Y Llan

Y PA 6 A'R PLAN." [GAN EIN GOHEBYDD GWLEIDYDDOL.] Ni chlywodd neb a adwaenant yr ysgrifenydd eriood mo hono yn canmol y Pab, ond gwir yr hen ddiareb Seisnig, "Circumstances alter cases ae, yn sicr, y mae yn teimlo awydd ar ei galon y munyd yma i fyned i Rufain bob cam, Ilid i gusanu bodiau, ond i guro cefn yr hen Dad. GlVeithred dda a chanmoladwy o'i eiddo ydoedd condemnio "Cynllun y Ehyfelawd," a dylasai fOd wedi gwneyd hyny er's talm. Pa bethau bynag ydynt ddiffygion a ffaeleddau—ac y maent yn Ilong-Leo XIII., y mae yn meMu synwyr cyfiredin cryf ac ymsyniad dwfn o onaskwydd a cbYfiawnder, ac yn hyn yn dra gwabanol ragflaenydd, Pio Nono. Ar awdur- °dau gwladol, ar dywysogaethau ac ym- erodraethau Ewrop a'r byd cyfangrwn yr oedd gwrdd Deirw Pius y Nawfed yn ymosod, ond yn erbyn trais, a gormes, ac anonestrwydd, ac anghyflawnder, a chnafeidd-dra, a chreulondeb Y mae y Tarw" corniog a bygythiol sydd Hewydd ei yru o'r Vatican i'r Ynys Werdd yn gyfeiriedig. Well done, Leo XIII.! "More pOW-or to him," a defnyddio iaith y Gwyddel; ie, tnawr dda iddo, medd pob dyn sydd a gwreich- ionen o ddynoliaeth yn ei galon Nid oes dim a Wnelom a'r cymhellion a gynhyrfodd y weithred deilwng hon o eiddo ei Sancteiddrwydd," ac nid teg priodoli gau ddibenion. Awgryma rhai fod y Pab fel y llwynog yn y ddameg, yr hwn oedd yn gwylio gorneat farwol rhwng Hew a diwalgi. Gofynwyd i'r cadnaw cyfrwys plaid pa un o "tthnltr yn gymeryd. O," ebe yntau, oedd 11 ^ach, a dywedaf wrthych." Yr fei v y i,wyQog am wybod yn gyQtaf Pwya gurai. y §a"ai gymeryd plaid y gorchfygwr. Awgrym- f rU ? yntp awyddus i wybod pwy a y ai drechaf—y Crimes Act, ynte y Plan of mPaign," ac yna condemnio y gorchfygiedig. Ond rhaid i ni gymeryd y document fel y mae Per ein bron. Mae cynulleidfa y Chwilys wedi condemnio y Plan of Campaign a boycottiaeth trosedd ar ryddfrydigrwydd {charity) a c yfiawnder Cristionogol," ac y mae Pen yr Eg- IWya Rufeinig wedi cadarnhau y dyfarniad. Mae y Tarw "Rhufeinig iawn wedi taraw y ^asiwnaliaid & dychryn, ac y maent yn ceisio PJiodoli y gorchymyn Pabaicld i ddylanwad, brad. Wriaethan, a chamddarluniadau gwyfrdynwyr ^ire-cullers) a thirfeddianwyr Seisnig. Ac y n.tae'r rhai gwylltaf o honyntyn myned cyn belled j* chyhuddo y Llywodraeth o fod mewn cynerair f Vatican. Y fath faldordd gwag Nid oedd aim mwy a wnelai Ardalydd Salisbury a'r ym- fafodaeth na'r dyn yn y lleuad. Nid oes un fladl nad i Monsignor Persico, yr hwn a fu yn 6ithio drwy yr Iwerddon yn nghwmni urddasol. tOn 1r Eglwys Babaidd a Phabyddion Lloegr, y gellir priodoli gwaharddiad y Plan." Beth a wnant yn awr ? 'Does un amheuaeth a fydd i gorff mawr Pabyddion yr Iwerddon 11fuddhau i orchymvn yr ".Holy Father," a thori all .C^By^a<* ^'r Plan-" Y'mgysura y Nasiwn- jjla,l(i yn y ffaith nad oes un cyfeiriad arbenig yn y Pab at y National League. Ond beth y League heb y Plan ?" Cor ft heb fywyd, Yr heb arfau, a gweitbwyr heb offer (tools). Q &e boycottiaeth, neu "exclusive dealing Mr. stone, wedi cael blotv dychrynllyd, ac y Plan dar. felldithyr Eglwys Babaidd. n*v» 6 ^y °anodd Carnalaw" wedi darllen ^5"'Papa! Bull Yn y Werddon fe hyrddia-y Tatw" p tae^wyllfc bob cnafaidd-dra ob gwr o Brydeiniwr da n u°bel lawenycha. Cornio wna ymhob cornel-o'r Ynys P.r ^Ve,inwyr gwrthryfel: A chwyrn a'i gyrn, heb gel, lladda yr hyll Wyddsl! • Poed felly y bo.

ADGOFION CYFF-REDFNOL. [GAN GWAEPFEWD.] Yr ydwyf wodi bod yn ddiweddar yn gwneuthur ymchwiliadau manwl a gofalus o berthynas i gylchrediad Y LLAN yn y plwyfydd Cymreig ac unieithog hyny lie y dylai ei ddarllenwyr fod yn lliosog, a lie yr oedd yr Eglwys yn graf a blodeuog, hyd yn nod pan yr oedd yn farwaidd ac aflwydd- ianus mewn llawer o leoedd eraill. Ac mae yn rhaid i mi gyfaddef yn onest nad yw canlyniadau ty ymchwiliad yn foddhaol nac yn ddymunol; nac ychwaith yn adlewyrchu fawr o anrhydedd ar weithgarwch a ffyddlondeb yr offeiriaid plwyfol yn y Ileoeld hyny. Fel y mae yr Eglwys yn deffroi o'i chysgadrwydd ac yn cyflym enill yn ol y tir a gollodd yn amseroedd marwaidd ein tadau braidd yn ddieithriad trwy yr holl wlad, mae yn ymddangos ei bod yn colli tir yn yr unig blwyf- ydd yr oedd ychydig lewyrch arni yn y dyddiau hyny. Pan oeddwn yn fachgenyn yr oedd newyddiaduron a misolion Cymreig yr Eglwys .yn cael eu derbyn a'u darllea f/m laweroedd, er engraifft, yn mhlwyf gwledig Gwnws. 'Ond heddyw. yr ydwyf yn cael fy hysbysu nad.yw Y LLAN, yr unig newyddiadur Cymraeg a gyhoeddir gan yr Eglwys yn yr holl Dywysogaeth, yn adna. byddus o gwbl i'r trigolion, ac nad yw hyd yn nod y Periglor yn ei dderbyn. Gobethiaf o'm calon nad yw hyn yn wirionedd am hen blwyf anwyl Gwnws a'i Beriglor newydd. Pan y cafodd y gwr parchedig ei benodi i ofal ysbrydol Llan- afan a Gwnws tua dwy flynedd yn ol llawenheais yn fawr yn ei ddyrchafiad, am fy mod yn credu y byddai yn sicr o fod yn llafurus a llwyddianus yn ei gylch newydd. Yr oedd genyf seiliau digonol i ddisgwyl hyn. Gwyddom ei fod ef wedi cael y fantais anmhrisiadwy o weithio am rai blynydd- oedd dan arolygiaetb a chyfarwyddyd un o'r offeiriaid mwyaf medrus, llafurus, a llwyddianus yn Esgobaeth Llandaf, lie y mae yr Eglwys ymhob plwyf, braidd yn ddieithriad, yn offeiriaid a phobl, yn gweithio yn egniol a difefl, dan nawdd dadol yr Esgob duwiol, gweithgar, ac ymarferol sydd yn awr yn llywodraethu yr eegobaeth, Y mae hon yn fraint fawr ac annhraethol ei gwerth i'n gweinidogion ieuainc, ac hefyd i'r Eglwys yn gyffredinol. A dylai ein dynion ieuainc pan yn 1 ymgeiswyr am urddau sanotaidd fod yn hynod J ofalas at bwy yr ant i ddechreu arfer eu gweini- dogaeth gyhoeddus, oherwydd y mae'r arferion yr eir iddynt, a'r arddull i draddodi a fabwysiedir y pryd hyny yn fwy na thebyg o lynu wrth ddyn J trwy ei oes. Y mae derbyn curadiaeth dan ( beriglor difywyd, diyni, diwaith, a difedr fel j pregethwr a gweinidog plwyfol wedi bod yn Sdinystr i Iawer o'n dynion ieuainc mwyaf j talentog a gobeithiol. Mae yn fil gwell i ddyn ieuanc weithio am rai blynyddau am haner y cyflog arferol, er lleied ydyw, ie, yn wir, yn ddi- gyflog o gwbl, dan nawdd a chyfarwyddyd un sydd Ali enaid yn ei waith ac yn ei gygawni yn ddeheuig, na chael cyflog anarferol o uchel dan ddylanwad mallus gweinidog musgrell, llwfr, a llwdwnaidd. Yr oedd Eglwyswyr y plwyfydd uehod hefyd yn addfed i dderbyn offeiriad gweithgar i'w plith, ac yn barod i gydweithio ag ef ymhob dull a modd ag oedd yn ddichonadwy iddynt, ac yr ydwyf mewn sefyllfa i wybod fod duwiolion y ddau blwyf wedi gweddio llawer am ei IIwyddiant. i Ond rhaid addef yn y fan hyn iddo gael yr Eg- Iwysydd, mewn llawer ystyr, mewn sefyllfa an- nymunol ac anhapus iawn. Dywedais yn iy llith ddiweddaf am y llwyddiont a'r llewyrch oedd ar Gwnws yn amser y duwiol Ficer Hughes, Y pryd hyny yr oedd Ysgol Sul gref yn cael ei chynal yn yr Eglwys bob prydnawn dydd Sul, ac yr oedd un arall yn cael ei chynal mewn ty anedd o'r enw Nantbyr, mewn cwmwd arall o'r plwyf. Yr cedd hefyd gyfarfodydd gweddi yn cael eu cynal yn wythnosol o dy i dy trwy y plwyf, ac fe gariodd olynydd aniongyrchol Mr. Hughes y drefn hon ar bethau yn y blaen yn ffyddlon. Ond ysywaeth tuag ugain mlynedd yn ol cymerodd camddealldwriaeth le rhwng y ficer oedd yno ar y pryd a'r dvnioi. mwyaf duwiol a defnjddiol a berthynent i'r Eglwys; a'r canlyn- iad fu iddo omedd caniatad iddynt gynal ysgol yn yr Eglwys. Fel hyn, fe fu yr Eglwys am dymor maith beb Ysgol Sul nac un gwasanaeth crefyddol yn yr wythnos yn yr holl blwyf. A theg a'r ficer presenol yw nodi mai y drefn, neu yn hytrach, yr annhrefn hon ar bethau a gafodd ef yno, ac yr ydwyf yn cael ar ddeall ei fod ef wedi diwygio llawer ar bethau yn barod. Gwn iddo gychwyn ysgol Sul yn Gwnws ar unwaith, a dicbon ei fod ef wedi adgyweirio amryw bethau daionus eraill oeddynt wedi cael eu hesgeuluso gan eraill, ac y mae yn haeddu pob cefnogaeth yn, a chanmoliaeth am ei waith, ac nid oes neb yn fwy parod i gydnabod hyny nac ysgritenydd y llinellau byn. Ond nid ydyw y ffaith ei fod ef wedi gwneuthur rhai gwelliantau pwysig fel yr uchod yn un esgusawd am esgeuluso eraill llawn mor bwysig. Gobeithiaf na wna fy mrawd o Gwnws fy nghamddeaU, a thybied fy mod yn cymeryd mantais arno, ac yn ergydio ato ef yn bersonol yn hyn o beth, oherwydd gallaf ei sicr- hau mai nid telly y mae. Y imae teimladau dyfnaf fy nghalon o'i blaid, ac mewn cydym- deimlad calonog ag ef ymhob rhan o'i waith a'i lafur. A gall benderfynu y gwnaf gernodio a fflangellft ei gymydogion yn llawn mor chwe:'w, ac feallai yn fwy felly, os y cif hwy yn euog o gyffelyb drosedd. Edryched gwyr Lledrod, Llanilar, ac Ystradmeurig atynt eu bunain ym- welat a hwynt y tro nesaf. A lie bynag y caf fai, hyd yn nod os bydd wrth ddrws yr Esgob, er cymaint fy mharch i'w arglwyddiaath-lle bynag y bydd bai, ymaflaf ynddo yn ffyrnig, a cheisiaf ei lindagu. Y mae yn llawn pryd Ilefaru yn eglur yn y cyfeiriad hwn, ac yr wyf yn pender- fynu, tra y caniateir gofod i mi yn Y LLAN, alw caib yn gaib, a dim arall. Yn awr, nid wyf am eiliad yn ei hystyried yn iawn i fesur a phwyso crefydd neb wrth y llyfrau a'r newyddiaduron a ddarllenir ganddynt, ac nid ydwyf am wneuthur darlleniad a chylchrediad Y LLAN yn brawf an- ffaeledig o lafur a llwyddiant gweinidog yn ei blwyf, ond y mae yn arwyddnodi yn gywir a pheryglus ofnadwy yn y cyfeiriad hwnw. Y LLAN ydyw yr unig newyddiadur Cymraeg a gyhoeddir g^i yr Eglwys yn Nghymru, a beiddiaf ddweyd nad oes yr un offeiriad plwyfol yn Nghymru yn gwnethur ei ddyledswydd yn ffyddlon a gonest os nad ywyn gwneuthur ei oren i hyrwyddo cylch- rediad y newyddiadur hwn ymhlith ei blwyfolion. ivae yn rhaid eu bod yn darllen rhyw newyddiad- ur, ac yn gymaint nad ydynt yn darllen Y LLAN, ytebygolnvyddy w eu bod yn darllen newyddiadur gwenwynig, dieflig, ao unochrog Dinbych. Gyf- eillion, at eich dyledswyddau a chwi fel un gwr, neu cymeraf fflangell drymach at eich gwarau y tro nesaf. Disgwyliaf y bydd nifer liosog o'r LLAN yn myned i Gwnws a Llanafan ar unwaith.

YR EGLWYS YN NGHAERNARFON. Yny North Wales Chronicle am yr 28ain o Ebrill, ymddangosodd llythyr oddiwith ysgrifen- ydd yn dwyn y ffugenw I- Wanderer," ar gyflwr yr Eglwys yn y dref uchod. Amcan yr ohebiaeth ydyw profi fod yr Eglwys yn y He yn enill tir a bod Jiafur y ficer a'i gydweithwyr yn dwyn ffrwyth. Dywed ei fod wedi ymgyraeryd a'r gwaith o alw sylw at y pwnc am fod syniad yn bodoli fod yr Eglwys yn y plwyf yn colli tir. Nid felly y mae, medd Wanderer," ac ar ol chwilio cafodd afael ar yr ystadegau r. ganlyn, pa rai a ddangosant nifer y cymunwyr ar Sul y Pasg oddi- ar y flwyddyn 1884. Gosodwn hwynt gerbron em darllenwyr, a chant siarad drostynt hunain:- J 1884 1885 1886 1887 1888 345 248 328 409 ~64

PENODIADAU YN ESGOBAETH TY DDEWI. Mae y penodiadau Eglwysig canlynol wadi eu gwneyd yn ddiweddar yn esgobaeth Ty Ddewi:— Parch. Richard Lewis, gynt curad Aberystwyth, i ficeriaeth Llanychaiarn, Tanybwlch, sir Aber. teifi; noddwr, Mr. Vaughan Davies. Parch. David Lewis, i ficeriaeth Llansantffread; noddwr, yr Esgob. Parch. O. J. Thomas, Llanddewi Velfri, i ficeriaeth Cyffig; noddwr, Parch. J. N. Harrison, Lacharn. Parch. D. Lewis, Llancyn- felin, i reithoriaeth Llanafan Orllwyn; noddwr, yr Esgob. Parch. T. Williams, Aberteifi, yn ficer St. Marc, Aberifawe. Parch. Louis H. King, i guradiaeth St. loaa a St. Mair, Aberhonddu. Parch. J. Lewis, Aber, curad Conwil Gaio a Llan- samlet. Parch. D. Worthington, i guradiaeth Y mae y pedwar Esgob Cymreig wedi addaw can' punt yr un tuag amddiffyn y clerigwyr sydd yn cael eu herlid gan y gwrtbddegymwyr. Ar y 5ed o Ebrill, yn mhlwyf Tidenham, Caer- loyw, agorwyd eglwys newydd, yr hon a adeiladwyi ar draul y Parch. F. Palmer. Saif yr eglwys newydd mewn pentref o'r enw Chase, ymhell oddi. wrth eglwys y plwyf. Y mae yr offeiriad uchod wedi gweinyddu i'r rhan hon o'r boblogaeth am flynyddoedd heb na thai na gwobr. Gorfodir ei bellach gan henaint i roddi y gwaith i fyny, ond fel anrheg i'r plwyf adeiladodd yr eglwys newydd hon at ei gwasanaeth. Casglwyd yn yr offrwm yn ystod y deuddeg mis o flaen y Pasg diweddaf, y swm anrhydeddus o zel,090 yn Bath Abbey, Yr egwyddor wirfoddol etc!

MR. H. M. STANLEY. Diau y ceir clywed vmhea ychydig ddyddiau am yr anuriaethwr enwog uchod. Sibrydwyd ei fod wedi marw, ond y mae yn fyw ac yn iach, a cheir manylion am ei ymgyrch cyn bo hir. "I

COLEG OAERPYDD. Ddoe, etholwyd Dr. Joseph Parry, Abertawe, gydag unfrydedd yn broffeswr cerddoriaeth yn y coleg uchod. Yr oedd 13 o foneddigion yn ymgeisio.

Y LLOSG-FYNYDD ETNA. Brysneges o Rufain a hysbysa fod ofnau mawr yn cael eu coleddu gan y trigolion yn nghymyd. ogaeth y llosg-fynydd Etna, yr hwn sydd er's dyddiau yn bwrw allan lava yn waeth nag erioed, ac ofnir y cleddir amryw bentrefi ganddo. Cr

LUTE (7BBW1HIN GWLEDIG. Llawenydd calon i Pen Domos, di'r help, yw clywed am Iwyddiant yr Eglwys ymhob cyfeiriad. Nid oes dim llai nag un c6r a deugain yn parotoi ar gyfer yr wyl geraaoroi yu Au..l1l:1'UQ¡",v..41.1.. fyrddin eleni, a dywedir fod ychwaneg wedi cynyg ymuno, ond methwyd cael llyfrau iddynt. Ardderchog mewn gwirionedd Cato pawb dyma beth ydyw bywyd I Ac nid rhyw gorau byohain ys- greohlyd sydd wedi ymrestru, ond rhai yn rhifo o 50 i 60 yr un, a'r rhai hyny yn gallu canu fel telynau I Y mae c6r Hen Domos, di'r help, wedi myned mor fawr fel y mae yn ofni,-y, bydd yn rhaid iddo gael special train i'w cludo i'r wylj Bu y pwyllgor yn ddoeth i ddewia tri lie i'w chynal eleni, ac nid yw yr amseriad yn ddrwg. Bydd y gyntaf yn Caer. fyrddin, Mehefin 12fed; ra.i1 yn Llanelli, Gorph- enaf 24ain; a'r drydeddyn Llanymddyfri, Gorphen- af Blain. Trueni na b^d'dai yr Eglwys Gadeiriol mewn man canolcg yn yr esgobaeth, fel y gallai yr holl g6rau gydgyfarfod yno.. Yr 'wyf fi yn oynyg fod yr wyl Gymraeg dwy iSynedd i i gael ei chynal yn Ty Ddewi. Dewch i ni gaol anthem a tbônau gwir Gymreig-yn llawn o dan,a?fhwyl yr hen ddydd- Z6" iau gynt-a gadewch i niddangos i'n corau gwledig ogoniant yr hen Fam Eglwys ¡fdd yn guddiedig i'r rhan fwyaf o drigolion y byd It reiddiedig yn eith- afoedd y ddaear Di'r atf^^|lyna siarad fyddai ganddynt am dani! Byddai y ffaith i Dy Ddewi yn debyg i eiddo yr hen genedl gynt i Jerusalem, a'r ymweliad a'r Eglwys Gadeiriol yn debyg i'w hym- weliad hwy &'r deml. BobI anwyl! a gawn ni fyn'd ? Dyma ddwy flynedd o'n blaen i gasglu arian tuag at y draul. Cyn gadael yr Wyl Gerddorol, y mae Hen Domos, di'r help, am awgrymu fod eisiau gwyl arall arnem, sef gwyl i'r plant. Y mae y rhai hyn yn lliosog ymhob eglwys lewyrchus, ac y mae eisiau gwaith arnynt. Byddai yn dda gan Hen Domos, druan, weled y Deoniaid Gwladol yn ymysgwyd o'u cysgad- rwydd i ymaflyd mewn rhyw bwnc ymarferol fel hwn, yn lie ymdroi fel ceffylau mewn machine-dyrnu ar hyd yr un hen Iwybrau byth a hefyd I Bobl anwyl! dewoh i ni gael rhywbeth o ddefnydd mewn lIaw-rhywbeth a mynd ynddo—yn lie y ding- dong-tell style o gynal cyfarfodydd A beth am wyl i'r plant ? Y mae deoniaeth wladol yn gylch digon eang i hon. Betb pe byddai rhyw un yn cychwyn y gwaith? Dylai y llyfr gael ei ddwyn allan mewn ffurf boblogaidd. A phe byddai llawer o ddeoniaethau yn dewis yr un llyfr, talai yn dda am ei argraffu. Ac nid oes yr un rheswm paham na allai yr un llyfr wneyd y tro trwy yr esgobaeth. Dylai fod ynddo chants, a rhanau o'r gwasanaeth Eglwysig, a thonau bywiog a hwylus. Yn awr, my deaily beloved Rural Deans, codwch at eich gwaith, a blaenorwch yr offeiriaid yn eich cylchoedd yn hyn o beth, a bydd bendith tadau, mamau, a phlant, a Hen Domos ar oich penau tawel chwi. Ar drot wyllt. HEN DOMOS.

AFIECHYD Y PAECH. C. H. DAVIES. Y mae y gwr parchedig uchod, yr hwn sydd yn adnabyddus fel Arolygwr Ysgolion Esgobaetb Ty Ddewi, wedi bod yn dioddef yn ddiweddar oddi- wrth gystudd trwm. Ei afiechyd ydoedd enynfa yr ysgyfaint. Bydd yn dda gan ei gyfeillion lli- osog glywed ei fod yn gwella.

BRYNMA WR. Hysbysir fod Church Council plwyf St. Mair Brynmawr, wedi penderfynu adeiladu organ yn eglwys y plwyf. Y mae yr offeryn i gostio X160, a'r gwneuthurwyr ydynt y Mri. Conacher a'i Fab. Bwriedir ei hagor yn mis Gorphenaf. Yn y mis canlynol cynbelir nodachfa ar radd eang mewn, cysylltiad a r Eglwys yn y lie. Y mae nifer y noddwyr yn lliosog, a'n safle yn ddylanwadol, ae felly gallwn ddisgwyl y try yr anturiaeth allan yn llwyddiant perffaith.

MAIIWOLAETH LLYWODEAETHWR CARCHAR CAERFYRDDIN. Drwg genym hysbysu am farwolaeth Mr. Owain Thomas, pnf lywodraethwr Carchardy Caerfyrddin. Yr oedd Mr. Thomas yn enedigol a Ddolgellau, ac yn barchus gan bawb. 0

■^tengyl a wnelo & phenodiad Tridiau y ^weddiau neu Tridiau y Gweddiau & P enodiad yr Efengyl. Y mae yn eglur jod cysylltiad rhwng y Colecb a Dyddiau y aC 0 kosibl y r^ari olaf o'r Cwynir fod anwybodaeth yn ffynu ynghylch hanes yr Eglwys. Pa ryfedd ? Ouid hanes penaf a goreu yr Eglwys yw yr hyn y mae wedi bod yn wneyd dros a chyda ei phlwyfolioner's oesoeddachenedl- ftethau ? Ac nid yw'r mater yr y'm wedi Ymdrin ag ef y Ueiaf o honynt. Galwer sylw ato ymhob pwlpud yn ein plwyfydd Cymreig ar Sul yr Ymbil, neu'r Pumed Sul gwedi'r Pasg, a cha'r bobl weled mor ofalus y mae'r Eglwys wedi bod am eu lies fcymhorol ac ysbrydol trwy'r canrifoedd.