Y Tyst Cymreig

WELSH LIBERATION TRACTS. To the EDITOR of the VVELSH WITNESS. SIR.- Will you allow me to avail myself of your columns to make an announcement which will interest the friends of the Liberation Society in the Principality ? Since the appearance of the advertisement relating to the prizes offered by the society for various pub- lications, it has been suggested that it should offer an additional prize of C5, for either an eight-page tract, or two of four-pages, in the Welsh language, and adapted for circulation among the working classes. The committee have adopted this sug- gestion, and the manuscripts should be sent in by the 15th of January. I may add that arrangements have been made for the publication of other popular Welsh tracts. Your obedient servant, J. CARVELL WILLIAMS. 2, Sergeants' Inn, Fleet-street, Dec. 4th, 1969.

AT BREGETHWYR A GWEINIDOGION MORGANWG, (YN FWYAF NEILLDUOL Y CYFIOTDEB GOGLEDDOL). Foneddigion,-Fel y mae y rhan fwyaf, os nad yr oil o honoch, yn gwybod am gystudd trwm yr add- fwyn a'r gonest Mr Davies, Penywern, Dowlais. Ee ymsefydlodd yn y lie liwn rywbethdros bedair blyn- edd yn ol. Bu yn llafurio yn galed tra y parhaodd ei iechyd, ae ni fu eglwys a gweinidog yn fwy am eu gilydd ac yn fwy cysurus erioed, ac y maent yn par- hau felly hyd yn hyn. Ond y mae yn awr wedi ei gyfyngu rhwng lrch- wydion ei wely, fel y mao yn analluog i gyflawni ei swydd gysegredig fel cynt. Mae yn ddyn ieuangc ag sydd wedi cyfarfod a llawer o brofedigaethau mewn cysylltiad ag afiechycl teuluol er pan y mae yn y lie, ac nid pob dyn ieu- angc allasai ddal yn wyneb yr ymosodiadau hyny. Ac yn amser yr ctholiad diweddaf, yr wyf yn meidd- io dyweyd na wnaeth un gweinidog yn Dowlais gy- maint ag ef er hwyluso achos yr aelod Anghydfl'urf- iol. Ond hyn sydd genyf mewn gohvg wrth ysgrifenu. A fyddai yn ormod genych roi bob un Sabboth iddo tra yn ei gystudd presenol ? Gobeithio y gwnewch ddwyn y mater ger bron y cyfarfod chwarterol nesaf yn Bethesda, Merthyr. Mae yn dda genyf hysbysu fod Mr Edwards, Aberdare, a Mr Thomas, Abercanaid, wedi rhoddi bob un Sabboth iddo eisoes. Cant diolch iddynt. Daw a'u bendithio, bydded i luaws eto ddilyn ei esiampl. Y gorphwysaf, Yr eiddoch yn yr efengyl, MORLAISFAB. Dowlais, Rhagfyr 6ed, 1869.

At Olygwyr y TYST CYMREIG. SYRS.—Gan fy mod yn awyddus i sefyll yn iawn ynghyfrif fy nghydwladwyr, rhaid imi gael eich blino ag yckydig linellau mewn ffordd o eglurhad ar yr hyn a basiodd yn ddiweddar. Rhaid i ddynion cyhoeddns ddisgwyl i'w hymddygiadau gael ei berniadu, ac i gael eu dwrdio yn dda pan fyddont wedi bod yn fechgyn direidus." Gall fy nghyd- wladwyr fod yn sicr o un peth, na fum erioed yn ddiffygiol o gydymdeimlad a'r deiliaid a gawsant eu troi o'u ffermydd olierwydd pleidleisio yn ol eu hegwyddorion, ac er fy mod yr amser hwnw yn teimlo, y byddai i anhawsdra gyfodi i gyfarfod ceisiadau am iawn, heb achosi siomedigaethau, eto, yr wyf yn meddwl y dylem, fel plaid Ryddfrydig, ad-dalu y rhai hyny a wnaethant aberth personol er ein mwyn ac yn uniongyrchol ar ol cyfarfod Aber- ystwyth, pan dalodd fy nghydaelod, Mr. Richards, ymweliad a mi yn Bronwydd, awdurdodais ef ar unwaith i osod fy enw ar restr y tanysgrifwyr at Drysorfa y Gorthrymedigion. Y ffaith yw, mai yr unig wahaniaeth barn rhwng fy nghyfeillion Rhydd- frydig a ininau oedd, fy mod i yn meddwl y'gellid 0 codi Trysorfa heb, yn gystal a chyda, Chyfarfod Cyhoeddus. Byddai ynymffrost ynof iddweyd nafu imi erioed i gymell un o'm deiliaid i bleidleisio ond gallaf yn wirioneddolddwoydjhyn :-Y n y gwahanol etholiadau a gymerodd le yn siroedcl Aberteifi, Caerfyrddin, a Phenfro, am yr 20ain mlynedd diweddaf, nafu imi erioed ofyn i ddeiliad am ei bleidlais, na gwneuthur un holiad pa fodd y pleidleisiodd, neu a ddarfu iddo bleidleisio o gwbl. Hyd yr amser presenol yr oeddwn yn amddiffynwr i bleidlais agored, ond yr wyf yn awr wedi dyfod i'r penderfyniad fod yn rhaid i'r etholwyr gael amddiffyniad yn yr ymarferiad o'r etholfraint ac am hyny, er cael chware teg, i ryddid cvdwybod, rhoddaf fy nylanwad o hyn allan oblaid y Tugel. Y mae yn ddrwg genyf os rhoddais un tramgwydd i'm cyfeillion Rhycldfrydig, a phan gymer ym- ddatodiad seneddol le, os bydd i'r dymuniad lleiaf gael ei fynegi am hyny, byddaf yn hollol barod i roddi fy eisteddle i fyuu yn ffafr gwell dyn. a chy- meryd fy lie unwaith yn rhagor yn rhengau yr hen aohos da Rhyddfrydig, ac ymdrechaf dros Ryddid" a'r wlad y'm ganwyd." Wrth derfynu, gallaf ddweyd, nad oes un Cymro yn y byd yn fwy awyddus am ddrychanad allwydd- iant ei gydgenedl, yn wladol, cymdeithasol, a chrefyddol, na'r hwn a ardystia ei hun. Eu Cyfaill, a'u Brawd o Gyrxro, TIIOHAS DAVIES LLOYD. Bronwydd, Rhag. 9fed, 1869.

LLITH 0 GELL Y BARCUD. ERYRI, Rhag. Sfed, 1869. MR, DARLLENYDD, Syr.—Y funud daw'r TYST i law 'rhen wreigan yma, teifl ei llygaid yn unionsyth at restr y gmedu'j- aethau, ac wedyn ond odid dros y prioda&au, a'r mar- wolaethau, y peth cyntaf wna gwr Bwlchyfedwen drachefn ydyw edryoh pris y farchnad ac felly yn y blaen, pawb at ei hobbi,—'pawb a'i fys lie bo'i ddolur,' (chwedl yr hen air). Ond yr hyn sydd yn tynu fwyaf o sylw'r Beirdd, Llenorion, a Cherddorion, ydyw cyhoeddiad neu hanes rhyw Eisteddfod yn rhywle, ond yn fwyaf neillduol y dyddiau hyn. EISTEDDFODAU 1870. Dyna dair ar droed at yr haf nesaf onicle P Rhyl, Dolgellau, a Ohaernarfon. Llawer o feio sydd wedi bod o dro i dro ar Bwyllgor I Yit EISTEDDFOD' (coffa da am dani) am fod mor Seisnigaidd. Wei, dyma'r ferch o Rhyl wedi myn'd yn saith gwaeth na'r fam Dim un testyn TRAETIIAWD Cymraeg Hei, Hei! dyma lii wedi myn'd yn awfft! Llawn cystal a dweyd yn nanedd bechgyn llenorol Cymru, I Wel boys 'rhosweh gartref 'does yma ddim o'ekeisiau chwi yma-fi ddim medru siarad Cymraeg, a chi ddim medru siarad Sisnag!' Mae rhestr y testynau Barddonol, Cerddorol, &c., yn bur dda ar y cyfan, a gwobrwyon teilwng, yn hawlio cystadleuaeth eang. Dyna eto yn Dolgellau destynau ardderchog- neillduol o chwaetlius ond dim cadair i'w rhoddi am Awdl y Gadair.' Prin y mae ganddynt hawl i alw yr Awdl yn Awdl y Gadair,' os na bydd Cadair i'w rhoddi; Awdl y Seren ddylasid ddweyd. Er fod y gwobrwyon yu hynod ofan ar y cyfan, diamau genyrn y ceir cystadleuaeth ragorol gan fod y tes- tynau mor ddeniadol a Chymreigaidd. Am 'Steddfod Cacrnarfon (Eisteddfod Gadeiriol Eryri) y mae'n ymddangos fod ei rhagolygon yn hynod o obeithiol. Prin y gellir dweyd i'r pwyllgor fod yn ddoeth yn newisiad rhai o'r testynau. Mao yno wobrwyon teilwng ond prif ogoniant y sym- mudiad hwn ydyw yr amcan teilwng y maent yn llafurio o'i blaid, sef I Y Bitir YSGOL I GYMRTJ.' Gobeithio yr efelychir pobl Caernarfon, gan y Rhyl- iaid, a'r Dolgellauaid, sef cyflwyno rhyw gyfran (os nad y cyfan) o'r elw tuag at y Brif Ysgol os trydd yr anturiaethau yn llwyddianus. Mae llanciau 'Ryri' yma yn edrych. ymlaen gyda dydclordel, neillduol am eu Heisteddfod hwy. Goddefer i'r Barcud daflu allan un awgrymiad i sylw pwyllgorau yr Eisteddfodau uchod mewn per- thynas a'r URDDATS EISTEDDFODOL. Diamau genym y cynhelir Gorsedd' yn gysylltied- ig a'r Eisteddfodau hyn fel arferol, ac y rhoddir Gwys a gwahawdcl i bawb i gyrehu yno, er rhoddi Tnvydded i BAWB a geisiant addysg, a naivdd, a yradd, a thrwyddedigaeth yn mraint Beirdd Ynys Trydain' Pwy bynag a ddel,' ydyw hi wedi bod,—dim cate- ceisio,—dim profion o deilyngdod un amser, pwy bynyg a ewyllysio y gwneir Bardd o honaw' gan yr Archdderwydd mewn eiliad yn yr Orsedd.' Oni ellir cael diwygiad yn y pethau hyn ? Paham nad arholir ymgeiswyr yn fanwl, ac y myner profion gwirioneddol o'u galluoedd ? Gwir fod rhai ysgrif- enwyr yn yr oes oleu hon' yn ceisio condemnio yr hen ddefodau derwyddol hyn-am, meddent hwy, 'fod gormod o sawyr Paganiaeth arnynt, a'u bod yn inihvrio yn erbyn ysbryd Cristionogaeth, &c.' Ond atolwg! Paham y cludir cleddyf o flaen y Erenhines P Y Berllysg o flaen y Maer ? Paham y gwisga'r Ustus ei fantell goch ? Paham y gwisga'r Dadleuwyr eu gynau duon ? &c, Os yw y naill yn weddus i gynrychioli awdurdod yr Orsedd lywodr- aethol,' onid yw'r Hall yr un mor weddus i gynrych- ioli awdurdod yr' Orsedcl Farddonol ?' Debyg iawn yn wir! Y gwirionedd yw-fod yr urddo wedi myn'd yn bricsiwn trwy ddiofalwch ac esgeulusdra; ae nid heb achos ynte y sefydlwyd YR URDD GOCOSAIDD fel gwelliant ar yr hen drefn o urddo. Mae'n debyg Mr Darllenydd na wyddost y nesaf peth i delim am ynewydd-beth hwn, ond poed hysbys i ti ei bod wedi ei sefydlu yn I rbeolaid(-I' yn Eisteddfod Llan- erchymedd, 1869, ac er mwyn i r Beirdd a'r Llenor- ion fod yn hysbys o'r petb, yr ydym wedi cael can- iatad gan yr ARCIIFARDD ei hun i'w hanrhegu a'r copi canlynol o'r Brwyddedogaeth Goeeosaidd, mal nad amheaer ei awdurdod. (Llyma'r Drwyddedogaeth,—gofaled bechgyn y TYST yna am fod pob atalnod a llythyren o honi fel haul trwy dwll,' rhag y cligwydd iddynt ffromi 'duwiau'r awen,' yr hyn a achosai ganlyniadau echrydus. t' mi Y byd yn erbyn y gwir. \1/ Adwactlcl uweh gwilc(ld. Poed hysbys i holl ddynsawdiau penwalltog Cymru, Lloegr, a Llanrwst, ein bod ni Crocodeilus Gwaliensis, yr Archdderwydd; Alligator Menai, Ceidwad Chwip Jehu a Deial Aliaz; a Bwch Tudno, Ceidwad Teyrnwialen Haiarn Gyfrin Saddien ap Cunedda Wledig; Urddedigion Gorsedd Coccosaidd y Cysawd Heulawg, yn y fangre hon, nid amgen parlwr bychafn y cefn, yn ngwesty y Tarw, o fewn cyffiniau cyssefin Llanerchymedd-yn-rnondo (lie claddwyd y Brenin Pabo), yr adeg hon, sef blwydd- yn y chwanen goch, yn mis Awst, yr ugeinfed dydd o'r mis, y bedwaredd awr a'r byrntheg o'r dydd, yr eilfed funud ar hugaiu o'r awr, a phedwar tip a thri chwarter wedi hyny, a'r haul yn dynesu at orwel y creigiau Crigill,- yn cyhoeddi, yn ngoleuni un o ganhwyllau cwyr tcml Ceridwen, ac yn ngwydd Cymru benbladur, fod John Rowlands, Yswain, marchawg y mynawyd, o Gaerynarfen,—yn Aucir- FARDD trwyddedig yn ol brain a defaid corlanau ynys Madagascar. Y dwthwn hwnw yr esgynodd yr Archdderwydd yr Orsedd, nid amgen cadair esmwytli y Brenin Timbuctw, ac ar ol myned trwy Weddi yr Orsedd yn Lladin, y galwys efe oi gyd-urddedigion ato, a'r urddaselion barddonawl ynghyd a aethant drwy y ddefawd gyda lleisiau difrifddwys a gwynebau es- tynodig. Y crocodile a ddaliws uwchben yr ARon. FARDD y rliaw henafawl gyda'r hon y palws Addaf gyntaf yn Ngardd Eden; a Bwch Tudno yntau, gydag arswyd a pharchedig ofn, a'i lygaid yn ymroliaw yn ei ben, mal y planedau yn y ff arf af- en, a ddaliws yn ei law ddehau Deyrnwialen jGyfrin Saddien ap Cunedda Wiedig"-iiain yn nghyfraitb Brochwel Ysgythrawg. Yna yr addfwyn Alligat- or, gyda'r Chwip Gyfrin yn ei law, a ofynws, I A oesHeddwch ?' ao;ar orcael o honaw ateb cadarnha- awl difloesgni, a chykoeddi gosteg, y tywalltodd yr Arckdderwydd Crocodeilaidd yr Halen Sanctaidd ar goryn moel yr ARCIIFARDD, ac yna y trioedd urddedig a gorganasant yr Anthem Derfynol, heb na swn telyii nii sain udgorn. Wedi hyn yragorws y Ddeial Gyfrin, ac ar ol parhau yn agored, yn ol gorchymyn Duwiau yr awen, am dri chwinciad cyvv ceiliogwydd i a ganws yn glep! A'r pethau hyn a ysgrifenwyd a gwaed yr Jehu- eumon, bwytawr wyau Crocodeilod, gwaed yr hwn a droes yn ddu; ac os yr ARCIIFARDD a gyll y Drwyddedogaeth hon, ei waed a syck yn ei wyth- ienau, a'i gorpws a ddodir belldraphen mewn peir- iant i wneuthur sosingers. Poed felly y bo Llyrna enwau gweinyddwyr y Ddefawd:— Crocodeilus .Gwal.ensis,- Yr Archdderwydd. Jhvch Tudno'—Ceidwad y Deyrnwialen llaiam. Alligator Menai,—Ceidwad y Chwip a r Ddeial. Wei, llwyddiant ynte i'r Urdd Goeeosaidd! ac i' hen gyfaill Yr Archfardd Dna GWALIA.' Yr wYf yn deall iddo roddi arddodiad dwylaw eisoes 1 amryw o feirdd Arfon, nid amgen—Boa CORstrictot Arfon, Zebra 'Ryri, Camel Gv.-ynedd, RinosoruS Gwalia, Scorpion Llanrwst, a Porcupine Lleuad (alias Bardd Brynmair). Da genyf ddeall fod amryW' o brif-feirdd Gorsedd Ynys Brydain yn ymgeiswy1 am urddau, nid amgen Clwydfardd, Corf any dd; Cynddelw, loan Arfon, Gwalchmai, a'r llenor gallul og John Morgan Cadnant. Rhwydd hynt iddynt- medd BARCDD COCH EEYBI.

COCO.GHATIWUL AND -The very agreeable charact' r of this preparation lHLS rCV." dcred it a general favourite. The Civil S'u-tiice Gazette rem¡¡r1 The singular success which Mr. lipps attained by lAg homoeopathic preparation of cocoa has never been by any experimentalist By a thorough knowledge of tl'S natural laws which govern the operations of digestion nutrition, and by a caz-eful application of the line propertie" of well-selected cocoa, Mr. Epps has provided our breakf:lS tables with a delicately flavoured beverage whieh may i!'Y" us many heavy doctors' bills." Made simply with 1),)illll water or milk. Sold only in ) lb., A lb., and i lb. tin-li,ie_ Packets, labt,]IC(I -JAMEti Errs & Co., lloinubopathic Chern jsts, Loudon.