os cei di afael arnyn nhw,' a llawer o bethau cyffelyb a ddywedodd hi wrth y ci. Cefais wers galed am droseddu ei gyfraith gan Huw wrth fyned adref y noson hono. Nid oedd wiw imi ddadleu nad oeddwn wedi tros- eddu dim mewn gwirionedd, imi grybwyll am y ci a'r hwch yn unig, nad oedd dim niwed yn hyny. Toedd dim achos i ti son am gi na mochyn,' meddai Huw. Os byth y ceisir genyt ti eto ddeyd chwedle o'r neilldu i'r lleill, dywed fy mod i wedi dy roi di dan dy warnin' na ddwedot ti 'r un gair, mai dy droi di i ffwrdd yn union a wna i, os clywa i y fath beth am danat ti, mi gei lonydd felly, ond os de- chreui di ddeyd rhywbeth unwaith, wyddos ti ar y ddaear y'mhle dibeni di. Mi'th dynan di o'r naill beth i'r llall, wedi cael y fantais unwaith. Does wybod yn y byd beth fuaset ti'n ddeyd wrth y wraig yna gyneu taswn i heb ddwad i'r ty am ryw dipyn yn hwy. Wedi i'r ymrafael ddarfod, yr oedd y ddau deulu yn parchu Huw yn fwy nac erioed, er mor ddig fu- asent wrtho y pryd hwnw. Ond yr wyf yn gwel'd ei bod hi yn llawn bryd imi droi y pen arni am y tro yma. Yr Eiddoch, &c., Yn HEN DEILIWE.

COLEG ABERHONDDU. Foneddigion,—Yn atebiad i un W. Thomas yn eich rhifyn diweddaf caniatewch i mi er boddlon- rwydd iddo ef a'r llaweroedd' ddweyd fod y pen- derfyniad yn cau allan oddiar y Pwyllgor weinid- ogion ag y byddai ymgeiswyr o'u heglwysi, ac athrawon y byddai yr ymgeiswyr wedi bod yn eu Hysgolion, wedi ei basio yn y Cyfarfod Blynyddol, Meliefm Heg, 1865. Dyma fe fel y pasiwyd ef,- General Meeting, June 14th, 18G5. RESOLvRD-That the recommendations contained in a communication from the Congregational Fund Board, dated Nov. 2, 1864, respecting the admission of candi- dates by the Committee alone, apart from the public meeting of the Constituents of the College, and in the absence of the Pastors and Teachers of Candidates be hereby approved of and herinafter rigidly adhered to. Yr oedd y meistriaid D. Davies a T. Williams yn bresenol yn Mhwyllgor y Coleg, Mehefin lleg, 1867, oblegid nid oedd y penderfyniad a basiwyd yn Me- henn, 1865, yn cau allan Diaconiaid ac aelodau yr eglwysi hyny. Yn Nghyfarfod Blynyddol y Coleg, Meh. 12fed, 1807. y penderfynwyd nad oes na Diacon nac aelod ychwaith mwy na Gweinidog i eistedd ar y Pwyllgor os bydd un o'u haelodau yn ymgeisydd. Pe buasai y Pwyllgor yn cael ei gynnal dranoeth i'r Cyfarfod Blynyddol buasai Meistri Davies a Wil- liams hefyd yn myned allan fel yr aeth Mr. Jones, ond gan fod y Pwyllgor wedi eistedd cyn y Cyfarfod Blynyddol nid oedd y penderfyniad yn eu cyrhaedd hwy. Nid oes genyf ychwaneg i'w ddweyd, a gobeithio y bydd hyn yn foddlonrwydd i'r ym- ofynydd. 4 H. GRIFFITHS, Ysgrifenycld.

AR FY NHAITH YN FFLINT. At olygydd y Tyst Cymreig. Anwyl Syr,—Y mae yn hyfrydwch genyf ddeall y bydd Eisteddfod fawreddog a Uewyrchus yn Filint. Yr wyf yn deall fod y pwyllgor yn benderfynol o gael cyfarfodydd llewyrchus, difyr, ac adeiladol. Y mae Talhaiarn—tywysog yr holl arweinyddion Eis- teddfodol i fod yno yn ei hwyliau goreu; Y mae y Llew hefyd-brenhin cerddol holl goedwig gerdd- orol y ddaear yn arweinydd y cyngherddau; a phwy a welodd Eisteddfod a graen arni heb i'r Llew fod ynddi. Elioddodd Sims Beeves yn y cysgod yn deg yn Fflint yn 1865 ac y mae yr holl gerddorion, arweinyddion, beirdd, areithwyr, a'r seinber delynau i fod yn chwareu yn eu hwyliau Eisteddfodol goreu ac fe ddaliaf am geiniog y ceir gwledd Gymroaidd iawn yn Fflint y 13eg a'r 14eg o Awst nesaf, yn hen Gastell Callestr. Ac y mae Cwmpeini y Reilffyrdd yn parotoi trains rhad gogyfer a'r wyl fawreddog yma, fel y gall ein hoffus gyfeillion o Lynlleifiad dalu ymweliad it ni yn Fflint. Y mae yn dda genyf weled cymmaint a saith yn cystadlu ar y gadair, a diamheu y ceir cyfansodd- iad teilwng o satie yn mhlith cyfansoddiadau goreu yr oes, oblegid y mae y testyn yn farddoniaeth ynddo ei hunan, sef Bywyd.' Amlwg yw nad ydyw Mwrog wedi marw, er cym- maint o erlid a lladd a fu arno. Llwyddiant iddynt, •medd fy nghalon. Yr eiddoch, &c., Nant y Cathod. BRUTUS PRYDAIX.

CYMRY YN SYMUD I LOEGR. Mr. Gol.—A fyddwch chwi mor garedig a chan- iatau i mi gongl feclian o'r TYST CYMREIG i ddweyd gair wrth fy nghyd-genedl y Cymry. Y mae yn liysbys i holl ddarllenwyr y TYST fod lluaws o Gymry yn symud o'u hen wlad i drefydd mawrion Lloegr bob blwyddyn, ie, bob wythnos, yn neillduol pobl ieuainc, a llawer o honynt fel mae'r gwaethaf fel as- ynod gwylltion heb grefydd r.a moesoldeb ond y mae dosparth arall sydd wedi eu magu ar ael- wydydd crefyddol, a llawer o honynt wedi eu derbyn i eglwys Dduw, a rhai o honynt yn bobl ieuainc go- beithiol iawn, ond wedi gadael eu rhieni a myned i'r trefydd mawrion yn colli eu crefydd. A'r dosparth yna a'u rhieni y mae a fynwyf yn benaf y tro hwn. Y mae yn ddigon naturiol gofyn beth yw yr achos o hyn ? Yn mha le y mae y diffyg? Pa un ai difat- erwch yr eglwysi, neu fod temtasiynau a llygredig- e aethau ein trefydd yn anorchfygol, neu ynte, diofal- wcli eu rhieni trwy adael iddynt fyned i fyw i deuluoedcl di grefydd, neu at brofEeswyr ysgeifn ac arwynebol. Wel, o bosibl nad all fod peth esgeulus- dod wrth ddrws yr eglwysi weithiau, ac y mae yn sicr fod hudoliaethau y gelyn yn gryf iawn yn ein trefydd. Ond yr wyf yn meddwl fod esgeulusdod mawr yn sefyll wrth ddrws rhai rhieni yn y peth hwn, gall ei fod yn codi oddiar anwybodaeth llawer o beryglon ein trefydd. Anwyl rieni goddefwch air o gynghor oddiwrth un sydd wedi gadael Cymru er ys rhai blynyddoedd bellach i un o drefydd mawrion Lloegr, ac wedi gweled ami i un yn dyfod yno ar ei ol a golwg siriol arnynt yn naturiol a chrefyddol, ond erbyn hyn mae y wedd yna wedi newid yn fawr trwy iddynt ddilyn y llif i ymlygru gyda phechodau y dref o herwydd diffyg gwyliadwriaeth ar y cychwyn. Chwi rieni sydd yn anfon eich plant i'r trefydd mawrion yma, y maeynj ddyledswydd arbenig arnoch i ofalu i ba fath deuluoedd y mae eich plant yn myned i fyw, yn neillduol y meibion, ac hefyd y merched hyd y mae ynoch, ond yr wyf yn meddwl mai y meibion sydd yn agored i'r peryglon mwyaf, ac hefyd fod genych fwy o fantais yn y cyfeiriad yna. gyda hwy na chyda y merched. Y mae yn ffaith fod llawer o wyr ieuainc wedi eu dinystrio trwy fyned i fyw i deuluoedd annuwiol, neu at grefyddwyr mewn enw yn unig. Mae y dos- parth yma mor berygl os nad yn fwy perygl na rhai hollol digrefydd, oherwydd fod ganddynt well man- tais i hau hadau gwenwynig yn meddwl yr ieuanc yn ddiarwybod iddo, ac yn debyg iawn o fod yn ddinystr, os na cha waredigaeth buan. Gan hyny,. gofalwch hyd y mae ynoch i gael eich plant i deulu- oedd crefyddol, lie y byddo parch i ordinhadau yr efengyl, darllen y Beibl a gweddio yn y teulu. Os, byddwch mewn anfantais i gael gafael ar deuluoedd- o'r fath, ymgynghorwch a gweinidogion a blaenor- iaid yr eglwysi. Y mae yn sicr genyf y gwnant eu. goreu i chwi. Y mae yn ddrwg genyf feddwl am rai rhieni mor ddiofal yn y peth hwn. Y mae yn ddigon tebyg mai y rhai hyn yw y rhai parotaf i feio yr eglwysi a'r gweinidogion ar ol i'w plant fyned ar gyfeiliorn. Yn wir, cyn belled ac y mae fy ngwyb- odaeth i yn myned yn y cyfeiriad yna, yr wyf YDJ gweled gofal mawr am eich plant. Bum yn meddwt y gallasai fod y symudiadau sydd yn cymeryd lie y dyddiau hyn o'r naill dre a gwlad i'r llal], a thrwy hyny fod rhyw gyssylltiadau agos rhwng ein trefyddL a Chymru wedi symud ymaith beryglon ein trefydd'. o feddyliau y rhieni, fel y maent bron a thybiedi fod eu plant mewn diogelwch. Ond er hyn i gyd y mae peryglon ein trefydd yn y dyddiau hyn gymaint ac erioed, os nad yn fwy, Nac ymddiriedwch ormod i gyduabyddion a pherthynasau yn y peth hyn, oherwydd fod yn bosibl i chwi gael eich twyllo gan- ddynt, gallant fod yn aelodau o'r eglwysi er hyny fynychu y chwareudai a lleoedd cyffelvb, ac felly, hudo eich plant gyda hwy. Eto, dysgwch ryddid yr efengyl i'ch plant. Gwel- som rai plant yn ofni symud troed, llaw. na llygad, tra yn ngolwg eu rhieni, ond wedi myned o'u golwg yn waeth na phlant neb. Llywoaraetli yr ofn z, yn unig, dyna fel y mae rhai o rieni Cymru, yn. dysgu yr efengyl i'w plant, yn argraffu ar eu medd- yliau mai rhyw gaethiwes galed yw yr efengyl nes. peri i'r plant feddwl nad oes gan yr efengyl ddim ar gyfer y duedd sydd mor gref ynddynt at ryddid a llawenydd, yna y maent yn troi i rywle arall i edrych am dano, hyd y gwelais i, y plant sydd wedi cael eu dwyn i fynu gaethaf gan eu rhieni, yw y dosparth mwyaf agored i beryglon ein trefydd mawrion. Dangoswch fwy o hawddg-arwch yr efengyl i'ch plant. Yr efengyl yn unig sydd yn rhoddi gwir ryddid a llawenydd. Yn wir, yr wyf yn meddwl nad ydym yn rhoddi chware teg i'r efengyl yn y cyfeiriad yna, ac mai dyna yr achos ei bod mor an- nerbyniol gan lawer. A chwithau, wyr ieuainc, os. mynwch wir ryddid a llawenydd, anrhydedd a ded- wyddwch, coiieidiwch yr efengyl, cofiwch mai cyf- nod pwysig ar eich oes ydyw yr adeg y byddwch yn gadael hen aelwydydd eicli anwyl rieni i fyned i beryglon a hudoliaethau trefydd mawrion Lloegr, ac o gyraedd cynghor mam a tliad. Gan hyny,byddwch ddianwadal; peidiwch a gadael i bawb a phob peth ddenu eich meddwl. Y mae newydd-deb y golyg- feydd yn sicr o ddylanwadu yn gryf iawn arnoch, cofiwch fod yn ochelgar iawn with ddcwis cymdeith- ion. Y mae miloedd o wyr ieuainc wedi eu dinystrio trwy ddiofalwch yn y peth hwn. Gwnewch hi yn bwynt i wneud cyfeillion o rai gwell na chwi eich hun, a duwiolach wyf yn ei feddwl, a gwnewch gyfaill o'r hen a'r profiadol. Hefyd,gofalwch am eich papur aelodaeth eglwysig a'i gyfiwyno i'r eglwys y cytie cyntaf a gaffoch, ac nid ei gadw am fis lieu, ddau fel arfer rhai, ac os byddwch yn dycliwelyd yn 01 rywbryd, dowch i ymofyn am eich papur yn cAr felly caffer gwybod yn pa le y byddwch rhag peri pryder yn eich cylch. Y mae rhai yn myned i ffwrdd heb ddweyd dim wrth neb. CofiwchfocL gofal neillduol rhai am danoch. Wel, rhywbeth feD yna oedd ar fy meddwl, ond fy mod wedi ei ddweycl yn drwsgl iawn, ac os bydd i'r TYST weled yn ddoeth iddo ym:ldangos, addawaf fod yn well y tro nesaf. Ydwyf. eich ewyllysiwr da, J.J.

CYNNRYCHIOLAETH MERTHYR TYDFIL. Foneddigion,—Bellach, y mae pawb yn dawel eu meddyliau yn nghylch tynged y Reform Bill. Os gwel yr Arglwyddi angenrheidrwydd am ryw fan gyfnewidiadau (nid gwelliantau), er dangos fod eu bysedd hwy wedi bod yn y botas, nid yw yn debyg y bydd golwg wahanol iawn arno pan yn gwneyd ei ymddangosiad o flaen ei Mawrhydi i dderbyn ei chymmeradwyaeth a'i sel hi, i'r hyn oedd arno yn myned i bresenoldeb yr Arglwyddi tymmorol ac ysprydol. Beth bynag, y mae pobl Merthyr yn sicr yn eu meddyliau y bydd dau aelod dros Merthyr i. dderbyn cymmeradwyaeth a sel y goron. Yn rhin- wedd y grediniaeth yna, y mae yma gyffro nid bychan mewn perthynas i'r ail aelod. Pwy fydd efe? Y mae Ymneillduwyr Merthyr, bron yn ddi- eithriad, yn teimlo y dylai fod yn Ymneillduwr, beth bynag. Nos Fercher, Gorph. 24, cynnaliwyd cyfarfod cy- hoeddus yn y Neuadd Ddirwestol, er ystyried y priodoldeb o wneyd ymdrech egniol er cael Ymneill- duwr trwyadl yn un o gynnrychiolwyr Merthyr yn y senedd nesaf. Cymmerwyd y gadair gan C. H. James. Ysw. Pasiwyd y ddau benderfyniad canlyn- ol yo unfrydol, heb un Ilaip, yn groes :—1. Nas gall neb gynnrychioli Merthyr yn briodol heb ei fod yn Ymneillduwr trwyadl.' 2. 1 Fod y cyfarfod hwn o'r' farri fod Henry Richards, Ysw., Llundain, yr hwn sydd Gymro, Ehyddfrydwr, ac Ymneillduwr trwyadl,. yn ddyn teilwng a chymhwys i gynnrychioli Merthyr yn y Senedd Ddiwygiadol.' Derbyniwyd y cynnyg- iad diweddaf gyda chymmeradwyaeth mawr. Gan- mai llithiau byrion sydd fwyaf dewisol gan y TYST, ni wnawn roddi adroddiad o'r areithiau grymus a draddodwyd, ond yn unig galw s) lw miloedd Ym- neillduwyr Merthyr ac Aberdar at y ddau bender- fyniad mewn byr eiriau. Mae y penderfyniad cyn- taf yn cymmeryd yn ganiataol fod hawliau Ymneill- duaeth yn fwy nag eiddo Eglwysyddiaeth yn Merthyr a'r cylchoedd. Os felly, rliaid fod yma fwy 0 Ymneillduwyr nag o Eglwyswyr. Mae hon yn ffaith mor amlwg i bawb sydd yn byw yn, ac yn gyf- arwydd a Merthyr, fel nad oes eisiau trafferthu i'w phrofi. Ond er mwyn y rhai nad ydynt yn gyfar- wydd a'r lie, nodwn ffaith neu ddwy, er dangos r.erth cymharol yr Ymneillduwyr a'r Eglwyswyr yn y lie hwn. Wrth gymmeryd nifer y capelau a'r eglwysydd o fewn tref Merthyr yn unig, heb fyned 1 Dowlais a manau eraill yn y gymmydogaeth, cawn fod yma 19 o gapelau, un synagog, ac un Eglwys Babaidd. 0 fewn yr un terfynau, nid oes ond tail' Eglwys Wladol. Eto, nos Sabbath, Mai 13eg, 1806, gwnaed cyfrifiad o'r holl gynnulleidfaoedd yn y dref a'r gymmydogaeth—yn Eglwysig ac Ymneillduol- 11 Ac er dangos tegwch y cyfrifiad, nid oedd un eglwys na chynnulleidfa yn gwybod yn mlaen llaw fod cyf- rifiad i gael ei wneyd y pryd hwnw. Y nos Sabbath i.

AT OLYGWYR Y "TYST CYMEEIG." Foneddigion.—Mae Y TYST yn gwella bob cynyg. Dyna fy marn fach i, a barn pawb a glywais i yn siarad am dano. Da yr ydych yn gwneyd i docio hanesion meithion am Gymanfaoedd, Sefydliadau, a phethau felly. Os ydych yn digio rhyw ychydig drwy hyny, y mae y lluaws yn cael eu boddhau. Bum er pan yr ysgrifenais o'r blaen ar lan yingr yn sir Aberteifi. Yr oeddym wedi cywain y gwair, ac wedi ei gael yn dymherus iawn, ac y mae hyny yn llawer o beth i gadw ffarmwr mewn tymmer dda. A chan ein bod yn lied segur rhwng y ddau gynhauaf, aethum i ddwr y mor. Ni bum o'r blaen erys llawer blwyddyn, a mawr y cyfnewidiad sydd yn mhob peth. Yn y Ceinewydd y bum y tro o'r blaen, ond oblegid fod y gwr o'r Tyhen yn ymhwedd arnaf aethum gydag ef i Aberaeron. Syndod y byd! y fath gyfnewidiad sydd yn y lie er y gwelais ef o'r blaen. Pentref bychan oedd y pryd hwnw, ond erbyn hyn y mae yn (Iref fawr, lawn o fusnes. Yr wyf yn cofio yn dda, lawer blwyddyn yn ol, ein bod yn myned ar foreu Sabbath i'r Neuaddlwyd i glywed yr hen Ddr. Phillips. Yr oedd y gweinidog presenol wedi ei ordeinio yn fachgen ieuanc hardd, penfelyn. Chwith i miV>edd gweled ei ben yn wyn yr haf yma; ond y mae yn goron anrhydeddus iddo-gwynodd ei wallt heb lychwino ei wisg. Dyn anwyl ydyw. Byddai rhyw sobrwydd yn meddianu pawb pan welent Mr. Evans. Ond at y Sabbath erys llawer dydd yr oeddwn yn cyfeirio. Yr oedd yr hen dy cwrdd dan sang fel y byddwn yn dweyd. Mae gwyneb hawddgar yr hen Ddoctor yn awr o flaen fy llygaid. a'i barabliad clir a naturiol yn para i swnio ar fy nghlust. Yr oedd yn Aberaeron am ddau, ond nid efe a bregethodd, ond rhyw wr dyeithr oedd yn digwydd bod yno. Nid wyf yn cofio ei enw. Nid oedd y ty cwrdd ond bychan wrth y ty sydd yno yn awr, na'r gynnulleidfa ond bechan. Nos Sabbath aethum i dy cwrdd y Methodistiaid gyda'r teulu yr oeddwn yn llettya. Mr. Edward Jones, Aber- ystwyth oedd yn pregethu. Nid wyf yn cofio fawr am ei bregeth, ond rwy'n cofio yn eithaf da iddo roddi araeth ar Ddirwest naill ai cyn neu ar ol y bregeth. Dyna y tro cyntaf imi glywed araeth ar Ddirwest neu Lwyrymattaliad, ond heb wybod fawr am dano, ond ei fod yn peri llawer iawn o gyffro. Araeth lied lym ydoedd, awdurdodol iawn; ond mi feddyliais ar y pryd fod rhywbeth yn y peth. Ond y mae pethau wedi newid yn fawr er hyny. Y tadau pa le y maent hwy ?' Mawr y cyrchu sydd i ddwr y mor. Yr oeddynt yno o bob cwr. Y certi gyda'r dydd yn dyfod a'u llwythi o'r holl wlad oddiamgylch. Byddent yno erbyn 6 o'r gloch, wedi teithio deg neu ddeuddeg milltir, mwy neu lai, ac yno hyd 6 o'r gloch y nos, ac felly bob dydd. Ofer oedd meddwl cysgu wedi 5 o'r gloch gan swn y certi, a'r wageni mawr yn dwyn llwythi mawrion o wyr y gweithiau. Yr oedd yno gannoedd o bobl bob dydd, a llawer o ho- nynt yn dyfod yno yn unig am y diwrnod. Ni welais nemawr ddim meddwdod yn y lie, er imi weled cryn lawer o ddynion ieuainc yn myned i dafarnau. Tarawyd fi yn nodedig wrth sylwi fod drysau y tai yn cael eu cau yn union wedi brecwast. Awr y weddi deuluaidd oedd; ac nid oedd prysur- deb y gwaith na lluosogrwydd dieithriaid yn ddigon i droi y ddyledswydd heibio. Ni chlywais iaith gableddus na llygredig yn cael ei harfer ond gan ryw ddynion oedd yno o ni (Idywedaf o bale, 0 barch i'r bobl dda sydd yno. Clywais rai yn dweyd y dylasai y menywod ddangos tipyn mwy o wyleidd- dra yn nglyn ac ymdrochi; ond nis gallaf ddweyd, am na welais ddim anweddus fy hunan. Gorfu imi ddychwelyd cyn y Sabbath, ac heb gael cyfle i fyned drosodd i'r Cei. Llwyddiant i chwi. Hyna y tro hwn. HYWEL O'R CWM.