Y Tyst Cymreig

LLAFUR EFENGYLAIDD YN ARDDAN- GOSFA PARIS. Buasai gadael arddangosfa fawr o gynnyrch uthrylith a medr, diwydrwydd a llafur, gwahanol genhedloedd y ddaear heb fod ynddi rywbeth yn tiglyn â'r gyfundrefn efengylaidd yn ormod i'r "teimlad Oristionogol yn Mhrydain ei oddef; a 'diau y bydd yn dda gan garedigion creiydd yn y odywysogaeth ddeall fod cyfarwyddwyr y Cym- "deithasau Beiblaidd a Thraethodol wedi gwneud eu rhan yn ganmoladwy, gan gymmeryd man- tais ar yr arddanghosfa i werthu a dosbarthu miloedd lawer o gopiau o'r Ysgrythyrau, a llyfrau da eraill. Y mae y Parch. NewmanHall, wedi cymeryd •sylw manwl o'r gyfran hon yn ei ymweliad a'r arddangosfa; ac y mae wedi ysgrifenu llythyr dyddorol ar y mater. Nid annyddorol, fe ddichon, fyddai rhoddi crynodeb o'r sylwadau yma. Yn union,' medd Mr. Hall, wedi myned trwy y brif fynedfa o'r Pont de Jena, ar y dde, y mae yr hyn a elwir pentref efengylaidd, lie a adeil- adwyd trwy ganiatad neillduol yr Ymherawdwr. Oanfyddir yno yn gyntaf Amgueddia Gonhadol, (Missionary Museum), lie y mae csnhadon o Loegr, America, Paris, &c, yn arddangos gau- dduwiau y Paganiaid, a gwrthddryehau eraill cyssylltiedig a llafur Oristionogol mewn gviledydd paganaidd. Wrth yr Amgueddfa, mae gan Gym- deithas y Traethodau adeilad at ei gwasanaeth. Yna, yr ydych yn dyfod at dy y Feibl Gym- ,deithas yrhwh sydd y-n wagtad yn llawn o yin- welwyr. Gwertb.ii1 tua cbant o gopiau o'r Beibl bob dydd, yn cynnwys gwahanol ieithoedd, tra yr arirhegir pob person mewn swydd, heddgeid- waid, ceidwaid drysau, &c., a. chopi o'r Testa- ment Newydd. Mewn gwertlifti, traethodau, y mae uwchlaw 12,000 o draethodau yn cael eu rhoddi ymaith bob dydd. Oddifewn i'r lie hwn y mae argi-aphwasg i'w gweled yn dwyn allan luaws o draethodau bob dydd, a gipir ymaith yn ddioed gan y dyrfa oddiallan. Gor- llaw y fan yma, mae y gwaith mwyaf dyddorol 0 r °yfan yn cael ei garioynmlaenganlln Mr. Hewke, dan ofal yr hwn y mae mainc-werthfa o'r Efengylau mewn gwahanol ieithoedd. Ad- ellad crwn, gyda nifer o fynedfäauagored iddo, Jdyw hwn. Y mae ynddo ddeuddeg o bersonau a siaradant bymtheg o ieithoedd, aca. ddos- s- barthant yr Efengylau yn ieithoedd Ffrainc, Almaen, Itali, Denmarc, Groeg, Rwsia, Poland, Lloegr, Portugal, Arabia, &c. Amgylchir y fan hon yn fcunyddiol gan gynnulliadau lluoeog o bobl, y rhai a dderbyniant y gyfrol werthfawr yn ddiolchgar. Dosbarthwyd o'r laf o Ebrill. hyd y 2Sain o Fehcfin fwy nag ■wythgant o Jilocdd 0 gopiau o wahanol lyfrau y Testament Newydd. Dosbarthwyd dydd Lluli y Sulgwyn yn unig 34,000 o'r Efengylau. Y mae chwe chant o filwyr yn gwneud gorymdaitli bob dydd i'r Ar- ddanghosfa, aderbynia y rhai hyny oil gopi o'r Efengylau; ac felly, y mae 25,003 o filwyr a swyddogion yn barod wedi derbyn Gair l)uw. Gellir cael mil o gopiau o'r Efengylau ato y swm o ddeg swllt a deugain. Gobeithir na bydd i gyfeillion Cristibnogol adael i'r cyflenwad ddar- fod tra byddyr Arddanghosfa yn agored. Yn olaf, ond nid lleiaf, y mae yn briodpl galw sylw ato ydyw y Salle Evangelique, lie y dygir addoliad Protestanaidd yn mlaen trwy yr Wythnos. Tybiwyf mai camgymeriad mawr ydyw cynnal addoliad Saesonig ar y Sabbath gan bregethwyr poblogaidd; oblegyd gan fod y capel tu fewn i'r arddangosiad, y mae y rhai a ewyllysiant fyned i mewn i dalu ffranc (10c.), ac felly yn ymddangos fel pe yn cefnogi edrych yr yr arddanghosfa ar ddydd yr Arglwydd. Y mae addbliad Saesonig o'r pwys mwyaf i'w gael yno ar ddyddiau yr wythnos. Cyanelir cyfarfod gweddi bob prydnawn, gyda drysau agored. Y mae canu emyn yn sicr o dynu nifer o Ffrancod i'r lie. Yna, y mae gweintdog eini Ffrengig yn rhoddi annerehiad. Yn ystod gweddi yn y Saesoneg y mae y Pfrancod yn ymwa&garu. jFodd bynag, y mae y eyfarfod gweddi Saesonig yn gyfleusdra llwyddianu's iawn 1 bregethu yr efengyl i bobl Ffrainc. Am un o'r gloch, cedwir: gwasanaeth Efrengig, ac un arall am dri o'r gloch. Cafodd y Salle Evangel- ique ei acleiladn," it dygir y gwasanaeth yn mlaen dan nawdd y Cynghrair Efengylaidd. Erioed o'r blaen ni roddwyd y fath gynnyg at efengyl- Ffrainc a gwledydd Ewrop, a hyny gyda, can lleied o draul a llafur. Fel hyn, yn hytrach n80 bod Beibl gludwyr yn myned trwy Ewrop, y tnae Ewrop yn dyfod yn nghyd i'r un lie i dderbyn Gair Duw.'

CYFOETH A THLODI Y WLAD. 1 Mewn gwlad newydd mae y preswylwyr yn agos at eu gilydd o ran eu hamgylchiad au bydol. Mewn hen wlad ceir llawer o gyfoeth a llawer o dlodi, tra nad oes nemawr o'r naill na'r Hall mewn gwlad newydd. Os bydd tlodi gwlad yn cynnyddu yn gyflymach na'i chyfoeth, y mae mewn cyflwr gresynol; ond os bydd ei chyfoeth yn cynnyddu yn gyflymach na'i thiodi, y mae mewn cyliwr gobeithiol. Wrth edrych yn ol am y deng mlynedd ar hugain diweddaf, a disgyn o gam i gam at yr amser presenol, y mae yn hyfryd meddwl nad yw cynnydd tlodi yn ein gwlad wedi bod yn agos gymmaint a chynnydd y boblogaeth. Yn y flwyddyn 1834, yr oedcl 6,317,255p. yn angen- rheidiol er cynnorthwyo yr anghenog, tra nad oedd y boblogaeth ond 14,372,000. Yn y flwyddyn 1865, ni thalwyd i'r tlodion ond 6,264,961p., er fod y boblogaeth yn 20,881,000. Dengys y ffiigyrau hyn naxir-yw tlodi y deyrnas wedi cynnyddu ynystody,3mlynedd diweddaf, er fod y boblogaeth wedi cynnyddu 30 y cant, neu tua 7,000,000 o bersonau. Tranad ydyw y swm angenrheidiol er cynnorthwyo y tlodion wedi cynnyddu, y mae cyfoeth y wlad wedi cyn- nyddu yn fawr. Os awn yn ol at y flwyddyn 1841, yr ydym yn cael fod eiddo trethadwy Lloegr a Chymru at y tlodion yn 62,540,O^Op. Erbyn y flwyddyn 1850, yr oedd yr eiddo treth- adwy er cynnal y tlodion wedi cynnyddu i 7l,840,27lp. Ond yny deng mlynedd o 1856 i 1866 ybu y cynnydd mwyaf. Erby h y flwyddyn ddiweddaf yr oedd yr eiddo trethadwy at y tlodion yn 93.,638,403p. Nid yw y swm mawr hwn ond cyfran fechan o incwm blynyddol y deyrnas, canys yr oedd yr holl incwm yn 500,000,000p. Os edrychwn ar dlodi y wlad yn wyneb cynnydd y boblogaeth a chynnydd yr incwm blynyddol, y mae genym bob sail i gymmeryd eysur cryf. Yn y flwyddyn 1864, talwyd 6,439,517p. mewn cyssylltiad a'r tlodion. Gwariwyd yn agos i 2000,000]). o'r swm hwn at bethau yn dal cyssylltiad a'r tlodion, a rhywbeth fel 4,000,000p. yn uniongyrcliol i'r tlodion. Talwyd 730,74Gp. yn gyflogau i'r relieving officers. Talwyd 180,746p. yn eu holau, o'r arian a fenthyciasid er adeiladu workhouses. Gwariwyd 576,116p. ar wahanol bethau eraill. Gwariwyd 556,482p. ar iwallgofiaid; ac nis gellir dysgwyl y bydd y swm hwn yn llai am y blynyddoedd dyfoiol. Cost- iodd cynnaliaeth y tlodion yn y workhouses 1,188,784, a tkalWyd 3,196,685p. mewn ffordd o gynnorthwy i dlodion y tu, allan i'r workhouses. Y aemrLachoson, wedi cvdweithio er lleihau tlodi yn ein gwlad, megis masnach rydd, ymfudiaeth o'r wlad hon i wleaydd eraill, ac o'r ardaloedd lie y mae prinder gwaith i'r trefydd a'r gweithfeydd He y mae cyflog da am lafur; ac ni a obeithiwn fod y bobl yn gyffredinol yn fwy cymmedrol yn eu harferion, ac yn fwy trefnus yn eu darbodaethau. I I"

CYDYMDEIMLAD. MAWR yw mwynhad a hyfrydwch teulu cariadus pan fyddo perthyna.sau neu aelodau yn talu ymweliad, ac yn aros am ychydig yn nghym- deithas eu gilyddv Mae yna lawer o adrodd profiadau, newid meddyliau a'u gilydd, a chyd- ymdeimlad cariadus. Fe ddylai fod cydym- deimlad or iiatui uchaf yn yr eglwysi y naill at 11a114 Y maent yn teithio yr un I yn byw ar gynnyrch ysprydol yr un wlad-ad y' mae eu cyfeiriad oil i'r wlad hono sydd uwch eyfnewidiadau tymhorau.a'u goleuni o dardd- iad mwy anferwol na. ffynnoneH goleuni y daear. Ymladdant yn erbyn yr un gelynion- brwydrant oil o dan faner cadben ea hiachaw- dwriaeth. Maent yn gyfartal agored i ystorm- yddgoftdiau a chymmylau gofalon, gan hyny dylent gyd-lawenhau pan fyddo awyr las tawel- Vch uwch eu penau, a goleuni cysuron yn dys- gleirio arnynt trwy y cymmylau. 0 gydym cjeimlad gwerthfawr, pa berlyn sydd gydwerth a t'hi. Llyncir yspryd cul anwybodaeth a rhag- farn i fyny yn Nghymru, ac yn mhob man arall, gan garidd Oristionogol a theimlad rhyddfrydig. Na fydded i fryniau a dyffrynoedd cain Cymru enwog ei haidd grefyddol gael eu hanurddo gan y fath ddrychiolaeth anolygus byth mwy. Boed i gynghanedd gwtthosodiadau gael eu canfod a'u hedmygi}. nes clywir hwynt yn perori y nghlustiau crefydd.wyr y byd. Ymgusaned ieyf" iawnder a hedd weh. WYK SILIN.

aradorthttttt. AR OL Y PARCH. W. GRIFFITHS, LLAN- HARAN. GAN GrYPAIXiL IDDO YN LLOEGR. Y ffycldlon oedranus bererin Ga'dd orphwys o'r diwedd mewn liedd, A'r hybarch weinidog defnyddiol Sy'n hiino yn'stafell y bedd; Mackludodd ei haul mewn tawelwch, Aeth adref mewn heddweh a hoen, Mae heddyw mewn nefol drigfanau. Fry'n eistedd yn iach gyda'r Oen. -r,j v 1. ¡ j. v!

HERBERT CALEDFRYN WILLIAMS. Ni fu gwen tecach blentyn-ar y byd Na Herbert Caledfryn; Nodati geir bob munudyn Y cawn gerdd o'i dalcen gwyn. Wele'i rudd yn lili a rhos,-ai degwch Fel digoll flodionos, IR wel,gwlad ar ei ael glos { Dynerwch byd yn aros. Wyr Herbert fo'n wr hirben,-profed Wyr prif-fardd wir awen, fihinweddol goron addien O fri byth fo ar ei ben, v Coroner y ou rieni-a mab Mewn moes fo'n rhagori 1 • Dylan wad duvriol yni Lanwo'i fron yn ei lawn fri. MAWDDWT. '1

ETO. Clodfawr fo Herbert Caledfryn—Williams, Wele, mae'n dlws blentyn; Un a'i focli yn gocli a gwyn ( Yw y gwrol lfagaryn. Du Ion a gadwo 'i enaid-i rodio Mewn anrbydedd dibaid, Dyged ddelw fendigaid -•■■■ Awen a dysg ei Ion daid. (, r Cwmderwen. R

v ETO., Mab mor o gerddor, rhagerddyn,'—wyr bardd Yw Herbert Caledfryn; Daued ffrwythau y ddau ddyn Yn gynar i'r eginyn.. Digroes einioes feddiaho,—a rhinwedd I goroni bono, Cartref can fo 'i anian o, A'r awen heb <3dirynip. Cwmderwen. R. ROBERTS.

■■ i onv .liv'i; io <rr PENNILL A gyfansoddais ar ol gweled hanes yn Y TYST am laniad y Parch. S. Roberts yn Liverpool, yn y City of Pans. ') j, vllawddamor i,i pererin. ■ V ")( A ddeuodd o'r Gorllewin, v. Yn ol i fyw yr Ynys Wen,— Boed bendith nen i'w ddilyn. Awst 6,1867. C

dntY\1iad y ata\1. Y BEIRNIAD, Gorphenaf 1867. Llanelli: ar- graphwyd gan B. R. Rees, Heol y pare. Pris Swllt. BWHIEDIR ein Chwarterolion ar gyfer dosparth neillduol o ddrllenwyr-y rhai a fedrant fwyn- hau bwyd cryf.' Myn rhai ddarostwng ein ¡ Ilenyddiaeth i ffurf ysgafn, arwynebol, blentyn- I aidd, ac yn wir hanner barbaraidd; ond os mynwn ymenwogi fel meddylwyr, rhaid i ni oddef cael ein harwain dipyn yn ddyfn, a'n dis- gyblu yn lied fanwl. Byddai yn dda iawn genym pe byddai ein dynion ieuainc, o'r deunaw i'r pump-ar-hugain oed yn neillduol, nid yn unig yn derbyn, ond yn caethiwo eu hunain i ddarllen ac ail-ddarllen llyfrau fel y Beirniad. Nis gall- wn ddysgwyl i'r chwarterolion gael eu cefnogi yn rheolaidd heb i ryw yspryd o uchelgais fedd- yliol ddisgyn ar ein dynion ieuainc. Nid ydym yn tybied fod y rhifyn presenol yn trarhagori ar y rhifynau blaenorol y flwyddyn hon, neu'r blynyddoedd o'r blaen, ond y mae yn wir dda. Y mae y tair ysgrif gyntaf ar Grist- ionogaeth mewn gwahanol weddau, yn odidog. Yn y gyntaf atebir yr ymofyniad, Pa beth yw I Cristionogaeth ? Yna darlunir Cyfaddasrwydd Cristiongaeth i angenrheidiau moesol dyn; ac yna ceir Proflon mewnol Oristiongaeth. Y mae yr ysgrif ar Efengyl Matthew yn fyr ac eglur iawn, a'r Lloffion Llenyddol yn ddyddorol dros ben. Y mae yr ysgrif ar Athrylith a Gweithiau y Parch. Walter Davies, M.A., (Gwallter Mech- ain), yn gampus, ac yn dangos arwydd o un hollol gyfarwydd mewn barddoniaeth. Mae yr ysgrif fer ar Enoch, o duedd ymarferol, ac yr ydym yn hollol yr un farn a'r Golygydd fod modd gwneud y Gan ar yr Eneth Amddifad yn ddernyn barddonol ysplenydd. Mae yr ysgrifau ar Ddylanwad Ymarferiad, a Helyntion yr Am- serau, wrth ein bodd; a'r Nodiadau ar Lyfrau yn fyr a hynod awgrymiadol. liXYi!

CYMMAKFAOEDD YR A^IBYNWYR yn cynnwys eu hanes cSr Llythyrau o'r dechreu hyd yn ddi- weddar, gan y PARCH. J. LL. JAMES, (Clioyd- wenfro.) xr~ 4^ t!w YR oeddym wedi meddwl galw sylw ein darllen- wyr yn un o'n rhifynaucyntaf atyllyfr gwerth- fawr uchod, ond yr oedd colofn yr adolygiadau mor llawn fel yr oedd yn anhawdd gwthio dernyn i mewn. Mae yr ail ran yn awr ger ein bron, yii, dwyn y cymmanfaoeedd i lawr hyd gymmanfa Ffynnonbedr, yn 1815. Daw tair rhan eto allan i wneud cyfrol hardd pris 5s. utL o'r cyfrolau mwyaf dyddorol yn yr iaith. Mae Mr.James wedi gwneud gwasanaeth pwysig i'w enwad ac i'w genedl trwy gasglu hanes y cym- manfaoedd rhag myned ar ddifanooll; ac y mae yn rhaid ei fod wedi costio iddo lafur dirfawr. Yr ydym yn gobeithio fod y Uedaeniad y fath ac sydd yn ei gefnogi yn ei anturiaeth. Dylai y llyfr fod yn mhob teulu Annibynol trwy y dy- wysogaeth, a cbâ. pobl grefyddol pob enwad yn gystal a hynafiaethwyr yn gyffredin, fudd mawr wrth ei ddarllen. Mae y llythyrau yn anadlu crefydd syml ac ysprydol ein tadau; ac y mae yr hanes yn dangos fel y mae to ar ol to o weinidogion yn cilio. Yr Hybarch D. Williams, Llanwrtyd, a welwn yma wedi gorfucheddu cenhedlaethau o weinidogion. Mae gan y Casglydd lawer iawn o nodiadau eglurhaol am leoedd a phersonau yn ngwaelod y dalenau. Bydd y rhai hyn yn gynorthwy mawr i'r darllenydd; ond cymeryd gofal am eu cywirdeb. Mae yma rai gwallau wedi digwydd y gwnai y Casglydd yn ddoeth eu cywiro mewn attodiad. Mewn xiodyn yn ngwaelod tu dal. 167, yn nglyn a hanes cymmanfa Crygybar, Ile yr oedd y-Parch. W. Williams, Drefnewydd, yn pregethu, dywed, I Meddyliwn mai W. Williams, Wern, oedd hwn. Yr oedd newydd ei urddo o athrofa y Drefnewydd, ac felly heb gael amser i Wneud enw y Wernyn ddigon enwog.' Nid o'r Drefnewydd yr urddwyd Mr. Williams, Wern, ond o Wrexham. Bu yr athrofa flynyddoedd yn Llanfyllin wedi gadael Wrexham cyn myned i'r Drefnewydd. Y W. Williams hwnw oedd W. Williams, Drefnewydd (Newton Nottage), Mor- ganwg. Ceir ei enw fel y cyfryw yn tu dal. 179. Aeth wedi hyny at y Bedyddwyr, a bu mewn llawerman, Williams Paran y gelwid ef yn ei ddyddiau olaf, a rhoddodd Brutus iddo enw newydd Sixpenny Will, wrth yr hwn yr adnab- yddid ef yn gyffredin. Mae eamgymeriadau fel ynk yn digwydd yn fynych acdr braidd yn an- ocheladwy. Ond ceir cyfle i ddiwygio y cyfan Dymunwn i'r awdwr Iwyddiant mawr yn « lafur.