Papurau Newydd Cymru
Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru
4 erthygl ar y dudalen hon
EFEXGYLWYR TEITHIOL CYIRU.
EFEXGYLWYR TEITHIOL CYIRU. RICHARD JONES, LLWYNGWRIL. Dyma enw sydd mor adnabyddus drwy holl Gymru ag ydoedd enw Samuel y proffwyd felly yn Israel o Dan i Beerseba. Ni wybuasai ond ychydig fod lie o'r enw Llwyngwril yn y byd oni buasai cyhoeddusrwydd enw Richard Jones. Pentref bychan ydoedd ar lan y mor yn nghy- ffiniau deheuol Sir Feirionycld, cynnwysedig o deios tlodion a llwydaidd, ynghyd a thri o addol- dai ymneillduol heb fod nemawr well yr olwg srnynt na hwythau. Ceid: yno hefyd felin a phandy, a gefail gof, dau neu dri o weithdai cryddion, a siop a tliafarn fechan, a'r cwbl yn deilwng o'r pentref. Un o'r pethau mwyaf neillduol efallai a dynai sylw ymdeithydd y pryd hwnw a elai drwyddo ar ei hynt, fyddai haner dwsin o ferched yn nrysau eu tai yn plethu gwellt gwenith i wneuthur hetiau o hono. Ond beth bynag am waelecld ymddangosiadol pen- tref Llwyngwril yn yr hen amser gynt, safai y pentref hwnw ar lanerchyn tirion ac iachus, o'r hwn y canfyddid golygfeydd am ugeiniau o filldiroedd o gylch, yn enwedig oddiar y bryn tu ol iddo. Ar ddiwrnod clir yn yr haf gwelid draw, draw, Ynys Enlli,—ardaloedd Lleyn ac Eifionydd,-cymydogaethau Porthmadoc, Har- lech a Dyffryn Ardudwy, ac Abermaw a'i chreig- iau serth. Ac erbyn hyn y mae cyfnewidiadau mawrion wecli cymcvyd lie yn amgylchiadau Llwyngwril,—yn awr y mae y rheilffordd yn t, rhedeg trwyddo;—yno y gwelir ei Station, y clywir ei chwibanogl a'i chloch, a'i swyddog yn bloeddio—Llwyngwril, Llwyngwril, Llwyn- gwril! ac ambell Sais, druan, yn estyn ei ben allan o'r cerbyd gan lygadrythu at y gair mawr Llwyngwril, yr hwn nis gwyr pa fodd i'w seinio yn briodol, na pha beth yw ei ystyr, oddieithr i ryw Gymro ei gyfarwyddo. Erbyn hyn y mae yno dai newyddion prydferth a lluosog, ac addoldai wedi eu hadnewyddu, fel y mae y lie yn ymddangos yn gwbl wahanol i'r hyn ydoedd gynt. Mewn ffarmdy o'r enw Tydu, yn ymyl y pen- tref uchod y ganwyd ac y magwyd Richard Jones. Enw ei rieni oeddynt John a Gaynor William, y rhai oeddynt mewn amgylchiadau bydol lied gysurus fel amaethwyr cyffredin, Ychydig o fanteision dysgeidiaeth oedd y pryd hwnw yn y gymydogaeth na'r wlad oddiam- gylch; ond cafodd Richard gyfranogi o'r man- teision oedd o fewn ei gyrhaedd o'r fath ag oeddynt, a'r cwbl a ddysgodd oedd darllen yr iaith Gymraeg: am rifo ac ysgrifenu ni fedrodd fawr ar hyny drwy ei oes, yr hyn a fu yn golled ddirfawr iddo. Amlygai er yn fachgen fod ganddo feddwl cryf a bywiog, ond nid cymaint oedd ei awydd i ymaflyd mewn unrhyw alwedigaeth ag a ddy- lasai fod; a phan yr ymaflai mewn rhyw orch- wyl, yr oedd ei ddull anneheuig yn ei gyflawni yn destyn chwerthiniad gan y rhai a'i gwelent, fel y gorphwysai ei achos yn drwm ar feddwl ei rieni. Dywedai ei dad mewn gofid a soriant,- 'Ni wn i yn y byd beth i wneud o Die yma; a wyddost ti, Gaynor? 'Rwy'n meddwl y byddai yn well i ni ei roi yn grydd gyda Wil ei frawd, hwyrach y daw o yn grydd go lew.' At William yr aeth, ac yno y bu yn ceisio trin y gwrychyn a'r mynawyd; ondyr oedd yn fwy aflerw yn hyny drachefn na neb, fel yr oedd yn ddifyrwch gan segurwyr i gyrchu i siop Wil Sion i edrych ar Die yn gweithio. Modd bynag, glynodd yn y grefft hon am amser maith, nes myned o'r diwedd yn feistr ei hunan. Cymerodd ei dad dy iddo yn y pentref. A chan fod Richard yn hoff o' fyned yn hwyr i gysgu gan ei awydd i ddarllen, ac o aros yn lied hir yn ei orweddfa y boreu, llwyddodd gyda'i dad i gael gwely yn nghwr ei weithdy, fel y caffai fwynhau ei gwsg gyda mwy o lonyddwch a thangnefedd nag a gawsai yn nhy ei rieni. Yn ei gaban ei hun y rhan amlaf y bwyttai ei luniaeth; ac yno y gwel- id yn y naill gwr gelfi a defnyddiau y grydd- iaeth, ac yn y cwr arall tua'r aelwyd y gwelid y ford, yr hon a ddaliai y dorth a'r ymenyn, a hen lyfrau, gyda chymysgedd o lwch nid ychydig. Dilynodd ei alwedigaeth am rai blynyddau, gan deithio i ffeiriau a marchnadoedd a gynhelid mewn amryw o'r trefydd cyfagos; ond yr oedd ei waith yn ddiarhebol o loael. Clywais wraig yn crybwyll ei bod hi yn cofio Richard Jones o Lwyngwril yn clyfod a phar o esgidiau newydd- ion iddi pan oedd yn eneth, ac i'w thad ei han- fon y boreu hwnw gyda rhywrai i gyrchu y ceffylau o'r ffridd fel y cychwynai y teulu i sasiwn y Bala. Hi aeth ar redeg yn yr esgidiau newyddion trwy y gwlith, ac erbyn iddi ddy- :chwelyd i'r ty, yr oedd ei thraed wedi myned trwyddynt! Gellir ychwanegu un engraifft eto o'i anneheudra a'i aflerweh. Pan oedd efe gyda'r Melisia, dygwyddodd i'r milwyr newyddion ddyfod i'w gymydogaeth i dderbyli hyffordcl- iant i drin en harfau, ac i ymarfer a'r hyn a berthynai i'w swydd, yn enwedig i drin y (Jryll; gosodent fare i annelu ato am y goreu, ac wele, daeth tro Richard Jones i gynyg. Crynai drwy- ddo wrth barottoi ei ddryll, a chynhygiai ollwng yr ergyd, ond methai gan ofn. Er nad oedd ar y rhai oedd yn agos iddo fawr lai nag arswyd am eu heinioes, eto nis gallent ymattal rhag chwerthin am ei ben. O'r diwedd, gollyngodd yr ergyd al'an, ac i ba le yr aeth ond i'r ddaear ychydig latheni oddiwrtho! Dro arall, rhoes dclefnydd uwj ergyd ar unwaith yn ei offeryn, ac wrth ollwng hyny allan, gwrthdarawyd ef gan ei ddryll nes oedd ofe yn ymestyn ar wastacl ci gefn—ac yn ei fawr ddychryn efe a waeddai yn groch—'Na na'n widdionedd i, thaetha i ergyd byth ond hyny-na na'n widdionedd i.' Mae'r amgylchiad hwn hefyd yn dangos mai nid ceisio bod yn anhylaw yr ydoedd. Mae'n gyf- iawnder a'r oes iddi gael gwybod am ryw gy- maint o ddiffygion y sawl a gofientir cyn gystal ag am eu rhinweddau; felly hefyd nid hawdd yw rhoddi darluniad teg o'r brawd Richard In Jones, heb wneud felly ag yntau. Nid oes genym hysbysrwydd helaeth am ei ymgyflwyniad yn aelod eglwysig, ond ym- ddengys mai gyda'r Trefnyddion Calfinaidd yr ymunodd gyntaf yn moreuddydd ei oes, ac iddo dreulio amrai flynyddoedd gyda hwynt. Yr oedd ei frawd William hefyd yn aelod gyda'r cyfryw enwad. Aeth eu mam i'r gyfeillach grefyddol gyda hwynt; a beth a ddygwyddodd fod yno y tro hwnw ond rhyw bregethwr yn trin cyflwr William, ac yn ei holi yn lied drwm; ac ar ddiwedd yr ymdriniad, dywedai y gwr fod eisiau ei 'ail bobi' ef. Tramgwyddodd yr hen fam YIl ddirfawr yn wyneb hyny, a dywedai mewn soriant wrth yr athraw, ei bod hi wedi pobi digon ar Wil; ac felly hi ganodd yn iach iddynt, ac ni ddaeth yno byth mwyach, ond gwerthfawrogodd ei chyfleusderau i fyned i'r man lie y trinid cyflyrau dynion yn ysgafnach. Ymadawodd Richard Jones a'r Trefnyddion tua'r flwyddyn 1804. Beth fu'r achlysur pen- nodol o hyn nis gwyddom gydag eithaf mynyl- wch. Dywed yr oedranus a'r hybarch Mr Lewis Morris, yr hwn a fagwyd yn yr un gymydog- aeth acef, fel hyn:—'Nid oes genyf i'w ddweyd am Richard Jones amgen na da, hyd y gwelais i. Bu gyda'r Trefnyddion amryw flyiiyddau,- pa faint nis gwn. Gwnaeth ei frawd William, yr hwn hefyd oedd yn aelod gyda ni, rywbeth ag oedd yn galw am gerydd eglwysig; ac yn hytrach nag ymostwng dan y cerydd, efe a ym- adawodd a ni; ac yn yr amser hwnw, ymadaw- odd Richard hefyd, ond yn gwbl ddigerydd a didramgwydd.' Yn ei ymadawiad a'r Trefnyddion, erfyniai ar y Parch. Hugh Pugh, o'r Brithdir, ddyfod i bregethu i Lwyngwril, a'r hyn y cydsyniodd y gwr enwog hwnw; ac yn ddioed ymunodd Richard Jones a phump neu chwech ereill yn eglwys. Dyma ddechreuad yr achos Annibyn- ol yn y parth hwn o'r wlad. Nis gallwn ym- helaethu ar hyn o bryd ar helyntion a chynydd yr achos hwn gwedi hyny. Canfyddwyd fod Richard Jones yn feddianol ar wybodaeth a doniau helaethach na'i gyfeill- ion, ac oblegyd hyny, annogwyd ef i esbonio yr ysgrythyrau, a chynghori yn y cyfarfodydd gweddio. Arferodd ei ddoniau felly am lawer o flynyddoedd gyda chymeradwyaeth a defnydd- ioldeb mawr. Yr oedd yn dra nodedig yn nghryfder ei gof, cyflymdra a threiddgarwch ei ddeall, a helaethrwydd ei wybodaeth grefyddol, yr hyn a gyrhaeddodd trwy ei ddiwydrwydd mewn darllen, myfyrio, ymresymu, a holi. Yr oedd son am gof Die Tydu trwy yr ardaloedd, a hyny yn mhell cyn bod son am dano fel pre- gethwr. Dywedai yr hen Robert Roberts, Tyddyn y felin, Llanuwchllyn, mewn ymddydd- an a rhai o'i gymydogion ynghylch pregethwyr mawr,—'Pe ceid tri pheth i ymgyfarfod yn yr un dyn, sef gwybodaeth Thomas Davies, Dol- gellau, cof Die Tydu, a thafod William, Cwm- heisiau, byddai hwnw yn sicr o fod y pregethwr mwyaf yn y byd, a byddai bron yn fwy na dyn.' Ni byddai raid i'r gwrandawr anghofus ond rhedeg i'r gweithdy at Die Sion na chai hyd i'r bregeth a'i chynhwysiad yn y fan; ac yr oedd mor hyddysg yn yr Ysgrythyrau fel yr ystyrid ef fel concordance yr ardal. Y fath oedd ei sych- ed am wybodaeth dduwinyddol fel yr oedd yn hynod o ddarllengar. Arhosai ar ei draed yn hwyr i ddarllen, ac ni ofalai pa bryd yr elai i'w wely, a dweyd y gwir i gyd, ni ofalai ychwaith pa bryd y cyfodai o hono. Rhai o'i brif awdwyr oeddynt Doddridge (Dodrieth, fel y dywedai yn- tau), a Watts. Darllenai lawer ar 'Ddechreuad a chynydd crefydd yr enaid,' Gurnal ar 'y Crist- ion mewn cyflawn arfogaeth.' Crybwyllai yn fynych ddrychfeddyliau yr hen Gurnal wrth ymdrin a phrofladitu y saint mewn cyfeillachau eglwysig. 'Galwad difrifol' Roberts o Lan- brynmair oedd un o'i brif lyfrau. Mae'r olygfa a gafodd yr ysgrifenydd arno newydd i'r llyfr hwnw ddyfod o'r wasg, yn ymrithio y munud hwn i'w feddwl. Dyma fo yn ei hen arffedog ledr, a'r llyfr glas yn ei law, a'r bibell yn ei enau, ac a'i fys bach yn chwalu y lludw o honi yn gawod am ben y cwbl, a'i weithdy yn mygu fel odyn. 'Dyma fo'n widdionedd i,' eb efe, gan wenu o fodd ei galon uwchben y pwnc yn y llyfr glas, 'mae o'n deyd yn ddaaflawan, ydi'n widd- ionedd ina: mi dyffeia nhw byth i ateb hwn.' Yr oedd Henry mewn bri mawr ganddo (yn Gymraeg, cofiwch) ac yr oedd gryn feddwl gan- ddo o Esboniad Phillips ar y Testament Newydd, er yr achwynai yn dost arno weithiau, am na buasai yr hen ddoctor wedi bod yn fanylch ar rai pethau. Mae gan yr hen Phil ethboniad ar ambell adnod,' ebe fe, 'gwell na chan neb a welais i erioed.' Yr oedd yn ddarllenwr cyson ar y Dysgedydd hefyd er ei ddechreuad, yn en- wedig pan fyddai dadl ar droed; a pharhaodd felly hyd ddiwedd ei oes. (I'w barhau.J
BETH WELAIS I YN LLUNDAIN.
BETH WELAIS I YN LLUNDAIN. Mawr y rhyfeddodau a welir yn Llundain; y mae yr holl fyd i'w weled yma.' Dyna ddywedir gan y rhan fwyaf a ymwelant a'r brif ddinas, ac nid pell ydynt o ddyweyd gwir. Mawr yw ei rhyfedd- olau, mewlllluosawgrwydc1 yn gystal ag mewn am- rywiaeth; mor fawr yn wir, fel y gellir dywedyd mai ychydig o ymwelwyr sydd yn gweled cymmaint a'r ddegfed rail o htn^ n;. Clywais am gyfaill ar ei ddychweliad o Lundain yn rhoddi aclroddiad o'r hyn a welodd yno, a digwyddodd fod yn y gynnulleidfa ddyn oedd wedi byw drjs (Icleugaiii mlynedcl yn y ddinas fawr. Wedi gwrandaw ar yr ymwelydd yn traethu am yr hyn oedd wedi ei ganfod mewn wyth- nos neu naw diwrnod yno, cododd y Llundeiniwr, a dywedodd ei fod wedi elywed y lioson hono am lawer 0 bethau yn Llundain nad oedd erioed wedi gwybod am danynt, er byw cymmaint o flynyddoedd yn eu canol. Hawdd genyf gredu tystiolaeth onest yr hen frawd. Y mae miloedd yn debyg iddo. Nid yr un pethau y mae pob dosparth o ddyeithr- iaid yn edrych arnynt pan yn Llundain. Y golyg- feydd mwyaf cyffredin y chwilir am danynt ydynt y Crystal Palace, y British Museum, y Zoological Gardens, y Royal Academy of Arts, y National Gallery, Houses of Parliament, ac felly yn y blaen, gydag ugeiniau o'r cyffelyb bethau. Eir hefyd i weled capeli ac eglwysi mawrion Llundain, ac i wrando ar y prif bregethwyr—-Mri Spurgeon, Bin- ney, Dr Raleigh, Jones, Bedford Road, a rhai cy- ffelyb. Dylid gweled a chlywed rhai felly tra yn Llundain, a dall ac esgeulus iawn raid fod yr ym- welydd na wnelo hyn os bydd ganddo amser. Bum inau yn Llundain fwy nag unwaith, a gwel- ais lawer o'r pethau uchod, a chlywais lawer o'r pregethwyr enwocaf; ond gwelais lawer o bethau eraill nad ydyw llawer yn meddwl am danynt pan yn Llundain, am bwriad yn bresenol ydyw dywedyd beth a welais mewn cornelau yn y ddinas fawr. Tua chanol y mis diweddaf yr oedd genyf Sabbath yn rhydd—fel yr arfera pregethwyr ddywedyd pan na fydd ganddynt i bregethu,—a phenderfynais ei dreulio i weled y rhanau nodedig hyny o Lundain lie y cydgyfarfydda tlodi, anwybodaeth, llygredig- aeth, a barbareidd-dra yn y trigolion. Yr oedd genyf gyfaill, yr hwn sydd berffaith adnabyddus o bob rhan o'r ddinas, ac addawodd i fod yn arwein- ydd. Cefais afael ar ddau ymwelydd o Gymry yn teimlo awydd i weled y pethau hyn. Felly cychwynasom o gylch naw o'r gloch yn y bore. Aethom heibio St. Paul's, trwy Cheapside, i Bishops- gate Street a Whitechapel. Dyma yr east end o Lundain-cartrefle tlodi a llygredigaeth. Nid oedd- ym bell yn awr o'r man a geisiem, sef Petticoat-lane, lie y cydgyferfydd yr Iuddewon i werthu hen ddillad. Heol gul ac aflan ydyw; ond bob bore Sabbath cerir yn mlaen fasnach helaeth ynddi. Yr oeddym yno yn rhy fore i weled pob peth yn ei gyflwr gwaethaf. Ond gwelsom ddigon. Ar ein mynediad i mewn, safai dyn golygus, o ran ei gorph, ar ein cyfer yn ymyl drws a wylid ganddo ef ac un arall, a gwaeddai yn groch, Y dyn lleiaf yn y byd; ie, meiddiaf ei ddywedyd, heb ofn gwrth- ddadl, y dyn lleiaf yn y byd—saith ar hugain oed— dim ond ceiniog am ei weled-dewch i mewn, fon- eddigion.' Dyna ddull hwnw o gael ei geiniog ar fore Sul. Aethom heibio iddo ef. 0 bob ochr i'r heol gul, ac yn ei chanol hefyd, safai dynion a men- ywod yn cynnyg pob math o nwyddau, ac yn ddoniol dros ben, canmolai pob un yr hyn a werthai. Dillad —hen a newydd, glan a budr, cyfaddas i bob gradd ac oedran, ac ar gyfer pob rhan o'r corph. Bwyd- ydd o bob math, a ffrwythau o bob rhyw-y rhai rhagoraf a gynhyrchodd y ddaear erioed, yn ol tyst- iolaeth y rhai a'u gwerthent. Tlysau ac addurn- iadau o aur ac arian, a gemau gwerthfawr, i focld- loni y plant mawr; a phob math o chwareubeth, llai g-werthfawr wrth reswm, i foddloni plant bach. Ond dyma ddyn du, negro perifaith, mewn dillad da a gweddol drefnus, yn sefyll ar gornel heol gul yn troi i'r cefn yn rhywle. Cyfeiriai i'r fan hono, a chyhoeddai yn uchel a llais eglur, Y ceffyl mwyaf yn y byd-ceffyl gwirioneddol—dim twyll yn y peth -y mwyaf yn y byd-ceiniog am ei weled-trowch i mewn, foneddigion.' Ond nid gwiw ymdroi, nis gellir dywedyd y cwbl. Wedi cyraedd un pen i Petticoat-lane, cawsom afael ar heddgeidwad, ac aeth gyda ni i'r Hag Market. Lie agored ydyw hwn, lie yr arwerthir pob math o garpiau o ddillad ar ganol dydd bob Sabbath. Yr oedd yn rhy fore yn awr, felly nis gwelsom y farch- nad, ond yr oeddynt yn parotoi ar ei chyfer. Ar y ffordd, arweiniwyd ni trwy fath o farchnadfa gau- edig, He y telid gan y gweithwyr am eu lie. Dyma bentwr o hen esgidiau, oil wedi eu glanhau, rhai wedi eu gwella, eraill yn rhy wael i fyned dan y driniaeth. Gwerthai rhai o honynt am geiniog neu ddwy y par—eraill am brisiau uwch. Rhaid fod yma amryw gannoedd o honynt, a gellir gweled lluaws o bentyrau eyffelyb. 0 ba le y daethant Y I ba ddyben y cesglir hwy ? A brynir rhai o honynt gan rywun ? Gwneir ac y mae y ffaith eu bod yn cael eu casglu a'u gwerthu yn cyhoeddi tlodi truenus lluaws o drigolion Llundain. Dyma bentwr eto o hen ddillad—dillad plant, dynion, menywod-oll yn gymysgedig. Dyna ryw greadur llwyd, tlawd, yn tynu hen gerpyn a eilw yn goat oddiam ei gefn, ac yn treio hen waistcoat, yr hon a fwriada brynu. Nid oes botwm arni o'r pen i'r gwaelod, a disgleiria gan y budreddi sydd wedi ei gorchuddio. Gofyna y gwerthwr roat am dani; dadleua y prynwr nad ydyw yn werth hyny gan nad oes botwm arni. Troais fy nghefn, ac nis gwn a brynwyd hi ai peidio. Erbyn hyn y mae y bobl yn lluosogi, ac yn mhen awr eto bydd yma filoedd lawer yn prynu'ac yn gwerthu gyda'r brwdfrydedd mwyaf; a phan yr agorir y tafarndai yn y prydnawn, bydd Petticoat- lane a Rag Market fel Bedlam ac annwn wedi ^m- gymysgu. Dyma ychydig o awgrymiadau o'r hyn a welais ar fore Sul, y lOfed o Mai, 1868, mewn un gongl o brif ddinas y wlad fwyaf Gristionogol yn y byd. Tra y mae pobl dduwiol Cymru yn cyfarfod yn gysurus yn eu capelau i wrando eu dwy bregeth bob Sabbath, y mae miloedd yn Llundain yn mas- nachu mewn carpiau ac ysgarthion cymdeithas er enill eu bara. Onid yw trueni dyn yn fawr arno ? Y mae gan Gristionogion y byd lawer i'w wneud eto heblaw gweithio eu ffordd i'r nefoedd eu hunain. Gwelais ragor na hyn, ond gadawaf y gweddill hyd dro arall. W. J.
CWYN ZACHARIAH TRIAGL YN ERBYN…
CWYN ZACHARIAH TRIAGL YN ERBYN EI WRAIG. Syr,—Y mae i mi yranffawd o fod yn ddyn mewn masnach y mae hynyna, chwi dclywedwch, yn an- ffawd bur ddifrifol; ond yr hyn a'i gwna yn fwy felly mi yw, nad oes g m fy ngwraig ddim i'w wneud o leiaf, cafodd addysg rhy dda, a rhagolygon am ffortiwn rhy aiv d jrcliog, i feddwl ymgymmeryd dim a materion fy siop i, nag ychwaith a llywodraeth fy nheulu. ¡ Rhaid i'w hamser hi, fel y gwyddoch, yn gystal a'r eiddof fi, gael ei dreulio mewn rhyw fforcld neu gilydd. O'm rhan fy hi-ml y mae gen' i ddigon i feddwl am dano, megys pwyso fy nwyddau a gwas- y anaethu fy nghwsmeriaid eithr nid yw fy ngwraig yn awr ond maen tramgwydd, yn sefyll ar fy ffordd, er y gallai, pe mynai, fod gystal i mi a siopwr. Y mae hi trwy'r boreu yn lercian o gwmpas y siop, gyda'i dwylaw yn ei phocedi, neu yn agor ei safn yn gysglyd ar riniog y drws, ac yn syllu yn ynfyd ar bawb a ant heibio. Y mae hi yn wastad yn gofyn i mi filoedd o gwestiynau gwirion am bob cwsmer a ddaw i fewn ac a a. allan a thra y byddaf yn taro rhywbeth i lawr yn fy nydd-lyfr, y mae hi yn ym- orwedd ar y counter, ac yn llygadrythu ar y cwbl fel pe buaswn yn gwneud dim ond tynu lluniau i'w difyru hi. Weithiau, mae'n wir, hi gymmer nod- wydd yn ei llaw; ond gan y bydd bob amser yn gwnio wrth y drws, nea ynghanol y siop, rhwystrir hi mor fynych, fel y bydd yn hirach yn hemio llian, neu yn trwsio hosan, nag y byddaf fi yn tori deugain torth o siwgr, a'u gwneud i fyny yn bwysau. Yn y prydnawnau hefyd yr wyf yn sicr o gael ei chymdeithas, os na elwir am dani gan rai o'i chyd- nabyddion; a'r pryd hwnw,—gan ein bod yn gosod y rhan uchaf o'r ty, ac nad oes gennym ond parlwr bach yn y cefn i ni ein hunain,—hwy gadwant y fath gynhwrf a'u tafodau, neu hwy alwant arnaf fi bob munud, fel nas gallaf, o'u plegid, gadw at fy musnes. Gallai fy ngwraig, yr wy'n sicr, wneud yr holl bethau bychain sy'n eisiau yn ein teulu ni; a myn- aswn iddi ymddifyru yiicldynt; ond, yn He hyny, y mae gennym lodes i wneud y gwaith, ac i edrych ar ol hogyn bach tua dwyflwydd oed, yr hwn, gallaf yn briodol dystio, sydd blentyn ei fam. Rhaid i'r crwtyn gael ei foethiymhob dim; goddefir iddo pan hyny yn barhaus i chwareu yn y siop, taflu pobpeth o'u lie, a dringo i fyny'r shilffoedd i gael gafael ar y raisins a'r siwgr. Ni wiw i mi ei ger- yddu; oblegid, pe gwnawn hyny, cawswn y wraig a'r lodes yn fy mhen ar unwaith. Gyda golwg ar yr olaf, ymae hi mor ddiog ae aflerw a'i meistres, ac am ei bod yn cwyno fod ganddi ormod o waith prin y gallwn ei chael i wneud dim o gwbl; ie, yr hyn sydd waeth fyth, yr wy'n ofni nad yw hi yn onest, a chan yr ymddiriedir hi i brynu i fewn yr ymborth, y mae'r jad, yr wy'n sicr, yn gwneud cryn geiniog ar bob peth. Ond, i ddychwelyd at fy anwylyd.—Y nosweith- iau, pan fyddo'r tywydd yn deg, ydyw'r unig amser y gadewir fi i mi fy hun; oblegid ymae hi yr amser hwnw yn gyffredin, 511 myn'd a'r plentyn allan am dro i'r Pare. Pan ddaw hi gartref drachefn y mae hi wedi blino gymmaint wrth gerdded fel nas gall symmud o'i chadair; ac fe a awr heibio ar ol cau y siop cyn cael tama'd o swper, tra y ma'r lodes yn cael ei chadw gyda'r plentyn, yn tynu am dano, ac yn ei roi yn ei wely. Ond chwi a gydymdeimlwch lawer mwy a mi pan y dywedaf wrthych pa fodd y byddwn yn gyffredin yn treulio'n Sabbathau. Yn y bore y mae hi yn rhy sal i wisgo am dani i fyn'd i'r eglwys gan hyny ni chyf- yd byth dan haimer dydd a'r hyn sydd fwy poenus fyth, myn fy nghadw i yn y gwely gyda hi, pan y dylwn fod yn brysur gyda rhyw orchwyl mwy buddiol. Bydd yn dda os gall godi ac ymwisgo erbyn amser ciniaw a phan fydd hwnw drosodd, y mae hi yn sicr o'm llusgo i allan gyda hi i Georgia, Hornsey Wood, neu y White Conduit House. Er hyny, y mae hyd yn oed y teithiau agos hyn yn ami mor flinderog iddi hi, fel y gorfodir fi yn fynych i logi cerbyd, i'w chludo, heblaw yr hyn a gostia i mi am de a hot rolls, a chacenau i'r bachgen. Droion eraill, gan fod fy ngwraig braidd ar y tewa', ac yn un sal iawn am gerdded, rhaid i mi ddal ei holl bwysau ar fy mraich, a chario'r plentyn gyda hyny. Yn y modd yma y mae hi yn dragywydd yn llur- gynio ei hamser, heb elw na boddlonrwydd i neb; a thra y gwelaf wragedd fy nghymmydogion yn cyn- northwyo yn y siop, ao yn ennill agos gymmaint a'u gwyr, y mae i mi y gofid o deimlo nad yw yr eiddof fi ddim amgen na phwysau marwol arnaf. Mewn gair, nis gwn am ddim mwy anffodus a ddichon ddigwydd i fasnachwr diymhongar, diwyd, a llafur- us, megys myfi, na chael ei rnvymo wrth y fath ddynes. yr hon sydd iddo yn fwy o lyfethair nag o ymgeledd.—Ydwyf, eich gostyngedig was,—ZACH- ARIAH TRTAGL.(Til 0 lythyrau Dr Johnson at Olygycld yr IDLEE.
PLAS MARL, GER ABERTAWY.
PLAS MARL, GER ABERTAWY. CYDNABOD TEILYITODOD. Nos Sadwrn, y 30ain o Fai, yn ysgoldy perthynol i'r Trefnyddion Calfinaidd, Plas Marl, ger Abertawy, cyfarfyddodd gweithwyr melinau Efydd, perthynol i'r Meistri William Foster a i Gyf., y Morfa, ger Abertawy, i'r diben o anrhegu eu harolygydd, Mr John Davies, Foxhall, ar ei ymadawiad o'n plith i o-ymmeryd gofal melinau Meistri Grenfell a'i feib- Ton, Middle Bank, o'r un He. Y rhodd gyflwynwyd iddo ydoedd oriawr a chadwen aur. Oriawr hardd dros ben ydyw, heb ddim rhodres o'i hamgylch, yn dda odiaeth o'i mhewn—fel ei derbynydd i'r dim. Cawsom gyfarfod dyMorol iawn. Pan ddaeth Mr Davies i mewn, am saith o'r gloch, cyfodasom oil i'w groesawu, gan guro dwylaw. Wedi cael tawelwch, etholwyd Ilywydd, sef Mr William Thomas, arolyg- ydd melinau Mr Lambert, Port Tenant. Dy wedodd y cadeirydd yn doddedig ac i bwrpas am ddiben y cyfarfod ac am Mr Davies. Dywedodd ei fod yn ei adnabod er's pum mlynecld ar hugain— fel dyn, ei fod yn gywir, fel y dymunai i bob dyn fod, fel cyfaill yn ffyddlon, ac fel Cristion yn rhodio yn addas i'r efengyl. Yr oedd yn cydymdeimlo ani o herwydd ymadawiad Mr Davies oddi wrthym, ac yn peri i ni ymfoddloni, gan nad oedd ef yn myned yn mhell oddi wrthym, y cawsem ei weled yn ami—nad oedd dim ond afon Tawy rhyngom, ac yn dymuno pob llwyddiant i ni ac i Mr Davies wrth newid ei le. Nid myned i le newydd yr oedd Mr Davies, ond myned adre at ei hen feistr a'i ffrynd, ac at ei gyd- weithwyr blaenorol. (Banllefau.) Wedi cael distawrwydd, galwodd ar Mr David Jones i ganu ton, yr hyn a wnaeth, fel y mae yn arfer, er boddlonrwydd i bawb. Anerchwyd y cyfarfod gan Mr John Bevan, yr hwn a lefarai yn barchus iawn am Mr Davies. Mr Ralph Evans hefyd a siaradodd yn Saesneg yn bur effeithiol. Darllenodd Mr Thomas Francis anerchiad hynod serchog oddi wrth y gweithwyr i Mr Davies. Galwyd ar Mr John John i gyflwyno y dysteb. Dywedodd na wyddai beth i cldyweyd gan ei deiml- adau, ac eisteddodd; ond cododd drachefn, a'i ruddiau yn dd grau i gyd, a dywedodi—Syr, os ar- hosweh gyda ni, mjmwn oriawr arall i Mrs Davies hefyd! A thyna lie yr oedd euro dwylaw. hefyd! A thyna lie yr oedd curo dwylaw. Cawsom don gan Mr Thomas Davies. Yna anerchiadau gan Mri Wm. Lewis, Thomas Davies, Stephen, Penrhos, Llewelyn Davies, Matthew Thomas, Thomas Francis, Wvnne ys- golfeistr, &c. J Cafwyd ton dda iawn gan Mr William Jones, Abertawy. Cydnabyddodd Mr Davies y dysteb gydatheimlad dwys a diolchgar. Treuliwyd tair awr yn ddifyr dros be.ii.E, D. YNYSYBWL, LLANWYNO. Dydd Llun wythiios i'r diweddaf, cynhaliwyd Eisteddfod yn y lie uchod, mewn pabell gyfleus, a than nawdd bonedcligion parchus. Awd trwy waith y cyfarfodydd yn y drefn ganlynol:— CYFARFOD 10 O'R GLOCH. 1\ Ton ar y delyn gan Mr Frost. Anerchiad '8'tth y llywydd, G. Williams, Ysw., Miskin. Anerchiadau gan y beirdd. Adrodd I Ni phery Mai o hyd;' goreu, Mary Phillips. Beirniadaeth Englyn i'r Senedd-dy; 17 yn cystadlu—goreu, Ab Dewi Wyn o Essyllt. Canu 'Hywel a Gwengoreu, Hywel a Gwen. Beirniadaeth Can i'r Ysgoldy Brytanaidd; goreu, Gwilym Glan Ffrwd. Araeth ddifyfyr; 6 yn oys- tadlu—goreu, Horatio. Beirniadaeth Can i Melin y Monachdy; cydf uddugol, Evan Davies, Cwmbach, G. G. Ffrwd, a M. Rees, Pontypridd. Hen Wlad fy Nhadau' i ddibenu, yr unawd gan Eos Hafod yn swynol iawn, a'r dorf yn uno yn y cydgan. CYFARFOD 2 O'B GLOOH. Ton ar y delyn. Anerchiad gan y liywydd. Anerchiadau gan y beirdd. Adrodd Calon Merch;' goreu, Morganwg. Beirniadaeth Englynion i'r Dyn Diwyd; 14 yn cystadlu—goreu, Cilynys, Tonypan- dy. Canu 'Y bwthyn yn nghanol y wlad;' goreu, T. Williams, Pontypridd. Beirniadaeth yr Hosanau Gwynion; goreu, Mrs Hannah Harnold. Canu gyda'r tanau yn ol dull y De; goreu, T. Williams. Beirniadaath y Gan Asgre Lan; goreu, G. G. Ffrwd. Canu I Praidd y Mynycld;' goreu, Eos Bryncerdyn a'i barti. Beirniadaeth y Gan i Mr D. Edwards, Gilfachglyd, am ei ffyddlondeb gyda'r Ysgoldy Bry- tanaidd; cydf uddugol, G. G. Ffrwd a G. Elian. Terfynwyd trwy ganu 'Ar D'wysog Gwlad y Bryn- iau,' yr unawd gan D. Rosser, Ysw., Aberdar. CYFAEFOD 6 O'R GLOCH. Anerchiad gan y Uywydd, Mr Idris Williams, Porth. Ton ar y delyn. Anerchiad gan y beirdd. Adrodd Bythod Cymru;' yr oedd tair gwobr, sef 5s 6c, 2s 6c, a 2s, gan Gwenynen Gwent, a chafodd y tri adroddodd eu gwobrwyo yn ol eu teilyngdod. Beirniadaeth yroosana-it duon; goreu, Jane Rees. Canu 'Yr Alarcn;' goreu, Mr Coleman a'i barti. Beirniadaeth Can Mrs Lloyd; 2 ddaeth i law—cyd- fuddugol, Gwilym Elian a Dewi Isan. Darllen Cerddoriaeth; goreu, Pedwar o'r Mount. Beirniad- aeth Can i'r Danchwa; cydfuddugol, G. G. Ffrwd a Coslett Coslett. Canu yn ol dull y Gogledd; goreu, D. Lloyd (Alaw Lion), Aberdar. Canu 'Y Ffynon ger fy Mwth;' goreu, Mr Coleman a'i barti. Beirniadaeth y Traethawd; un cyfansoddiad, yn mherson Creidiol, yr hwn a wobrwywyd. Beirniad y Farddoniaeth—Meudwy Glan Elai; y Gerddoriaeth—Alaw Ddu. Yr elw oddiwrth yr Eisteddfod i drysorfa yr Ysgol. Daeth lluaws yn nghyd, a ehawd pob peth yn wir gysurus.—Eis- teddfodwr, CEFNTELYCH. Saif y lie uchod oddeutu dwy filldir i'r dwyrain i dref Llanymddyfri, a thua milldir i bentref henafol Myddfai. Llawer o siarad ac ysgrifenu sydd wedi bod am gael capel yn y lie nchod, ond yn bresenol y mae y peth wedi dyfod yn ffaith. Cangen ydyw yr eglwys uchod o'r fam eglwys sydd yn perthyn i'r Annibynwyr yn Myddfai. Er hyrwyddo y sym- mudiad, cynhaliwyd cyfarfod pregethu yn y man y mae y capel i fod, prydnawn dydd Sul, Mehefin y 14eg, pryd y pregethodd y Parch W. Williams, Pantygwin, oddiar Exodus xxxv. 29, yn bur daraw- iadol i'r amgylchiad; a'r Parch W. Morgan, gwein- idog yr Annibynwyr yn Myddfai, oddiar Mathew xvi. 18. Yr oedd y gynnulleidfa yn Iluosog, y pre- gethau yn dda, a'r gwrandawiad yn astud. Yr arch- adeiladydd yw Mr John Hughes, saer coed, Mydd- fai. Llwyddiant iddynt i ddwyn eu cynlluniau i ben yw dymuniad— Ymdeithydd. SARDIS, EFAIL FACH. Cynhaliwyd cyfarfod blynyddol Sardis eleni ar y dyddiau Sul a Llun, y 7fed a'r Sfed o Fehefin, pryd y pregethwyd gan y gweinidogion canlynol Jones, Brynmawr; Rowlands, Llansamlet; Evans, Llansawel; Roberts, Cwmavon; Samuel, Abertawe; a Davies, Risca. Dechreuwyd yr odfaon gan y Parchn. Thomas, Rock; Williams, Bryn; a Davies, Fforchdwm; a Mri. Evans, Rock, a Morgans, o'r Wern. Cafwyd pregethau da ac hwylus, a gwran- dawiad astucl. Casglwyd 9p 13s 6c. Diolch am yr holl garedig-rwydd ddangoswyd at yr achos da, a bendith ar y cwbl i'n dwyn yn nes i'r nefoedd. Nos Sul, Mehefin y 14eg, a Iroddwyd a chanwyd amrai cldarnau gan blant ac eraill perthynol i'r ysgoI. Nicl oedd dim yn ysgafn yn perthyn i'r cyfarfod. Yr oedd y darnau yn grefyddol a buddiol, wedi eu dysg-u yn dda, ac adroddwyd hwy yn hwylus. Mae y plant yma i'w canmol yn fawr am eu ffyddlondeb yn nglyn a'r ysgol Sul, a'u hymdrechion i ddysgu. Cawsant oil eu gwobrwyo a llyfr bychan am eu hymdrech a'u ffyddlondeb. Gobeithio y bydd v cwbl dan fendith DllW i'w dwyn oil i 'Gofio cu Creawdwr yn awr yn nyddiau eu ieaeng Ab loan. MERTHYR TYDFIL. YMFCDO. Nos Lun, y loeg cyf., cynhaliwyd cyfarfod cy- hoeddus yn y Neuadd ddirwestol, gan y gyxndeithas sydd wedi ei ffurfio yma yn ddiweddar i gynnorth- wyo ei haelodau i ymfudo. Cymmerwyd y gadair gan W. Simms, Ysw. Amcan y gyxndeithas don yw cynnorthwyo y rhai a ymunant a hi i ymfudo i America, ac yn neillduol cymmeradwya Dalaeth Missouri fel y He goreu i ymfudwyr ar hyn o bryd. Yr oedd lluaws wedi dyfod yn nghyd, a phasiwyd amryw benderfyniadau yn egluro amcan y gym- deithas ac yn eu cymhell ar weithwyr teilwng a garent ymfudo. HENRY RICHARD. O'r diwedd y mae Pwyllgor Mr Richard, yr hwn a elwir Y Pwyllgor Ymneillduol,' wedi deffroi o gwsg ac wedi eistedd unwaith. Gan ei bod yn dra sicr y ceir etholiad cyffredinol cyn diwedd y flwydd- yn, a bod rhyw bersonau oddi ar ryw amcanion hysbys iddynt hwy, yn sibrwd nad ydyw yn debygol y daw Mr Richard allan yn ymgeisydd, penderfvn- odd y Pwyllgor anog Mr Richard i anfon allan ei annerchiad i'r Etholwyr mor fuan ag y gallo. Er nad ydym yn disgwyl y bydd dim yn yr annerchiad yn wahanol i'r hyn a glywsoiii o'i enau ef ei hun pan ymwelodd a'r lie y gauaf diweddaf, eto credwn mai goreu po gynta y gesyd ei hun allan yn weith- redol a ffurfiol fel ymgeisydd am sedd dros y Fwr. deisdref. Nid ydym heb wybod a theimlo fod llygad Cymru arnom yn y peth hwn, ond carem i bawb yn Nghymru ddeall y safle y mae Pwyllgor Mr Richard yn Merthyr ac Aberdar wedi ddewis ar gyfer yr etholiad nesaf. Cofier mai Pwyllgor Ymneillduol' yn ei enw ac nid 'Pwyllgor Rhyddfrydig,' I The Nonconformist Committee,' ac nid '■The Liberal Commit- tee,Fel y cyfryw, nid oes a fyno y Pwyllgor hwn a Mr Bruce, er ei fod yn rhyddfrydwr: nag a Mr Fothergill, er ei fod yntau yn rhyddfrydwr; ond yn unig a Mr. Richard am ei fod yn ymnsillduwr. Gresyn na fuasai Gohebydd v Deheudir,' yn y Faner, wedi deall hyn yn glir cyn ysgrifenu fel y gwnaeth yn y Faner, Meh. 19. Dywed fel hyn: Y mac Mr Fothergill drachefn (h. y. fel ML- Bruce) yn rydd'rydwr trwyadl, ac yn feistr gweithfeydd mawrion, ond anmheuwn ei deilyngdod ar gyfrif