Papurau Newydd Cymru
Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru
2 erthygl ar y dudalen hon
Cuddio Rhestr Erthyglau
2 erthygl ar y dudalen hon
CYMRU AO ADDYSG.
Newyddion
Dyfynnu
Rhannu
CYMRU AO ADDYSG. Y mae pob dyn synwyrol a meddylgar ag sydd wedi talu sylw i arwyddion yr amserau yn ystod y blynyddoedd diweddaraf, yn deall fod pwnc addysg y genedl yn pwyso ar feddyliau arweinyddion y bobl yn Lloegr a Chymru. Ac y mae yr arwyddion yn cynyddu bob dydd y bydd yn rhaid i'r llywodraeth gymeryd y pwnc mewn llaw yn ddifrifol, ac egniol; ac y mae agos yn sicr bellach, mai cwestiwn addysg fydd un o brif gwestiynau y Senedd-dymor nesaf. Y mae llawer o bethau wedi cydweithio er dwyn y cwestiwn pwysig hwn i'r fath amlygrwydcl. Yr ydym yn llawer mwy cydnabyddus nag oeddym a sef- yllfa addysg gyffredin mewn gwledydd eraill, ac yr ydym o'r diwedd, wedi ein hargyhoeddi, er ein gofid a'n cywilydd, fod addysg y werin yn uwch ac yn fwy cyffredinol yn mhlith rhai o brif genhedloedd y byd nag yn ein plith ni. Cydnabyddir yn lied gyffredinol bellach, fod sefydliadau addysgol yr TJnol Dalaethau yn rhai tra rhagorol, a'u bod yn llawer mwy effeithiol er addysgu y plant yn gyffredinol na dim sydd genym ni yn y wlad hon. Talodd gwr urddasol ymweliad ag America gyda y bwriad o weled ysgolion y wlad hono, fel y gallai farnu drosto ei hun am eu teilyngdod. Argyhoeddwyd ef eu bod ar y cyfan yn rhai effeithiol, eu bod yn cael eu dwyn yn y blaen yn egniol, a bod diogi yn cael ei oddef yn ysgolion Lloegr na oddefid am ddiwrnod yn ysgolion cyhoeddus yr Unol Dalaethau. Yn ddiweddar cymerodd chwildroad mawr a sydyn le yn sefyllfa teyrnasoedd Ewrop. Ymladdwyd brwydr fawr Sadowa, enillwyd hi gan Prwssia, disgynodd Awstria a chollodd ei hen safle mewn diwrnod, a daeth Prwssia ysgwydd yn ysgwydd a Ffrainc, ac nid ydyw Napoleon wedi cysgu yn esmwyth byth er y pryd hwnw. Y mae Prwssia yn ddyledus am ei llwyddiant yn benaf, os nid yn hollol i rag- oriaeth ei haddysg. Cynhaliwyd arddangosiadau mawrion yn olynol yn Llundain, ac ar y Cyfandir, cafwyd allan fod crefftwyr gwledydcl eraill mewn llawer o bethau, yn fwy medrus a chywrain na chrefftwyr ein gwlad ni, yn unig am eu bod wedi derbyn gwell addysg yn moreu eu hoes. Trachefn, trwy y Riform, Bill diweddaf, rhoddwyd yr etholfraint i ddosbarth newydd a lluosog. Y mae llawer o'r dosbarth hwn, yn rhai tra anwybodus, a theimlir nad ydyw yn ddiogel a doeth rhoddi gallu mor bwysig i ddwylaw pobl mor anwybodus, a diddysg. Y mae yr holl bethau hyn, yn gystal a llawer o bethau eraill y rhai nid ellir yn awr eu henwi bob yn un ac un, wedi ei gwneud yn anheb- gorol angenrhcidiol i ni arfer pob doethineb a phob diwydrwydd i ddyrchafu safon ein haddysg gyffredin. Teimlir y diffyg yn ddwys a chyffredinol, ond y pwnc mawr ydyw, Pa fodd i wneud y diffyg i fyny ? Y mae yn Lloegr ddwy blaid gref yn yr achos hwn, y National Union, a'r National League. Mae yr Union yn dadleu yn dyn dros roddi addysg grefyddol yn ysgol- ion y llywodraeth, yn gwrthwynebu treth er cynal yr ysgolion, ac yn erbyn addysg orfod- ogol. Ond y mae y League o'r ochr arall, am gyfyngu yr addysg i bethau tymorol, am dreth i gynal yr ysgolion, ac am orfodi yr holl blant i fynychu yr ysgolion hyn, oddieithr eu bod yn cael addysg mewn ysgolion cymwys ar draul eu rhieni. Eglwyswyr selog, yn benaf, sydd yn perthyn i'r Union, a phobl selog dros addysg yn annibynol ar sectau a phleidiau, sydd yn perthyn i'r League. Amcan mawr yr Union ydyw cadarnhau y drefn bresenol, ac amcan mawr y League ydyw dwyn holl blant y wlad dan addysg dymorol. Compromise rhwng y ddwy blaid fydd y canlyniad. Felly y mae pobl Lloegr wedi arfer gwneud agos bob amser gyda deddfwriaeth, ac feallai mai hyny sydd oreu ar y cyfan. Y mae gwahaniaeth rhwng lie a lie, a rhwng ardal ac ardal. Cyn y gall unrhyw fesur fod yn llesiol iawn, y mae yn rhaid iddo fod i raddau yn dderbyniol gan y bobl. Pa mor rhagorol bynag ydyw y cyn- llun o gynal ysgolion drwy drethiant lleol, a gorfodi y plant i fyned iddynt, nid rhyw lew- yrchus iawn y byddai ysgolion felly, mewn ardaloedd ag y byddai dylanwad yr offeiriaid yn gryf, ac yn wrthwynebol iddynt. O'r ochr arall, y mae dosbarth o blant lluosog yn ein trefi mawrion, ag y mae yr holl ysgolion sydd genym wedi methu yn deg cael gafael arnynt. Ac nid oes dim a all gael gafael yn y dosbarth hwn, ond cyfraith i'w gorfodi i fyned i ysgolion yn cael eu cynal trwy dreth. Y mae yn rhaid i gymdeithas ymgymeryd a'r gwaith o addysgu y barbariaid ieuainc hyn, neu ddwyn y baich o'u cynal mewn carcharau am flynyddoedd, wedi y deuant yn henach. Yn ardaloedd amaethyddol Lloegr, cynllun yr Union fydd y mwyaf llwyddianus; ond yn y trefi a'r dinasoedd poblog, cynllun y League fydd yr unig gynllun effeithiol. Y mae o leiaf, ddau foneddwr yn y weinyddiaeth bre- senol—Mr Bruce a Mr Forster-yn deall y sefyllfa yn dda iawn, ac y mae yn fwy na thebyg mai compromise rhwng y ddwy blaid fydd mesur addysg y llywodraeth. Ond y mae Cymru yn sefyll ar ei phen ei hun yn ei pherthynas a'r cwestiwn pwysig hwn. Y mae Cymru ar y blaen ar bob rhan o'r deyrnas, mewn addysg grefyddol, ond yn mhell ar ol mewn addysg dymorol. Peth anghyffredin yn mhlith y Saeson a'r Gwydd- elod ydyw cael rhai yn medru darllen, ac heb fedru ysgrifenu, ond yn Nghymru ceir llawer yn ddarllenwyr godidog, ac heb fedru ysgrifenu o gwbl. Dysgasant ddarllen yn dda trwy gymorth yr ysgol Sabbothol. Rhodder i Gymru ysgolion ansectol i ddysgu pethau tymorol yn dda, gellir ymddiried addysg grefyddol y genedl sydd yn codi i ofal y rhieni, yn cael eu cynorthwyo gan ymdrech- ion gwirfoddol athrawon ein hysgolion Sab- bothol. Dylid arfer pob gofal pan fydd mesur y llywodraeth yn cael ei gynyg a'i ddadleu, a'i fabwysiadu, na bydd dim ynddo yn tueddu i wneud cam ag Ymneillduaeth y Dywys- ogaeth. Gwaith yr ysgol ddyddiol ydyw rhoddi manteision addysg yn nwylaw y plant, ac nid eu gwneud yn Eglwyswyr neu yn Ymneillduwyr. Gweithied pob enwad ei ffordd trwy gywirdeb ei egwyddorion a chy- sondeb ei ymdrechion, a bydded cywilydd gan bawb sydd yn proffesu crefydd Crist i geisio cymorth anheg ac anghyfreithlon.
TEYRNGED I GEORGE PEABODY.
Newyddion
Dyfynnu
Rhannu
masnachol mwyaf yn America. Yn 1837, pon- derfynodd wneud ei gartref yn Lloegr. Ym- sefydlodd yn Llundain fel marsiandwr a banker, lIe yr enillodd safle mor uchel a'r Rothschilds r Barings cyn pen nemawr o amscr. Bu yn gymhorth i adferu credit America yn y byd masnachol, a gwnaeth wasanaeth arbenigol i dalaeth Maryland, am yr hyn y diolchwyd iddo gan y Llywodraeth hono yn 1848, wedi iddo yn gyntaf wrthod pob tal am ei boen. Daeth i syhv cyhoeddus yn y wlad lion gyntaf yn adeg yr Arddangosfa yn 1851, pan y cyfranodd arian yn mlaen Haw er mwyn cael yr adran Americanaidd i drefn erbyn clydcl yr agoriad. Yn Mehefin 1852, cadwyd gwyl gan-mlwyddol yn Danvers, ei dref encdigol, pan yr anfonocld cheque am ngain mil (20,000) o ddoleri at ys- golion. Ar ol hyny y mae wedi codi sefydliad yno ar ei gost ei hun, yr hwn sydd yn worth dros b-Lim can' mil (500,000) o ddoleri. Yn 1852 hefyd anfonodd allan long ar ei gost ei hun, i chwilio am weddillion Sir John Frank- lin, Yn 1856-7, wedi ugain mlynedd o absen- oldeb, dychwelodd i America. Tra yno, cyf- ranodd at sefydliad addysgol yn Baltimore drachefn bum can' mil (500,000) o ddoleri. Heblaw y symiau a enwyd, dywedir ei fod wedi cyfranu o leiaf ddwy filiwn (2,000,000) o ddoleri at drysorfa Addysg yn y Do. Yr oedd yr hyn a wnaeth yn Llundain wedi hyny yn taflu i'r cysgod y rhoddion ysblenydd yna. Wrth gilio o'i fasnach yn 1862, cyfran- odd y swm o gant a haner o filoedd (150,000) o bunau er mwyn adeiladu tai i dylodion Llun- dain. Yn Chwefror 1866, cyfranodd dracbefn at yr un amcan y swm o gant a haner o filoedd (150,000), a dywedir fody cyfanswm yn dyfocl i fyny i dri chant a haner o filoedd (350,000) o bunau yn Llundain yn unig. Tystir fod yr holl symiau a gyfranodd yn y wlad hon a'r America yn gwneud i fyny y cyfanswm anferth o ddwy filiwn (2,000,000) o bunau. Dywed- Wyd lawer gwaith fod miliwn yn anamgyffred- adwy. Ond, dyma yma ddwy filiwn wedi eu rhoddi ynystod by wyd dyn, heb ddim rhodrcs yn ei ganlyn, heb ddisgwyl dim clod, oddiar deim- n lad gwladgarola dyngarol ynunig. Ymddengys oddiwrth ei holl fywyd mai ei brif amcan wrth gasglu golud oedd cael cyfie i wneud daioni trwy ei wasgaru. Yr oedd yn fasnachwr cynil, llygaclgraff, diwyd, gofalus gyda'r manylion, ac eang ei olygiadau. Nid oedd yn arfer a gwario dim bron arno ei hun. Preswyliai gan mwyaf mewn ystafelloedd huriedig syml a di- addurn. Yn y llythyr a ysgrifenodd gyda'i rodd gyntaf i ddinas Llundain, dywedai:—' 0 dan deimlad o ddiolchgarwch am fendithion Rhagluniaeth dyner, a chymhelliad fy nghy- sylltiadau boreuol, ynghyda syniadau o'm dy- ledswydd a'm gogwyddiad naturiol i ddilyn y llwybr hwnw a nodais allan i mi fy hun, yr wyf wedi crybwylll wrth fy nghyfeillion niynwesol amryw weithiau fy mwriad, os ar- bedid fy mywyd, i roddi rhyw anrheg er budd tylodion Llundain.' Wedi y fath amlygiadau o haelioni anghyd- niarol, yr oedd pawb yn ymawyddu am wneu- thur rhywbeth iddo fel cydnabyddiaeth o'u hedmygedd; ond ni fynai efe ei anrhydeddu fel dynion ereill. Yn union fel efe ei hun, a theilwng o'i ach Buritanaidd. Ymostyngodd 1 dderbyn rhyddfreiniad dinas Llundain, a dinasoedd ereill, ond gwrthododd y teitlau uchaf a gynnygid iddo gan y Frenhines. Cyd- syniodd i dderbyn darlun o'r Frenhines rhyw dair blynedd yn ol, a dywedodd y geiriau syoil a thlws a ganlyn Myn a brisiaf y darlun, yr hwn y mae eich a'v.rlydi mor rasusol yn gweled yn dda ei 1?, di i mi, fel y gynnysgaeth werthfawrocaf a a |af ei adael yn ngwlad fy ngenedigaeth; yn *ttna le yr edrychir arno, gyda'r llythyr a ys- enwyd ataf gan eich Mawrhydi, fel tyst- p ^l1 0 deimlad hynaws Brenhines y Deyrnas ^yiunol tuag at ddinesydd o'r Talaethau Cyf- Yn mis Gorphcnaf diweddaf, agorwyd y gofgolofn ardderchog a adeiladwyd iddo yn ymyl y Royal Exchange, Llundain, gan Dy- wysog Cymru, yr hwn a ddatganai ei glod yn yr iaith fwyaf ganmoliaethol. Prin y ceir engreifftiau cyffelyb o haelfrydedd yn hanes un wlad ar wyneb y ddaear. Ymddyrchafodd y Grocer bach o Massachusets goruwch holl dy- wysogion ac ymherawdwyr y byd. Cyfododd uwchlaw pob gelyniaeth ac eiddigedd ccnhedl- aethol, ar adeg pan oedd rhai yn chwanog i ail ennyn ymryson rhwng y ddwy wlad, a thrwy un weithred o haelioni, wedi ei gyfranu yn y llwybr doethaf, gosododd gywilydcl ar wynebau ein marsiandwyr tywysogaidd, a'n pendefigaeth falch, y rhai tra yn fywaanghof- iant hawliau trugaredd Cristionogol, a phan yn marw ni ofalant am adael dim ar ol. Yn ei ymyl ef cilia larll Derby i'r cysgod, a theflir Ardalydd Westminster i ddinodedd. Bu fyw i ddangos gymaint a all un Cristion unplyg, ymroddgar, caredig wneud trwy ufuddhau i eiriau a dilyn esiampl yr Hwn ac yntau yn gyfoethog a ddaeth er ein mwyn niyn dylawd, fel y cyfoethogid ni trwy ei dlocli cf. Bu n farw, a chredwn iddo glywed y cyfarchiad croesawgar o enau y Meistr yn y trigfanau z;1 declwydd-I Da, was da a ffyddlawn; buost ffyddlawn ar ychydig, mi a'th osodaf ar lawer; dos i mewn i lawenydd dy Arglwydd.'