Y Tyst Cymreig

CYMDEITHAS RHYDDHAD CREFYDD. CYFARFOD MAWR YN XOllA EROYBi. Sefydlwyd y Gymdeithas ragorol uchod, fel y mae yn hysbys, oddeutu pedair blynedd.ar hugain yn ol. r yr amser hwnw y mae wedi derbyn llawer o wrth- Wynebiaaaii, a llawer stormydd croesion wedi curo arni, ond hyd yn hyn mae wedi dal ei thir yn wyneb yr on, a chan mai cyfiawnder a gwirionedd yw ei syLtaem y mae yn ddiameu y deil hyd nes y byddo cydracldoldeb crefycidol wedi gordoi ein teyrnas, pob gormes mewn cysylltiad a chrefydd wedi ei symud ymaith, a phob eglwys ym gorfod eynnal ei hunan yn annibynol ar y wladwriaeth. Pa bryd y daw yr amser hyfryd yna i ben nis gwyddom, ond mae'n i-icr o ddod. Amcan Cymdeithas Rhyddhad Crefydd ydyw hyrwyddo hyn, a gwi leyd ei goreu er amddiffyn yr egwyddorion ar ba rai mae wedi ei seilio. Sefyd- wyd hi ar y cyntaf yn Lloegr, ond yn awr mae yn euu ei therfynau, ac mae y Cymry yn cael y cyf- leustra a'r fraint o roddi eu hysg'wyddau dan yr arch, \^r^'Wre^^0 ^'r C-yindeitbas o blaid gwirionedd a Ghyriawnder. I'r dyben hwn penderfynwyd yn ddi- a,i *on dirprwywyr trwy y Dywysogaeth, er ihoodi mantais i'r trigolion wybod amcan y Gym- deithas, &c. Ymwelir a Gogiedd Cymru gan y arehn D. Milton Davies, gweinidog yr Annibynwyr Yii Llanfylliii, a Joseph Jones, gweinidog y Method- istiaid yn Borthaethwy, Sir Foil. Erbyn hyn maent wedi teithio trwy ranau helaetli o'r wlad, a nos Ial uiweddai, y 4ydd cyfisol, ymwelsant a Chaergybi. wnaethom grybwy Iliad yn y rhifyn diweddaf am. £ yn, ond yn awr yr ydym yn alluog i roddi rhyw iraslnn o weithrediadau V*cyfarfod, yr hwn a gyn- hahwyd yn nghapel y Methodistiaid, (Hyfrydle). Gan nad oedd yn gyiieus cymeryd notes ar y pryd IUS gallwll ond rhoddi erynodeb o hanes y cyfarfod. Cymerwyd y gadair gan J, Lewis, Ysw., Frondeg. Yll ei nodiadau arweiniol sylwodd ar y Gymdeithas -ei t ^anwa<i yn awr mewn cyferbyniad a'i dylan- wad 24 mlynedd yn ol.—Fod yr Eglwyswyr yn newid eu barnau ar y mater, sef Dadgysylltiad yr Eglwys y Llywodraeth. Hefyd darllenodd lythyr 0 sv"th y Parch E. Pugh, gweinidog y Wesleyaid yn y dre.f, yn cwyno oherwydd ei fod yn analluog i fod yn bresenol, ac yn gwir gydymdeimlo a'r amcan mewn golwg. T Cynyghvyd y penderfyniad cyntaf gan y Parch J olm Williams, mewn araeth danllyd a tharawiadol. Y Pendertymad oedd fel hyn—< Fod y cyfarfod hwn yn mawr gymeradwyo amcanion ac egwyddorion Cy^ueichas Rhyddhad Crefydd, a tlmag at hyrwyddo eiUwyddiant pellach yn dymuno rhoddi iddi bob ceinogaeth. Eiliwyd hyn gan Mr John Jones, a phasiwyd ef yn unfrydol. to Dygwyc1 yr ail gynygiad i sylw gan Mr Edward gyda sylwadau hynod o'r pwrpasol—'Fod y cytartod hwn yn credu oddiar brofion egwyddorol a ^nesyddol na ddylai crefydd ddwyn unrhyw gysyllt- p yniongyrchol a'r wladwriaeth.' Galwyd ar y arcn I). Milton Dayies i eilio y penderfyniad, yr hyn a wiiaetli mewn araeth alluog a. hyawdl, gan ctderbyn cymeradwyaeth anghyifredin amryw weitli- ian yn ystod ei thraddodiad, ac yn enwedig ar ei tlierxyn. Cymerodd Mr Davies olwg hanesyddol ar y pwngc, a dangosodd fod pob ffiirf o grefydd a fu erioed mewn cysylltiad a'r wladwriaeth wedi llwyr tethu. "Wrth derfynu rhoddodd gomplinient iawni' Mr Gladstone, ac amiogodd bawb i ymddiried yn y gwr hwn fel eaplain. Cynygiodd y Parch Evan Thomas, (M.C.,) y pen- derfyniad a, ganlyn:—' Fod y cyfarfod hwn yn llawen- hau am y J'hagolygon y bvdd i'l- Gymdeithas hon gyrhaedd ei hamcanion—a hyny o herwydd llwydd- anarferol mesur Mr G-ladstone gyda golwg ar jr. Eg-lwys Wj^ddelig- DyAvedodd foci rhaid ym- admed mewn mi gwell ac uwch na Mr Gladstone. 61 yn parchn Gladstone jn fawr, ond annogai y gynnnlleidfa i ymbil a Duw. Efallai y denai y pethau y soniv/ycl am danynt i ben rhyw dro, ond i bleiclwyr yr achos fod yn bwyllog ac arafaidd. oc odd y Parch J oseph J ones i eilio y penderfyniad. -j-Jywedodd yr ymdi-ochai jar y He cyntaf, gryfhau « J J raf' Thomas. Gwnaeth hefyd nodiad- wfJ !1' 8! ar y^d °eraidd yr TmneiUduwyr iW yEi liirion, ac na hoffent ddyfod dvw^'l^.lr 0S1°n fel hyn' a tllra ar y pen hwn nier\'rl ^7ae yr 0es ^0n y11 rily oleuedig i gy- y- i ^y^ hwnbug fel hvn yn lie duwioldeb.' li oedd araeth Mr J. yn Uawn o'r Welsh fire. Tm- r, 11u:.u 3n fwyaf neilldnol a'r arguments hyny a v ? \11 ^laen gan y blaid wrthwynebol yn erbyn •f, auoT«yl«iad, ac atebai hwynt yn ol eu haeddiant. A1?"7 i-y Peilderfyn^<i yn unfrydol. r11 7 cyflwynwyd diolchgarwch i'r Cadeir- 1 f)lrPrw.ywyr- Yn» gwasgarodd y dorf wedi cu iiollol foddhau, a chyda clymuniad am gael cyfar- iod o'r fath yn fuan eto. o Yr ydym yn deall gyda llawenydd fod yr areithiau a draddodir gan y Dirprwywyr i ymddangos etc yn y gwahanol gyhoeddiadau Cymreig. Yr oedd yn dda. genym weled pbbl Caergybi mor fywiog gyda'r achos, a chredwn y deuant allan eto yn y dyfodol yn fwy nag erioed gyda materion o'r fath. Daeth nifer fawr o danysgrifwyr tuag at y Gym- deithas yn miaen ar ddiwedd y cyfarfod.—Qohebydd.

LLANBEDROG, GER PWLLHELI. Cynhaliodd yr Annibynwyr yn y lie uchod eu cyf- a, °d blyiiycldol ddyddiau Llun a Mawrth, y 25ain a r 26ain oynfisol. Cymmerodd y gweinidogion can- 9 lynol ran yn y eyfarfod:-Pai,elin. N. Stephens, Liverpool; W. Nicholson, LlanystumdAvy W. Ro- hortk, Ffestiniog; ac R. Rowlands, Ceidio. Dechreuwyd y gwahanol oedfaeon gan y Parchn. J. Morris, Madryn Lodge; Rowlands, Ceidio; M- cnolviii, Llanystumdwy; a Parry,' Abersoch. Cafwyd caredigrwydd anarferol gan y gwahanol enwadau yn y lie, a rhoddodd y brodyr y Methodist- *a teiitiiyg- eu haddoldy prydferth i ni yn llawen a iriol. Mae yti llawenydd genym allu hysfbysu fod glwl-" yn Llanbedrog wedi ei rhyddhau o'i blin gaetllÎwed-pob dimai o'r ddyled wedi ei thalu. Llawer o ddiolch i bobl dda sir Aberteifi' am eu aredigrwydd a'u sirioldeb i mi pan yn eu plith yn asglu at y ddyied. Boed bendith ar bawb o honynt heb wneMd eithriad o iieb.- Y Gweinidog.

BRYN, LLANELLI. !?«}? Eisteddfod yn y lie hwn, ar y laf o se^ Llun y Sulgwyn, pryd y gwobrwywyd J WddngTO fel y canlyn Tlletha-,A,cl 'Ca(lw Neithiorau ar y Sabbath,'— BarddoniSi P P l1llllPS' Castellnewydd Ernlyn. Af]Btni, T5, Pryddest Ciwymp Jerico,'—■ Mr onfryii' 4 i^'r> nf31 Gymdeithas,Bryth- a ToVi Mav- i' ^am Rinweddol,'—Mab iddi, 7mv ;T Mr J- Bowen,Mr D. Jen! byll' j}.' t m ■. i Luglynion i'r Aradr a'r Tyll- iea'vi tell-)pnV;dod-, Cerddoriaeth-Datganu The, X'hanU Cartel I'hwiig C6r y ^xya a C-hor Capel Als. P'i0 rn,,f,> -o-Q-p > oi\r- t l<oethvmaUe'' Ait 205' L Gwrllt,—C6r y yr OPA p Jia j) ^J11 yn 1 blant,—Cor Blodau Oeuawd Fwp I I 8T?arti ° Capel Als. <3«d5 V fectgyn,—Richard Jenkins a'i gyf. o yr afo^WM- ^,ruawcl 1 Ferdl('d-S Y ddeilen ar l^ewvr?; ~M. Jones a Martha Bowen, Capel Unawd i Fechgyn,—Daniel alolm, '■ ^ewydd. Unawd i Ferched Y Fwv- CerdA,iSS Jones' Capel Newydd. Darllen '>nacth ar y pryd, gan 4,—Parti, o Capel Als, Cyfansoddiad o Don Gynnulleidfaol, mesur 6ecl,- Alaw Ddu. Araeth ddifyfyr,—G. Elias, Llangenech. Darllen difyfyr,—D. Jeffreys, Bryn. Llawysgrif oreu, rhanu rhwng Mr T. Griffith, Glanymor, a Mr R. Adams, Talybont. Cyfieithiad o 'Man,' gan Young, rhanu rhwng Mr J. Williams, Coleg Caer- fyrddin, a Homo. Adroddiad Cartref y Saint,' i blant, dim cystadlu o herwydd anmhrydlondeb. Darn o 4 Elusengarwch D. Wyn, i rai mewn oed,— Mr jr. Griffiths.. Englyn Gorhfr,' rhanu rhwng Mr W. Ijlewelyn, ac Odydd. Fancy Work,'—Miss Thomas, merch y Parch. J. Thomas, Bryn. Cawsom Eisteddfod lewyrchus dros ben, lawn cystal a'r disgwyliadau uchaf. 0 ran maint y gyn- nulleidfa, yn nghyda phethau arianol, yr oedd yn berffaith lwyddiant. Yr oedd y Llywydd—Mr Williams—yn ei hwyliau goreu, a chredwn nad oes well arweinydd cyfarfod- ydd o'r fath nag ef yn mysg' ein cenedl. Medr gadw cynnulleidfa faT drwy ei ymadroddion ffraethbert a'i yspryd bywiog yn ddifyrus yn barhaus. Mae yn deilwng- i fod yn Llywydd yr Eisteddfod Genedl- aethol. Bydd yr elw oddhvrth yr Eisteddfod yn myned i leihau dyled y Capel, yr hyn swm fydd g'ryn clipyn uwchlaw 20p. Gwnaeth y Beirniaid eu gwaith yn anrhydeddus, sef J. Thomas, Ysw., (leuan Morg-anwg-), ar y Traethodau, y Fardcloniaeth, &c., a Mr W. A. Wil- liams, (Gwilym G-went, Pencerdd), y Gerddoriaeth. Ond am foddio pawb nis gallasent wneud hyny; byddai yn angenrheidiol gwobrwyo a chanmol pob ymgeisydd cyn gwneud hyny, cofier. O.Y.-Eniiillodd iin dan. y ffugenw Joab' ar y Traethawd ar Absalom, ac un Homo yn gydfudd- ugol ar y cyfieithiad o Man,' a 4 Tomi' yn gyd- fuddugol ar y Pennillion i'r Fam Rinweddol. 13oed iddynt anfon eu henwau priodol a chant eu gwobr- wyon.—I). rr, r8(J.

PORTHMADOG. Y Gylchwyl Gerddorol yw pwnc y dydd yn awr. Y mae y babell goed ar iin cael ei gorphen. Pe buasai Cymanfa y Sir yn cligwydd bod yma eleni, nid idea wael fuasai llogi y babell hon at ein g-was- anaeth. Yr ydym yn deall na fydd y gost o'i cliodi dros 10Op. Cymmered pwyllgor yr Eisteddfod esiampl, i beidio gwastraifu arian ar eu pavilion. Gofaled y TYST am adroddiad da, yna cant le i obeithio am advertisement y flwyddyn nesaf. Y mae y Welsh Coast Railway yn rhoddi excursion trains bob bore Llun, i Aberystwyth a'r stations oddi yma hyd yno. Nid yw y third elass ond 3s. 6ch. oddiyma i'r Brighton of Wales, ac yn ol. Y mae yr awydd am drip wedi cymmeryd meddiant o honom fel pla. Y mae Mr Lleyn a Miss Eifionydd yn dechreu teimlo yr iasau newyddion er mawr foddhad i'r shareholders. Cyhoeddwyd y byddai y Wave of Life :J11 myned i Enlli ddydd Ian diweddaf, ond drwy fod y gwynt yn edrych yn wgus ar ein bwr- iadau, neu fod y train yn yingeisydd mwy llwydd- ianus, ni chychwynodd y llestr i'w thaitli. Dywod- wch a fynoch, trip ardderchog yw mordaith i Enlli. Y fath drcat a fyddai cael cwmrii detholedig o gyf- eillion—beirdd, traethodwyr, a chantorion—i. dreulio diwrnod yn yr hen ynys glodfawr, He y gorwedda cynnifer o enwogion. Pwy gawn. yn Farcusi drefnu y fath ymdaith P P'le mae Gohebydd? Nid peth bychan i ni y bobl fawr, fyddai cael treulio diwrnod yn mysg- Cymry glan, na chlywsant efallai, air o son am danom! Gellid byrhau y fordaith drwy -le -IOC gychwyn o Bwllheli rhoddai hyny fwy o amser i'w dreulio, ar dir elasurol Enlli.

GRYHHOBEB SEIfEBIJOL. I Ail ymaflodd Ty y Cyffredin yn ei ddyledswyddau nos Iau diweddaf. Cymmerodd Mr Lyttlcton y llwon a'i sedd fel aelod Rhyddfrydig dros East Worcestershire, yn lie Mr Calthorpe, yr hwn sydd wedi ei ddyrchafu i'r Ty uclmf. Y It ETHOLIAD CTEFKEDIXOL. Rhoddai Mr Gathorne Hardy rybudd y byddaj iddo ddydd Iau nesaf ddwyn bil i mewn i ddiwygio cyfraith pleidrestriad mor bell ag y mae a fyno a 1868, ac i ddibenion eraill. MR GLADSTONE A'R EGLWYS WYDDELIG. Gofynodd Syr T. Bateson i'r Prifweinidog os yd- oedd wedi cael galw ei sylw at lythyr oedd wedi cael ei ysgrifenu fel yr ymddengys gan Mr Gladstone yn nglyn ag etholiad East Worcestershire, yn yr hwn y dywedid fod y Llywodraeth yn ystod yr eisteddiad presenol wedi cyuhyg- gwaddoli yr Eglwys Babyddol yn yr Iwerddon, a chreu hefyd Brifysgol Babyddol, a thalu ei threuliau o drethoedd y wlad, a hoffai wybocl pa mor bell yr oedd hyny yn wir ? Dywedai Mr Disraeli fod arno ofn fod yr aelod anrhydeddus wedi syrthio i drap wedi ei osod yn ddeniadol. Credai ef mai ffug neu ddifyrgast oedd y llythyr hwnw, ac. nad oedd ond gwawdlun o ar- ddull yr aelod anrhydeddus wedi ei wneud er mWYll cario yr etholiad, ac nadoedd efwedi rhoi ystyriaeth bellach iddo. (Chwerthin.) Atebai Mr Gladstone nad oedd yn myned i am- ddiffyn arddull y llythyr yn ngwyneb beirniadaeth yr aelod anrhydeddus. Addefai mai efe oedd awdwr y llythyr, a g'allai sefyll at yr hyn a gynhwysai oddi wrth ddatganiad y llywodraeth mewn perthynas i ardrefniadau eglwysig yn yr lAverddon. Nid oedd ei lythyr, modd bynag, wedi cael ei ddifynu yn g-ywir." Amddiffynai Mr Disraeli ymddygiad y Llywodr- aeth, a dywedai fod eu hamcanion yn ddigon clir- na wnaent ar yr un cyfrif waddoli yr offeiriaid Pabyddo1. Galwai Mr Cardwell sylw yr aelod anrhydeddus at y datg-aniad a wnaethai fod y Llywodraeth yn bwriadu rhoddi breintlen i Brifysgol Babyddol, ac fod y draul o hyny i gael ei ddwyn gan y Senedd. Ceisiai Iarll Mayo wadu hyn, ac fod ystyr wedi ei roddi i'w eiriau nad oedd ef wedi fwriadu. Yn Nhy y Cyffiediii, nos Wener, gofynwyd i'r Llywodraeth gan Mr Stopford mewn perthynas i FIL Y TERFYNAU, os bwriedid mabwysiadu anogaeth y pwyllgor neill- duol i beidio helaethu terfynau loo iwrdeisdrefi yn groes i adroddiad. dirprwywyr y terfynau ? Dywedai Mr Disraeli ei fod yn gobeithio y byddai i'r Ty ymffurfio yn bwyllgor ar Fil y Terfynau ddydd Lliin nesaf, pan y cai aelodau y pwyllgor neiilduol gyfleustra i roddi en rhesymau dros fab- wysiadu yr anogaethau a gynhygient i'r ty i'w derbyn. Gwrandawai ef ar y rhesymau hyny gyda dyddordeb mawr. (Chwerthin,) BIL Yu EGLWYS WYDDELIG. Ar ymffurfiad y Ty yn bwyllgor ar y bil hwn, Cynhygiodd Mr Ayrton fod i gyfarvvyddyd gael ei roddi i'r pwyllgor fod ganddo awdurdod i ddarparu yn y bil ar i ddaliad pob swydd yn nglyn a Choleg Maynooth, fod yn ddarostyngedig- i'r un telerau ag y bydd daliad swyddogaethau yn yr Eglwys Sefydl- edig yn ddarostynedig iddynt ar ol pasio y gyfraith hon, ac na bydd dim arian i'w talu yn ol Act 8 a 9 Vic., c. 2-5, i ymddiriedolwyr Coleg Maynooth hlag" at unrliyw hen efrydydd, neu efrydydd a dderbynid )1011 ar ol pasio y gyfraith hon. Danghosai Mr Greville Nugent y byddai mabwys- iadu y cynhygiad hwn yn foddion i roi atalfa hollol ar Goleg Maynooth. Cynhygiai ef fel gwelfeant fod i bob un a bennodid i unrhyw swydd yn Ngholeg Maynooth ar ol pasio y gyfraith hon i ddal y swydd liono yn ddarostyngedig i ewyllys y Senedd. Cefnogai Mr Gladstone y g:welliant gan mai amcan y bil oedd oedi, ac nid difodi ar hyn o bryd. Rhanwyd y Ty a chafwyd Dros y cynhygiad 109 Yn erbyn *185 I Mwyafrif 76 Penderfynwyd ar y gwelliant heb ymranu, gan gynnwys hefyd y Beyium Dmum. gynnwys hefyd y !lcgiuHt .J)cmuJn.

EFENGYLWYP, TEITITIOL cymru. RHYS DAFIS, NEU RHYS Y GLUN BREN. [Parhad o'r rhifyn dnoecldaf.) Nid un o'r rliai hawddaf i gael Hetty iddo oedd Rhys Dafis. Byddai yn gynddeiriog yn crbyn trefn 'cadw'r mis,' yn enwedig pan y dig- wyddai y mis' fod yn mhell, ac yn hollol o'r cyfeiriad lie yr oedd i fyned dranoeth. Trefn ryfedd ydyw y drefn o 'gadw'r mis.' Digon tebyg ei bod yn ddyeithr i'r rhan fwyaf o'n dar- llenwyr. Yn siroedd amaethyddol y De y maent yn lletty a pregethwyr bob yn ail fis. Bydd rhyw ddeuddeg neu cldeunaw, mwy neu lai, yn eu cymeryd am bob o fis yn eu tro. A phob pregethwr ddaw ynghorff y mis hwnw, y mae y teulu sydd yn cadw y mis i ofalu am fwyd a Hetty iddo. Pan y byddo moddion ar hyd y dydd ar y Sabbath neu yn yr wythnos, y maent yn dyfod a bwyd i Dy'r Capel; ond os yn y nos y daw pregethwr, rhaid idclo fyned i lettya i'r lie fydd yn cadw'r mis.' Y peth cyntaf a ofyna pregethwyr dyeithr pan ddaw ar gyhoeddiad i gymydogaeth ydy w, Pwy sydd yn cadw'r mis ?' a rhaid myned yno, pell neu agos. Mae y neb fyddo a'r mis, a hawl ar bob preg'ethwr mawr a ddaw yno ynghorff y mis; ac y mae gan bob pregethwr dinod hawl i letty yn y lie y byddo'r 'mis.' Tramgwydd dychrynllyd ydyw myned i un man ond y lie y byddo y 'mis;' ac yn en- wedig i bregethwr enwog fyned i le gwych pan y digwyddai y mis fod mewn lie cyffredin. Mao cadw'r mis' wedi crOll a chadw llawer cynen cyn hyn. Ac y mae y mis weithiau yn digwydd bod yn nihell iawn, ac yn hollol o'r pwynt y bydd ar y pegethwr eisiau myned dranoeth—ond nid oes dim help, rhaid ymostwng i ddeddf y mis,' Y neb sydd yn 'cadw'r mis bia'r pregethwyr am y mis hwnw. Clywais y diweddar Mr Morris, Cilgemn, Tyddewi wedi hyny, yn ei ffordd ffraeth ei hun yn dyweyd, wrth son am Zacheus wedi dringo i ben y syca- morwydden, a'r lesu yn ei gyfarch rhwng cang- au y pren, Disgyn ar frys, canys y mae yn rhaid i mi heddyw aros yn dy dy di.' 'Taw,' meddai un o'r disgyblion, 4 aros yn nhy Zecheus, both yw dy feddwl di; na raid, nid y fe sy'n cadw'r mis, ac y mae yn rhudd myn'd yno pe bai e dair milldir o'r ffordd.' Gwyddai Mr Morris trwy brofiad, beth oedd gorfod myned o'i ffordd i Ie "r mis.' Dyna un o'r pethau sydd yn perthyn i grefydd gymdeithasol Cymru, na cheir yn mysgun genedl arall. Nid oedd dim a fynai Rhys Dafis a lle'r mis, yn enwedig pan ddig- wyddai fod yn mhell, ac o'i flordd, ac os buasai ganddo ryw un yn yiiiyl fuasai yn rhoddi lletty iddo. Ond bu dda iddo ef am hen drefn y 4 cadw'r mis;' oni buasai hon digon tebyg y bu- asai yn ami heb 10 i roddi ei ben i lawr. Ond yr oedd y rhai a lettyont bregethwyr er mwyn yr Efengyl bob amser yn groesawgar o bono, ac yn gwneyd eu goreu i'w wneyd yn gysuras. Disgynodd ei goelbren i lettya unwaith ar noson oer yn y gauaf, gyda thculu caredig. Gorch- ymynodd gwraig y ty i'r forwyn dwymno y gwely i'r hen bregethwr, yr hyn a wnaed yn cldioed. Aeth Rhys Dafis i'r room a clechreuodd ddiosg ei ddillad. Cofiodd y forwyn ei bod heb fyned a'r warming-pan o'r gwely, a rhedodd i fynu y grisiau, clywodd Rhys hi yn dyfod,, diffoddodd y ganwyll, ac ymollyngodd i'r gwely heb ddatod y glun brcn. Aeth y forwyn mor ddistaw a chath at y gwely, a chafodd afael, fel y tybiai, ar goes y luarming-pan, a dechreuodd dynu yn ddiarbed—ond yn lie coes y warming- pan coes bren Rhys oedd yn ei Haw. Ffymigai Rhys a ffyrnigai yr eneth; a chan ei bod yn llanees gref tynodd ef o'i wely gerfydd ei goes bren. Clywyd y struggle o'r gegin, a brysiai y gwr a'r wraig i fynu i gyfryngu rhwng y ddau. t', Mae y chwedlau a adroddir am dano yn ddirif, llawer o honynt yn wirionedd, a llawer eraill y mae yn bur debyg fel y mae chwedlau yn gy- ffredin yn myned yn fwy wrth dreiglo. Ni bydd hanes Rhys Dafis yn gyflawn heb air am ei geffyl. Yr oedd y march yn ateb i'r niarchogwr. Bu ganddo lawerceffyl yn ei oes, ond yr oeddynt oil yr un ddelw. Teneu a thru- ain iawn bob amser. Araf iawn yr elai ei geffyl, am nas gallai ei feistr odclef myned yn gyflym. Byddai ei geffyl bob amser yn llawn castiau, cicio a bratliit--ond nid oedd digon o north yn- ddo i beri i'w gic wneyd fawr niwed; ac yr oedd yn rhy hen i beri i'w ddanedd wneyd fawr o'u hoi. Bu ganddo yn liir geffyl a alwai yn Miller; ac y inae un aingylchiad yn mywyd Miller gwerth ei gofnodi. Yr oedd Rhys Dafis yn cyd- deithio a Mr Davies, Abeiieifi, a Mr Griffiths, Hawen, i gymanfa Llanelli. Cyrhaeddasant Gaerfyrddin erbyn haner dydd, a disgynasant wrth ddrws y Drovers Arms. Llawen g-yfarch- wyd y ddau wr parchedig gan Mrs Davies, a gorchymynodd yn uchel i John yr ostler gymer- yd ceffylau Mr Davies a Mr Griffiths i'r ystabl, a rhoddi digon o geirch iddynt; ac mewn llais clistawach gorchymynai iddo droi ceffyl Rhys i'r yard. Sgramen felen, arw o ddynes oedd Mrs Davies, neu Mari o'r Drovers, fel y gelwid hi gan lawer; weniaithgar iawn i bregethwyr enw- og, ond yn bur ddibarch i bregethwyr dinod. Dywoi, llawer mai un dyner garedig ydoodd yn y gwaelod, ond fod y gair garwaf yn mlaon- af ganddi. Hwyrach hyny, ond gwyddai Mari o'r Drovers yn dda wrth bwy i fod yn swrth a garw. Gallasai drin Rhys Dafis felly, ond ni buasai byth yn ymddwyn felly at Mr Davies, Aberteifi, a Mr Griffiths, Hawen. Pa fodd bynag, wedi iddynt giniawa, cychwynodd y tri am Lanelli. Gwelwyd yn fuan fod bywyd new- ydd yn Miller—-qfe oedd y ceffyl goreu ar y ffordd, ac erbyn cyrhaedd gallt Penygraig nid oedd a'i dilynai. Yl oedd ei hoywder yn syndod iddynt oil. Aeth y gymanfa heibio, ac aeth Rhys i'w daith i werthu llythyr y gymanfa. Wrth ddychwelyd galwodd Mr Davies a Mr Griffiths drachefn yn y Drovers Arms, pryd y cawsant Mrs Davies yn tywallt melldithion ar ben Rhys Dafis, oblegid i'w hen geffyl y dydd o'r blaen, yfed llon'd celwrn o'r breci goreu a ddarllawasid erioed. Chwareu teg i Miller. Serviwyd hi yn right am droi hen geffyl Rhys Dafis i'r yard. Am lafur a gwasanaeth Rhys Dafis i'r Efengyl, hwyrach y gwelir yn y dydd y datguddir y dir- gelion oil, ei fod wedi bod o fwy gwasanaeth i'r Efengyl na Ilawer a gyfrifid yn enwocach. Beth bynag, fel y dywed awdwr yr ysgrif arno yn y Geirlyfr Bywgraffyddol o E4 Cyriru, y mae dwy ffaith yn hanes ei fywyd gwerth eu cadw ar gof. Efe yn y flwyddyn 1806, pan yn cadw ysgol yn Mhenal, ar gais Mrs Anwyl o'r Lleigwy, oedd yr Annibymvr cyntaf a aeth i bregethu i Dalybont, Sir Aberteifi. Ar esgynfaen o flaon y Black Lion y traddoclodd ei bregeth gyntaf yno. Efe hefyd pan yn pregethu mewn lie o'r enw Beddycoedw, a fu yn offeryn yn llaw yr Arglwydd i argTI-ioeddi baehgenyn o'r enw William Williams, yr hwn wedi hyny a adwaenid trwy Gymru oil wrth yr enw anwyl Williams o'r Wern.' Nis gellir adrodd hanes eglwys Talybont yn llawn hob son am Rhys Dafis; a thra y byddo Williams o'r Wern mewn coffadwriaeth, coffeir hefyd am Rhys y glun bren. Anfarwolwyd y pregethwr diaddurn yn anfarw- oldeb "Clll o'r 'tri chedyrn cyntaf.' Dichon y dylaswn ddyweyd mai genedigol oedd Rhys Dafis o ardal Castellnewydd. Gan- wyd of, fel yr arferai ddyweyd, yn y ilwyddyn tair caib, yn 1777, a bu farw yn 1847, wedi bod am haner can mlynedd yn Efengylwr teitliiol ,,y yn Nghymru. ,¡.¡; :¡r,¡; 4>?O;='r

MARWNAD I'R DIWEDDAR MR. JOIIINI WHITLEY. (UiI o Dcstynau Cyfarfod Llenyddol Rllyl, ])ydd Llun y Sulywyn, 1868.) Derbyniwyd 6 o g-yfansoddiadau ar y testyn hwn, sef eiddo 'L. M. N. O. P. 'GlanElwy,' 'Creigfardd,' 'Ifor Hael,' 'Arfonwyson,' ac 'Un a'i gwclodd yn oi gystudd.' Wrth ystyried maint y wobr mae yn syn gOlly-f weled cynifer wedi anfon i'r gystadleuaetli, a dan iieu dri o'r cyfansoddiadau yn well na'r cyffredin mewn cyfarfodydd o'r natur yma. 'Arfonwyson.' Mae ganddo 6 phennill cywir o ran y mesur, ac yn dyweyd yr hwn y mae yn ei ddy- weyd yn rheolaidd a naturiol, ond nid oes dim oud enw yr ymadawedig wrth ben y pennillion, yn gwneyd i mi feddwl mai marwnad i'r diweddar Mr John Whitley ydynt. Yn wir y mae yn ymddangos i mi nad oedd 'Arfonwyson' yn gwybocl fod J. W. yn medru cana o gwbl, neu o'r hyn lleiaf nid yw yn cyfeirio dim at hyny, a gwyr pawb a adwaenant J. W. mai byd bychan tlawd a diwerth fuasai y byd yma iddo ef pe na buasai ca>m yn rhan bwysig o'r gwaith ynddo. 'L. M. N. 0. P.' Nid yw yr ymgeisydd hwn wedi dysgu sillebu geiria-u mor syml a dywiol (duwiol), fyddigoliaeth (fuddugoliaetli), rhiw (rhyw), r/ioedd ('roedd),/yddlondeb (ffyddlondeb), &c. Y mae gan- ddo hefyd 12 llinell heb yr un odl ynddynt, sef Un a swyn,' 'swydd a tywydd,' a 'gwan a glan,' yn atteb i'w gilydd. Dyma y grisiau cyntaf i'whesgjai. yn ysgol uchel barddoniaeth, ac os methir yn ngwaelod yr ysgol beth wneir pan geisier esgyn y ris uchaf P Gobeithio y bydd 'L. M. N. 0. P.' yli foddlawn i fyned adref heb y wobr ar ol clywed am y gwallau a llochyyd. If or Hael.' Cadw y-ii bell oddiwrth ei destyn fel 'Arfonwyson' y n-iae 'Ifor Hael.' Mae ganddo fwy am y glaswelltyn yn gwywo,' a 'blodau y dolydd,' 'Yr Heulwen ddysglaer,' &o., nag sydd ganddo o J. W. Nid yw yn gywir dyweyd fod angau wedi gyru ei wenwyn marwol I dryivanii tyner dad.' Nid gwenwyn sy'n trywanu. Dyma'r pennill goreu sydd ganddo o ddigon:— I Bel,thynasau peidiwch wylo Seion paid a'th dristaidd lef, Y mae'n colled ni yn ennill Fawr dragwyddol iddo ef; Dysglaer yw ei goron euraidd Fel gorchfygwr yn y nef, Bythol mwy ei gun ddyrchafa Am y goncwest trwyddo ef.' 'Glan Elwy,' a 'Creigfardd.' Mae'r ddwy farw- nad yma yn llawer gwell na'r tair flaenorol. Ni fuaswn yn petruso rhoddi'r wobr i bob un o'r ddwy pe na buasai eu gwell yn y gystadleuaeth. Anaml y ceir pennill gwell na'r un canlynol gan 'Creig- fardd:'— 'Boed llewyrch o'r trigfanau fry Yn lloni ei weddw fwyn, Boed trugareddau'r nef wrth raid Yn lleddfu ei chlwyfus gwyn; Cyrhaedded cri'r amddifaid bach Sy'n wylo am eu tad, Nes ennill iddynt ffafr nef A nawdd eu nefol Dad.' Nid pob un a enillodd mown cystadleuaeth farddon- ol all gyfansoddi fel yna. 'Un a'i gwelodd ynei gystudd.' Dyma y farwnad oreu o lawer. Ni ddisgwyliais gael un gystal am y wobr a gynygiwyd, Mae'r iaith yn gywir, y mesur yn rheolaidd, y syniadau yn naturiol, a'r darlun mor debyg i'r gwrthrych fel na raid gofyn wrth edrych arno, fel y gofynir wrth edrych ar ambell habiting, 'darlun pwy yw hwnf' Marwnad i'r diweddar John Whitley ac nid neb arall ydyw. Mae yn hyf- rydwell genyf gael rhoddi y wobr i 1 Un a'i gwelodd yn ei gystudd.' RHYDDERCH 0 FON. [Gwelir y pennillion buddugol yn y golofn fardd- onol.—Gol.] j

ADOLYGIAD AR Y 'TYST. BETH AM Y RHIFYN DIWEDDAF ? Beth hefyd? Dyma geiniogwerthna chynygiwyd i Gymru erioed ei bath. Y papur yn dda, y maint wedi ei- ychwanegu, a'i gynnwysiad yn bell, bell uwchlaw y man newyddiaduron. Pan ddar-U-Ilis Y rhifyn diweddaf dywedais wrth wr call, sef wrthyf fy hun, i s na chefnogir y fath bapur a hwn, gan y Cymry, goreu pa, leiaf a gammolir amynt.' Y mae yrerthygleyntafar, GYNEYCIIIOLAETH A CHYNEYCHIOLWYE CYMEI7, yn werthfawr iawn. Onid yn awyrgylcli cyfarfod- ydd gogoneddus Liverpool y cynyrchwyd yr ysgrif c! bwrpasol, ddifyr, a tharawiadol hon? Dylai gael ei chopio i bob papyr Cymreig yn y Dywysogaeth. Y mae yr ail ysgrif fer ar Gynddaredd yr Orangemen yn debyg i waith yr un llaw. Y mae yr ysgrif hudoliaethus ar SEIAT FAWE SASSIWN LERPWL yn debyg i gynyrch yr un meddwl, pan mewn frame dipyn mwy crefyddol. Y mae yn well darluniad o'r cyfarfod hwnw na dim a welais erioed. Y mae awdwr a fedr siarad mor barchus am enwad arall yn gymwys i weinyddu y cerydd a geir yn niwedd yr erthygl i Fethodistiaid. Yr oedd yn y cyfarfod yannoedd o bobl yn perthyn i enwadau eraill; buasai cyfeiriad caredig at gydweithrediad eraill yn weddus, ac iddo fod allan o'r ffasiwn. Yr oeddwn i yn casglu oddiwrth don yr areithiau fod Methodistiaid,— Methodistiaid Lerpwl yn neilldnol-yn cael eu blino o herwydd diftyg difrifoldeb eu pobl ieuanc. Gwnaed sylwadau rliagorol gan y naill a'r Hall o'r llefarwyr. Ond yr oeddwn yn teimlo fod eisieu dweyd rhywbeth na thraethwyd ar y pryd os yw yv adroddiad yn gyflawn. Tynais fy ysgrifbin dr^\w y geiriau I orwyeliaeli' ac anferth.' Wel, YR HEN DEILIWE. Myned well, well, o hyd. Y mae hen wr yr Hafod wedi dod i'r seiat, a'i dy wedi myned yn gartref i'r arch. Nid yw awduriaeth y llythyrau hyn yn secret,—neb llai na'r 'Hen Ffarmwr' ei hun. Yr wyf yn deall fod y llythyrau hyny i gael eu cyhoeddi yn gyfrol yn swyddfa Mr. Gee. Dynn dynged yr Hen Deiliwr. Y mae llythyr y Parch J. Thomas at y Parch S. Evans, yn amserol; ac y mae y ffaith fod Mr T. yn llwyrymwrthodwr trwj-adl yn ychwranegu at'effeith- iolrwydd y llythyr. Dylem ni, plant y goleuni, fod mor gall yn ein cenedlaeth a phlant Toryaidd y byd hwn. Ein pwnc mawr ar yr adeg bresenol yw cael dynion da i'r senedd—dynion y gellir ymddiried ynddynt. Ofer i bob crotchet cldisg-wyl oael ei chyn- rychioli. Cymerwn addysg oddiwrth ein gelynion. Rhydd Tori dirwestol ei bleidlais i Dori meddw, yn hytrach nag i Ddincesticr Rliyddfrydig. Y mae llythyr Gladstoidan yn ddigon iach. Yr wyf yn ymatal ar hyn o bryd rhag dyweyd fy marn ar erthyglau Forpex ar 'gymeriadau.' Y mae yn awr yn y chweched bennod. Nid wyf yn eu teimlo mor hudol ag y disgwyliwn ar y fath destun, ond yr wyf yn tcimlo fod rhywbeth ymldynt. Cawn weled. Both yw y I Nodion a Nidia,ii Gwaith lolyn, ebe fi weithiau. Edrych am y gair Dinbych, methu ei gael. Bryd arall, yn credu yn wir mai nid o'r ty sydd dan ofal Mr. Robinson y mae Nid Noctivagus, -Die yn ysgrifenu. Haws dyoddef dyn call yn dynwared ffwl, na dyn dwl yn ceisio chwareu v dyn doeth. Rhys Davies, (parhad). Dyma hit dda; os gellir cael cyfres o erthyglau tebyg i hon, ar hen bregeth- wyr teithiol Cymru, yr wyf yn sicr y cymerai yn dda. Dyma yr adeg i wneyd hyn. Bydd yn rhy ddiweddar i gael defnyddiau yn fuan. Y mae erth- yglau rhagorol ar Rich. Jones, Llwyngwril; Shon Evan, Llanuwchlyn a John Davis, Glasbwll, wedi ymcldangos yn y Dysgedydd, ond y mae lie eto i wnend rhywbeth o arddull gwahanol-cpnwysach i'r newyddiadur. Holo: gan zn Dernyn o Gilsbiaeth perffaith. Ni fuasai raid iddo roddi ei enw; adweinid ei waith yn mhig y fran. Y mae y testyn yn grefyddol, sef 'cyfarfod chwarterol yr Annibynwyr, Sir Faesyfed.' A'i tybed ei fod yn son am ei fol' ? oedd cwestiwn cyntaf ein haner goreu.—Dyma fo: Gan fod genym gryn esgynfa o ddyffryn cul Gwy i'r Uch ddyffryn, lie mae y castell yn gyfleuedig, barnwyd yn unfrydol, wedi ymgyngori a'n dynion oddimewn, taw, ys dywed y Sais da oedd, er cadw angeu yn mhell oddiwrthym, ymnerthu trwy fara a chaws wedi ei Iwybreiddiau a sudd afalau, yr hyn y gwnaethom gydwybod ei wneud, yn nhafarn Cam Twm bach.' Goren pa amlaf yr addurnir tudalenau y TYST a chynyrch ymenydd Kilsby. Y mae y wlad yn hoffi darllen ei waith, yn enwedig pan fyddo yn fresh, heb ddechreu blino. Y mae hanes y creulonder ar fwrdd lIong, yn ofnadwy. Y mae yn anhawdd i bobl, dyeithr i'r mor, ddychmygu y fath driniaeth annynol a roddir i'r morwyr mewn rhai llongau,— yn enwedig llongau ein brawd Jonathan. Y mae yn dda genyf weled fod y Cabden a'r Mate wedi eu trosglwyddo i'r carchar i aros eu prawf am lofrudd- iaeth. Y dyhirod! y mae carchar yn rhy dda i'w bath. Y mao glaniad y Parch D. Price wedi ei ysgrifenu ar ormod o ffrwst. Beth a olyga JT ysgrifenydd wrth ddweyd Gobeithio na chaiíÍ ei oferweithio' ? Yr wyf yn meddwl na ddymunai hen gyfeillion Mr. Price roddi unrhyw waith 'ofer' yn ei law. CYFAEFOD MAWR LIVERPOOL. Dyma yr hanes cyntaf yn yr iaith, am un o'r cyf- arfodydd pwysicaf yn ein hoes. Gan fy mod wedi darllen yr holl areithiau yn yr iaith y traddodwyd hwynt, nid oeddwn yn teimlo angen am eu had- ddarllen yn Gymreig, dim ond taflu bras olygiad i farnu y cyfieithiad, yn yr hyn yr wyf yn cyfrif fy hun yn dipyn o law. Rhagorol, rhagorol, yn wir. Os na sylwodd y darllenydd, gwnaed hyny. Y mae y cwbl yn darllen mor rwydd a'r iaith wreiddiol. Cydmared y darllenydd y TYST ag unrhyw bapur Cymreig yn nhrosglwvddiad yr areithiau i'r ffurf Gymreig. Ac os darganfydda ladrad, h.y. cymeryd peth heb gydnabod, anfoned i'r llys, Chapel Walks. Y mac y Newyddion Cymreig wedi eu cyfleu yn dda. Y mae ein parthsyllydd yn gwrthod dweyd wrthym yn mha ran o 'Leyn' y mae Llanbedr.' Ha! Dyma wr dyeithr! 'Gwas.' Two of a Trade. Nid yw yn canmol gorniod ar y TYST. Y mae y ffaith ei fod yn cadw allan bob cecraeth, yn hawlio pob help a ellir roddi iddo. Nid yw yn ymladd, ac nid yw ychwaith yn stripio ei ddillad, yn cau ei ddyrnau, tiac yn challcnyo neb. Nis gellir dweyd ei fod yn cnwacbl, cr mai un enwad sydd yn ei gynal. CIYV, ai, gan un oedd yn debyg o wybod, ei fod yn credu y •c"-fnogid y TYST gan ddo.-tbnrth mawr o Fethodisfaid, yn enwedig Methoili. tiaid Liverpool. Digon o brawf nn-l yw hyny o enwadaefch sydd yn y TTST yn i eraill. Daliwcli uti. Nioddefa yr hen genedl i chwi golli eich gwobr. CEAFTWE.