Y Llan

NODIADAU WYTHNOSOL GAN IDRIS. LLYGAID EU GILYDD. Yn nghylchwyl flynyddol Clwb Ehyddfrydig dinas Llundain, yr wythnos ddiweddaf, y llywydd CK dd Iarll Granville, a gwnaeth ei 1!.rglwyddiaeth rai dyfeiriadau at setyliia ranedig y blaid fawr." Dywedodd fod nifer o Ryddfryd- Wyr yn bresenol, ya cael ea cymell gan yr argy- hoeddiadau mwyaf cydwybodol, wedi ymddeol Oddiwrthynt. Yr oodd yr addefiad hwn o gyd- Wybodolrwydd y Rhyddfrydwyr Undebol yn fwy laag a ellir ddisgvvyl yn gyffredin oddiwrth yr Ysgarwyr. Sylwodd Arglwydd Granville fod sefyllfa ranedig y blaid yn anfantais neillduol iddo ef eu hanerch ar yr achlysur, a bod yr anhawsder Yl1 fwy fyth yn y gynulleidfa urddasol y perthynai iddi. Yr oedd dau neu dri o'i gyfeillion mynwesol Yn defnyddio pob cyfleustra i ymosod ar eu di. Waddllr gyd-weinidogion. Golygfa ddifrifol i'r 133wyafrif yn y Ty ydoedd canfod dwy adran o'r ble.id Ryddfrydol yn tynu llygaid eu gilydd." Ie, tnewn difrif, golygfa resynus i'r eithaf, os yw y cybuddiad yn wir. Ond y mae rheswm cryf dros 41xeu a fedd yr Yegarwyr lygaid o gwbl; deillion ydynt yn cael eu harwain gan ddeillion. Maent j'n ddall i fuddianau yr Ymerodraeth. Yn y tYwyllwch y maent yn gweithio, ac fel tyrchod •^ear yn taflu i'r wyneb grugiau anferth o bridd. Twmpath mawr o bridd a luchiwyd i fyay gan y ^rchod gwleidyddol hyn ydyw Home Rule i'r IWerddon. Ond os oes llygaid gan rai o'r Ym- 'We, hgnwy, y maent mor short sighted fel nas gs.11ant ganfod ymbellach na'u trwynau. Nid a.11 ond y sawl pa fyn weled." Pwy ond ^Ui0n wnai droeglwyddo, o'r hyn lleiaf, ddwy o'r bob! mwyaf heddychol, diwyd, a tbeyrn- gatolyQ yr I werddon i drugaredd cynhyrfwyr cYflogedig sydd dwylaw wedi eu hystaenio a Sifted ? Mae yn achos o syndod i bob bod "iesytjj^ £ 0(j jjgQ fcendefig urddasol a gwlad- weuIYdd pfofiadol fel Arglwydd Granville yn cym- ei gylymu draed a dwylaw wrth yr hen ^ernaut Gladstonaidd 1

ARCHESGOB CAERGAINT A'R PARCI-1. AARON DAVIES. Son am y Parch.'Aaron Davies a aydd yn dwyn i'm cof amgylchiad chwerthingar gymerodd le mewn tref boblogaidd yn y Deheudir. Yr oedd amryw bobl ieuainc yn ngbyd mewn lie eyhoeddus pan ddaeth gweinidog Ymneillduol i mewn a petition i'w arwyddnodi yn erfyn am ryddhad Dillon. Gwrthododd y rhan fwyaf eu pleidlais, a chollodd y gwr parchedig ei dymer. Siaradotkl yn sarug ac yn bigog nes cynhyrfa y gwyddfodôlion-ond trowyd y digter yn chwerthin trwy i un ofyn, Pwy, tybed, ydych chwi—Archesgob Caergaint ynte y Parch, Aaron Davies. Rhymni ?" "Climax and anticlimax 1 Cader Idris, Boreu dydd Mercher.

HctogWton Cgfftrtuiol. DAMWAIN ANGEUOL.—Yn y Buck Hotel, Gwrec- sam, ddydd Sadwrn, cynhaliodd Mr. B. H. Thel. wall, crwner, drengholiad ar gorph Stephen Jones, glowr, 23 mlwydd oed, yr hwn a niweid- iwyd drwy i ddaear gwympo arno yn Nglofa Gwrecsam ac Acton, ac a fu farw oddiwrth y ni- weidiau hyny yn Ysbytty Gwrecsam. Bhoddwyd tystiolaethau ynghylcli yr anffawd gan Mri. Jonathan Dodd, William Tomkins, a J. L. Hed- ley. Dychwelwyd rheithfarn o Farwolaeth Ddamweiniol." MR. PJSITCHABD MORGAN. Dydd Sadwrn, wythnos i'r diweddaf, cynhaliwyd gwyl flynyddol gyntatcioddfa Mr. Morgan. Rhoddoddy perchenog giniaw rhagorol i'w holl weithwyr am haner dydd. Ar ol y ciniaw traddododd Mr. Morgan anerchiad hyawdl i'r dynion yn ystod yr hwn yr olrheiniai hanes y darganfyddiau yr aur yn Ngwynfynydd. Ar ol vr anerchiad daeth dirprwyaeth o Ddol- geilau i'r He yn cynwys Dr. E. Jones, Y.H.; Dr. Thomas, Mr. J. Meurig Jones, Mr. VV. Hughes, Mr. W. Williams, Mr. G. Armfield, a Mr. John Evans. Traddododd Dr. Edward Jones araoth ddyddorol ar yr achlysur, a darllenodd Mr. Charles Millard anerchiad oddiwrth bobl Dol- gellau i Mr. Morgan, i'r hyn yr atebwyd yn briodol gan Aur Frenin Sir Feirionydd." Ar ol hyny cynhaliwyd mabolgampau mewn cae ger- llaw Bryntirion, pryd y rhanodd Mr. Morgan nifer liosog o wobrwyon. DAMWAIN DDYOHRYNLLYD YN NYFFRYN NANTLLE. —Yn Ciiwarel Talysarn, boreu dydd Sadwrn di. weddaf, cymerodd un o'r damweiniau mwyaf difrifol le megis ar darawiad llygad. Yr oedd nifer o chwarelwyr yn gweithio ar step uwcbben dyfnder oddeutu haner cant o latheni. Defnyddid matth o graen neu jam i godi ceryg o step islaw; pan fyddis wedi eodi careg i fyny gyfeibyn &'r "5 gwcitlÚd, byddis yn ga-fael yn y gadwen or tyna y gareg ar y step, yna gollyngid yn llac fel y byddai yn gorphwys ar y step lie y gWeithid. Tra yr oedd un o'r dynion o'r enw William T. Williams, Ty'nrhos, Groeslon, yn y weithred o afael yn y gadwen er tynu y gareg ato, tra y byddai y Ileill yn slacio, rhoddodd y gadwen ys- gytiad neu blwc sydyn, gan ei gipio dros yr ymyl nes y disgynodd i'r dyfnder mawr islaw. Yr oedd y trancedig yn hollol farw pan aed ato. Cydym- deimlir yn fawr a/i briod drallodus, ac helyd a/i blant bychain — pedwar mewn nifer. Dyma rybudd difrifol i gyraeryd pob gofal wrth weithio ar stepiau. Mab ydoedd y trancedig i Thomas Williams, Ty'nrhos. Yr ydoedd yn ddyn gweith- gar, hynaws, a chrefyddol, a theimlir colled fawr ar ei ol. YSGOL GENETHOD CYMREIG ASIIFORO.—■Bhaniad y Gwobrivyon.—Form Pripes.-Form VI.— Annie Richardson, Wolf's Castle, general pro- ficiency Mable Issard, Newtown, religious knowledge'; Rachel Jones, Llandysil, English Ella Gladdisli, Bridgend, Latin Bertha Kate Jones, Llangollen, French; Edith Lomax, Here- ford, mathematics. Form Upper V.—Florence Griffiths, Hay, religious knowledge; Mary Lewis, Trelowis, English Mary Jane Jones, New Quay, Latin; Ethel Daniel. London, French; Lizzie Owen, Newport, mathematics. Form V.-Orace Rowland, Whitland, religious knowledge; Annie Robotliam, Pontypridd, English; Agnes Evans, Ynysrwyddfa, Latin; Katie David, Porthcawl, French Maggie Davies, Newtown, mathematics. Form IV.-Liilio Gower, Monmouth, religious knowledge Margaretta Lewis, Llandvsil, English; Annie Witchell, Blaenavon, mathematics Florence Hazel, Swansea, languages. Form III.—Sarah L. Davies, Monmouth, religious L-fiowledLe: Marv Jane Llovd. Aoervstwvth. .o-, English Nellie Gladdish, Bridgend, arithmetic Esther Stephens, Llanstepixan, languages. Form II.—Cbrissie Williams, London, religious know- ledge Katie Henry, Bridgend, English; Edith Lewis, Pontypridd, arithmetic; Selina Cole, Abergele, languages. Form I.—Lily May, Lon- don, religious knowledge Florence Hall, Mon- mouth, English; Beatrice Clayton, Carnarvon, arithmetic Gwendoline R. Davies, Bridgend, languages. Special Prizes.—Music 1, Annie Richardson, Wolfs Castle 2, Kate David, Porth- cawl 3, Margery Jenkins, Dowlais. Drawing: 1, Mary Edith Tlicinag, Llantarnam 2, Edith Francis, Bedford Leigh; 3, Marion Hicks, Lon- don. Needlework Wenona Pughe, Aberdovey. Drill: Edith Domax, Hereford. CYHUDDIAD DIFRIFOL. Dydd Sadwrn bu i reitbwyr mewn trengholiad yn Nghaerdydd ddwyn rheithfarn o "Lofruddiaeth Wirfoddol yn erbyn dwy wraig, o'r enwau Mrs. Wilson a Mrs. Eees. am gyflawni triniaeth feddygol ar ddynes briod ieuanc o'r enw Mrs. 'Williams, yr hyn a achlysurodd ei marwolaeth. Yr oedd y drancedig yn ferch-yn-nghyfraith i glerigwr o Eglwys Loegr. DIENYDDIAD JACKSON.-Hysbysir y bydd i ddi- enyddiad Jackson, yr hwn a gafwyd yn euog yn mrawdlys Manchester, yr wythnos ddiweddaf, » lofruddio Webb, y gwarcheidwad cynorthwyol yn ngbarchar Strangeways, Manchester, gymeryd lie yn y carchar dywededig, dydd Mawrth, Awst 7fed, am wyth o'r gioch yn y boreu. Darperir deiseb i'w chyflwyno i'r Ysgrifenydd Cartrefol ar ran Jackson. Dadleuir ynddi na roddwyd un dystiol- aeth i dclangos i'r gwarcheidwad gael ei daraw, ac nad oedd yna ddim i ddangos fod yna fwriad i ladd, ac oherwydd anhawsder cvfreithiol, nad oedd dadleuydd y carcharor yn meddu hawl i ofyn i'r rbeithwyr a oedd yna y fath fwriad. Oherwydd hyny, yr oedd y deisebwyr yn deisyf ar i'r dded fryd o farwolaeth gael ei chyfnewid. AELOD GWYDDELIG YN Y DDALFA.—Yn hwyr nos Fawrth, daliwyd Mr. James O'Kelly, yr A.S. droa Ogledd Roscommon, ar y cyhuddiad o anog ei etholwyr yn Boyle i beidio rhoddi eu tystiolaeth mewn ymchwiliad a gynelid o dan yr hyn a eilw ef yn adran "Star Chamber" o Gyfraith y Trcssddau. Rboed gorchymyn pendant gan yr awdurdodau yn Scotland Yard i ochel un olygfa. yn nghymydogaeth Ty'r Cyffredin. Yr oedd My. O'Kelly yn y Ty yn ystod yr awr giniaw, ond, taa un ar ddeg, aeth oddiyno, gan fod ganddo rbyw fusnes i'w wneyd yn y ddinas. Dilynodd yr heddgeidwaid dirgelaidd ef i orsaf Ffordd Haiarn y Dosbarth, a theithiasant yn yr un tren i Mark- lane, ac yno cymerasaat ef i lyny. Nid oedd un o'r aelodau Gwyddelig yn gwybod ei fod wedi ei gymeryd i'r ddalfa hyd y boreu canlynol. Treuliodd Mr. O'Kelly y noson yn 'Whitehall Place; ac am un o'r gloch ddydd Mercher, cym- erwyd ef i orsaf Euston, ac aeth oddiyno i Dublin. Sibrydir fod gwysiau wedi cael eu rhoddi allan j. ddal Mr. Leamy, ac aelodau Gwyddelig eraill. DYFODIAD ETIFEDD. NANTLYS I'W OED.—Cym. erodd cryn rialtwch le yn Nantlys, ger Llanelwy, palas Mr. P. P. Pennant, ddydd Mercher ar ach- lysur dyfodiad yr etitedd, Mr. David Falconer Pennant, i'w oed. Ymgynuliodd nifer liosog i'r pare, lie yr oedd te wedi ei ddarparu ar eu cyfer gan Mr, a Mrs. Pennant. Yn ystod y prydnawn darfu i'r Milwriad Mesham, ar ran cyfeiUion ac ewyllyswyr da, gyflwyno anrheg i Mr. David F. Pennant o urn arian ardderchogj a salver pryd- ferth ac yr oedd yn gerfiedig ar y naill a'r llall o honynt arfbeisiau teuluoedd y Pennant a'r Pearson. Ar ran y tenantiaid yn Nhreffynon ac- Ysceifiog, cyflwynodd y Parch. D. Morgan, fieer, Ysceifiog, inkstand a tray arian i'r etifedd. Cydnabyddodd Mr. David Pennant yr anrhegion hyn yn ddiolchgar; a diolchodd i'w gyfeillion a'i. gymydogion am y dyddordeb a gymerent ynddo,, ef a'i denlu. Cymerodd amryw chwareuon Ie ya ystod y prydnawn, pan y difyrid hwy gan seindor. gwirfoddolwyr Dinbych. Croesawyd tenantiaid Ysceifiog a Threffynon i giniawa yn y Beuno Inn, a dydd lau gwnaecl darpariaeth gyffelyb ar gyfer tenantiaid Tremeirchion a Bodffari, CYMBXT FYDD." Dydd Sadwrn cynhaliodd cymdeitliasau Cymru Fydd," yn cael eu cyn. orthwyo gan gymdeithasau Rhyddfrydol Batter- sea a Clapham, arddangosiad gwrthddegymol yn Mbarc Battersea- Er nad oedd y tywydd yn ffafriol yr oedd nifer liosog wedi i wran, daw ar v gwahanol ddoniau. Yr oedd seindorf ynr blaenori gorymdaith gyda banerau drwy yr heolydd. Yn y prif gyfarfod cymerwyd y gadair gan Mr. Octavius V. Morgan, A.S., Cyinro, meddai ef, yr hwn a wnaeth y sylwadau ystryd- ebol arferol ynghylch y degwm a'r dadgysylltiacl. Dywedai efe mai un o'r pethau cyntaf a wnelai y Rhyddfrydwyr ar ol iddynt gael eu dychweiyd i awdurdod a fyddai dadsefydlu yr Eglwys yn Nghymru. Cynygiodd Mr. W. Willis bleidlais o gydymdeimlad a. ffermwyr Cymru. Cefnogwyd hyn gan Mr. T. E. Ellis, A.S., Mr. Pickersgill A.S., Mr. Roy, a Mr. J. C. Morton. Cynygiwyd fod i'r Cymry gael llywcdraethu eu materion eu hunain gan Mr. Morton, yr hyn a gefnogwyd gan Dr. Humphreys a Dr. McKenna. Traddod. wyd areithiau mewn cyfarfod arall gan Mr. J. Bryn Roberts, A.S., Mr. Matthews, Mr. W. J. Lloyd, Mr. W. Davies, a Dr. O'Neill.

t blJ,. Dydd Sadwrn, traddododd y gwir anrhydeddus Mr. Joseph Chamberlain araith ddyddorol dros ben i Gyngor Rhyddfrydig Undebol Gorllewinbarth Birming- 61 *:)reswylfod yn Highbury. Llongyfarch- 1 yot ar y llwyddiant oedd wedi dilyn sefydl- j ^y^bas newydd. Mae Undebaeth Eydd- | lQewn eefyllfa bynod flodeuog yn 1 Sbata, nid yn unig o ran nifer, ond hefyd parth safle gymdeithasol y rhai sydd wedi glyno yn ffyddlon wrth yr Undeb. Ymffrostia Mr. Chamberlain mai ganddo ef y mae'r hufen, ac nad oes gan y Gladstoniaid ddim ond y shim milk." 'Does un ddadl nac ambeuaeth nad yw hyn yn wir am y wlad yn gyffredinol: y mae'r dosbarth mwyaf parchus a dylanwadol o'r hen blaid Ryddfrvdol yn Undebwyr, ac fel rheol nid yw canlynwyr Mr. W. E. Gladstone ond ysgubion cymdeithas a phreswylwyr y "back slums." Adolygodd Mr. Chamberlain y Senedd- dymor, a dywedodd fod y Llywodraeth wedi pasio mesurau gwir ddefnyddiol a gwerthfawr. Yr oedd Mr. John Morley, yr hwn oedd y gonestaf a'r galluocaf o'u gwrthwynebwyr wedi addeffod y Sesiwn wedi bod yn un y gallai pob plaid fod yn falch o honi. Yr oeld(I hyn yn ddigon o reswm dros y cyngrair cydrhwng y Rhyddfrydwyr Un- debol a'r Llywodraeth a gofynai Mr. Chamber- lain yn fuddugoliaethus beth oedd wedi dyfod o lxaeriad Mr. Gladstone-fod yr Iwerddon yn cau y ffordd i bob deddfwriaeth. Pan glywent yr ymosodiad nesaf ar y Llywodraeth, anogai Mr. Chamberlain hwynt i daliu addefiad Mr. John Morley yn ol i wynebau yr ymosodwyr. Nid y Llywodraeth oedd yn gyfrifol am y diffyg na fuasent wedi gwneyd mwy. Addefodd y bonedd- wr gwir anrhydeddus nad oedd yr Wrthblaid wedi taflu rhyw lawer o rwystrau ar ffordd Mesnr y Llywodraeth Leol, ond ar fesurau Uai pwysig yr oedd llawer o w&g siarad difudd wedi cymeryd lie. Mewn perthynas i'r cyhuddiadaa a ddygid yn erbyn y Parnelliaid, dywedodd mai eu dyled. swydd ydoedd profi i'r byd eu bod yn ddieuog, os oedd hyny yn bosibl; ae amddiffynodd ymddyg. iad y Llywodraeth yn gwrthod cyfyngu yr ym- j chwiliad. Gyda golwg ar y rhagolygon, peb'ai! Z, Mr. Gladstone yn dyfod yD ol i swydd, ni fuasai ei anhawsderau ond dechreu. Buasai raid iddo ddaligos y cardiau oedd yn guddio yn bresenol. "Ond caniataer," ebe Mr. Chamberlain, "ei fod yn pasio ei fesur o Home Rule, buasai raid i ni wynebu Ihywbeth tebyg i ryfel cartrefol yn yr Iwerddon." Nid oes arno ef ofn y dyfodol. Yr oedd yn teimlo yn hollol argyhoeddedig, er nad oeddynt ond yn nghanol y frwydr, yr ysgrifenid buddugoliaeth ar eu banerau. Yr unig beth oedd yn ofynol iddynt ei wneyd ydoedd bod yn ffydd- Ion i'w hegwyddorion—yn ffyddlon i egwyddorion Ilhyddfrydiaeth gyntefig-er eicrhau y fuddugol- iaeth. Nid oedd dim sain anhynod yn yr araith odidog hon.

Daeth tyrfa fawr ynghyd i CAERDYDD A i weled arddangosfa Eadicaliaid JOHN DILLON. Caerdydd dydd Sadwrn diweddaf. Yr oeddwn braidd wedi fy mher- swadio fod teimlad digyffelyb yn bodoli yn y dref yn erbyn y Llywodraeth; a bod y cydymdeimlad a'r carcharor yn angerddol. Defnyddiwyd pob dyfais i gael y bobl ynghyd, ond ni wnaed -3im ond profi fod yr holl haeriadau parthed y cyd- ymdeimlad," &c., yn ar-wireddau noeth. Ni fu nifer y gorymdeithwyr un amser yn fwy na mil, ac yr oodd y cyfarfod ar ol yr orymdaith yn der- fyniad teilwng i'r methiant. Siaradwyd y lol arferol, a phasiwyd penderfyniadau yn condemnio gweinyddiad y Coercion Act yn yr Iwerddon, ac yn hawlio rhyddhad Mr. Dillon. Yr oedd Arg- lwydd Aberdeen yn farwaidd, a Syr Hussey Vivian yn wael dros ben. Y Parch. Aaron Davies, gweinidog y Trefnyddion Calfinaidd yn Rhymni yn uuig a enwogodd ei hunan, ac a wnaeth argraff ar y cyfarfod trwy ddatgan ei syn- syniadau mewn cydgordiad perffaith a'i gyfaill Tim Harrington!" —