Y Tyst Cymreig

CYFARFOD CHWARTEEOL YR ANNI- BYNWYR YN SIR FAESYFED. G A X X I L B Y, Y fath ydyw sefyllfa. ddaiavyddol sir Faesyfed ful na wyr na Saeson na Chymry ond y peth nesaf i ddim yn ei chylch. Ymweliad a ifynon- au Llandrindod ydyw yr unig foddion sydd gan y niwyafrif o ddyeithiiaid i ffurfio un math o ddryelifeddwl ynghylch y Maesyfediaid. Ac ni wyr trigolion y sir hon ond ychydig iawn ynghylch eu gilycld. Nid oes un dref famchnad yn gyfleuedig ynghanol y sir fel ag i wasanaethu fel canelbwynt i acl-dyull prcswylwyr eu heith- anon at eu gilydd a'u dwyn i gyffyrddiad ac adnabyddiaeth. Mae marchnad dreii Rhaiadr- gwy, Tre'r clawdd (Knighton), a Llanandreas (Prcstatyn), yn gyfleuedig ar y ffeniau a rhwng sir Maesyfed a siroedd cymodogaethol, "ae y mae dwy o'r niarchnad dren a fynychir gan niferi o'r Maesyfediaid, sef Llanfair yn Muallt a'r Gelli (Hay) yn sir Frycheirdog, oddigerth mewn tri o blwyfi, sef rhai Rhaiadr, Cwmdanddur, a Sant Hamoii, ac oil yn miiio a'u gilydd, ni wneir defnydd, ac ni ddeallir yr iaith Gyniraeg. EII- wan Cymreig sydd ar blwyfi a thai y iaid, ond enwau cyxuysgedig sydd ar y trigolion. Amaethyddol a bugeiliol yn gyfangwbl ydyw y rhan hono o Gymry ag a alwn ni yn Sir, ond a gyfenwid ga.n ryw farnwr Saisonig pan ar ym- weliad a hi yn Sheep will-. Y ]>rif ffyrdd trwy y swydd hon oeddynt gynt y ffordcl newydd, fel ei gelwid o'r Drefnewydd i Lanfair yn Muallt, a'r ffordd gerbyd o Kington i Aberystwyth. Ar hyd yr olaf arferai redeg y Gloucester a'r Aber- ystwyth mail, a dyma yr unig dramwy-ffordd o bwys trwy y sir. Yn a.wr mae y ffordd haiam a elwir y Central Wales yn cerdded trwy ganol y sir o Dre'r Clawdd, Llanfair yn Muallt, tra mae y Mid Wales o Lanidloes i Daly 11 yn yn rhedeg ar lan Gwy, sef y terfyit rhwng sir Faes- yfed a sir Frycheiniog. Yr ydym yn ystyried Sir Faesyfed y mwyaf neillduedig ac anadnabyddys o holl siroedd Cymru a Lloegr. Mae ei sefyllfa ddaiaryddol yn ei neillduo oddiwrth bob sir arall: a'r canlyn- iad yw fod ynddi gymydogaethau cyfain lie gallai nieudwy drigo yn dawel allan o swn a dwndwr byd trafferthus a thrwstfawr. Pe bu- asai yr hen ddiwygwyr Cymreig mor abl i bre- gethu yn Saisoneg a Chymraeg, buasai Maes- yfed yr un mor flodeuog heddyw mewn crefydd ag ydyw Siroedd craill Cymru. Nid-yw holl boblogaeth y Sir ond rhyw saith mil ar hugain —poblogacth un o bentrefi Lancashire, ond or lleied y boblogaeth, nid yw anghydffurfiad, a chynwys pob enwad, wedi gallu cymeryd medd- iant o honi. Deg o gapeli, ac un ystafell bre- gethu yn unig a fedd yr Annibynwyr yn Sir Maesyfed. Pan urddir y ddau wr ifanc o goleg Aberhonddu sydd wedi derbyri. galwadau i Glas- bury a Rhaiadr, bydd nifer y gweinidogion yn Saith. Ar wahoddiad y Parch. John Griffiths o Portway, a'r Parch. D. P. Davies o Lanfair Muallt, aethom i gyfarfod Chwarterol yr Anni- bynwyr yn Sir Faesyfed, yr hwn a gynaliwyd ar y 2Gain a'r 27ain o'r mis diweddaf yn Hermon, a Chastell Pain. Wei, nis gallasem yn ein byw lai nag ymlawenhau wrth feddwl am fyned i gyfarfod Chwarterol Sir Faesyfed. Nid oedd myned i gymanfa y tail' Sir ddim yn y byd at hyn-nid oblegid rhif y cynulleidfaoedd, ond hynodrwydd a chyntefigrwydd yr holl goncern. Ac ni chawsom ein siomi. Mae had hen lychad original heb ddarfod yn Sir Faesyfed, ac y mae yno naturioldeb ffres a diaddurn. Wei, ddarllenwyr anwyl, chwi gewch hanes ein taith i Gastell Pain, ynghyd ag adroddiad cywir o'r hyn a welsom ac a glywsom yn ystod ein hymweliad a sheep-walk y Maesyfediaid. Cyfarfuasom a.'n cyfaill, y Parch D. P. Davies, yn Station Llanfair Muallt, a chodasom, ys dywed y Deheuwyr, diced i Station Erwood, (8 milltir o beUder, ac ar y Jllid ae oddiyno gwnaethom ei phociostiu hi i Gastell Pain—pellder o chwech milltir dda, a rhy dda dan rai amgylchiadau allesid eu lienwi. Gan fod genym gryn esgynfa o ddyffryn cul Gwy i'r uch ddyffryn lie mae y Castell yn gyfleuedig, barnwyd yn unfrydol, wedi ymgynhori a n dyii- ion oddiiiiewii, taw, ys dyvved y Sais, da oedd, er cadw angen yn mlxell oddiwi-thyju, ynmerthu trwy fara a chaws,, wedi ei lwybreiddiaw a sudd afalau, yr hyn y gwnaethom gydwybod o'i wneud yn nhafarn Cafn Twin bach, ar lan Gwy. Wedi lloni natur yn y modd sylweddol hyn, cychwynasom i'n taith. Yr oedd y diwrnod yn fendigoclig o hyfryd, a'r awyr yn llwythog gan beraroglau blodau drain gwynion a clioedydd eraill, a thrwy y berth dew, dalfrig, oedd rhyngom a'r cwr cul yn y gwaelod, cyrhaedda ein clustiau furmur undon yr afon, yn gymysg- edig a lleisiau y gwahanol adar a ganent yn mliob llwyn. Yr oedd ein ffordd yn arwam gyda gwaelod mynydd Llandeilo'r graban. Toyrnasai prydferthweh yn mhob man, a ninau a deimlem yn cldiolchgar am ein bod wedi ein cynysgaethu a chynifer o synwyrau i fwynhau natur. Ar ein haswy yr oedd y mynydcl, a hwnw wedi ei oreuro a blodau banadl, ac ar ein deliau yr oedd un o'r pertlii talaf, tewaf, a wel- som erioed. Yr oedd y dyrysi ynddynt yn fath o gedrwydd yn eu ffordd, a diau y trachwantent fod yn freninoedd ar goedydd y maes. Wedi dilyn y ffordc1 hon am o gwmpas milltir, dech- reuasom esgyn y niynydd ar ein haswy, a chaw- som olygfa ardderchog ar y mynyddau 0 gylch Talgarth, ac ar yr uwch fynyddau a redant o'r Fenni i'r Gelli, ynghyd a'r gwastadedd ffrwyth- lon, perllan-lawn, oddeutu Glasbury. Ar ol cerdded ar hyd ddrum y bryn am ychydig bell- der, disgynasom yn raddol er mwyn ymweled a Chraig-pAvlldu—man a fawr fynychir gan ddaiaregwyr, botanists, a lioffwyr wild, romantic scenery. Syr Roderick Murchison ydyw y gwr sydd wedi -anfarwoli y lie anliysbell hwn. Yma y cafodd y daiaregwr gorenwog hwn gadarnad i'r dyb oedd wedi ffurfio yn nghymydogaetli Ludlow ac Aymestury ynghylch sefyllfa yr iltu liaen-graig a ehvir y Silurian rhwng y creigiau Cambrian a'r tywod-graig goch. Mac natur yn coroni ymdrechion esjooniadol ei hastudwyr trwy ddatguddio iddynt yr egwyddorion ar ba un y gweithreda, a'r dirgelion sydd yn anneongladwy i'r nnwybodus. Yma yr oedd wedi noethi section o'r 111aen saerniaetli er mwyn cynys- gaethu y daiaregwr ymofyngar ag agoriad deonglawl y gyfundi-aeth Siluriaidd. A dyma brawf ychwanegol o wirionedd dywediad Car- lyle, sef y gwel pob dyn yn ol y gallu a ddyg i weled. Yr oedd cenedlaethau olynol o Radnor- iaid wedi gweled y creigiau sei-tliion hyn, ond heb weled y gwersi a ddysgent i ddaiaregwr a gallu gweled yn oi lygaid. Mae yn anhawdd rhoddi dryclifeddwl clir o'r lie i'r darllenydd, os nad ydyw wedi dygwydd ymweled a Phistyll Cain yn nghymydogaeth Llanelltyd, yn Sir Feirioiiydd. Y mae, fodd bynag, lawer o wa- lianiaeth rliwng y ddau Ile. Cwm cul sydd yn arwain at y Pistyll, tra mai agon neu hollt serth ei hochrau sydd yn arwain bron yr holl ffordd o'r man lie yr abera Bachwy yn Gwy hyd at Graig-pwIIdu. A phriodol iav.n yw yr enw. Mae yma bwll dwfn, du, a cliwedi cael ci wneud ga.11 y rhaiadr a ddisgyn iddo. Mae ochrau y graig mor serth a mur ty, ac yn rhyw 70 neu 80 0 droedfeddi o uchder. Mae ochrau yr holl agen am ddwy non dair milltir yn serth ia wn, ac yn dew goediog. Nid oes dim ond prin digon o le yn y gwaelod i'r afonig Bachwy i fwydynu ei ffordcl tua Gwy. Tipyn o dasg oedd cyrhaedd y gwaelod mewn croen a dillad cyfain. Yr oedd yn ofynol bod ar delcrau cyfeillgar a'r man good a dyfent ar y llechwedd, a'r un mor ofynol i beidio ymddiried gorniod iddynt, rhag iddynt gael eu diwreiddio, a thrwy hyny i ninau gael ein hyrddio bendramwngl i'r gwaelod. Ar ein gwyliadwriaeth effro yr oeddem, ac yn ein cwr- cwd y disgynasom, gan fwy na chusanu y ddaiar ,,YTI a'r rhan hono o wisg ein niorddwyd yn yr hwn yr arferwn gario ein heisteddfau. Gwnai ein harwoinydd, y Parchedig o Buallt, ei ffordd trwy yr anialwch hwn yn well na ni, canys cariai lai o grai, a medrai gorneidio o un man i'r llall gyda rhwyddineb a gyffroai ein heiddig- cdd. Mae ein cyfaill yn gryn dipyn o ddaiar- egwr, ac yn fotcmist da dros ben, a chan nad oes ganddo na gwraig, na chi, na chath, na chythraul (yr ydym yn sicr am yr olaf), gall ef wario ei serchiadau ar blanigion, llysiau, a blodau, a chwympo mewn cariad a Lady Fern, a gwneud ei warogaeth i'r Royal Fern. Mae yma rai blodau a llysieuau rare iawn, a gwyddai ein cyfaill eu hcnwau. Mao yma welyau o'r garlleg gwylltion, ynghyd ag amryw fathau anghyffredin o redyn. Wedi i'n cyfaill redyna, a llysieua, a daiaregu i foddlonrwydd ei galon, cafwyd allan ei bod hi yn rhyhwyr ymadael a'r lie er mor swynol ydoodd, a chwedi llwyddo i groesi Bachwy yn droed sych, dechreuasom esgyn yr oclir arall i'r agendor goediog; ond pan tua hanner y ffordd, wele yn ein cyfarfod fintai o ymwelwyr dan arweinyddiad, a barnu wrth ei big, un o olynwyr yr apostolion. Single line oedd hi, a'r pwnc mawr oedd osgoi collision. Aeth ein harweinydd a ninau ryw droedfeild allan o'r llwybr cul ar hyd yr hwn y disgynai y fintai, a chan lynu yn afaelgar yn nghangenau pren, a ganiataisom yn nghyflawnder ein polite- ness i'r boneddigesau o leiaf i gael cyflawn fedd- iant o hvybr prin troedfedd o led. Meinion a thai oedd y rhan fwyaf o'r gwrywaid a'r benyw- aid oddigerth yr olaf, a phan welsom hono yn dyfod, ail dynhaem ein gafael yn y colfenau, oblegid yr oedd golwg sobr a sylweddol ami, a plie buasai hon yn dygwydd colli ei throed, a myned yn erbyn y rhedynwr neu ninau, i lawr y rliuthrasem, yn golfenau a gwreiddiau, ac ni fuasai i ni orphwysfa hyd nes cyrhaedd gwely yr afon. A dyna lie buasai golwg adeiladol iawn arnom yn ceisio casglu ein belomjings dan amgylchiadau mor anfanteisiol. Ond yn rhag- luniaethol aeth y train heibio heb wneud i ni niwed, yr hyn [1'11 galluogodd i anadlu gyda rhwyddineb adnewyddedig. Wedi cyrhaedd coppa y graig, gorphwysasom i fwynhau yr olygfn o'n cwinpas. Safein ar blutfvnn o graig wedi ei charpeto a glaswellt a blodau, ac o'n cylch, ar bob llaw, goedydd tow, tal, ac yn chwareu eu breichiau yn yr awel, yn ol a gwrthol, fel pe buasent yn y mwynhad. Ond rha i<l oedd cyfodi a myned rhag ein blaen ar liyd Iwybrcnl arystlys ddwyreiniol yr agendor, a thrwy ganol cyll a draiii gwynion yn llaAvn blodau, ac yn swii rhuad y rhaiadr yn y gwael- od, si yr awelon ar y dail, a music yr adar yn y Uwyni. Dyna ni allan o'r coed o'r diAvedd, ond os caAvn ni fywyd, iechyd, hin ffafriol, a chyfie, ni a yniAvelAvn a'r fan yma etto pan ddaAV hi yn amser hel cnau. (Vic barhav yn y rhifyn nesaf J.

"nA.-n.-<J,¡-¡ LLOFRrDDIAETH: A CHEEELONDEEAIT OFNADWY AE EWEDE) EEONG PA bryd y daAV diwedd ar greulonderau dynion! Nid ydyw dirmyg y rhai gwar, caledi y carchar, nac erchylldra y crogbren yn tycio i ddofi barbareidd-dra creaduriaid ar lun dynion, ond o ran ysbryd a thueddiadau mor cldrwg a chythreuliaid. Dydd.Mawrth, yr wythnos ddiweddaf, gosodwyd Ansel Larkin, first mate, a Denis Forman Scovill, cadben, i sefyll eu prawf o flaen Mr. Raffles, un o'r ynadon cyflogedig yn Liverpool, o dan gyhuddiad o lofruddio Donald M'Donald, morwr, ar fwrdd y llong Brydeinig- "Lydia." Cyhuddwyd Francis Carroll hcfyc1 o Avneuthur ymosodiad brwii-t ar y trangcedig. DatgnddiAvyd yn y tystiolaethau rai o'r ymddyg- iadau inwyaf ysgeler a Avehvyd erioed ar feusydd troseddau'r byd! Hcndrick Ellis, brodor o Holland, a ddywedai— Yr oeddwn yn forwr ar fwrdd y "Lydia," wedi fy nghyflogi yn Nghaerdydd. II wyliasom o'r Ilia el- Hirer, Jamaica, tua'r 21ain o PaAvrth. Yn mhen o ddentn praii Avythnos wedy'n, yr wyf yn cofio i ffrae fod rhwng y trangcedig a minnau. Tarawodd ef fi, a tharewais innau ef ar ei on. Yr oedd ef yn ddyn iacb. a chryf. Rhwystrwyd ni i ymladd gan y mate, yr hwn a darawodd y trangcedig ar ei foch gyda'i ddAvrn. Tua hanner nos, dywedodd y trangcedig wrth y second mate ei fod yn sal, ac nad allai ddyfod ar y declc i weithio. Dywedodd y cadben fod yn rhaid iddo ddyfod ar y declc. Efe a ddaeth ar y deck, ond collwyd golwg arno yn mhen y deng munyd. Chwiliodd y second mate am dano, ond methodd a'i gael. Yna fe gymmerodd y first mate oleuni yn ei law, gan ddyweyd, Mi gaf fi'hyd iddo, os oes modd ei gael sut j-n y byd." Cafodd hyd iddo yn gorwedd o dan y c v, ch, ar ben y caban ar y deel-. Bloeddiodd y cadben, "Dygwch fab y — yn ei ol yma ar garlam Yna dechrenodd v mate guro y trangcedig a ffon o haiarn ar draws ei ben a'i I gorph hyd nes y syrthiodd i lawr. Gwaeddodd v trangcedig deirgwaitli, "0!" ac yna syrthiodd. Gwaeddai y mate, Sa' i fynu, a dos at dy wa.ith yna ciciodd ef yn dost lawer gwaith, a pharhaodd i'w gicio hyd nes y cododd ar ei draed. Wedi i'r trangcedig godi, methai a sefyll yn syth ar ei draed, ac ni fedrai siarad gair. Yn nesaf, gyrwyd ef at y llyw gan y second mate ac ar ol bod yrno am yn agos i ddwy awr, aeth dyn arall at y cadben i ddyweyd nad oedd efe yn abl i droi y llyw. Yr oedd hi yn noson dywyll. Bu y trangcedig ar y deck am bedair awr, yn gorphen ei wyliadAvriaeth, ar ol cael ei guro. Gwelais ef yn y boreu, ac yr oedd ei wyneb wedi chwyddo yn arw iawn. Ni Avelais waed ar ei wyneb, ond yr oedd yn poeri gAvaed, ac yr oedd ei wefl isaf yn crogi ar ei en. Ni chadAvodd ei Avyliadwriaeth yn rheolaidd ar ol hyn, ond yr oedd ar y deck yn achlysurol. Bu raid iddo, fodd bynag, fyned i lawr i r llong i weithio. Gwelais ef tua. chwarter awr cyn iddo farw. Anadlai yn galed, a rhedai gwaed allan o'i enau. Yr oedd ei ben wedi chwyddo yn ddirfawr —yn ddu ac yn las. Braidd y gellid adnabod ei wyneb. Bu farw ar nos SadAvrri, yr 2fed o Fai, a cliladdwyd ef ganol dydd y diwrnod canlynol. Nathan Stephens (dyn du), un arall o'r criw, a gadamhaodd dystiolaeth y tyst blaenorol, ac ychwa- negai-Yr oedd un llygad i'r trangcedig wedi can, oddi wrth effeithiau y ffon haiarn a'r ciciau gan y mate. Yr oedd golwg druenus iawn arno. Yn wir, yr oeddwn i yn myn'd yn sal wrth edrych ar y truan. (Jofynodd i mi am ddyferyn o ddwfr. Prin y gallai agor ei enau, ac yr oedd yn rhaid i mi ddodi fy nghlust yn ymyl ei enau cyn y gallwn ddeall beth a ddywedai. Yr oedd efe yn bur wan, fel y gorfu i mi ddal y piser wrth ei enau tra yr yfai lymed o ddwfr. Yn ystod y nos, rhwng 12 a 4 o'r gloch, gwelais ef yn myned at y cadben, i siarad ond nis gwn beth a ddywedodd. Clywais, beth bynag, y cadben yn dyweyd nad oedd ganddo ddim °pity drosto. Robert Williams (dyn du eto, ac un o'r criw) oedd y tyst nesaf. Cadarnhaodd y tystiolaethau blaen- aenorol; ac wrth gael ei groesholi, sicrhai mai haiarn oedd y ffon a ddefnyddiodd y mate i guro y trangcedig. Cyfreithiwr—Yr ydych, mae'n debyg, yn gynnefin a hi ? Y tyst—0 ydwyf. (Chwerthin). Yr ydym yn ami wedi profi y gwahaniaeth rhwng haiam a phren. Cyfreithiwr-Nid oes genych deimlad da iawn at y cadben, ai oes ? Y tyst (gan edrych yn ddirmygus)—Na, nid oes genyf achos. (Chwerthin). Edward Arthur Pugh a dystiai Yniunais a'r Lydia yn y mack Jiiver. Hwyliai o dan fanerau Prydeinig. Rhifedi y criw oedd 17. Pan yrwyd M'Donald at y llyw, dywedais wrth y cadben nad oedd efe yn ift i lywio, gan ei fod yn ddall, ac yn methu sefyll. Gwnaeth y trangcedig ryw sylw ac attebodd y cadben ef—' Gwnaed yn eitha a 'thi,' yr hen Pan welwyd nad allai sefyll wrth y llyw, gosodwyd ef ar y leeward i'r llyw—yr ochr yn gwynebu grym y gwynt—tra yr oedd dyn arall yn llywio. Gofynodd y cadben i mi fyned at y trangc- edig, i edrych beth oedd y mater arno. Gwneuthum ei gais; ac wedi cael y trangcedig i'r forecastle, cynghorais iddo gael rhywbeth oer ar ei wyneb, i ostwng y chwydd. Tybiais hefyd ei fod wedi tori asgwm ei en. Gwelais ef ar Ddydd Gwener, a dy- wedai y pryd hwnw ei fod dipyn gwell. Gwelais ef yn ddiweddarach yr nn dydd, ac yr oedd erbyn hyny yn gruddfan yn drwm, a d3-wedai-I Nid wyf yn meddwl y gallaf byth dd'od dros hyn y maellt wedi fy lladd.' Nid oeddwn yn gwybod ei fod wedi cael ei drin mor llym; a dywedodd Avrthyf fod y mate wedi ei gicio o dan ei glust, ac yn ei safn a sawdl ei esgid, a'i guro ar ei frest a ffon o haiarn (neu yr hyn a ehvid yn belaying pin). Gofynai i mi, pe digwyddai rhywbeth iddo, a Wllawn i beri i ymholiaci gael ei wneud yn ei gylch, Nid oedd yr oiion lleiaf o ddyn- oliaeth yn ganfyddadwy arno, gan mor fawr yr oedd y doluriau wedi ei anurddo! Gwelais ef drachefn a.r Ddydd Sadwrn, pryd yr oedd mewn cyilwr o an- nheimladrwydd. Dywedais wrth y chief mate nad oeddwn yn meddwl y gallai fyw yn'hir. Ei attebiad oodcl-I 0 na, ni fydd farw eto y mae ef yn wertli dwsin o ddynion marw.' Dywedais wrth y cadben fy ofnau am dano, ac attebodd yntau nad oedd yn credu y buasai M'Donald yn marw, a deisyfodd i mi wneud rhywbeth tuag at ei adferiad. Yna rhocldais blister ar ei frest; ond ni wnaeth hwnw ddim daioni. Ar ol iddo farw, edrychais ar ei frost. Yr oedd wedi ymestyn allan yn rhyfeddol; ac ynwir, ymddangosaI fel 'mynor caboledig- Yr oedd y trangcedig" yj1 forwr da, ac yn ddyn ieuang-c hardd. Arwyddnodais ei farwolaeth yn y log-book. GAvrthodais wneud hyny ar y cyntaf, ond gorfu i mi gydsynio mewn ofn. am fy mywyd. Tystiai Dr. Bradley nad oedd ganddo rai amniheu- aeth ar ei feddwl mai y driniaetli greulon a gawsai M'Donald oedd yr aclios o'i faiwolaeth. Dydd Mercher, cyhuddwjrd y carcharorion o wneuthnr dau assault. Y cyntaf oedd yn erbyn Robert Williams, y dyn du a enwir uchod. Tyngai yr achwynydd fel y eanlyn :-BUlll yn sal ar y mor am wythnos ar ol i ni lnvylio o Jamaica. Gorchymyiiodd y chief mate i mi yael cymmysgiad o wer a molasses. Mr. Raffles-T ch gwellhau ? Y tyst—Ie, syr. Gorfodwyd fi i'w symmeryd, omte cawswn 'ben rhaff.' Yr un dydd. gwnaeth Larkin fi fyned trwy bob math o g-ampiau; ac un tro, rhoddodd fi i sefyll ar fy mlien. b Tra yr oeddAvn yn sal, ceisiodd Larkin hwyl-nodwydd, a chladdodd hi yn fy mhen ol; ac wrth wneud hyny, mynai i mi ganu a dawnsio. Yr oeddwn yn gwaeda oddi wrth effaith y nodwydd. Pigodd fi drAvy'r dydd a hi, ac ni adawai fi fyned o'r deck. Edrycliai y cadben ar hyn heb ddyAveyd dim. Y dydd canlynol, c'lynnvyd fi ag im arall o'r enw Martin wrth ein gilydd a rhaff modfedd o drwcli, gerfydd ein lleoedd preifat a'u gyddfau. Edi-yclnvyd arnom gan y cadben a'r ddau fate gyda boddhad mam. Yr oedd gan bob un o honynt nodwydd, ac yr oeddynt yn ein hysbardu,no gyda'r nodwyddau i ddawnsio. GAvnaethant i ni ddawnsio Scotch red (chwerthin), a chanu Caroline jSte/jeer, Hard Times, a cherddi ereill. Yr oeddArn mewn poenau mawr ar y pryd. Buom ill dan yn fa-st am aAvr. Rhwymwyd ni fel hyn ddwywaith neu da-ir yn ystod y fordaith. Yr wyf yn teimlo yn ddolurus oddi wrth hyny hyd yr awr hon. Yr oedd 1 ugh a i- dynion ereill yn gweled y cwbl; ond ni ieidcaasaiit yngan g-air wrth y cadben. Tair wyth- nos cyn cyrhaedd QueenstoAvn, rhwymwyd fi i fyny, Awth fy nhraed, a'm pen i lawr, ar orchymyn Larkin. TynAvyd fi i fyny ac i lawr. Gosodwyd fi o'r diwedd i hongian, a'm pen oddeutu dwy droedfedd oddi wrth y deck, a'm bysedd prin yn eyffwrdd a'r llawr. Bum yn y cyflwr yna am dros aAvr. Dywedai y cadben wrthyf, wrth fyned heibio, mai arnaf i yr oedd y bai. Mr. Raffies-Ae yr ydych yn tyngu, ar eich llw, eich bod wedi cael eich cadw felly ? Y tyst-I8, syr, yn y sefyllfa yna, Mr. Raffles—Am aAvr ? Y tyst-Ië, syr. Ar ol i ni fod tua thair A\rythnos ar y mor, ga-lwodd y first mate fi i'r tu ol i'r llong, a gwnaeth fi ddynoethi fy hun, ac anafodd fi a pen- knife a'i holl allu, Tynodd Avaed allan o honof. Arferai wneud hyn yn anil. Gwnai yr un peth i Martin. Un tro, gahvyd fi gan y second mate i'r caban, o flaen y cadben. Gofynodd i mi a oeddwn yn cymmeryd snisin. Dywedais nad oeddwn. (Chwerthin). Yna cydiodd mewn potelaid o harts- horn, ac l'i tywalltodd i fy ffroenau a'm genan; ac. yr wyf yn dyoddef oddi wrth y driniaeth hono hyd y dydd hwn. Gwelais yr un peth yn cael ei wneud i Fuller, gan y second mate. Cyrhaeddasom Queens- town ar y 14eg cyfisol. Gofynais genad i fyned i'r lan ac yn y fan gorchymynodd y cadben fi i gael fy rhwymo draed a dwylaw, ac i ddeihyn tri fflangell. Galwycl ar Paudlo IJouni, yr hwn a lys- enwyd genym yn Garibaldi,' i wneud y ,Orcli-v,-yl yma. Cyfreithiwr-A oedd ef yn taro yn gnled ? Y tyst-Taro 'n galed, syr 11/1 Yr oedd- wn yn methu dal yr ergydion. (Chwerthin). MeAvn attebiad i Mr. Raffles, dywedai—Yr ydwyf wedi byw yn Jamaica ar hyd fy oes. Gallaf ddar- llen ac ysgrifenu. Euthum i'r ysgol i rwystro pobl i gymmeryd mantais arnnf, (Chwerthin). Galwyd ar dri djai du arall yn dystion. Yr oedd- Pit hwythau wedi derbyn triniaeth gyffelyb. Dyna. meddent, oedd sport y cadben a'r ddau fate. Ffian- g'ellwyd un yn arswydus yn yr harbwr yn Jamaica, a thafl-wyd ef i waelod isaf yilong, rhag i neb glywed ei ruddfanau! Yr oedd un arall un tro yn sgrwbio rhan o'r llong', a daeth y second mate heibi, gan ei daro yn ei ben a haiarn, nes yr oedd ei waed yn rhedeg yn lli. Yna, aeth y cadben ato, a dyAvedodd Dangosaf i ti sut i s- 'wbio;' a chan gymmerycl y cadach o'i law, efe a ddodedd ddyrnaid o dywod bras arno, ac a rwbiodd ei wyneb ag ef yn gignoeth Parhawyd y prawf Ddydd Sadwrn; a'r peth hynotaf dan sylw oedd haeriadau dros y carcharorion fod y dynion duon yn fvyttawyr dychrynllyd, ac yn cldiog ar ol hyny, ac na wnaed dim iddynt ond mewn ffordd o sport. Ail hohvyd Fuller, a gofynwyd iddo a wyddai efe beth oedd llw r Edrychai yn syn, ac ni roddodd attebiad. Cyfreithiwr, a ofynai drachefn, Beth sydd i feddwl wrth IAV F FLiller-AVel os na ddywedwch y gwir, yr ydych chi yn sicr o chwyddo. (Chwerthin mawr). Wel, os na ddywedwch y gwir, chi fyddAvch farw, Ilell rywbeth arall. Mr. Raffies-I ba le yr eiveh os dywedwch y gwir? Fuller- W el, os dywedwch y gwir, ewch i'r nefoedd, wrth gwrs. Mr. Raffles-Ae os na ddywedwch y g-wir- Ful- ler—Ewch i uffern. Cyfreithiwr—A fuoch chwi mewn ysg-ol F Fuller -Do. CyfreithiWT-Pwy a'ch dysgodd ? Fuller-Y Par- son Radcliffe. (Chwerthin). Galwyd ar Wellington Stephens, y steward, a thystiai lnnlw y byddai y cadben yn arfer taflu y dynion duon i gasgen fawr o ddwfr, lie y eedwid turtle. Yr oedd y dynion mewn strn/iaie a'r turtle "bob nos." Gorphenwyd yr ymholiad Ddydd Mawrth, pryd y trosglwyddAvyd y carcharorion i sefyll eu prawf yn yr assizes nosaf.

TAN DYCHRYNLLYD YN LIVERPOOL. Oddeutu dau o'r gloch boreu Llun diweddaf, fel yr oedd yr arolygwr Skuse yn myned trwy ei wylfa yn nghymydogaeth yr Exchange, tybiai ei fod yn arogli rhywbeth yn llosgi. Cafodd gymhorth dau heddgeidwad arall, ac wrth wneuthur ymchwil- iad cawsant fod mwg yn tori allan o wahanol fanaa mewn rhes fawr o ystordai, yn Rumford-court, Rumford Street. Daeth y Superintendent Hewitt, a'r tanwyr yn nghyda Mr. Barrett, yn fuan i'r lie. Ymddengys i'r tan gychAAryn Yllngwaelod yr ystor- dai cotwni yn Rumford-court, ac yr oedd y fath doraeth o fwg- yn dyfod allan o ystordy Jevon, fel yr oedd tanwyr bron mygu wrth geisio dwyn yT offer i dditfodd y tan. Oddeutu haner awr wedi dau o'r gloch, tra yr oedd y Superintendent Hewitt a dau arall yn ceisio gwthio i mewn trwy un o'r drysau iselaf yn yr ystordy, byrstiodd y drws allan yn ddi- symwth gyda thrwst mawr, gan luchio Mr. Hewitt a'r ddau swyddog- o'r lie yr oeddynt yn sefyll amryw latheni i'r court, a'u taflu i lawr yn llym ar y pal- mant. Dywedai Mr. Hewitt er ei fod wedi ei ben- synu a'i vsgwyd yn bur drwm nad oedd wedi cael nemawr o niwed, ond cafodd y ddau swyddog oedd gydag ef, eubriwio morfaAvrfel y cawsant eu cymer- yd i'r Northern Hospital. Torwyd 'agos bob ysgwar o wydr yn y cwrt. Yr oedd yno gyflawnder o ddAvfr, a gwnaetii y tanwyr bob ymdrech nid yn unig i ddarostwng yr elfen ddifaol, ond i arbed hefyd yr ystordai a'r SAvyddfaau gwerthfawr oddiamgylch. Yr oedd hyn yn waith anhaAvdd iaAAii, a hynod ber- yglus, Modd bjuag yn fuan ar ol tri o'r gioch cred y peirianau i law11 weithio. Llwyr losg-wyd nen ac ystafellodd mewnol yr ystordy, ond arbedwyd yr adeiladau cylchynol. Rhentid llawr cyntaf yr ystor- dy gan Meistri Fraser, Frenholm a'r Cyf., ac yr oedd yn llawn iawn 0 gotwm, a Meistri G. Beiiinett a'i Foibion oetid tenantiaid y Seleri, cadwent jmddjT.it bob math 0 A, .uoedd a gwirodydd. Yr oedd amryw o'r 1 ai Avtui eu hystorio a chotwm nan I ? A Nis gdlicdo Avnevd cyfrifiad iav, 1 ) w i y 11 I.

Q:I¡t;; "i; 4"0 '< \i ~>T>V\ —Cym;o a i Sais ffiaidd ar fwrcld > T 1 LivernooI, i ba le yr oe^ld hi yn myned. Ateb d— f Jerusalem, neu i c 'Felly'n wir,' ebe 1 Cyjju'o • y mac: hi yn myn'd i 'e ];ar diyddorol.' Dj-gwyddodd i'r ddau gydymdoicuio tua Chymru, ac wedi cyrhacdJ "'o.tyn, gofynai y 'Pa le ydyw liwii." Jerusah-ra,' atebodd y Cyniro.