Papurau Newydd Cymru
Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru
4 erthygl ar y dudalen hon
- .A.RGL WYnn PENRHYN A'R…
.A.RGL WYnn PENRHYN A'R ANNI- BYNWYR. ^eg datguddiad ffeithiau ynglyn a 0»r tir i godi capel yn y Chwarei Groch y We<^ dyfod. Gwnaed cynyg i husio beth r 1 ^^wydd gan rai y disg wyliasem "dinx&U] am^enac^ oddiwyrthynt—ond nid oedd a Ce u arnynt. Mae gweithredoedd anheg i'r °r?les0^ y11 rhwym o weithio eu hunain %d(f° a'r &wei^redj'ddion, pwy bynag ige^? rhwym o gael eu dwyn i'r prawf Jenr, dedfryd y farn gyhoedd. Mae Arglwydd h nas Sal1 f°d yn guddiedig hyny wneyd yr amddi- g°reu eUir i'r fath ymddygiadau. g0ruellwyHwr Arglwydd Penrhyn, sef eri Iremonger, wedi gosod y pwngc ar Jnaes agored-yn y North Wales Chronicle, a(^WT11 diweddaf. Y mae'r Annibynwyr cyhoeddusrwydd mawr i'w hochr te. Y mater eisioes, ac yr ydym yn tej^ ^ra boddhaol fod yr ochr arall- ^Slwyddiaeth—o'r diwedd wedi ym- ^Wareu tg°1?Uni' Yn awr» fe gaiff y wlad ^offem j» i ffurfio barn »'r yr ymdrafodaeth. $an yddww Sael ei egluro hyd Jr eithaf j iU0Dger ._Jn ^dyw adroddiad Cabden Ire- y fi''j gwnaed cais gan Mr. Parry, ^Cape] a ^ogiou Annibynol eraiU, am t dega.ibynOl ar fangre benodedig yn mhlwyf "At ^0n0 j^a j*. arod ddau gapel mawr—un gan y Wesley- £ aa y Methodiatiaid Calfinaidd—eglwys 3ggj_ e* tadeiladu, a chapel perthynol i'r Fam hefy,/? y*1 awr yn cael ei godi. Cafwyd allan J ytoysg enwau y personau a lawnodasant aitt^ ra* y11 trigo 3m agosach i Gapel An- araUynbarodmewn bod, acmewn gwirionedd, Ji Ogj, ,Pedwar-ar-bymtheg-ar-hugain aroddwyd, ^o? a a^-a*-bymtheg yn byw yn agosach neu caPe^ crybwylledig, a bod y cwbl o 0 filldir a haner oddiwrth G-apel Anni- ^an yr amgylchiadau hyn, attebodd Lord °edd yn ymddangos iddo ef fod unrhyw at «twnw i ganiatau tir yn yr ardal bono; ca«* y gwrthododd efe gydsynio a'r dd adnewyddiad y les ar gapel arall, 11 't un plwyt, ac heb fod yn ymhell oddi yno. aftnlynol i'r nacad yma, yr hwn, fel yr ar y pryd, a wnaed ar ol ymchwiliad 6 dderbyniodd Arglwydd Penrhyn lythyr enu mewn iaith sarhaus iawn, ac yn ^arte» 11 ei ymddygiad gerbron y Cyfarfod yu mis Hydref, yr hyn a barodd i W wrthod gohebu a'r awdwr mwy i- 'igyfreithiwr. ^aM ydynt ffeithiau gwirioneddol achos G-och, ac yr wyf yn teimlo yn sicr ^er o'r rhan fwyaf goleuedig o'r Ymneill- 11X10 ^eddwl gyda [ni fod chwaeth isel j hyeiliarddaugosmewn ymholiadau o'r naturyma )tttn.?it°d neillduol hwn, yn erbyn neb, ond dik l1a.i. Arglwydd Penrhyn, ar dir yr hwn y mae 1ioba,la.^UmP 0 gaPeli yn mhlwyf Llandegai, V ft?* yn ddiweddar wedi cael adnewyddu —P^ni capel ychwanegol yn mhlwyf dau o ba rai sydd wedi cael tir-adeiladu l>l'ltyf eblaw capel yn Nghapel Curig yn y *0 oil a ddywed Cabden Iremonger, a» i yuineddwl y gwnai neb goleuedig, eUedig' 0 ran os yn ddiragfarn, yn ei resymau a'i gasgliadau. ^yr yn sawru yn gryf o'r hen enrh "Iliaidd sydd wedi hynodi Castell :vn er's Uawer o flynyddoedd. Mr. ^^ahni" eb efe. Kis gallasaiei The Rev. JR. Parry." Pahawl ei benanddyn na bu dwylaw Esgob erioed ar *yd<l f a^w y11 ^ev' Y rbeswn mawr Goch e dros y nacad yw fod yn y Chwarei hy gon 0 addoldai. Ond, craffer ar yr ^0 u -g11 • Yn yr un anadl, dywedir fod ^ys newydd ei hadeiladu, a chapel *lr ^am Eglwys yn awr yn cael ei Hjj an fod yno un capel i'r "Wesleyaid, ^gen 0fi!r ^'r Methodistiaid Calfinaidd, pa ^^ynol •> aD1 Eglwys newydd, a chapel ddie 1 r "^ani Eglwys hefyd! Os oes |l ^9lu>ys ^nJ)^eoe^d i addoli, pa eisiau gwthio i ^ywvr A ^afe^ °f ■^ase ar y gymydogaeth ? « > s ^ag-u n^ynwyr i fyned dan fwy o anfan- 4 ^^a'i n G11Wad arall ? Ai syniadei arglwy dd- i Cr^y1^ yw nad oes hawl ganddynt 'Q,allan.tt wI am addoldy iddynt eu hunain ? EL4t odyn. "Wesleyaidneu ynFethodistiad— y mae dau gapelgerllaw; neu gwell fyth, dylent fod yn Eglwyswyr-y mae dwy Eglwys yn eu hymmyl! Ac os-mynant fod mor drahaus a myned i gapel Annibynol, y mae un 0 fewn milldir a haner i ddrysau eu tai 0 hyn allan na feiddied yr un Annibynwr feddwl am gapel yn nes i'r bobl na milldir a haner Gwir fod Arglwydd Penrhyn wedi gwneud lluaws o bethau clodfawr; ond nid y cwestiwn ydyw beth y mae ei arglwydd- iaeth wedi ei wneyd, ond beth y mae wedi ei omedd-nid beth y mae wedi ei gan- iatau, ond beth mae wedi ei nacau. Ni chlyw- som fod neb yn amhau nad yw Arglwydd Pen- rhyn wedi caniatau tir i adciladu capeli newyddion, ac wedi adnewyddu hen leases, ond nid oes neb yn ddigon ffoli dybied fod caniatau y naill yn ei gyfiawnhau nac yn ei esgusodi am nacau y Hall. Mae yn ddigon eglur fod ei arglwyddiaeth wedi gwrthod tir yn Chwarel Groch. 2fi cheisir gwadu hyny. Gwrthodwyd ef er i'r cais gael ei wneyd yn rheolaidd, a'i attegu gan Cyfarfod Chwarterol y sir —gwrthodwyd y cais wedi i Arglwydd Pen- rhyn a'i oruchwyliwr gael digon 0 amser i wneyd ymchwiliad iddo-gwrthodwyd ef er mai gweithwyr ei arglwyddiaeth a'uteuluoedd oedd y rhai y bwriadwyd ef ar eu cyfer. Mae teulu y Penrhyn wedi casglu eu cyfoeth o chwys a llafur gweithwyr gonest Sir Gaernar- fon. Nid ydym yn cenfigenu wrthynt. Mae y cyfoeth y maent wedi wneyd 0 honynt yn -ddigon teg a gonest iddynt. Ond yr ydym yn dweyd yn ddiofnfodei arglwyddiaeth yn anheg a eormesol i'r eithaf nan y irorrfbnrloi —■ 0 dir i'rdynion syml a diwyd yma i godi lie amo i addoli yr Arglwydd yn ol argyhoeddiad ei cydwybodau. Pwy roddodd hawl i Arglwydd Penrhyn i benderfynu fod capel o fewn milldir a haner yn ddigon agos i Annibynwyr Chwarel Goch i fyned iddo ? Buasem yn disgwyl i feistr tir boneddigaidd, ganiatau dernyn o dir yn Uawen i adeiladu capel amo yn gyfleus iddynt gyrhaedd iddo wedi llafur y dydd, yn enwedig gan eu bod yn ei godi ar eu traul eu hunain, ae yn penderfynu talu am dano o'u henillion gonest. Nis gall fod cysgod 0 esgus dros ymddygiad gormesol ei arglwyddiaeth ar gydwybodau ei weithwyr, a disgyna ei enw gyda dirmyg i oesau dyfodol, oblegid y fath anhegwch, er yr holl barch a deimlir iddo yn ei gymeriad personol, ac fel meistr tyner a cliaredig. Cyhuddir Mr. Parry 0 ysgrifenu mewn iaith sarhaus, gan fygwth dwyn y cwbl ger bron y Cyfarfod Chwarterol, ac oblegid hyny na fynai ei arglwyddiaeth mwy ohebu a Mr. Parry ond trwy ei gyfreithiwr. Anhawdd genym gredu fod Mr. Parry wedi ysgrifenu yn sarhaus. Yr oedd yn ddrwg genym weled yn hanes cyfar- fod Penmaenmawr fod y fath ofnusrwydd wedi meddianu Mr. Parry a rhai brodyr eraill yno. Sicr genym eu bod hwy yn gweithredu yn onest a chydwybodol, yn ol fel y barnent hwy -ondnidoedd dim i'w ofni-oncl bellach wedi i Cabden Iremonger ddechreu codi y mater i'r gwynt nis gall Mr. Parry a chyfundeb Sir Gaemarfon ddianc heb ddwyn y cwbl i'r bwrdd. Os gohebiaeth sarhaus Mr. Parry a barodd i'w arglwyddiaeth son am ysgrifenu drwy gyfreithiwr, dyger yr ohebiaeth i oleu dydd, a myner gweled a oes rhyw beth ynddi yn sail i'r fath gyhuddiad. Mae y cwestiwn wedi dyfod bellach yn gwestiwn cyhoeddus. Nid rhwng Mr. Parry ac Arglwydd Penrhyn y mae yn sefyll, ac nid lhwng ei arglwyddiaeth a Chyfarfod Chwarterol Sit Gaemarfon; ond rhwng pleidwyr rhyddid a phleidwyr caethiwed rhwng amddiflynwyr hawliau cydwybod a gormeswyr ar gydwybodau. Mae y drws wedi ei agor gan oruchwyliwr Arglwydd Penrhyn ei hun i ddwyn y cwbl i'r amlwg. Ni ddylid aros heb gael mynegiad clir o'r holl amgylch- iadau; a myner hwy allan beth bynag fyddo yr amgylchiadau. Mae cymeriad Mr. Parry a chyfundeb Sir Gaernarfon-ac Arglwydd Penrhyn a'ioruchwyliwr-ynhawlio cael yrholl ohebiaeth allan bellach a'i chyhoeddi yn mhrif bapurau y deyrnas. Y mae hwn yn gwestiwn y teimla holl Ymneillduwyr y wlad d dyddordeb ynddo, ac nibyddai un anhawsder i godi trysorfa, os byddai angen, i gyfarfod ag unrhyw lwybr a ddewisai Arglwydd Penrhyn i ddadblygu ei ddialedd yn ein herbyn. Allan a'r holl ffeithiau bellach. Mae dyddiau y scriw wedi eu rhifo, ac ni chaiff neb, beth bynag fyddo ei sefyllfa, gymeryd mantais i ormesu heb orfod sefyll dedfryd barn y cyhoedd am ei ymddygiadau.
YR UNDEB CYNULLEIDFAOL.
YR UNDEB CYNULLEIDFAOL. Dechreuwyd cyfarfodydd Undeb Cytmulleidfaol Lloegr a Chymru yn Leeds nos Lun diweddaf, pryd y pregethodd y Parch. T. Binney ar Heb. xiii. 22. 'Goddefwch air y cynghor.' Yr oedd addoldy eang Belgrave yn orlawn; tra thebyg fod yn bresennol o gylch 2,000 o bobl. Y mae 25 o flynyddoedd er pan y pregethodd Binney i'r Undeb o'r blaen, ac yn yr un lie y pregethodd y pryd hwnw ag yn bresenol. Yr oedd yn lied bruddaidd i glywed yr hen gawr yn dywedyd mai dyma y tro diweddaf y gellid disgwyl iddo gymmeryd rhan mor gyhoeddus yn ngweith- rediadau yr Undeb, ond teimlem ei fod yn wir. Gan nad yw wedi llwyr hebgor effeithiau damwain a ddigwyddodd iddo y llynedd, nis gallai sefyll i bre- gethu, gorfu iddo eistedd o'r deehreu hyd y diwedd. Attaliodd hyn ef rhag ymddangos yn ei ddull natur- iol. Ond credwyf fod y bregeth mor effeithiol a phe buasai yn traddodi yn ol ei hen arfer. Disgwylid iddo bregethu ar ryw bwnc neillduol mewn cyssylltiad a symmudiadau yr oes, ond esgus- ododd ei hun, a rhoddodd i ni fraslun o'r dull y daeth i'r penderfyniad i gymmeryd rhywbeth mwy ymarferol. Ar yr hysbysleni, dywedid mai pregethu i'r Undeb a wnai. A chan fod pawb a berthynent i'r Undeb y^^ristionogion. proffesedig, pregethai iddynt yn nghylch meithriniad a chynnydd y bywyd ysprydol. Dangosodd fod y bywyd ysprydol yn ddarostyng- gi ùyuu pM Cristion eu cadw er sicrhau cynhaliaeth a chynydd ysbrydol. 1. Cadw y meddwl mewn cyssylltiad parhaus ac uniongyrchol a gwirionedd, a chadw cyfrwng gweinyddiad dylanwad ysbrydol yn agored trwy ddyfal barhau mewn gweddi. t, 2. Ymgadw yn wyliadwrus rhag pob peth a du- edda i niweido y bywyd ysbrydol. 3. Ffurfio yr arferiad o wneuthur yr hyn sydd iawn bob amser, a hyny gyda bwriad ymwybodol i ryngu bodd Duw. Dyma benau y bregeth, ond nis gellir rhoddi un syniad am y manylrwydd, y nerth, a'r symledd gyda pha un yr ymdriniodd a holl ranau y bywyd ysbryd- ol. Teimlaipawo ei fod yn ymclrin a phethau y gwyddai am danynt yn brofiadol. Yr oedd ysbryd- olrwydd meddwl y pregethwr yn argraphedig ar y bregeth. Gallai fod llawer wedi disgwyl pregeth a mwy o nerth ynddi mewn ystyr ddeallawl. Ond cafwyd nerth gwerthfawrocach-nerth ysbrydol, yn ymaflyd yn ngwraidd yr enaid, ac yn gwneud i ni deimlo yn well ac yn gryfach ar ol ei, gwrandaw. Clywais rai yn dywedyd eu bod wedi cael digon o dal yn barod am ddyfod i Leeds. Am hanner awr wedi naw, dydd Mawrth, tra- ddododd Dr Raleigh ei anerchiad i'r Undeb. Y mater a gymmerodd mewn llaw oedd pwnc y dydd -yr amser presennol—a'u cyssylltiad a'r hyn a gymmer le. Mae y Diwygiad Seneddol wedi cym- meryd lie, dilyna ei ddylanwad ar gyflwr addysg- iadol a moesol y werin. Yr Eglwys Wyddelig ydyw y peth cyntaf sydd gan y bobl i'w benderfynu. Dylai gweinidogion gymmeryd rhan yn y gwaith. Cyfyd yr anhawsder yn Lloegr, nid ynyr Iwerddon. Bydd Eglwys Lloegr yn sicr o ddilyn. Nid oes achos ofni y canlyniad i'r Eglwys na'r Wladwriaeth. Gallai yr ychwanega bydolrwydd mewn manau am dymmor, ond nid yn barhaus. Ceir manteision pwysig i grefydd:—1. Attelir dadleuon o barthed pethau cvssegredig yn y senedd, He y gwnant fwy o ddrwg nag o ddayn bresennol. 2. Ca yr offeiriaid ac ereill fwy o ryddid i ddywedyd eu meddwl ar bethau crefyddol a gwladol. 3. Sail mwy o undeb rhwng Cristionogion o wahanal gredoau. Anaml y clywsom ddim mwy gogoneddus na'i disgrifiad o'r Uwyddiant sydd i ddilyn Undeb Cristionogol. Cyf- eiriodd y Cadeirydd yn effeithiol at farwolaeth Drs. Erwich a Vaughan. Terfynodd drwy appeliad difrifol at aelodau yr Undeb i fod yn barod i gyfarfod a'r amgylchiadau sydd yn ein haros. Rhoddwyd cymmeradwyaeth anghyffredin i'r an- erchiad, a phenderfynwyd ei hargraphu yn bam- pletyn rhad rw wasgar drwy y wlad. Wedi i'r anerchiad fyned heibio, a'r diolchiadau arferol i gael eu talu, y mae pethau yn deehreu ym- lonyddu; a chymmeraf finnau funud o hamdden yn awr i daflu golwg pwy sydd yma. Dr Raleigh wrth gwrs yn y gadair, a Dr Smith, yr ysgrifenydd, ar ei law dde, a'r Parch. R. Ashton ar ei law aswy. Ychydig o hen wroniaid yr Undeb a welaf yma. Y mae lie Dr Vaughan yn wag. Ni welir ei wyneb gonest, ac ni chlywir ei lais a'i don ddifrifol mwy. Colled a deimlir yn hir gan yr Undeb oedd ei golli ef. Gwnaeth y cadeirydd gyfeiriad hapus ato yn ei anerchiad a gyffyrddodd a Uinynau pob calon. Mr Binney yw yr unig hynafgwr pwysig a welais yma; ac yn wir, y mae golwg dywysogaidd arno, yn en- wedig wedi rhoddi ei gap du am ei ben. Mae Par- sons of York yma yn edrych yn batriarchaidd hefyd. Nid wyf yn gweled Dr Halley, naMr Kelly o Liver- pool. Harrison, Stoughton, a Samuel Martin, a Mellor a Miall o Bradford, a Dr Campbell ac Allen yw y rhai hynaf o'r gweinidogion sydd yma. Nid rhyw lawer 0 leygwyr adnabyddus sydd yma. S. Morley, wrth gwrs, y mae ef yma yn gofalu am yr achos. Dyn digyffelyb yw Morley hefyd. Gallesid meddwl y buasai. pryder a phrysurdeb Etholiad Bristol yn ddigon i'w esgusodi am eleni; ond nid yw gofalu am un rhan o'i waith yn peri iddo esgeu- luso y llall. Mae yma gynnulliad lliosog iawn, ond fod llawer o'r hen wynebau yn eisiau. Llai nag ar- ferol a welaf yma 0 Gymru-Griffith Caergybi, Dr Rees o Abertawe, a Thomas Liverpool yw yr unig rai y gall fy Hygaid yn awr ddisgyn amynt. Na, mi welaf Mr Jones, y cenhadwr o India, yma hefyd; ac amryw Gymry sydd yn gweinidogaethu gyda'r Saeson. Gwelaf fod enw Mr John Griffith o Lun- dain ar list y rhai sydd yn bresennol. Rhaid mai Y Gohebydd ydyw, ond yn fy myw ni welaf ei wyneb; ac er clustfeinio, ni chlywaf swn ei besychiad. Di- gon tebyg mai heb droi i fyny y mae, ac y caf ei weled gyda hyn. Mae enw Mr Thos. Williams hefyd ar y rhestr, ond ni welaf ef yma eto. Dywed- odd rhyw un ei fod ary ffordd, ond ei fod wedigalw yn Manchester i gael Cyfarfod Blynyddol y Cyngh- rair i ddileu y fasnach feddwol. Mae ef yn un o'r ychydig hyny sydd am ddangos ei wyneb gyda phob achos da. Bellach, rhaid gwrando pa beth sydd yn myned yn mlaen. Dacw y Parch. J. Beayley i'r pulpud i ddarllenpapur ar 'Amcan ac Amodau Aelodaeth Eglwysig.' Mae y papur yn cynnwys llawer o syn- ladau dieithr i glustiau cynnulleidfaolwyr. Ym- ,7n: ddengys ei bod yn arfer gyffredin yn Llundain, ac mewn Hawer o fanau yn Lloegr i ollwng dynion at fwrdd yr Arglwydd heb fod yn aelodau eglwysig. Dadleuai y papur dros hyny, a dadleuai llawer o'r rhai a siaradodd dros hyny hefyd. Mynant daflu y cyfrifoldeb yn hollol ar yr ymgeisydd ei hun, ac nid ar yr eglwys. Derbynir dynion i gymmundeb heb i'r eglwysi gael cyfle i roddi eu barn mewn un modd ar eu hachos. Ofnai Mr Beayley yn ei bapur hefyd fod yr elfen werinol yn myned yn rhy gryf yn ein heglwysi. Cymmerodd Mr Bruce, o Hudderfield, ef i fyny 0 ddifrif am hyny. Dywedai y byddai yn ddrwg iawn ganddo ef i'r peth fyned allan fod yr Undeb Cyn- nulleidfaol yn rhoddi eu sel i'r fath syniad. Yn y dyddiau hyn, pan Jy mae hyd yn oed gweinydd- iaeth Doriaidd yn gorfod ildio i roddi i'r bobl yr etholfraint, byddai yn ddrwg ganddo i neb feddwl fod yr Annibynwyr sydd wedi bod erioed yn bleidwyr gwresog i hawliau y bobl, am gyfyngu mewn un modd ar eu rhyddid i bleidleisio ar bob cwestiwn yn yr eglwys. Yr oedd eu golygiadau amEglwys a chymysderau aelodau Eglwyeig yn gymysglyd iawn. Cymerwyd rhan yn y ddadl gan J. G. Rogers, G. W. Conder, S. Martin, R. Bruce, Dr. Frazer, aoeraill. Hwyrach y cymeraf fy rhyddid i alw sylw at y cwestiwn mewn dadl ar ryw adeg arall. Gohirwyd dy fod i un rhyw bgndfjrfimift/^nr v m a fqt n ""nnr-:1 „ t W. Roberts o Lundain ar Berthynas plant a'r Eglwys —ond yr oedd y ddadl ar y papur blaenorol wedi dyhysbyddu galluoedd dadleuyddol y gynhadledd fel nad oedd fawr o hwyl i ddadl arno. Gohiriwyd yr eisteddiad hyd boreu heddyw (Mercher). Am 3 o'r gloch, yr oedd ciniaw wedi ei barotoi yn Victoria Hall, neuadd ardderchogperthynoli'r Town Hall. Yr oedd y byrddau wedi eu harlwyo a phob angenrheidiau; ac ymddangosai pawb o ddifrif yn bwrw arnynt. Yr oedd un hen frawd yn eistedd ar y bwrdd ger llaw i mi yr hwn a wnai gydwybod o brofi pob peth; a chwareu teg iddo, yr oedd yn dal cryn lawer o'r hyn oedd dda. Mae yn bleser i ed- rych ar y Saeson yn bwyta; ond iddynt wneud hyny ar fwrdd rhywun arall. Ond o ran hyny, nid yw Uawer o honynt yn cael cynnyg i wneud dim arau yn y cyfarfodydd hyn, a dichon na fedr llawer o honynt wneud dim cystal. Am hanner awr wedi 6, yr oedd cyfarfod cy- hoeddus yn nghapel Earl Parade, dan lywyddiaeth E. Baines, Ysw., M.P. Yr oedd y capel eang wedi ei lenwi bob oongl o hono. Nid oedd dim yn fwy naturiol nag i Mr Baines, arweinydd Ymneillduwyr Leeds, i gymmeryd y gadair ar yr achlysur. Gwnaeth gyfeiriadau tarawiadol at y cyfnewidiad sydd wedi cymmeryd He er pan y bu yr Undeb yn Leeds o'r blaen, 25 mlynedd yn oL Dyma y cyfar- fod yn yr hwn yr arferir rhoddi arbenigrwydd i neillduolion ein golygiadau. Cafwyd areithiau clir, grymus, a goleuedig gan y Parch. J. C. Harrison, ar y Pwysigrwydd olynu yn ffyddlon wrth egwyddorion gwir Brotestanaidd;' gan y Parch. R. W. Dale, ar I Gynnulleidfaoliaeth yn ei berthynas a bywyd cenhedlaethol;' a chan y Parch. Dr. Parker, ar I Symh-wydd Cristionogol mewn gwaith ac addoliad crefyddoL' Ni byddai ond ofer cynnyg rhoddi crynhodeb o honynt yma. Oni buasai yr etholiad yn cymmeryd cymmaint o le yn y TYST, buasem yn cymmhell eu cyfieithu a'u cyhoeddi yn llawn. Ond dichon y dylwn grybwyll fod y brwdfrydedd mwyaf trwy yr holl gyfarfod pan gyffyrddid fel y gwnaed yn ami o angenrheid- rwydd a'r Eglwys Wyddelig. Mae pobl Yorkshire fel wedi codi ar eu traed, ac nid oes dim llai na dadgyssylltiad a dadwaddoliad yr Eglwys yn yr Iwerddon a'u boddlona.
ETHOLIAD BIRKENHEAD.
ETHOLIAD BIRKENHEAD. Cyfarfod Brwdfrydig gan y Cymry. Trwy fod o 500 i 600 o etholwyr Cymreig yn Birkenhead, barnodd amryw Ryddfrydwyr gwrol y dylesid cael cyfarfod er deffroi cydymdrech gogyrer a'r etholiad nesaf, a chaed un yn Work- man's Hall, a sicrheir gan y Seison mai hwn oedd yr un goreu a gaed o gwbl yn nglyn a'r achos. Yr oedd y neuadd yn orlawn, a Hwyddwyd i lwyr lethu ymdrech goruchwyliwr y Toriaid a'r giwed ddifoes o'i ddeutu i godi terfysg. Cymerwyd y gadair am haner awr wedisaithgan William. Williams, Ysw., Hamilton Square, ac yr oedd ar yr esgynlawr ac oddeutu Major Gaskell, William Jackson, Ysw., Owen Williams, Ysw., Cadben Roberts, Meistr D. Jones, (Asaph), J. Lewis, W- Mead, R. Jones, D. R. Davies, E. Jones, R. WilHams, T. Williams, E. Pierce, &c., a'r Parchn, H. E. Thomas, E. Evans" Owen Jones, Bootle, a« R. Evans, Stanhope Street' Liverpool. Dywedodd y Cadeirydd ychydig o sylwadau yn hynod o briodol yn isoneg a Chymraeg, a galwodd ar— Cadben Sherard Osborn, yr ymgeisydd Rhydd- frydol i anerch y cyfarfod yn gyntaf. Llawenhai yn fawr gael cyfarch y Cymry am y waith gyntaf yn ei./yw^d^ oeddynt 0 Wlogaeth dewrion, ac yn a v' jrj ffyddlawn i egwyddorion crefydd a rhyddid. Yr oedd hysbysleni oedd ar y muriau yn dangos iddynt beth oedd yn gredu, a beth oedd yn addaw wneyd. Safai yn ddiysgog wrth lgr. Gladstone a'r blaid ryddfrydol. (Taranau o gym- meradwyaeth). Yr oedd dros gynhildeb yn y fyddin a'r llynges, ac am gael rhyw gynllun i roi addysg ynfwycyffredinoli'rwlad. Barnai fod gwir angen am hyny y* bob dydd yn Birken- 7 cael eu defnyddionidyn unig ar y gweithwyr ond ar y crefftwyr, l>r gwah^ ol fasnachwyr. (Gwarth). Nid oedd yn &daw y bydda! iddoddadleu dros gael yard i godi llongau rhyfel yn Tranmere—peH oedd o geisio eu twvHo a pheth na chyflawnid byth, ond addawai wney? ei orau i gael liongau y Ilywodraeth i yerdydd preifat y dref, yr hyn a fydd yn Rawer gweU yn mhob ffordd. Yr oedd wedi bod yn offeryn o'r blaen igael dwy i yard Meistri Laird, a hyderai y cairagor eto. Apelia aty Cymry iymddwyn yn deilwngo'u cym- enad fel pleidwyr rhyddid yn yr etholiad nesaf, ac eisteddodd i lawr yn nghanol uchel floeddiadau. Cynhygiodd Mr D. Jones, (Asaph,) y penderfyn- iad cyntaf yn datgan hyder yn Cadben Sherard Osborn, R.N., fel ymgeisydd. Gwnaeth sylwadau pert a synwyrol iawn, a darllenodd amryw Englyn- ion pwrpasol nodedig i'r amgylchiad, a dibenodd trwy adrodd y ddwy linell ganlynol: Osborn, i ranu'r ysbail, Hwre byth! awr yw heb ail." Eiliwyd ef gan Mr. Richard Williams, yn fyr ac yn gryf. Cefnogwyd ef gan y Parch. H. E. Thomas. Dywedai mai yr etholiad nesaf fydd y bwysicaf yn yr oes. Mai dadl egwyddorion oedd hi, ac nid dadl am bersonau. Yr oedd ganddo^barch mawr-i Laird fel dyn, ond yr oedd am ei wrthwynebu fel Tory. Nid oedd dim amheuaeth nad oedd yn ddisgybl i Disraeli. Beth oedd Disraeli ? Ceiliog gwynt. Nid oedd ef yn hoffi dyn felly. Yr oedd am ddyn gonest, eg- wyddorol, a chydwybodol—dyn yn caru rhyddid, /It a a Gladstone oedd hwnw. (Mawr gymmeradwyaeth). Danghosodd wrth- E^lwy8 WyddeHg, a'r anghyfiawnder o'i chadw mewn undeb a'r Llywodraetb. Am bethau Ueol dylent gofio mai aelod dros Birkenhead, ac nid ^ac yn Birkenhead oedd arnynt eisiau. Eisiau un i r Senedd, Ue yr oedd dwy blaid fawr wedi cyd- gyfarfod. Credai y gallai Cadben Osborn wneyd daioni dirfawr i Meistr Laird a'i ddvnion. ac mai efe a aUai lwyddo i gael Hongau America i'n doci&u. Yn sicr nid oedd yn fil blynyddoedd yn Birkenhead tra oedd oddeutu deuddeg cant o dai gweigion yma. Nid oedd yn beio Mr. Laird am hyny, ond yr oedd yn beio y Toriaid. Yr oedd Tory wedi bod yn cynrychioli y dref am saith mlynedd, crefai am gael chwareu bob vn ail. i Rvddfrvdwr ejLt'breio. uiaiE muiertwj.wy. vyreiriai ac yr ymareca sy yn Nghymru, ac iddynt gofio yn Birkenhead os Tory a anfonent i fyny, y gwnant anfon un i fotio yn erbyn Henry Richard, dros Ferthyr; ac R. Davies, dros Fon; a'r gwahanol ymgeiswyr Rhyddfrydol eraill. (Cymmeradwyaeth). Dibenodd trwy waeddi Osborn dros byth." Yn union ar ol iddo eistedd cyfododd un o ddynion Mr Laird i ofyn- A ydych yn cofio Mr Thomas i Mr Laird roi lOp. i chwi at eich capel ? Mr. Thomas: Ydwyf, ac nid wyf yn anghofio fod Mr. Brassey, a Mr Jackson wedi rhoi 20p. yr un imi hefyd. (Chwerthin, a churo traed a dwylaw drachefn a thrachefn, a gwaeddi mawr Trowch o allan." Mr Thomas: Na gadewch lonydd iddo druan, y mae wedi cael digon i gau ei enau am heno. Wedi Maurice Williams, Ysw. siarad yn faith a brwdfrydig, gan ddangos mai Mr. Laird oedd yr aelod drutaf (oherwydd ei gysylltiad a'r Alabama,) a anfonwyd i Senedd Prydain erioed, rhoddwyd y eynhygiad i'r cyfarfod, a chododd rhyw 500 eu dwylaw drosto, a rhyw 7 yn unig yn ei erbyn. Cynhygiwyd yr ail benderfyniad yn datgan y pwysigrwydd i'r Cymry wneyd eu goreu yn yr eth- oliad nesaf, i nerthu dwylaw y blaid Ryddfrydol gan- Y Parch Owen Jones, Bootle, mewn araeth gref a Uawn o athroniaeth. Ni chynygiwn roi addroddiad o honi rhag ei hanurddo. Dylai gael ei thraddodi ar ddegau o esgynloriau cyn yr etholiad. Yr oedd mor gryf o resymau fel yr oedd ar adegau yn trechu trwst y Tory Seisonig nad oedd yn aeall yr iaith, ond y trydan ysbrydol yn unig. Un odidog oedd hi. Eiliwyd gan R. O. Evans, Ysw., (yr hwn gyda M. Williams, Ysw., a anfonwyd i gynrychioli y Gym- deithas DdiwygiadolGy-ig,) mewn araeth FL-isonic lawno dan Cymreig. Cefnogwyd gan y Parch Rees Evans. Ofer caisio rhoi adroddiad o'i araeth—yr oedd yn dylifo yn ddidor o hyawdledd a ffiraethder. Pan y cyfeiriai at orchestion Cadben Osborn, yn enwedig yn chwilio am Syr John Franklyn, yr oedd y He yn ferw byw o gymmeradwyaeth. Wedi i Cadben Osborn gynhyg diolchgarwch gwresog i'r cadeirydd ac i'r Parch E. Evans, (W.) eiHo, ac i hyny gael ei basio ynunfrydol, cynhygiodd Mr. J. Lewis, (Llew Pen Bedw,) dair Hwre i Osbozn. yr hyn a wnaed yn galonog.
CYHUDDIAD MR. WATKIN WILLIAMS…
CYHUDDIAD MR. WATKIN WILLIAMS YN ERBYN MR. THOMAS HUGHES, YSTRAD. Yn ddiweddar, cyhoeddasom haeriad gan He. Watm Williams, yr ymgeisydd Rhyddfrydig am gynrychiolaeth Bwrdeisdrefi Dinbych, fod Mr. Thomas Hughes, Ystrad, Cadeirydd Pwyllgor y Gwallgofdy, yn Ninbych, wedi bygwth troi rhai o swyddogion y Gwallgofdy o'u He am ganvasio o blaid Mr. Watkin WiHiains. Hefyd, fod Col. Heatow wedi cynyg, a'r Cadben Thomas, Llanelwy, wedi eilio, i gyflogau y swyddogion gael eu dyblu yn hytrach na'u troi o'u Ile. Yn awr y mae Mr. Thomas Hughes a'r Cadben Thomas wedi cyhoeddi Uythyrau yn gwadu hyn oil, ac yn tystio mai anwiredd per- ffaith ydyw'r cwbl! Gwedir ef hefyd gan Dr. Turner Jones, meddyg y Gwallgofdy. Dywedir mai'r unig sail i'r eyhuddiad yw fod Mr. Thomas Hughes wedi ymholi a oedd yr hyn a glywsai efo am y swyddogion yn wir, sef eu bod yn canvasio yn ystod yr oriau y dylasent fod gyda'u dyledswyddaa yn y Gwallgofdy. Dywedir ymheUach fod Dr. Turner Jones wedi tystio nad oeddynt yn gwneyd hyny, ac i'r mater ddarfod yn ebrwydd yn y f- yna. Nis gwyddom eto pa beth sydd gan Mr. Watkin Williams i'w ddyweyd mewn atebiad i'r Uythyrau hyn. Dichon y cawn wybod erbyn y Trax nesaf.