Y Tyst Cymreig

VULCAN, GYNT O'R BRITHDIR. Cyfansoddwyd y llinellau canlynol gan Vulcan, pan ydoedd ar ei wely angeu, yn nby ei fam. A chan mai hwy yw y llinellau olaf a wnaeth, fe allai y byddai yn dda gan rai o'i gyfeillion eu cael yn argraphedig; ac felly, rhoddir lie iddynt yn y TYST. Wel henffych it, fy oriawr fach, ti o hyd yn ffrynd; Ti wyli fy nghlaf wely prudd, Pan fyddo pawb yn myn'd. •' i Er i Morpheus, o'i falmaidd hun, Ffarwelio fi myfl, T Pob munud awr o'r hirfaith nos w, i A fanwl rill dI, 'Does neb i mi fel ti a main, 7 I'm gwylio nos a dydd; Munyaau'rpkuie noaidi, *• Haw dyner mam a'i rhydd. Er euddio'th wyneb disglaerdan Anifir gwrlid nos, Mor gysson y chwareui dy Dip-dip i'r claf—mae'n dlos.

YR EISTEDDFOD. UY ap ir aeax o L, Yr Onix, a'r gemau ag yn nghyd; Trwy ddyfnder y moroedd tymhestlawg y suddir, I godi y perlau i goron y byd; Ond Uaw YR EISTEDDFOD ymestyn yn ddyinach, I godi'r talentau orweddant dan len; Ac wrth ei chyffyrddiad, pob talent belydra, Yn ganmil disgleiriach na'r Jloer brydferth wen. Y plant a ddyrchafodd o ddyfnder dinodedd, Pan ydoedd anobaith yu duo eu gwedd, Yw'r eawri sydd heddyw yn gwisgo coronau, Gan ysgwyd eu llawryf ar ganol eu sedd; Y perlau addnrnant ymylau ei choron, Dywynant mor danllyd a'r ser yn y nen; Ac er ei hanrhydedd y gqnedl a blyga Ei henfys fanerawg o amgylch ei phen. A'- Bu llengoedd estronol yn rhuthro i'w herbvn, Gan fflamiolu cleddyfau yn angerdd eu brad; Ond er eu rhuthriadau 'r Eisteddfod henafol A ddaliai mor gadarn a chreigiau ein gwlad Tra byddo yr heulwen yn fflamio trwy'r nefoedd, A'r moroedd yn rhuo yn ogof y graig, Bydd enw 'r Eisteddfod yn esgyn mewn mawredd, A'i gelyn yn suddo i waelod yr aig P

HIRAETH YR ALLTUD AM EI WLAD. Mae"r awel yn sibrwd adgofion A Vr' Am ddyddiau boreuol fy oes, v^ l+t x Pan oeddwn yn blentyn diniwed, •» 1 Yn chware heb deimlo un loes; ■" V (j Mae gweled y plant hyd y maesydd, r V ^;v* Yn rhedeg a'u gwallt yn y gwynt, Yn llenwi fy nghalon o hiraeth, ^4 • Wrth goflo y dyddiau fu gynt. :< Ac wedi marchogaeth yr eigion, irfnv, ■■ ■wW# A gawtodo gwyllt ruad y don, ,,t > ,i. ?- •" A rhodio hyd faesydd Americ, j, A hiraeth yn llethu fy mron -(tv A Pa gerub all draethu'm llawenydd, n Wrth ddyfod yn ol i fy ngwlad; Ac amf ail rodio y llwybrau o Adeutu hen fwthyn fy nhad. L. 'r', -r < i.t 0 >- FODd pan mae fy nghalon yn llamu, Wrth gerdded trwy Gymru las werdd, A phan mae fy meddwl yn crechwen, r >» 'Wrth wrando alawon ei cherdd— t Ochenaid sy'n d'od gyda'rawel, .W'v Gan drydar dros ymehwydd y-lli, I dd'wedyd fod yn yr Americ, T • Bywgalon yn ffyddlonimi.* T» jw. KKt t *Vf Cyfansoddwyd y pennillion hyn i'r Pencerdd America,' pan ar ymweliad a Chymru, gwlad ei enedigaeth; ac y mae y Pencerdd wedi cyfansoddi music arnynt.

;t. ADOLYGIAD Y WASG. Traetkodau Duwinyddol Dr. Edwards, Bala. Rhan: or. Pris Swllt, Yr ydym wedi galw sylw yn flaenorol at y llyfr gwfwJ1 hwn; ni chaniata ein terfynau i ni wneyd adolygiad llawn arno, y fath ag y mae ei bwysigrwydd yn ei deilyngu. Un o'r llyfrau llawn- af a chryfaf a gyhoeddwyd erioed yn ein hiaith ydyw. Bwyd cryf' ydyw, a I berthyn i'r rhai per- Ifaith y rhai oherwydd cynefindray mae synwyr ganddynt wedi ymarfer i ddosbarthu drwg a da.' Mae y rhan ddiweddaf o draethawd galluog yr awdwr ar yr lawn yn y rhan gyntaf o'r rhifyn di- weddaf yn awr gerein bron, ac y mae ei erthyglau meiajfcrolgar ar Gysondeb y Ffydd y rhai a gyhoedd- wyd yn y ,Traethodyddflynyddoedd yn ol yn canlyn. Wedi sylwadau arweiniol, ymdrinia a Rhyddid yr Ewyllys, Yr Arfaeth, Pechod Gwreiddiol, ac Angen- rhdd a Natur yr lawn. Nis gallwn ddifynu o honynt oblegid y maent oil mor rhagorol nas gwyddom pa beth i'w ddethol. Cynghorwn ein holl ddarllenwyr ieuainc yn arbenig i fynu y llyfr Irvm, a'i ddarllen eilwaith ac eilwaith nes ei ddealL Mae yr awdwr dysgedig wedi ysgrifenu mor eglur leddyliwn ag y gellir ysgrifenu ax y fath by- noiau, mawrion; ond na feddylied y darllenydd y gall eu; deall heb ddim trafferth. Mae yn amlwg eu bod wedi peri i'r awdwr lafur ac ymchwil mawr; ac ofer fycJa i'rdarllenydd ddisgwyl eu deall heb bob un o'r ddau. Mae yn dda iawn genym weled y traethodau hJM- YA-.gyst" traetliodaii, Jlenyddol yn cael-ea cyhoeddi gyda'u gilydd. Bydd y cyfrolau yma yn diyswaitaihrisiadwy; ac y maent yn sicr o gynyddu M y daw Duwrnyddiaeth i gael vch- waneg o sylw. &,vae Qatecisia Cenhadol, gan T. Davies^ Llandilo. Pris 9sr b,u" Ila-wer mewn ycl^ydig' raewnUyfr erioed y mae yn ylly?r bycbanBwn. G-eUir daoellen. eyfrol.: aa mawrion 0 lyfrau. cenadol, ac ek> hebwybod y cwbl a diysgir trwy yr Holwyddoteg yma. Mae y; H^Bfi'-wedi' ei ranu i chwech o bennodau.-—I. Doa- KafftKiWd' yr Hil ddynol. II. Grefydd.au y byd, 8 y evenadaeth. IV. Cymdeithasau Cen. adol. V. Dyledswydd yr Egltfys- VI, Trysorf^ C.Ijiaeithits GeuacloI Llundain.- Drvehfedd-l hapuo- iiyn oe^d yr unidroi yr holl wybodaeth a geir ymac 1 ferf CgfcefAam a tkwy hyny ei gosod mewn gwedd swynol a hudoliaethus i'r plant i'w dysgu. Dylai fod yti Saw pob plenty* sydd yn deall Cymraeg. fa- oedd troiyr Holwyddoregau o'n hysgol- ion Sabbothol. Bia ydyw mai dirywio MOW32 gwybodaath Ysgrythyrol a Duwinyddol y mae ein canMJ. byth er hyny. Yr ydym yn gobeithie fodMrDaviea ixeu yr Argraffydd yn trefnu i iddwyn y llyfryn bychan cyawysfawr a gwerth- fawr hwn i gyffyrddiad ag ysgolion Sabbothol y wlad, fel y byddo y wyboidaeth helaeth sydd ynddo ya dyiod i gof se i ddeall y genedi sydd yn codi. Nid bob yn un, ond wrth y cant ydylai Myfr fel hwn fwneP.t Aiifoner at Mr Davieg a cheir gwybod pa f4d& yr anfanir ef i Ys, oll (AU Can a Chyclgau. I Cartref ydyw y testyn. Y Gerddoriaeth gan J. D. Jones, Rhuthyn, a'r Farddoniaeth gan Mynyddog. Mae enw Mr Jones fel cerddor yn ddigon o war- rantiad y prynir; ac y mae cerddorion a gyfrinr yn awdurdodau uchel yn rhoddi y gymmeradwyaeth gryfaf i'r cyfansoddiad. Mae Mr Jones trwy y llyfr y mae yn ddiweddar wedi ei ddwyn allan mewn cysylltiad a Mr Stephens, wedi gwneyd gwasanaeth mawr i ganiadaeth y cysegr. Mae y geiriau gan Mynyddog fel pethau yr awdwr yn gyffredin yn naturiol, syml, a thyner. Anfoned ein cerddorion yn ddioed at Mr B. Williams i Ruthin, am y GAn a'r Gydgan yn ol y cyfarwyddyd a geir mewn colofn arall, a derbyniant fwy na gwerth chwe cheiniog yn gyfnewid.

SIR GAERNARFON. ETlFEDDIAETH Y FAENOL, A'R DI- WEDDAR FEDDIANYDD T. A. SMITH, YSW. ,c' Mewn rhifyn blaenorol o'r TYST, rhoddwyd ychydig grybwyllion hanesyddol am un o etif- eddiaethau eang y sir hon, sef etifeddiaeth MADRYN, a gwyddom fod amgylchiadau neill- duol yn rhoddi. i'r ysgrif hono ddyddordeb neillduol yn ngolwg ein darllenwyr. Nid ydym am wneuthur un esgusawd dros gofnodi ar ein tudalenau ychydig o hanes un arall o etifedd- iaethau mawrion sir Gaernarfon, oblegid sicr ydym y darllenir y cyfan gyda boddhad gan luaws o'n darllenwyr yn mhob cyfeiriad. Am ydiweddar Thomas Assheton Smith, Ysw., yr oedd ef yn un o'r dynion hynotaf yn ei oes. Nid oes braidd enw mwy adnabyddus yn y wlad, nag enw yr hen Smith;' eto ychydig a wyr y cyfiredin am fanylion ei hanes. Yr oedd ganddo etifeddiaeth odidog yn Lloegr, ac yno y byddai ef yn trigo y nifer amlaf o fisoedd y flwyddyn. Yn y wlad frynigg, goediog, o ddeutu Tedworth, mwynhai y fath gyfleusderau i ddilyn ei Hoff waith o hela llwynagod, ag nad oedd yn bosibl iddo eu mwynhau yn Nghymru. A Jchyda hyn o orchwyl, nid oedd neb tebyg iddo yn y deymas. Yn wir, yr oedd iddo glod Swropaidd fel heliwr. Yr oedd ei enw a'i or- chestion mor adnabyddus i Napoleon y cyntaf a phe buasai ef yn Cavalry Officer yn y grand army. Er y deuai i Gymru bob ^haf, treuliai gymmaint o'i amser gyda'i agerlongau cyflym hyd y mor, fel, rhwng pob peth nad oedd ef ond gwr lied ddieithr i'w ddeiliaid lluosog yn y wliad hon. Ni buasem ein hunain yn gwybod ond ychydig am dano, oni bai y gyfrol 16 'Adgofion' a ysgrifenwyd er anrhydedd iddo gan Syr John E. Eardley Wilmot, Barwnig. 0 ran arwynebedd, y mae etifeddiaeth y Faenol yn un o'r rhai eangaf yn y sir. Gallai un deithio o ymyl Pont Menai, yn mlaen i Borth ganol Llan- ddeiniolen i fynu i Dinprwic; yna i waered i Lanberis, ac oddiyno yn syth i'r lan i Ben y Wyddfa, gryn bymtheg milldir o ffordd, heb i'w dra^d fyned oddiarni unwaith. Gallai wedi Hyny gychwyn o yinyl Bangor, xnyned heibio i Bentir, ac oddi yno yn mlaen ar draws y wlad i Lanrug, a myned gyda godreuon y bryniau can belled a Rhos Tryfan, ac yna troi i waered tua?i Foryd,. nes cyrhaedd glan y mor, a bod o 1 hono yn nghanol, neu ynte yn ngolwg tiroedd y Faenol yr holl ffordd. Wedi hyny, y mae rhanau helaeth o Leyn, yn nghyda cbyfran go bwysig o dref Caernarfon, yn perthyn i'r; tin etifeddiaeth. Ycbwaneger at hyn, fod yn ei meddiant un o'r chwarelau mwyaf yn yr holl wlad, yna, fe welir fod y Faenol yn meddu ar allu mawr mewn Etholiadau, a gofidus genym orfod dweyd fod y. gallu hwnw bob amser hyd yn hyn, wedi bod ar lawn waith yn pleidio I achos drwg, pwdr, a dadfeiliedig, Toriaeth. Yn wreiddiol, perthynai y Faenol i deulu y Williamsiaidj o'r Fryars, Mon. Yn amser y Frenhinlos Anne, bu farw yr plaf o'r hen berchenogion, sef Griffith Williams, yn ddi- blant, gan adael ei hoR fedclianau- at Wasanaeth y Goron. Yr hyn a wnaeth y Frenhines a hwynt, oedd eu trosglwyddo i'r boneddwr. ag oedd ypryd hwnw ynLlefaryddTy y Oyffredin, ac felly y daethant i fod yn eiddo i'r Smithiaid, y rhai yn flaenorol na ddalient un math o gys- sylltiad a'r Dywysogaeth. Rywbryd yn nech- reu y ganrif ddiweddaf y bu hyn, oblegid yn y flwyddyn 1702, yr esgynai Anne i'r Orsedd, ac hyd 1714, y bu iddi deyrnasu. Saif Palaa yr etifeddiaeth yn nghanol y Pare eang a choediog, gyda'r Menai hardd o un tu iddo, a'r brif-ffordd a arweinia o Gaernarfon i Fangor y tu arall, am gryn encyd. Cylchynir y Pare yn bresenol gan fur cadarn, ac o wneu- thuriad cadarn, ac y mae yr amgylchedd, o ddeutu saith neu wyth o fllldiroedd gallem feddwl. Perthyna iddo amryw fynedfeydd, ac y mae y benaf o honynt yn ysblenydd o ran ymddangosiad. -gellir dweyd hyny am y Palas ei hun, er ca fod yn uchel, a hefyd yn dra eang. Gyda llaw, gallwn grybwyll, nad ydyw yn weladwy, nac oVkenai. na chwaith o'r brif-ffordd a enwyd; ond wedi esgyn o honom i ben un o'r bryniau sydd o'r haill du i Bortb Dinorwig, ceir oddiyno olygfa darawiad- ol arno, ac ar y llenyrch teg, a'r coedwigoedd heirdd a safant fel gwyliedyddion o'i ddeutu. Gerllaw iddo, yn gadarn o wneuthuriad, eto yn drymaidd a phruddglwyfus yr olwg arno, y saif yr Hen Balas, wedi ei ddarostwng i fod yn amaethdy er ys llawer o flynyddoedd bellach. Gellid dyfalu oddiwrth ei olwg henafol, iddo gael ei adeildu yn flaenorol i ddyddiau teyrn- asiad y Frenhines Anne. Oddiwrth y Palas yn nghyfeiriad machlud haul, y mae y tir yn go- gwyddo yn raddol a hyfryd tua'r Menai, yr hon Yn ei threfn o lanw a thrai,' a chyda'i gwyneb llyfa a thryloyw, a ymddeng- ys yn swynol nodedig yn y fan hono. Yn un- ion ar ein cyfer, yr ochr arall i'r gwyrddli, y saif Palas ardderchog Ardalydd Mon, yn cael ei amddiffyn o bob tu gan hen dderw ardderchog, y rhai ydynt wedi bod yno yn taflu eu cysgod- ion ar dir a dwr am nifer mwy o oesoedd nag a wyr neb o honom ni. Ac yma, o'r llanerch y dychymygwn yn awr ein bod yn sefyll ami, fe ymegyr o flaen pob edrychydd, un o'r golygfe- ydd mwyaf amrywiaethol a swyngar y bu llygaid dyn marwol yn tremio arni erioed. Pan oedd ein graslonaf Frenhines, erys llawer o flynyddoedd yn ol, yn treulio rhai wythnosau gyda'i mham oruchel, yn y Plas Newydd, sef eisteddfa Ardalydd Mon, at ba un y cyfeiriwyd yn barod, hi ymddarostyngodd i dalu ymweliad a Mr Smith yn mhalas y Faenol, ac a roes iddo yn anrheg, i fod yn goffadwriaethol am y tro, ddarlun o honi ei hun a'r Duchess of Kent. Gan na ellid cael y darlun hwnw, ond o law un o'r teulu brenhinol, yr ydoedd y rhodd yn werth- fawr odiaeth yn ngolwg yr hen foneddwr. Ar unwaith parodd ei ddodi i fynu yn y lie an- rhydeddusaf o fewn y palas, ac itis mynai iddo gael ei symud oddiyno hyd ddydd ei farwolaeth. Dylem grybwyll yma mai fel y Dywysoges Victoria yr adnabyddid ei Mawrhydi y pryd hwnw, ac i'w hymweliad effeithio er peri i deyrn- garwch yr hen foneddwr fyned yn rhywbeth angerddol a rhamantus. iawn. Dewisodd alw y Gwesty enfawr a adeiladwyd ganddo yn Llan- beris, The Victoria Hotel.' Wrth yr enw Vic- toria y mynai ef i'r gyfran oreu o chwarel fawr Dinorwig gael ei galw, a pharodd enwi tair o'r agerlongau goreu fu ganddo yn Queen.* Prif ffynhonell cyfoeth a dylanwad etifedd- iaeth y Faenol, fel eiddo y Penrh n, ydyw y y CHWAREL. Wrth hon, cysylltir yr enw, I Llan- beris' weithiau, ond 'Dinorwig' fynychaf. Cy- nyrcha elw dirfawr bob blwyddyn i'r teulu. Yn yr 'Adgofion* ger ein bron, dywedir ddarfod i Mr Smith, ryw ddwy flynedd cyn ei farwolaeth, hysbysu cyfaill iddo fod y chwarel yn clirio ar gyfartaledd, wedi talu pob costau, 30,000p. y flwyddyn. Am y tiroedd, dywedir oddiar yr un awdurdod, mai I5,000p. y flwyddyn a gynyrch-, ent ypryd hwnw, sef oddeutu deuddeng mlyn- edd yn ol. Yn awr, a chaniatau o honom fod yr etifeddiaeth yn cynydduychydig yn ei gwerth yn barhaus, tebyg ydyw fod ei derbyn- iadau erbyn hyn yn cyrhaedd i oddeutu HANJBlt Cak Mil o. Bunkau yn flynyddol. Gan gofio, y mae amryw, gyfriflaclau ynghylch gwerth blynyddol chwarelau mawrion sir Gaer- ynarfon, yn cael eu taenu ar hyd y wlad. Clyw- som er engraifft, a byny yn bur ddiweddar, gan un a ystyriai ei fod mewn cyfle da i wybod, fod chwarel y Penrbyn yn cyriyrchu o <6lw clir bob blwyddyn oddeutu 200,000p. Os gwir hyn, dylai Arglwydd Penrhyn fod yn lied foddlawn yn mhlith y Cymry, serch fod ei fab wedi colli yn yr etholiad diweddaf. Ymddengys y peth I>a fodd bynag, yn' anhygoel.. Nid oes gan y Penrhyn ond rhyw ychydig ganoedd yn rhagor 0 weithwyr nag a geir yn Dinorwig, ac o ran y manteision i'w gweithio, nid rhyw lawer o wa- haniaeth, debygid, ay cydrhwng y ddwy chwarel. Y peth tebycaf i fod yn wir gan hyny, ydyw, y dylid tynu y cyflogau a'r treuliadau allan o'r Ddau Can Mil a osodir ar gyfer' y Penrhyn. Os oes gan rai o wyr y chwareli ronyn o oleuni i'w daflu ar hyn, byddwn ddiolchgar iddynt am y gymwynas, cyn yr elom yn mlaen yn mhellaeh. -r .•nJ vmn hin<t! n;. I" Ta -V/ MACAULAY.

CYFLWYNIAD TYSTEB I ('HOMWEr.L, UW; Jt> {f M J is i! f[ ;r r Cynnaliwyd cyfarfod yn Beaumaris nos Fercher, Rhagfyr 23ain, i gyflwyno tysteb i'r Parch. W. Williams (Cromwell), fel, cydnabyddiaeth am ei laiur talentog, diflino, a llwyddianus o blaid rhyddid crefyddol, yn nghyd ag egwyddorion Ymneillduaeth, yn ngwyneb yr ymosodiadau cyhoeddus a whaed arnynt yn Nghymru y biynyddau diweddaf. DeWiswyd y Patch. H. Hughes "(T.C.), i lywyddu. Darllenodd Mr H. Thoings, iin o'r yefgrifenyddion, restr o'r tanysgrifiadau; a chododd Mr J. Williams, y trysorydd, ac a roddodd y pwrs oedd yn cynnwys yn agos i hanner can' punt yn llaw y llywydd. Dy- wedodd fod yn dda ganddo gael y fraint 0 wasan- aethu fel trysorydd mewn cysylltiad a'r dysteb. Yr oedd y pwrs yn un hardd oddiallan, wedi ei bryd- ferthu a gwaith edau a nodwydd, ond yr oedd wedi ei addurno yn llawer harddach oddimewn ag aur. G-obeithiai y derbyniai Mr Williams y rhodd fel cydnabyddiaeth fechan am eiwasanaeth iddynt hwy yn y dref, ac i achos y gwirionedd yn gyflxed- inol. Yr oedd ef yn argyhoeddedig ei fod yn teil- gwneyd o honom hyn iddo. Dymunai iddo hir oes i wasanaethu ei genedl yr un mor ffyddlon yn y dyfodol. Yna cododd y llywydd i gyflwyno y pwrs, a dy- wedodd, y buasai yn dda ganddo pe buasai y dysteb yn llawer mwy. Gobeithiai, yntau y derbyniai Mr Williams yr anrheg fel arwydd o'u teimlad serchog tuag ato. Gwyddai ef rhyw gymmaint am y llafur meddyliol a'r treuliai arianol yr oedd wedi bod yn- ddynt i'r dyben o wasanaethu eraill. Ac nad oedd y dysteb bresenol yn agos gymaint ag y dylasai fod pan yr ystyrid hyny. Yr oedd ef yn adwaen Mr Williams er yn fachgen, ae yn ystod y blynyddau diweddaf wedi cyfeillachu llawer ag ef. Ac yr oedd yn dda ganddo gael tystio nad oedd ganddo un achos i gwyno yn erbyn Mr Williams er cymmaint o gy- feillach a fu rhyngddynt. Yr oedd bob- amser yn gywir, ac o herwydd hyny yr oedd yn gallu rhoddi pob ymddiried ynddo. Dymunai iddo dderbyn y pwrs fel cydnabyddiaeth fechan am ei lafur, ac fel cyfnerthiad i'w feddwl rhag llaw. Derbyniodd Cromwell y pwrs gan ddiolch yn barchus i swyddogion y dysteb, ac i'r holl danysgrif- wyr o bell ac agos, am eu hewyllys da tuag ato. A dywedodd, er fod y llywydd parchedig yn gofidio fod yr anrheg yn fechan, yr oedd ef yn ei hystyried yn un deilwng iawn, a byddai yn hynod o werth- fawr iddo ef. Yr oedd yn gwerthfawrogi y dysteb oherwydd mai personau o enwadau eraill yn Beau- maris (mor bell ag yr oedd ef yn deall) a gychwyn- odd y symudiad. Pe buasai ei enwad ef ei hun wedi gwneyd hyny, gaUasai rhywrai feddwl mae teimlad partïoI a sectol oedd wrth wraidd y symudiad; ond yr oedd yn llawen ganddo ddeall fod holl enwadau crefyddol y dref yn cydweithredu, ac yr oedd y fath deimlad yn hynod werthfawr yn ei olwg, ac nis gallai byth ei anghofio. Hefyd, yr oedd yn gwerth- fawrogi y dysteb yn fawr, o herwydd iddi gael ei gwneyd iddo yn ei dref enedigol, gan y rhai a'i had- waenant o'i febyd. Dywed yr hen Lyfr (meddai) nad oes i brophwyd anrhydedd yn ei wlad ei hun, ond nad oedd ganddo ef lawer o achos cwyno o her- wydd hyny yn ei dref enedigol, yn enwedig yn mhlith y sawl yr oedd eu parch o unrhyw werth yn ei olwg. Cyfeiriai y llywydd at ei lafur, &c., yr oedd ef yn rhwym o addef iddo lafurio llawer mwy, ond odid, nag a wyddai neb o honynt hwy o blaid egwyddorion Ymneillduaeth, a hyny yn ddidal. Credai nad oedd neb yn Nghymru wediysgrifenu mwy ar bynciau y dydd, heb ddim elw iddo ei hun, nag a wnaeth efe yn ystod y blynyddau diweddaf. Ac nid oedd yn edifar ganddo wneuthur hyny. Aeth Mr Williams yn mlaen i sylwi nad oeddym eto ond dechreu ymladd brwydrau rhyddid a chydradd- oldeb crefyddol. Y byddai yr ugain mlynedd nesaf yn gyfnod pwysig yn hanesyddiaeth gwladol ac eg- lwysig y deyrnas hon, ac nad oedd ein Thermopyle ni fel Ymneillduwyr ddim wedi ei hymladd etp. Ac annogai hawb i fod yn ffyddlon i'w hegwyddorion, ac yn eofn o blaid y gwirionedd, heb ofni gwg yr un dyn byw. Dywedai, pa bryd bynag y deuai taro y ceid ef fel arferol yny front yn gwneyd ei oreu yn ol y gallu a roddodd Duw iddo i wasanaethu achos y gwirionedd. Diolchodd yn y modd mwyaf teiml- adwy i bawb o'r cyfeillion o bell ac agos am eu rhoddion ewyllysgarat y dysteb, ac eisteddodd i lawr yn nghanol uchel gymmeradwyaeth. Mr W. Hughes, draper, a ddyvfredai nad oedd ef wedi meddwl areithio, ond yr oedd ganddo ychydig o b, euumon., gyfansoddodd mewn prysurdeb ar yr achlysur. Buasai yu dda, ganddo. pe buasent yu well ac yn fwy teilwng o'r gwrthryoh yr oeddynt wedi cyfarfod i'w anrhydeddu. (Cant ymddangos yn ngholofn y Farddoniaeth yn y rhifyn nesaf.) Parch. J. James, (B).-r-Dywedai nad oedd yn hoffi siarad mewn cyfarfodydd o'r natur hyn os galliai gael er esgusodi. Ond yr oedd yn ystyried fod rhwymau Arno i siarad ar yr achlysur hwn, a'i fod wedi gwneud ymdrech i fod yn bresenol er fod ganddo engagement mewn lie arall. Nid oedd y cyf- arfodydd hyn yn bethau dyeithr yn y wlad, oblegid olywir am dystebau yn cael eu gwneud i ddynion teilwng. Ac yr oedd ef am ddyweyd heb un petrus- der ar ei feddwl fod Cromwell yn deilwng o dysteb. Gwyddai y rhan fwyaf oedd yn bresenol fwy am Mr W. nag a wyddai éf, ond yr oedd yntau yn gwybod cryn lawer am dano trwy ei ysgrifeniadau. Cafodd y fantais hefyd o gyfeillachu peth ag ef, ac erbyn hyn yr oedd wedi ffurfio barn am dano. Credai ei fod yn feddianol ar dalentan gwerthfawr, a'i fod yn bur alluog yn y, gorckwyl o :b^dio, eg-^y^oiioit g Y"Odo gwirionedd a rhyddid. Yr oedd hefyd yn barod bob amser i gynnorthwyo ei frodyr o enwadau eraill. Yr oedd ef yn argyhoeddedig fod y pethau hyn yn haeddu cael eu cydnabod. Nid yn unig yr oedd Mr W. yn ddyn galluog, ond yr oedd hefyd yn ddyn egwyddorol. Gwelid ambell un a ystyrid yn gall a chyfrwys, ond yn ddiffygiol mewn egwycldor. Nid llong hwylio ydyw Cromwell yn dibynu ar y ffordd y byddo y gwynt yn chwythu, ond ymae, yn debyg: i'r agerlong a'r power o'i mewn. Nid oedd am wen- ieithio i Mr W. yn ei wyneb, ond dymunai ddyweyd y gwir am dano, oblegid llwyr gredai nad oedd yn ddyn y medrai neb ei brynu ag arian na'i ddychrynu trwy fygythion. Dywedai hen frawd unwaith, wrth gyfeirio at y swmbwl yn y cnawd a ddioddefai Paul, mae un genad oedd yn cernodio Paul, ond fod llawer o genhadon yn ei geriiodio ef. Y mae yn digwydd felly yn fynyqh i'n cyfaill Cromwell yn nglyn a'i lafur cyhoeddus, gwelir llawer o genhadau yn. ei gernodio ond ein dyledswydd ni ydyw cynnal ei freichiau i fynu, ac yr oedd ef yh edrych ar y dysteb hon fel un moddion eneithiol i wneud hyny. Yr oedd yn dymuno iechyd a hiroesi Cromwell i wasanaethu ei enwad- ei htin, ac enwadau Eraill hefyd. Parch. H. Jones, (T.C.)-Nid oedd wedi parotoi dim yn neillduol i'w ddyweyd ar yr achlysur, ac ofnai na byddai yr hyn a ddywedid ganddo yn deil- wng o'r gwrthddrych yr oeddynt yn ei anrhydeddu. Ni wyddai yn iawn beth fyddai y goreu—-dyweyd ychydig am dano neu ddyweyd ychydig wjrtho. (Llais: Tipyn o bob un.') Wei, wrth ddyweyd am dano, nid rhyw lawer o amser y bu ef yn gydnab- yddus a Mr W. yh bersonol. Ond gwyddai hyn yn dda, mai efe ydyw ein hamddiffynydd ni yn Beau- maris. Gelwid Oliver Cromwell gynt yn Protector, ac yr oedd ef yn meddwl y gellir galw Mr W. ein Protector ninnau yn y dref hon. Ac y mae yn dda i ni fod genym Samson mor ddewr a galluog i'n hamddiffyn. Yr oedd yn credu fod Cromwell yn haeddu gwneud o honom hyn iddo. Nid rhyw feddwl uchel cedd ganddo ef yn gyffredin o dystebau. Nid oe clclynt- ar yr achlysiir hwn yn rhoddi tysteb i un ar ei ym adawiad oddiwrthynt, ond i un oedd yn debyg o fyw yn eu plith. Ac nid tysteb yn cael ei rhoi gan yr enwad y perthyna Mr W. iddo ydyw, ond y mae pob enwad yn cydweithredu. Yr oeddynt yn ddiolchgar i Mr W. am ei wasanaeth i'r dref hon ac i G ymru yrg -yffieclinol. A dymunai ef i'r dysteb fod yn foddiorf i gryfhau ei ddwylaw o hyn allan. Wrth ddyweyd ychydig wrtho, dymunai ei YW gynghori i gadw rhan o arian y dysteb i brynu gwraig. Nid oedd yn ei weled yn iawn heb hyny. Nid da bod dyn ei hunan. Ac am iddo wneud hyny yn ddioed cyn myned yn rhy oedranus. Terfynodd y gwr parchedig ei araeth, trwy ddymuno i Crom- well bob llwyddiant i wasanaethu ei genhedlaeth yn ofn yr Arglwydd, a phan y deuai yn adeg iddo < wylio y byddai iddo dderbyn y ganmoliseth 0 wo, da a ffyddlon. Mr W. Williams, Pregethwr a Diacon gyda nibynwyr,—a ddywedai ei fod yn codi gyda i gefnogi pob gair a ddywedwyd. Adrodfl-Wj^ pethau dyddorol am y Dysteb a gwrthrych y vjr teb. Buasai ef yn hoffi gallu cyfranu mwy Dysteb, a phe gallasai buasai yn rhoddi phawb tuag ati. Yr oedd ef yn adwaen Mr Wuh er's pan oedd yn blentyn. Yr oedd rhywbeth hynod ynddo y pryd hwnw—yn ei dwysder ei feddwl. Nid oedd un amser yu eugar fel bechgyn eraill. Yr oedd 0 duedd a llafurus o'i ieuenctyd. Pan oedd yn fachgei1 &j a'i alwedigaeth yr oedd yn weithgar a gofalus, mae yn parhau felly gyda'r gorchwylion pwyS1 gyflawnir ganddo yn bresenol. Yr oedd efe eirio trwy hyn at ei weithgarweh crefyddol. ef yn barod gyda'r siiioldeb mwyaf i gynnortuflj^ gydag achos crefydd. Ac yr oedd ei drigolion y dref mewn gwahanol ffyrdd yn lltt^™ iawn. Yr oedd mewn gwirionedd o'r Dysteb, a gwyddai ef y gwnai y defnydd gOQ o'r pwrs a roddwyd iddo. Yr oeddynt yn y red hon yn cyflawni y gorchymyn dalu parch i'r hwn yr oedd parch yn ddyledus. Ar ol cael anerchiad byr a phwrpasol gan R. LI. Humphreys, ymadawsom, wedi graddau helaeth o yspryd y geiriau hyny,— mor ddaionus ac mor hyfryd yw trigo o frodyr nghyd.' GohebY^1^

[Nid ydym yn gyfrifol am syniadau ein Gohebwyr; ac niA eu cyhoeddiad yn ein colofnau yn ddigon i brofi ein eu eymmeradwyo. Nis gallwn eu cau allan heb cyhuddo o geisio cyfyngu ar ryddid y wasg.—Y

AT NODDWYR CYFARFODYDD CYST^, LEUOL. r At Olygwyr y Tyst Cymbeig. Mei. Goly'&wyb,—A gaf fi apeho, trwy gjf^^ y Tyst, at gynllunwyr a phwyllgorau cyfarfodj^ cystadleuol, a gofyn iddynt a ydyw yn deg a Tj$ ymol galw gweinidogion, beirdd, cerddorion, feirniadu cyfansoddiadau (weithiau luaws mawj* phresenoh eu hunain yn y cyfarfodydd, heb dderW un math o gydnabyddiaeth, oddieithr pleidlai8 j( ddiolchgarwch oddiwrth y cewri ar y diwedd ? t4! Yr ydym wedi gweithredu yn y cymeriad* lawer gwaith, treulio diwrnodau uwehben ysg1^. digon diaddurn, teithio oddicartref amrai oedd, talu ein treuliau ein hunain, a chael y P 0 dynu ymgeiswyr aflwyddianus yn ein pen 7° fargen. Os teimlir fod gwasanaeth dynion teilwi,9 angenrheidiol i'r gorchwyl, dywedwn ninau, wng i'r gweithiwr ei gyflog." Pa reswm sydfl ftSy iddynt bendroni uwehben cyfansoddiadau, ZS enu eu beirmadaeth, &c., heb gael rhyw dale deilwng ? TegwcS*

LLYTHYRAU CYMRAES YN NGHANAAJ i': L' n-{ liEYTHYfirxky* '"bbv; lot Jerusalem, Syeia, Medi 2il, Anwyl Rieni,—Yr ydwyf wedi derbyn eich yr ychydig fynudau yn ol, wedi disgwyl cyhyd t dano nes bron. rhodjdi fynu obeithip; yr "wy* Lj gweled wrth y dyddiad, ei wedi Tbod fis o fe* dau ddiwrnod ar y ffordd, ac wrth fod y pos i myned ymaith yn bur fuan nid oes genyf It ysgrifenu ond ychydig; ond yr wyf yn 9 bydd yn well genych ei gael fel ag y mae | bythefnos yn hwy, er nSd ydyw y newydd genyf i'w ysgrifenu yn un o'r rhai mwyaf Ca1 ]1 yn y byd, yr hwn yw, fy mod i yn awr yn yr < ag yr oeddwn pan ysgrifenais atoch o'r blaen, PO ;1 fyngwely yn yr Ysbytty; ond drwy drugaredC4 wyf yn gwella yn raddol ond yn sicr. Yr WP codi unwaith yn yr wythnos, er mwyn cael y gwely, heb lawer o boen, ondnis- gallafgerd1 gwbl -eto" hyd, yn nod gyda maglau. onci no dim i wneyd ond byw mewn gobaith a gweddirj&fz ymddiried yn yr Arglwydd am adferiad iechJ^S yw hyny yn unol a'i ewyllys Ef. Ond rhoi i fynu weddio droswyf, gan mai Gweddi y ^$ a iacha y claf, a'r Arglwydd a'i cyfyd ef i fy0-^? os bydd wfidi g^rneuthur pechodau (a pHwjf 0 yji ;Adda na wnaeth hyny) hwy a faddeuir iddo.' chan nad aiff un iot nac un tipyn 0 air yr Argl^Lf yn ofer, glynwn wrth ei addewidion. Yn vyf yu teimlo yn llawen ei fod ef fel Tsw^T gweled yn dda fy ngheryddu fel ag i'm puro iwtfft Wyddwch tragwyddol, yn lie "fy ngadael i mhechodau erbyn gwafeau diddiwedd; ac J* fi yn dyweyd o w;aelod fy nghalon, beaidigedig ei Enw Sanctaidd.. 'ijj Yr ydwyf fi yma er's deuddeng wythnos i ;Llun diweddaf. Oddeutu mis wedi i mi yma rhoddodd y doctor bedwar plyg.o fy nghoes, o flaen fy nhroed i dop fy 'nghlun— wedi ei ddwbio a starch, a phapur wedi ei dor*/y strips yn uchaf. Ond, och, aeth mor boenufi^* buraid i'r doctor dynu y cwbl i ffwrdd dranoe^J hyny yn llawer rhy fuan, ebe fe, er daioni i nghlun, fel y tystiodd y boen a gefais ynddii^^T hyny i wirionedd ei eiriau.. Y mae fy nghoeSs^ bresenol mewn rhywbeth tebyg i arch ple bychan, yn nghanol gwlan. Ond, Anwyl Riel"!1ø feddyliwch fy mod i yn wylo ac yn tori fy ngQt, na dim felly, dim o'r fath beth, ond yr wyi A0,14 galonog a llawen a'r aderyn yn y llwyn. Oft daliwchchwi i.fod yn anesmwythaphryderud nghylch, y mae yn debyg y dysgweh chwi fod o'r un teimlad arinymunol cyn bo hir. mae arnaf ofn y dywfedwch fy mod i yn peftby0^ sect hono sydd yn dyweyd, Os daw q mi ddaW,^ ddaw o ddim,' ond dywed. y Saeson, What be cured must be endured, and the more cheerf,^ is endured the better in the endfelly os perthyn i'r dosba.rth confforddus hwnw '03 -msh mi ddaw, y mae hyny wrth fy mod yn baf11' dyna'r ffordd oreu, gan mai ofer gwingo yn ".¡fJ j symbylau. c 1A- Rhoddodd fy meistr, un diwmod pan yn jc V a mt, looking glass i fynu ar ochr y fenestr, ier fyngalluogi i weled (pan yn gorwedd'yn bawb sydd yn pasio ar hyd y ffordd heibio fy e Felly, gwelais un diwrnod beth na welaisl e o'r blaen, sef gwyneb marw gwr i dair ar i -ffi wragedd. Yr oedd efe ;yn Shech, ac wpdi mhob lie sanctaidd Mahometanafdd. Wedi 1 ddyfod adref o'i bererindod, gwelodd un o'i yU drwgdybus ei fod yn caru un o'r gwragedd fwy na hi, a barn odd na ddylasai y fath wr hwy, ac mai ei dyledswydd hi oedd rhoddi ar ei fywyd ef, yr hyn a wnaeth drwy roddi f wyn yn ei fwyd. Y canlyniad fu, mor gynted-> deallodd beth a ddygwyddodd iddo, ac ir 1) U160, ddechreu arno, oedd iddo gasau pob gwraig yf tyn yn ei feddiant, a dyfod i'r ysbytty i iar hjf hyn a wnaeth dranoethwedi cyrhaedd yx»a' i <t wedodd ei fod ef yn myned i'r nefoedd, ac unig rai a ddymunai efe eu cyfarfod yno o'i &P a'f ion ar y ddaear, oedd un o'r chwiorydd gwas a weinyddai arno tra yn glaf. neb son am ei berthynasau ac yn y teixnla". g,'i y bu efe farw. Cariwyd ef allan ar wyneb noeth tua'r nefoedd, a strap cul ar ei lygaid a dyna'r modd y gwelais i ef yJ* Nis gallaf yn fy myw ysgrifenu llythyra,i /0(j |'jr pa un bynag ai hast ai peidio, wedi i mi ddy trie o ysgrifenu rhai meithion. Ydwyf, anwyl rieni, Eich anwyl £eeh:M. J.