Y Tyst Cymreig

COLEGDY NEWYDD ABERHONDDU. Dyna ddarlun i'n darllenwyr o'r eolegdy. Nid oes genym hamdden yn awr i roddi holl helynt yr 'UN COLEG' er cynnadledd Castell- nedd trwy gynnadleddau Dinbych, Caerfyrdd- I'^nfair Muallt, Merthyr, Aberhonddu, a'r A^mwythig, a rhes fawr o Bwyllgorau heblaw hyny a gafwyd. Y mae hyn oil i'w wneyd rywbryd gan rywun. Ein hunig amcan yn awr ydyw galw sylw at bethau fel y maent, gyda dymuniad taer ar i holl gyfeillion y 8ynxudiad wneyd eu rhan, fel y caffom hyn ein llaw i fyned at rywbeth arall. Er ddlonrwydd i lawer rhoddwn yma DDISQEIFIAD Y CYNLLUNYDD O'R ADEILAD. hvn Cole^dy y11 cae^ adeiladu ar ddarn o dir 0Ij-°~r^eus a phwrpasol, a brynwyd gan yr enwad r>r./i1W Marquis of Camden am 907p., ac yn mesur ~i)Q.war eJFyr a tanner. Y mae yr olygfa yn un o'r :> j P^ydferthaf yn yr holl wlad: ychydig y tu allan Mojo! ^ur ao°s at orsaf y Middle-Wales a'r cbn-n^T* Brecon Railways. Saif yr adeilad tua nnrri-p ffront yn edrych yn union i ddvffryn vvL'/ff Wysg, trwy yr hwn y rhed y rheilffyrdd, rdd, a'r camlas, o Aberhonddu i Gasnewydd i. ,7S8"- Y mae y 'main building' yn mesur 90 trofvlf/M ° "wrth 32 troedfedd o led, ac yn 62 oecitedd o lawr y 'basement floor' i 'ridge' y to. Uchrf6 r^an yrna °'r adeilad yn badwar llawr o der. Y mae y llawr isaf, neu 'basement' y gegin, Yn mesur 26 troedfedd wrth 17troedfedd; 'scullery,' 20 troedfedd wrth 17 troedfedd; 'laundry,' 20 troed- fedd wrth 17 troedfedd; 'wash-house,' 26 troedfedd ^rth 17 troedfedd; 'pantry' a 'larder,' 11 troedfedd Wrth 11 troedfedd; 'fire-proof safe,' ac iddi 'groined ceiling, yn mesur 12 troedfedd ysgwar; 'lumber- room, coal room, closets,' a 'corridor,' yn ddwy lath o led wrth hyd yr adeilad. Y mae y llawr hwn yn 10 troedfedd o'r llawr i'r 'ceiling.' Ar y llawr nesaf, sef y 'principal floor,' ymae 'dining hall' a 'library,' o r un maintioli, yn mesur 35 troedfedd wrth 20 woejfedd y man culaf, ond yn droedfedd ar gyfer yr Iorial -,v-inclow I corridor' yn ddwy lath o led wrth hyd yr adeilad, gyda mynedfa iddo yn y ddau ben o ai yr athrawon. Y mae y llawr hwn yn cynnwys hefyd 'vestibule' yn 12 troedfedd ysgwar; 'porch,' r ^troedfedd ysgwar, a 'ceilings' y ddau wedi eu Panelu a'u prydferthu. Cynnwysa hefyd y grand staircase,' yn mesur 16 troedfedd wrth 12 troedfedd Wij U?hder 7.Uawr hwn ydyw 131 troedfedd o'r yradau i'r 'ceiling.' Y mae y trydydd llawr, neu 29 rr8t™ yR cynnwys dau 'class room,' yn mesur o .J0?* ^'th 16 troedfedd yr un, ynghyd ag 11 trnoiii jI'' mesur 0 gylch 12 troedfedd wrth 10 troedf^n ° ^'laridln^ yn 20 troedfedd wrth 12 led vn V.' ,'Kta^rcase' a 'passage,' o 4 troedfedd o hwn vn ? J canol. Y mae uchder y llawr llawr n troedfedd i'r 'ceiling.' Y pedwerydd awr, neu Y'dormitory floor,' a gyunwys 16 o troedf rij g^elyau, yn mesur 12 troedfedd wrth 9 ynghyd a 'bath room' a 'slop room,' a led- Thedeg trwy y canol, yn 4 troedfedd o TTOVI^^ hwn yn derbyn goleu 'skylights' yn y to. Hein^r y ^awr hwn ydyw 9?> troedfedd i'r 'ceiling.' 'win<> Cyssy11+iad a'r 'main building,' v mae dwy einiof rhedeg yn ol i'r cefn: y 'wing' ddwyr- ;ic y^ 'uesur 61 troedfedd wrth 20 troedfedd o led, 'sturl • uchder: y llawr cyntaf yn cynnwys 4 tranp^' troedfedd wrth 9 troedfedd; 'side en- „ e wasanaeth y myfyrwyr, 'lavatory, closet,' (-> ynghyd a 'corridor' 4 troedfedd o led wrth hyd Y mae y llawr hwn yn 11 troedfedd o Qaer i'r 'ceiling.' Yr ail a'r trydydd llawr yn <ytinwys 8 o 'studies' o'r un maintioli, ynghyd a corridors,' fel y llawr cyntaf, a grisiau yn esgyn o'r corridors,' fel y llawr cyntaf, a grisiau yn esgyn o'r 11 jam lawr i'r llall yn ymyl yr 'entrance door.' Y ojffy ''wing' orllewinol yn mesur 48 troedfedd wrth U^edfedd, ac yn dri Uawr o r,cider fel y llall: y 12 + 5711 cynnwys 'matron's room,' yn mesur TPrtW edd y>sipvar; 'store room,' 12 troedfedd entrp ^roedfedd o led; 'china pantry, closet, side vpa nce> staircase,' ystafell i gadw glo, ac un arall i °edd naeth y teulu. Ar yr ail lawr y mae ystafell- Y lUQrwynion, 'hospital,' ac un 'study.' Ar y Perth -!awr y mae 4 0 ystafelloedd gwelyau yn j 0S0^ l r myfj-TwjT, a dwy o'r cyfryw o faintioli ei ta- 5a^. wely yr UI1- Felly, y mae yr adeilad yn o presennol yn cael ei ddarparu i lettya 24 Vn ? fewn; a g'ellir helaethu etto, os bernir V ^odol, i lettya 40 gydag ychydig iawn o di*aul. Qiesii^^ r cotle^y dai i'r athrawon, yn 40 ji ?,e<^e<l yri Y maiu front,' ac yn cyrhaedd hed-nr° 1 ° 1 frJ'nt r ce^n- Y mae y tai hyn yn Viin ucllder; y 'basement' yn cynnwys cegm. ^ullery, pantry, larder, coal room,' a 'closet.' Yr Pari!?Wr yn °yimwyH 'dining room, breakfast room lla\v'vUr' entrance hall,' a 'staircase.' Y trydydd y11 cynnwys 'study' atair 'bedroom;' a'r 'attic' 'ba Cynnwys pedair 'bedroom.' Uchder y tai o'j asement floor' i'r 'ridge' ydyw 48 troedfedd. Y I*QAO Y t,*r sydd ar y 'main building' yn 109 troed- I od y ? uchdúr o wyneb y 'terrace' yn y ffrylit i wael- Y Vane,' a'r 'vane' yn 7troedfedduwchlaw hyny. Wn yn y twr ddarpariaeth ar gyfer cloc; a hyder- .<1 G}0<HV?a de^ai<i yrYsgolion Sabbothol, trwy Dd< •o'r a? ?dd Cymru, anrhegu yr enwad ag un tiilwng bob ae/ ^7 a ^heilwng o'r enwad: ceinhg cddlwrtl yn gyflawn ddigon. Byclcl -yard a«th v rh^Tig y ddwy 'wing' yn y cefn at wan an yi" ^ejj^y^yrwyr, a 'terraces' yn y ffrynt. Y mat «toaeS)'Tr y*1 y 'Gothic order,' y 'dressings' o 'Bath dsef 1|Rweddill o'r eerig yn cael eu codi yn ago maR JT oil o'r muriau y tu ail m yi atkiBR Yr adeiladwyr ydynt M.'ist- y^yw 8 i(a "enkins, o Abertawe. Swm y 'contract' ac r'u ■, Y mae yr 011 °'r adeilad bron o dan °rphen erbyn mis Mai y flwj dlyn nesal fr 18.,galhvn wneyd dim yn well yma er cy- cla,'lkliwyr na rhoddi y difyniad can- 4yd(j -?f tythyr Y Goliebydd' yn y Farm- am Photo erc^er diweddaf. Ei idea ef yw cae i'w °9roi#]l °'r Coleg, "ac efe a aeth i'r draffertl Gobcitilio J telir sylw dioed i' glyb^yll '1 n°^r ^ancl^0J a'r awgrymiadau 1

I COLEG NEWYDD YR ANNIBYNWYR YN ABERHONDDU. .I Llw-yddwyd i gael clernyn yn nhwr tref Aber- honddu, ac ar un o'r llanerchau tlysaf o fewn Cym- ru. Gosodwyd y gareg sylfaen tua blwyddyn yn ol. Aethum i fyny i Aberhonudu ddeufls yn ol; ac os addefaf y gwirionedd syml i ti, ddarllenydd, pan ddaethum gyntaf i olwg yr adeilad, prin y gallwn ddwyn fy hun i goelio fy llygaid. Rywsut, drwy fod cymmaint o siarad, ac o groes-ddadleu, a chroes- esbonio, ac o annibendod, ac o ditty-dallying wedi bod, a thros gyhyd o amser yn nghylch y gwrthddrych, er fy mod, pan tua Gwlad y Gorllewin, wedi darllen gydag awch adroddiad o'r grand ceremony, a'r great flourish of trumpets ar aclilysur sylfaeniad y Colegdy newydd—rywsut, yn fy myw y gallwn berswadio fy hun nad breuddwycl oedd y cyfan—chwedl, myth, castell yn yr awyr. Neu, os oeddid wedi gosod careg sylfaen o gwbl, mai rhy brin y gwelai neb o bobl yr oes hon yr adeilad wedi ei orphen; ac os gwelem ef, mai rhyw frit' o beth a fyddai yn y diwedd! Ao yr wyf yn bur sicr fy mod yn hyn yn union o'r un deimlad a miloedd ereill. A dyna yn union y rheswm oedd genyf, fel yr awgrymais yn y dechreu, o fynii photog)-aph i'w gerflo o'r adeilad yn union fel yr oedd y diwrnod hwnw. Pe bawn yn myned i'r drafferth o geisio rhoddi dis- grifiad o'r adeilad, prin y llwyddid i gario argy- hoeddiad i feddyliau llawer. Ond meddwn 'wrthyf fy hun, mi af at y photographer i gael pictiwr o hono, o blegid fe goeliant yr haul. Ddywed ef ddim celwydd. Ond fel yr awgrymais, prin yr oedd yr archgynllun- ydd yn hollol foddlawn i gyhoeddi darlun o hono felly, heb hanner wisgo am dano, heb gael cot am ei gefn, coler a napkin am ei wddf, a het am ei ben. Dyna i ti, gan hyny, ddarllenydd, ddarlun o hono fel y bydd pan wedi ei gwblhau. Ond y pwngc mawr nesaf ydyw TALU AM DANO. Costia, rhwng y tir, a phob peth, tua deng mil o bunnau. Ychydig gyda phedair mil sydd wedi clyfod i law hyd yma; ac o hyny, fil o bunnau wedi eu derbyn oddi wrth Mr Samuel Morley. Mewn pwyllgor a gynnaliwyd yn Nghastell Nedd, yn Mawi-th y flwyddyn o'r blaen, rhanwyrd y swm angenrheidiol, hyn a hyn ar gyfer pob sir; ac o hyny, rhyw CHWL-I CHANT 0 BUNNAU ydyw y cyfan a ofynir ac a ddisgwylir o chwe sir y Gogledd. Dim ond chwe chant o bunnau! Ond nid oes o hyny etto ond deg punt ar hugain a phedwar swllt ar bymtheg a thair ceiniog wedi ei dderbyn hyd yma gan y trysorydd. Ond mewn sobrwydd, gobeithio y tarawir ati o ddifrif, a'u casglu bob ceiniog goch o hyn i ddiwedd y flwyclclyn yma, fel caffer hwn bellach, oddiar y ffordd i fyned at ryw- beth arall. Y mae yn bryd, rhag cywilydd, cael terfyn ar hwn, sydd wedi bod fel drychiolaeth yn swneyd ei ymddangosiad yn mhob cymmanfa a Jhwrdd chwarter ers chwe blynecld. Gadewch i ni šael ei roddi i lawr yn ystod y misoedd nesaf, i gael lonydd ganddo; a chyn y daw yr ail argraffiad o'r 'lyfr y cyfeiriai ein hen gyfaill, Simon Jones ato, mide, yn ddigon sicr, i 'ddosbarth y g-\vaed oer' y ■hoi'r ni o'r Gogledd yma, ac yno yr haeddem gael ayned. 'Da chwi' ebai'r trysorydd pan yn anfon attebion ychydig gwestiynau a ofynaswn iddo YNGHYLCII SEFYLLFA Y DRYSORP, 'Da chwi,' meddai, 'rhorltJwch dipin o • yn y yfeillion i gael y casgliarlait i law morftjan l'th "g I byddo modd.' Y stir goreu o gwbl fy<" -o n rma rhyw h-nn' )rffi,-yrau. Cyst yr ad-ilad. 1 y crybwyllw^c wyth mil a dau cant a hanner. Anfonais i ofyn :— 1. Pa faint sydd wedi ei dalu eisoes i'r contractorsP Ateb, Tair mil, a chant a hanner. 2. A oes instalment yn bresenol yn ddyledus P Oes, o fewn wythnos neu naw diwrnod, instalment o tua saith cant o bunnau. 3. A oee rhywfaint mewn llaw, a pha faint ? Ateb. Tuag wyth cant a hanner; ond bydd y deed of conveyance am y tir yn barod o hyn i ben y py- thefnos. Can punt dalwyd i lawr o bris y tir, ond bydd yr wyth cant a hanner gweddill i'w talu y pryd hwnw, a dim ar eu cyfer heb law cant a hanner. A'r apel mwyaf effeithiol a fedraf wneud, ydyw cyflwyno y ffigyra-Liyna i sylw difrifolaf y neb y perthyn iddynt.'

Y DIWEDDAR DR. VAUGHAN. Dyma eto 'dywysog a gwr mawr yn Israel wedi syrthio.' Bychan feddyliasom pan yn edrych ao yn gwrando arno yn Manchester, yn nghyfarfod- ydd yr undeb yn yr Hydref diweddaf, ein bod yn ei weled ac yn ei glywed am y tro diweddaf. Teimlem yn ohwith hebddo yn Iihmdain, yn nghyfarfodydd Mai eleni, ond I ei I e nid edwyn ddim ohono efmwy.' Bu farw yn Torquay, y 15fed o'r mis hwn, yn 74 oed. Yr oedd Dr Robert Vaughan yn Gymro o waed ac achau, er nas gallasai siarad yr iaith.—Mae Vaughan, neu Fychan yn hen enw Cymreig adnab- yddus iawn mewn parthau o Gymru. O'r Vaughans yn Mrycheiniog yr oedd yn hanu. Byddai yn ddifyr ganddo bob amser son am ei achyddiaeth Gymreig; ac adrodd am wroldeb ac annibyniaeth hen nain iddo yn Mhont-nedd-fychan. Yr oedd yr hen wraig yn cadw gwesty bychan, lie yr arferai I' cryn lawer alw yn yr haf am luniaeth wrth fyned i weled y rhaiadrau a'r lleoedd nodedig sydd tuag Ystradfellte. Galwodd cwnmi o foneddigion yn y gwesty un diwrnod am damaid a llymaid ar eu ffordd.. Wedi bod yn crwydro yma ac acw, ac ymdroi yn mhob He, daliwyd hwy gan y nos, er ei bod yn hir-ddydd-haf, ac yr oedd yn ganol nos pan gyraeddasant westy yr hen Mrs Vaughan. Cur- asant y drws, ond yr oedd pawb yno yn gorphwys yn ddigon tawel. Daeth yr hen wraig i'r ffenestr, a gofynod(I yn bur awdurdodol, 'Pwy sydd ynt F' atebodd un o honynt mai hwy fu yno y boreu hwnw wrth fyn' cl i fyny, a dymunent ami agor y drws iddynt. Ond ofnai yr hen wraig ollwng neb i mewn yr awr hono o'r nos, a dywedodd hyny wrthynt. I -T (ij)i the Lord Mayor of London? meddai un o hon- ynt, gan dybied yn sicr y buasai hyny yn ddigon i sicrhau agoriad drws iddynt. I I (ioliit who yolt are; meddai yr hen wraig, 'I am the Lord Mayor of Pont-mdd..Jycllrtll,' ac ar hyny cauodd y ffenestr, ac aeth i'w gwely, a gorfu arnynt hwythau droi i'w ffordd. Yr oedd rhywbeth o ysbrycl annibynol yr hen dafarnwraig o Bont-nedd-fychan yn ei gorwyr Robert Vaughan. Ganwyd ef yn Bristol, a derbyn- iodd ei addysg dan ofal y Parch W. Thorpe. Yr- oedd ei rieni o dueddiadau eglwysig, ond yr oedd ei dueddfryd annibynol yn ei arwain yn naturiol i chAvilio a barnu drosto ei hun, a bwriodd ei goelbren gyda'r Annibynwyr. Darllenodd lawer iawn pan yn ieuangc ar ysgrifeniadau y Puritaniaid, a chyf- ranogodd yn helaeth o'u hysbryd. Declireuodd ei weinidogaeth yn Worcester, He yr arhosocld am chwe blynedd. Er nad ymgododd i gyhoeddus- rwydd mewn un modd tra yno, eto yn y chwe blynedd hyny bu yn ddiwyd yn ystorio ei feddwl erbyn y blynyddoedd oedd o'i flaen. Symudodd oridiyno i Kensington, lie y treuliodd y rhan fwyaf i oes weinidogaethol. Tynodd ddosbarth o ddyn- ion i'w wrando na welid ond anfynych mewn capeli ymneillduol; ac nid rhyfedd, canys yr oedd nodwedd ei bregethau y fath na cheid ond anaml ynddynt, yn enwedig yn y dyddiau hyny. Daeth allan yn amlwg fel awdwr galluog,—cyhoeddwyd ei weithiau hanes- yddol The Life of Wyckliffe' a'r Memorials of the Stuart Dynasty.' Dilynvryd y rhai hyn yn fuan gan gyfrolau llai ar I Religious parties in England, Congregationalism and Modern Society,'—a'r 'Modern Pulpit; Yn ystod ei arhosiad yn Llundain, dewis- wyd ef yn Proffessor of History' yn mhrif ysgol Llundain. Pan agorwyd y Lancashire College yn Manchester, dewiswyd ef yn brif athraw; a rhodd- odd ei weinidogaeth i fyny i fod yn Llywydd y Coleg. Yr oedd ynddo gymhwysder arbenig i'r gwaith.—Yr oedd y fath ddyn, y fath feddyliwr, a'r fath Gristion, ag yr oedd yn werth i ddynion ieu- aingc fod dan ei ofal. Yn ystod ei arhosiad yn Manchester y cychwynodd y 'British Quarterly Review; Nid llawer o gefnogaeth a gafodd ar ei gychwyniad; ond trwy ei ddyfal ymroddiad llwydd- odd i sefydlu Review sydd yn anrhydedd i'r enwad ac i lenyddiaeth Seisnig. Cymerodd ochr ar gwes- tiwn addysg a'i gwnaeth yn anmhoblogaidd am dymor.—Dadleuai o'r dechreu ar y priodoldeb i'r Llywodraeth ymyryd ag addysg y genedl. Triniwyd a baeddwyd ef gan ddynion nad oeddynt mewn dim yn deilwng i ddated carai ei esgidiau, Darllen- asom yn ddiweddar erthygl o ysgrif a ymddangosodd mewn misolyn Cymreig ryw 20 mlynedd yn ol, wedi ei hysgrifenu gan y golygydd, yn yr hon y defn- yddia ymadroddion am Dr Vaughan na buasai neb ond haner barbariad yn eu defnyddio. Mae y gwr trystfawr hwnw wedi newid ei ochr er's blynyddau, ac wedi gorfod bwyta ei eiriau Uydain a bostfawr ei hun; a chafodd Dr Vaughan fyw i weled y rhai a wahaniaethent oddiwrtho yn dyfod o un i un i'r un farn ag yntau. Wedi bod yn Llywydd Coleg Man- chester am 14eg o flynyddoedd, rhoddodd ei swydd i fynu. Yr oedd ei gyd-athraw Dr Davidson yn gwyro fel y tybid, yn ei olygiadau ar Ysbrydol- iaeth y Beibl, a rhai o'r myfyrwyr dan ei ofal yn coleddu ei syniadau. Aeth pethau mor ddiflas rhwng Dr Davidson a'r Pwyllgor o'r diwedd, fel yr aeth Dr Vaughan i deimlo nas gallasai fod yn hwy mewn cysylltiad a'r Coleg. Barnai llawer o'i gyf- eillion goreu mai camgymeriad ynddo oedd rhoddi ei le i fynu; ac nas gallasai dim fod mor debyg o wella pethau a'i arhosiad ef yno, am y gwyddai pawb ei fod ef yn ddigon iach yn y ffydd ar bob pwnc. Ond dewisodd ef ymryddhau, a chymerodd ofal gweinidogaethol yn Uxlridge, He bu am ychydig; ond rhoddodd i fyny yn fuan, ac aeth i fyw i Lundain, ac ymgyflwyno yn benaf i lenyddiaeth a chyhoeddodd lawer o gyfrol- au gwerthfawr yn y blynyddoedd dyfodol. Pre- gethai bob Sabbath, a gwahoddid ef yn fynych i gynnal cylchwyliau ac agor cipeli newyddion. Yi cedd yn nodedig o boblogaidd a chymmeradwy yn mhob man. Yn nechreu y flwyddyn 1862, daeth allan yn arfog i anrhydeddu coffadwriaeth y Ddwy Fil Anghydffurfwyr. Rhocldodd cyffwrdd ag esgym y tadau fywyd newydd ynddo. Olywid ei lais ar es- gynlawr yr Undeb Cynnulleidfaol bob tro y bydda: rhywbeth am y Ddwy Fil i'w ddyweyd. Cyhoedd- odd^ryfrol ar y testyn Memorial of English Noncon- formity. Anfonwyd ef drosodd i America i'r gynhadledd i Boston dros yr Undeb Cynnulleidfaol. Yn anffodus. yr oedd wedi dyweyd rhai pethau anffafriol i'r Gog ledd yn ystod y rhyfel, a chafodd wybod hyny; one nid oedd neb a welodd ei wyneb yn ammheu nad oedd yn berffaith onest yn y cwbl; ac yr oedd yn ddigon mawr i addef ei gamsynied. Dychwelodd a synied uwch am America, a synied llawer uwch hefyd gan yr Americaniaid am dano yntau. Er mwyn iechyd ei ferch aeth i fyw dros y gauaf diweddaf i Torquay a chymmerodd ofal yr achos ieuangc yno dros ychydig fisoedd. Ond wedi bod yno rai mis- oedd, syrthiodd yr hen Ddoctor a'r eglwys ieuangc i gymmaint serch at eu gilydd fel y derbyniodd gan- ddynt yn ei henaint alwad i fod yn weinidog iddynt, ac yr oedd pob peth yn myned yn mlaen yn llwydd- iannus. Ond yn sydyn, cafoddymosodiad llym iawn gan y congestion of the brain, yn codi fel y tybir oddi wrth ormod llafur i atteb ei oed; ac wedi ychydig ddyddiau o gystudd trwm, gollyngwyd ef mewn tangnefedd.' Nis gallwn yma aros i helaethu ar elfenau ei gym- meriad, a'r gwasanaeth anmhrisiadwy a wnaeth i'w enwad ac i grefydd efengylaidd. Rhoddwyd iddo dystebatt cyhoeddus ddwywaith fel arwydd o werth- fawrogiad ei gyfeillion o'i lafur. Y gyntaf pan yn rhoddi i fyny lywyddiaeth Coleg Manchester, a'r ail pan yn rhoddi i fyny olygiaeth y British Quarterly. Bydd yn chwith hebddo yn nghyfai'fodydd yr Undeb, Mae yr hen dadau oil bron wedi myned i orphwys; ac yn ddiweddaf oll, wele Dr. Vaughan, ar ol g-was- anaethu ei genhedlaeth yn ol ewyllys Duw, wedi huno gyda'i dadau.'

CLICYDDIAETH. Mri. Golygwyr,—A fedrweh chwi ddweyd i mi pa beth yw Clicyddiaeth ? Yr wyf yn gofyn am nas gwn yn sicr pa beth ydyw; eto, fel y bydd ysgrib- leriaid yn gyffredin, yn ysgrifiaw yn hyderus ar beth- au na wyddant ond y nesaf peth i ddim am danynt, yr wyf yn anturio dweyd rhywbeth ar glicyddiaeth. Wel, os na wna fy ysgrif i y tro, gwnaed rhywun I n arall ei gwell; oblegyd ni wn i ddim byd am genfig- enu wrth rywun am ragori arnaf, os bydd o yn rhag- ori digon i mi fy hun alltt gweled hyny. Yn hyny mae y gamp. Mae arnaf ofn herio yr 'Hen Daeliwr' i ysgrifenu ar y mater pwysig hwn, rhag iddo fyned yn ben ar glic o daelwriaid, ac iddynt oresgyn y wlad a'u nydwyddau dur! Wyddoch chwi beth? Mae rhyw ias o ddyreidi yn gweithio ynof bob tro y deuaf i gyffyrddiad a'r 'Hen Deiliwr' yma nid oes gen'i mor help. Rhyw beth ynddo fo sydd yn dylanwadu yn rhyfedd arnaf. Wel mae genyf finau 'stori am hen daeliwr; ac wedi gorphen hono af at y pwnc sydd ar dop yr ys- grif, sef Clicyddiaeth. Haner can mlynedd yn ol yr oedd hen daeliwr teneu, gewynog, difrifol, a da, genym ni yn y weinidogaeth. Llafur cariad oedd ei weinidogaeth, ac angenrheidrwydd er cynnal teulu oedd ei daeliwryddiaeth. Yr oedd e bob amser fel creyr glas yn rhydd yn ei fola, ac yn cael llawer o drafferth gyda'r trugareddan a wastraffid ganddo, ao o herwydd hyny yr oedd efe yn llym a diarbed fel dysgyblwr eglwysig, ac yn llwyr lanhau ei lawr dyrnu, fel nad oedd nemawr o us na gwenith i'w canfod amo. Gallasech feddwl ar ei olwg mai bres- ych cochion o'r gwinegr oedd ei fwyd, ac mai wermod a bustl oedd ei ddiod; eto, yr oedd ei dduwioldeb yn ddigon amlwg a diamheuol i foddloni hyd yn nod 11 Sami Sion, o Nantyglo. Hen frawd rhagorol oedd yr hen daeliwr, ond ei fod yn deneu ac yn gul o gnawd, yn ddreng a phigog yn hytrach o ran ei ysbryd, ac yn buritanaidd a difrifddwys yn mhob arweddiad. Dygwyddodd fod mewn cynnadledd cymanfa yn amser rhyfel Boni, ac ofnid gan lawer y pryd hwnw, y buasai y gwron milwraidd hwnw yn goresgyn ein gwlad. Dyna'r taeliwr yn codi yn arafaidd a phwys- ig i gynnyg neillduo diwrnod o ympryd a gweddi er mwyn cadw Boni draw. Ond rywfodd neu gilydd nid oedd y peth yn cymeryd gyda'r gynnadledd, a'r taeliwr yn dal at ei bwnc fel y gweddai i wron a fyno sefyll yn erbyn byddin ei hunan, nes oedd amynedd C. E. yn darfod, ac yn dymuno cael llonydd i fyned at rywbeth arall mwy pwysig ac angenrheidiol. A dyna fe yn cyfarch y taeliwr fel hyn:- Wel, bach, yr wyt ti yn ddigon teneu, fel nad oes a.hos i ti ymprydio; gwnei'r tro yn burion am hyny; a gobeithio dy fod yn arfer gweddio bob amser, fel nad oes achos i ti golli diwrnod at hyny chwaith. Ond os myni gadw Boni o Sir Fon ymarf- oga ati hi o ddifrif.' Cymer y tape coch yn wregys am dy ganol, dod nydwydd ddur yn mhen y Uathen fesur i wneyd gwaywffon, a'r siswrn yn gleddyf, cymer y llabwd yn darian, a chroga'r wydd wrth reffyn am dy wddf, a dos i ben y clogwyn yna ar lan v mor i wylio dyfodiad Boni, ac i'w rwystro i dir. Os daw o i dy gyraedd, gwan o a'r nydwydd ddur; ac os na frdd hyny yn ddigon, bwra fe yn ei dalcen a'r wydd. Bu v llith yna yn foddion i roi taw ar y taeliwr, a chafwyd hamdden i ystyried pethau ereill oedd yn gofyn sylw. Dro arall, achwynai y taeliwr fod ei hen gymydogion, y rhai a gladdesid yn weddaidd, yn codi o'u beddau ganol nos, ac yn gwneyd gwaith bwganod, er braw a dychryn i'r gymydogaeth; ac yr oedd o yn galw sylw y gymanfa at y mater, ac yn gofyn help ei frodyr i ddarostwng yr elfodau anys- tywallt, ac i gadw tawelwch yn ngwlad angau. Ond lynghor yr oragl iddo oedd gosod y nydwydd ddur fyth yn mhen y fesurlath, a rhoi y wniadur ar flaen y nydwydd, a rhedeg ar ol y drychiolaethau gan ysgwyd y fesurlath nes byddai y wniadur yn tincian ar flaen y nydwydd, ac y disgynai hyny ar glustiau yr elod mor frawychus a swn larwm, nes y ffoent mewn eiliad i'w llochesau! Gallwn lonwi rhifvn o'r TYST a chwedlau cyffelyb oddiar lafar gwlad. Ond Clicyddiaeth oedd fy nhwnc, a deuaf ato y tro nesai, os na ddaw rhyw ''hvdod i ddyrysu fy meddwl, ac i'm harwain ar Idisperod. Gair mawr yw Clicyddiaeth, a llysenw larod i'w roddi ar unrhyw fintai o ddynion a ymun- tnt i gydweithio er mwyn cyrhaeddyd rhyw ddyben leillduol; a'r clicyddion gwaethaf sydd yn gwaeddi jawyaf yn erbyn clicyddiaeth. C'YNDDELW.