Y Llan

AT Y BEIRDD. J. (ABERDAR).—Y mac gan y brawd hwnJj#N- ysgrif dlos,|t 11awer o brydferthwch yn eiMo, ond y mae eisiau iddo astudio tiijfpjiirl rstmadeg Cymrae^ er mwyn gwybod piToryd i ddefhyddio i aem, Ac. Y mae llyfryn defn- yddiol iawn i'r perwyl hwn wedi ei gyhoeddi gan ein hen gyfaill, y Parch. E. T. Davies, B.A. (Dyfrig), ficer Aberdyfi. Gadawsom allan ail benjl1 Clychau'r Llan," gan nad oedd yr odlau yn gywir. Nid ydyw watS" yn #dli & didrai" can a Llan Joitw Bowr.N.—Y mae awen fyw yn John; OQD y mae ei lawysgrif yn wael. Gellid meddwl mai sketcer eigydd y mae yn tynu lluniau traed brain Nid ydyw John yn ystyried fod eisiau ataluodi. HOtRI MVLLIN.—Y mae,19 o bemllian wyth riinwll yu iiv, o faith. Rhaid' i chwi aros JR amyneddgar hyd nes y byddo y felin yta wAg o'r pynau bychain. Tynged pob eyfansoddiad maith yw cael ei gadw yn liir yn lighongl y gell gerllaw y fasged. D. D.vviEr (CAERE? KYK.)—Y mae Y SNIETKFLETII mor wael ag erioed. I'r faeged y bydd yn rhaid taliti y gAn nesaf, ox na cheir diwygiad. Ceiaiweh gau rywiin medrns i ysgrifenu eich llinellau drosoeh. Yr fm ni yn fodd- lawu eyHorthwyo ein eyfeillion barddonol o fown terfynau cymedroldeb, end gortnod ydyw disgwyl i ui ail-ysgrifenu pob can. Cofiwch hefyd mai ar note-paper y rhadd i eliTvi n'ueycl hyuy. Yu awr, byddweh yn pood boy o ijvr. alias. P,DerbyrLiol. Y gwaddill i ym- ddangos yn ei dro.

DOSBARTH i. BLODAU'R EIRA (SNOWDROPS). Ar wely glwys o flgwyn Mae blodau'r eira gwiw, Mewn gwis-:oedd prydteith, purwyn, Y rhai anfonodd Duw,— I ddweyd wrth blant y ddaear, Fod Dofydd eto'll darpar, I dd'od a'r gwanwyn liygar,- Er lies i ddynolryw. Ttr flodaa pwyn eir/iog, Proffwydi'n Perydd pur, A'i egin neithior gemog, Y rhai brydfertha'r tir A cher eu pwys mae'r lielyg, A'u brigau hirion ystig,- Hoff gyrchfan gweis y goed wig, I hidlo'u hodlau clir. Y diwair flodaa liygar, 0 trigweli yrna yngliyd, Er liarddu deildy'r adar, Nes daw yr liif a'i wrid A ehrsaw i chwi dyfu, Trwy'r gweunjdd mwyaf gwiwgu Pwy sydd nad yw yn caru, ProHwydi'r gwanwyn elyd? JOHN BOWEN. Hirwaun, Gwyl Badrig, 1890.

TEULU'R PWD. 0 ryfedd y dralfertli, A goir yn y byd, Gan ddynion sy n pwdu Ar rywbeth o hyd Tramgwyddir hwy bounydd Gan elyn neu ffrynd A dyma'u harwyddair:— '• Mae'r byd wediinyn,d Mac tafod y gethern Heb wyfyn na rli-,id,- Enllibio cymdeithas Mae tenlu y pwd Ar ol iddynt olhvng At galon rliyir ffrynd, Dywcdant heb wri(lo:- Mae'r byd wedi myntt 'Rocdd Dafydd yn fachgen Gobeitliiol un dydd, A bnan ymunodd AtLeuhiyirydd; Fe'i codwyd yn athraw— Yn flaeoor y gan, A gweitliiodd am flwyddyn A'i ysbryd ar dan I Ond gwelwyd 'nol hyny Nad ydoedd mor fr\,d 'Roedd wedi'i wenivyno, Gan deulu y p\Vd. Meddyliodd John, druan, Pan rowd ef mewn swydd, Y gwneid ei orch'mynion Gan ddynion yn rhwydd Arferodd bob gallu A tlialent yngliyd, 'Doedd sant mwy gobeithiol Yn tramwy'r holl fyd Ond drnan o liono, Mae'i dalent mewn rhwd,—' Ymufiodd er's blwyddi A theulu y pwd Mae'r teulu'n lliosog, Ithnid addef yn wir, Ei epil a welir Yn britlio ein tir: Trueni nad cllir Eu rhoddi mewn cVvd, En tafln dros ddibyn I ganol y scwd A'r niur idd eu derbyn 0 freichiau y ffrvvd, Ac YlJa caem wared 0 denln y pwd Hirwaun. D. D.vvtEs (Caerfryn).

CLYCHAU'R LLAN. U wehrhuadau gwyntoedd stornius, A tkwrf dyffoedd cliwyrn yn Hi' Yn yr Mf ar des plepertis, N en y gauaf gorwin (hI, Pan fo'r haul yn tawel gilio, Pan fo'm corff yn flin a gwan 0 mor felus ydyw clywed, Seiniau swynol Clychau'r Llan. Mor ddymunol yw'r olygfa- Teulu Duw yn d'od yn nghyd, 11 Oil yu drefnus ac yn weddus, laddoliCrewrrydf Nodsii'r elycliau'n fiwri, swynol, Yn en clustiau yn mhob man, A declirenant foliant dwyfol Pan ddarfyddo Clychau'r Llan. 0 1 'rwy'n eofio yn gystuddiol, Hiraetli dwya a lanwai'm bron, Wrth eu clywed hwy yn seinio Croesaw yn y cywair lion Minau'n brudd yn dyagwyl-dysgwyl, Ac mown gobaith er yn wan, Fyn'd yn llawen gyda'r teulu Yn swn melus Glychau'r Llan. Cenwcli. glychau mw>n a hawddgar, Groesaw llawen drwy fy oes, A gwrandawaf eich mwyn nodau, Byddaf ufudd dan y groes; A phan hedo f'enaid eiddil, 8.i gooti4wed prtidd i'r Ian, Cenwch nodau dwya rhybuddiol, NodBIl gaIar,l Cychau'r Llan. Troell fawr Rhagluniaeth ddwyfol, Wyt yn dirwyn tua'r pen, Dyddinu bliu aydd yn dynesu, Derfydd pobpeth is y nen 0 annuwiol dyma foment, Reddyw, yma gwna dy ran, Y na clywi Glychau'r Nefoedd Pan ddistawa Clychau'r Llan. J.

Elln s, a wiadwhae h EU CYSYLLTIAD YN OL HEN DDEDDFAU'R WLAD. BHAGDRAITH Y DEDDFAU. GWADDOLIADAU CREFYDDOL. GAN' T L'ARCH. T. EDWARDS (GWYNEDD). LLYTHYR I. Haerir yn fynych iawn gan ein gwrthwyneb- wyr mai Harri VIII. a gysylltodd yr Eglwys d'r Wladwriaeth, ac mai mewn eysylltiad a Rhufain yr oedd hi cyn hyny! Mae'r holl liaeriadau a'r camddarluniadau hyn yn codi oddiar anwybodaeth o hanes y canol-oesau. Gwir yw fud yma gysylltiad A Rhufain, ond cysylltiad gorfodol, nid gwirfoddol, ydoedd ac nid ydoedd chwaith yn peri nad oedd yna gy- sylltiad rhwng yr Eglwys i'r Wladwriaeth yn y cyfnod liwnw, serch ei fod yn anmharu llawer arno. Nid oes nnrhyw fan mwy diogel i fyned iddo er mwyn dyfod o byd i'r gwir yn hyn o beth na maes Hen Ddeddfau awdurdodsdig y Wlad. Ynddynt hwy ceir gweled barn y wlad ar y mater y pryd y pasiwyd hwy a, thrwy drtigaredd, y mae dedfau'r wlad hon yn y canol- oesce Id-yr oesoedd tywyll fel eu gelwir hwynt gan rai milwaith daIlMh na'r sawl oedd yn byw ynddyut-ar gael a chadw hyd heddyw. Ac yr wyf yn bwriadu rhedeg yn, frysiog, dros rai o honynt, er dangos fed yna, gysylltiad agos yn bodoli trwy yr oesoedd hyny rhwng Eglwys Loegr a Gwladwriaetli Lloegr, a bod Senedd LlOegr yn fynych yn gwrtlidystio yn y modd mwyaf pendant yn erbyn ymwthiadau'r Pab a'i bleidwyr pan oeddynt yn trawsfeddianu awdur- dod ar yr Eglwys yn ein gwlad. Gcllid yn hawdd ddangos, trwy dystiolaeth diymwad, fod hyn yn bodoli drwy yr holl oesoedd er adeg jylfaeniad Cristionogaeth yn ein gwlad; ond gan fod y gwrtliwynebwyr yn ei led addef am yr oesau bortuaf, ni wnaf ar, byil o bryd ond cyfeirio at ddeddfau y tair canrif cyn amser Harri VIII. Dyna yr unig amser y bu awdur- dod Esgob Rhufain yn uehel yn y wlad hon. Y pryd yna yr oedd efe yn gallu cymeryd mantais ar wendid a thrachwant rhai o'n Tywysogion ar ryfoloedd cartrefol ae ansefydlogrwydd yn ein mysg; ac hefyd ar beryglon tramor yr oeddym yn agored iddynt. Ond er hyny, cawn o dro i dro yn y deddfau hyn gofiant o ym. drechion y Senedd o blaid yr Eglwys, ac yn erbyn y Pab a'i gefnogwyr. Ac er nas gait ein 11 0 gwrtliwynebwyr yn awr ddim dweyd yn mha beth nou betliau y mae'r cysyllti&d presenol yn gynwysedig, nis gallwn ninau ddweyd hyny am yr hen gyfnod i fanylrwydd. Eto, cyd- nebydd pawb fod yna ryw nodau cyffredinol ag ydynt yn dynodi cysylltiad cyfeillgar rhwng y ddau alln. Rhai o honynt ydynt bod y Senedd, nen'r Wladwriaeth trwy y Senedd, yn cymeryd sylw o'r Eglwys, neu wneyd cydnabyddiaeth o lioni: fod y Vfladwriaetli yn amddiffyn hawliau, iawnderau, buddianau, a meddianau yr Eg- lwys a'i bod yn lwiwlio math o oruwchreol- aeth ar yr Eglwys fel ar bob cymdeithas, cyf- undrefu, neu gorph o ddynion o fewn terfynau'r wlad. Daw hyn oil i'r amlwg yn y deddfau yr ydys eisioes wedi cyfeirio atynt. Dengys hen ddeddflyfrau'r wlad yn y modd eluraf fod yna gysylltiad agos a chyfeillgar yn bodoli rhwng yr Eglwjs a'r Wladwriaeth yn y canol-oesoedd. Gosodir rhagdraitli, neu ragymadrodd o Ily flaen deddlwriaeth pob Senedd-dymor o'r bron; a dengys y rhagdraith hwnw yn gyffredin beth oedd y diben mewn golwg wrth ddeddfu. Ac ond sylwi ar rai o honynt, canfyddwn yn eglur fod y cysylltiad y soniwn am dano yn cael ei gymeryd yn ganiataol, serch na nodir y manylion o'r hyn y mae yn gynwysedig. Ac er mwyn i'ch darllcnwyriweled hyn, dyfynaf ycliydig o engreifftiau. Yn Oed Crist 1225, sef y nawfed flwyddyn o deyruasiad Harri y Try dydd, pasiwyd amryw ddeddfau. Yn rhag- draith y rliaihyn, dywed y Brenin ei fod yn caniatau o wirfodd ei ewyllys du." yr hyn a gynwysir yn y deddfau, "i'r Archesgobion, E<gobion, Abbadau, Priorwyr, Ieirll, Barwn- iaid, a'r oil o'i deymas, er dyrchafiad i'r Eg- Sanctjuldd, a gwelliant i n tcyrnas." Yn y rhagymndrodd yna yr ydys yn caiifod fod y Brenin yn dweyd fod yna (Idil;eu ddtlubly- i'w' ddeddfau, sef, llesoli gwlad ac Eglwys. Ac yn unol a'r gosodiad yna, yr ydys yu dysgu fod yr hyn y dcddfwyd yn ei gylch yn gymysgryw ac h Y e amrywiol. Ar yr adeg dan ylw, deddfwyd ynghylch pethau gwladol; megis adeiladu pontydd a chloddiau llnnw: ac hefyd ynghylch pethau Uglwysig. megis llysoedd i benderfynu hawliau i benodiadail Eglwysig, a gofal (custodia) mynachlogydd gan noddwyr 'pan y b'o swydd y Penaeth yn wag. Mae'r ffaith fod y Senedd yn deddfu ynghylch y materion Eg- lwysig hyn yn brawf ei bod yn hawlio ymyryd a thr#ftii;ulau'r EKlwys, ac liefyd fod yr liawl hwnw yn cael ei gydnabod fel yn pertliyniddi, ly oblegid ni ddeddfid y pryd hwnw heb gydsyniad yr Archesgobion, Esgobion, ac urddasolion eraill yr Eglwys. Y pryd hwnw yr ydoedd y rhai hyn yn gwneyd i fyuy ran bwysig o Senedd y wlad, ac yn cymeryd rhan gyda'r mwyaf blaenllaw yn ngwnsuthuriad yr holl ddeddfau gwladol ac Eglwysig. Ac o'u cydmaru â nifer y Seneddwyr eraill, yr oeddynt yn llawer mwy lliosog nag yw'r Esgobion yn Nhy'r Arglwyddi yn awr. Yr oedd y deddfau yna yn cael eu pasio dros dri chan' mlynedd cyn i Harri VIII. gweryla A'r Pab. Gyda hwy, gan hyny, y dechreuwn. Mae'r adran gyntaf o'r benod gyntaf, o'i cbyfieithu, fel hyn:—" Yn gyntaf caniatasom i Dduw, a thrwy hon ein-Bireinlen breienol a gadarnliasom ar ein rhan ein hunain a'n hetifeddion dros byth, fod Eglwys Loegr (Ecclesia Anglicana) yn rhydd, ac i gael ei holl iawnderau'n gyfan, a'i rhyddid yn ddidrais." Mae'r geiriau yna yn cadarnliau y rhyddid a roddwyd i'r Eglwys yn y Freinlen Fawr (Magna Charta) yn nheyrnasiad loan. Wrth 0 gwrs, rhyddid yn unol a deddfau'r wlad a olygir, ac nid penrhyddid di-ddeddf. Yr wyf wedi dangos dro yn ol, mewn llythyrau o dan y penawd Eglwys Loegr cyn Harri VIII. yr amrywiol adegau ar ba rai y cadarnhawyd y Freinlen Fawr, ac y cydnabyddwyd iawnderau, hawliau, a rhyddid y ddywededig Eglwys, Am hyny, ni raid dywedyd dim yn rhagor am hyny yma. Yn adran 86 o'r deddfau sydd yn awr o dan sylw, pasiwyd un peth pwysig o berthynas i waddoliadau crefyddol. Dyma fo Ni bydd gyfreithlon o hyn allan i neb roddi ei diroedd i unrhyw Dy Crefyddol, na chymeryd yr unrhyw dir eilwaith i'w ddal gan yr unrhyw Dy." Gwelid y pryd hwnw fod gormod o diroedd yn cael eu rhoddi at achosien crefyddol, ac am hyny penderfynwyd rhoddi atalfa ar y gwaith. Mae y ffaith fod y Llywodraeth yn deddfu yn y modd yma, yn dadymchwel yn deilch- ion yr haeriad ynfyd mai y Llywodraeth sydd wedi gwaddoli yr Eglwys, ac mai y Llywodraeth biau y gwaddoliadau Eglwysig. Trefnwyd yn mhellach nad oedd yr un TJ Crefyddol i dder- byn tir gan neb a'i brydlesu yn ol i'r rhoddwyr. I Drwy hyn bwriedid rhwystro twyll rhai tir. feddiauwyroeddynt yn rhoddi mewn enw yn unig, er mwyn osgoi treth y brenin, neu y gofyniad o gadw nifer benodol o filwyr yn ol gwerth eu tir. Yr adran hon ydyw y gyntaf o lawer o ddeddfau sydd yn myned dan yr enw Mortmain Acts," sef -'Deddfau'r Haw farw." Rhai eraill o,r cyfryw ydynt a ganlyn :—7 Ed: I., st. 2: 18 Ed. I., deddf 1, penod 32; 18 Ed. I., st. 1, c. 3; 27 Ed. I., st. 2; 18 Ed. 3, st. 3, c. 3:15 Rich. II., c. 5; 25 Henry VIII., c. 10, &c. Hwyrach y cawn hamdden i sylwi ar rai o hon- ynt yn eu lleoedd priodol: ond feallai mai budd- iol, er mwyn yr jinghyfarwydd o'ch darllenwyr, fyddai egluro y cyfeiriadau hyn. Cymerer 18 Ed., st 3, c. 8 fel engraifft. Dyma sut i'w dar- llen:—" Yn y ddeutiawfed flwyddyn o deyrnas- iad Edwetf&g Trydfdd yny drydedd ystudydd neu ddeddf a'r drydedd benod y ceir yr hyn y cyfeirir ato. Ond rliag i neb feddwl oddiwrth ieithwedd rhagdraith daddfwriaeth y nawfed flwyddyn o deyrnasia Harri y Trydydd (9 Hen. III.) mai rhy w freintiau neilhluol a ganinteid gan y breniu yn bersonol a olygid, fe ddyfynwn eto o rag- draith deddfwriaeth blwyddyn arall o deyrnas- iad yr un brenin. Hon fydd yr 20 Harri III., O.C. 1235. Ond cyn gwneyd hyny, feallai y dylwn gysoni y blynyddoedd a nodir. Fe gyf- rifir iddo ddechreu teyrnasu ar farwolaeth loan Frenin, yr 28ain o Dachwedd, O.C. 1216; felly, yr oedd deddfau y nawfed flwyddyn o'i deyrnas- iad yn cael eu pasio cyn Tachwedd yr 28ain, O.C. 1225, a deddfau yr ugeinfed ar ol Taoh. wedd yr 28ain, O.C. 1233, ac ystyrid hi yn 1235 hyd at Mawrth 25ain dilynol mewn ystyr gyf- reithiol, gan mai y pryd hwnw y dechreuai y flwyddyn ddeddfol. Ac ar brydiau fe'u hyagrif- enir fel hyn, 1235-6. Yn awr, yn y rhagdraith hwn dywedir i'r Ilys gael ei gynal gerbron Archesgob Caergaint, ei Esgobion, a'r Is-esgobion, a cherbron y rhan fwyaf o Ieirll a Barwniaid Lloegr," ac yna ych- wanegir,—" Pan yr oeddid wedi ymdrafod o berthynas ilesiant cyffredin y deyrnas mewn cysylltiad a'r pynciau isod; felly y trefnwyd, ac fe'i caniatawyd. yn gystal gan y dywededig Archesgobion, Esgobion, Ieirll, Barwniaid, a chan y Brenin ei bun ac eraill." Yn y geiriau hyn fen dyi;gir fod prif awdurdodau gwlad ac Eglwys yn cydweithredu yn ffurfiad y deddfau, ae fod-cydsyniad y mwyafrif o honynt o leiaf yn angenrheidiol cyn y gellid eu pasio a rhoddi gryrn ymarferol iddynt. Fel hyn y mae yn amlwg fod prif weinidogion yr Eglwys yn cyn- orthwyo i ddeddfu i'r wlad, a'r prif leygwyr neu fonedd y wladhwythau yn cymeryd rhan yn y gwaith o ddeddfu i'r Eglwys, yr hyn sydd yn dangos cysylltiad o'r un natur ag a fodola yn y dyddiau hyn. Dri chan' mlynedd cyn Harri yr Wythfed ceir yr un wedd ar bethau ag a geir dri clian' mlynedd wedi ei farw. Yrunigwalian- iaeth yw, fod rhif a dylanwad yr urddasolion Eglwysig yn llawer mwy mewn cymhariaeth yn neddfwriaeth y wlad- y pryd hwnw nag ydyw yn awr, Mynwn i'r darllenydd gofio hefyd nad yw yr engreifftiau a nodir genyf yn haner dyhys- byddu y ffynonell hon, ond y ceir yno ddigon- edd o rai eraill fel hwythau i'r neb a a i chwilio am danynt.

Y mae incwm blynyddol Madame Patti wedi bod' yn ddeugain mil o bunau am rai blynyddau. Parhad bywyd priodasol yn Nghymru a Lloegr, ar gyfartaledd, ydyw saith mlynedd ar hugain. Dim ond unnewyddiadur oedd yn yr Unol Dalaethan yn 1770, ond y mae yno 1'6,3'19 yn awr, neu 17,107, a chyfrif Canada. Cododd y wlad hon 175,000,000 o duneHi o lo y flwyddyn ddiweddaf, yr hyn oedd yn gynydd mawr ar y flwyddyn flaeriorol. Nis gall masnachwyr, ac eraill a ddymunant ychwanegu eu derbyniadau drwy sicrliau rhagor o gwsmeriaid wneyd yn well na chyhoeddi eu hysbysiadau yn Y LLAN A'K DYWYSOGAETIL, y cyfrwng hysbysiadol goreu yn Nghymru C, a Un o'r dyfeisiadau diweddaraf ydyw peiriant i dori bara a dodi ymenyn arno. I'r dylien o'i ddefnyddio mewn carcliarau, tlotdai, ac ysgolion plant drygiomis, y dyleisiwyd éf. 0 Er y flwyddyn 1820, y mae oddeutu 6,000,000 o bobl wodi ymfudo i America o Brydain Fawr, oddeutu -1,500,000 o Germani, oddeutu 800,000, o Norway a Sweden, oddeutu 350,000 o Ffrainc, ac yn agos i 3,500,000 o'r Iwerddon yn unig. Cyfanril, 15,000,000. Bu cynifer ag un-fil-ar-bymtheg-ar-hugain o bobl yn eistedd ar yr uti- pkyd yn Eglwys Gadeiriol St. Paul, Llundain, ond nid heb godi orielau ychwanegol ar gyfer yr achlysur hwnw. Ar y gwyliau, dim ond cliwec-h neu saith mil o bobi allant gael lleoedd i cistedd ynddi. Mewn gwasanaeth cyffredin, y mae oddeutu pedair mil o bobl yn gwneyd yr eglwys i edrych yn llawn.

MMM. 0 lekpwl; EGLWYS I'R CYMRY YN BIRKENHEAD, LLWYDDIANT EGLWYS SANT NATHANIEL. GWASA-NAETHAU Y GARAWY8. (GAN..EIX GOHEBYDD ARBENIG). Bydd yn ddywenydd gan ddarllenwyr Y LLAN A'R DYWYSOGAETH glywed fod y mudiad i adeil- adu eglwys i Gymry Birkenhead yn myned ymlaen yn llwyddianus. Mae y pwyllgor wedi penderfynu ar y cynlluniau (plans)y a bwriedir cychwyn y gwaith o adeiladu yn ddioed. Mae y swm o S1240 wedi ei sicrhau yn barod, ond cyn y gellir gorphen yr eglwys a'i hagor yn i rhydd o ddyled, bydd y swm ychwanegol o .£760 yn angenrheidiol. Mae £ 350 hefyd Wedi ei < danysgriflo tuag at y drysorfa waddoliadol. ond < rhaid codi X800 yn ychwfcneg i'r diben hwn. 0 < ganlyniad, cyn y gellir cario y mudiad allan yn ei gyfanrwydd, y mae swm pellach o 11,560 yn ofynol. Fel y mae yn wybyddus i ddarllenwyr y LLAN, dygir y gwasanaethau Cymreig ymlaen j yn bresenol yn ysgoldy Eglwys y Drindod, Price street, gan y Parch. Robert Edwards, curad yr eglwys liono, a'i gynorthwywyr. Gellir anfon tanysgrifiadau yn enw yr Hon.Treasurer, Welsh Church, Westbourne road,' i unrhyw gangen o'r North and South Wales Bank. Yr ysgrifenydd mygedol yw y Parch. R. Edwards (curad Holy Trinity), 92 Camden street.Birken- head. Mae Eglwyswyr Cymreig Birkenhead, a phawb, yn Eglwyswyr ac Ymneillduwyr, ag sydd yn teimlo dyddordeb yn llwyddiant ys- brydol eu cydwladwyr, dan rwymedigaeth neill- dnol i Mr. Edwards am ei ymdrechion diflino i sicrhau gwasanaethau Eglwysig i'w gyd-genedl yn yr iaith yn yr hon y ganwyd hwynt, yn y dref fawr gyflym-gynyddol ar lan y Mersey a da iawn genym weled fod y mudiad o'r diwedd, fel y dywed y Sais, yn" well launched." Mae Esgob Caerlleon (Dr. Jayne) yn teimlo: dyddor- deb mawr yn yr achos Eglwysig Cymreig yn Mhenbedw. Hyderwn y bydd yr ychydig gry- bwyUion hyn yn foddion i symbylu rhywrai o'r newydd i roddi help llawi gwblhau yr adeilad a gwaddoli yr Eglwy-a Gymraeg yn Birken- head. Mae adroddiad blynyddol Eglwys Gymraeg St. Nathaniel o'n blaen. Dywed y Parch. R. Hobson, yn ei anerchiad i'r aelodau, fod, wrth adolygu y flwyddyn ddiweddaf, cynydd amlwg wedi eymeryd Ile* gyda phob rhan o'r gwaith, gyda'r eithriad o'r Ysgol Sul, a'u boddan rwym- edigaeth neillduol i fod yn ddiolcbgar i Dduw am Ei ymweliadau grasol. Yr oedd cynydd amlwg a sefydlog yn nghynulleidfaoedd y boreu a'r hwyr, ac yn y gwasanaeth nos Fercher. Yr oedd yr ymarferiad corawl nos Fercher, a'r ym- arferiad cynullcidfaol o ganiadaeth gysegredig ar nos Sul, mewn mynychiad a dyddordeb, yn dangos cynydd dirfawr, ac yr oedd Mr. Parry, yr organydd mygedol, a'i gynorthwywyr galluog 0 15 —Mri. Davies nc Evans—yn wir deilwng o gan- moliaeth. Cymerodd un-ar-bymtlieg o fedydd- iadau le, conffirmiwyd dau, ac y mae nifer y cymunwyr yn awr yn agos i driugain. Dangosai yr offvymau a'r tanysgrifiadl111 gynydd sylwedd- [ ol. Yr oedd y cardiau casgliadol yn rhoddi lie i obeithio fod y cynllun newydd hwn yn debyg o brofi yn un effeithiolfél cyfrwng i ychwanegu at gyllid yr Eglwys. Yr oedd yn ffaith galon- ogol fody C.P.A.S. wedi rhoddi grant o £ 50 at gyflog y curad, ar yr amodfod £ 15 i gael ei ddy- chwelyd i'r gymdeithas yn flynyddol. Yr oedd lie i obeithio, (Irwy ymdreciiion difliro Mrs. J. Price, y cyflenwid yr eglwys a Ilestri cymun cyniwys yn ystod y flwyddyn bresenol. Yr oedd yr Eglwys liefyd yn ddyledus i'r a,idesmen-mri. Thomaa Jones a J. Price, ac i Mr. Williams (yr ysgrifenydd) am eu gwasanaeth gwerthfawr. Dywed y Parch. R. Hobson ei fod gyda'r bodd- had mwyaf yn awyddus i ddatgan ei ymddiried llwyraf yn ngweinidogaeth y Parch. W. A. Ellis, y cura&mewn-gofal, ymhob ystyr, ond yn fwyaf neillduol mewn perthynas i'w atlirawiaeth, ei fuchedd, a'i ymroddiad fel ymwelydd. Terfynir yr anerchiad gyda'r geiriau pwrpasol,—"Bydded i ni oil weddio ar fod i'r eglwys hon gael eillanw A bywyd Dwyfol, ac wedi hyny a pob peth ymlaen yn llwyddianus." Ar ol yr anerchiad ceir y mynegiad arianol. Cyrhaeddai y tanys- grifiadau blynyddol y swm o X48 6s. 6c., yr. offrymau JE24 11 s. 1 fe., y swm a gasglwyddrwy lyfrau casglu £ 10 19s. lc., grant y C.P.A.S. 920 5s. 8c., &c. Yn blaenori cofres y tanysgrifwyr ceir enw y Gwir Barcliedig Arglwydd Esgob Lerpwl am X5; Mr. L. Downes, £ 5 5s.; Mr. H. Evans, 95; yr Henuriad John Hughes, A:5, &c. Mae golwg ddymunol ar Eglwys Gymreig St. Nathaniel, ac y mae y rhagolygon yn;dl'a chalon- ogul. Mewn cysylltiad ag Eglwys Gymraeg St. Nathaniel, yn ddiweddar, cynhaliwyd y math hwnw o gyfarfod ag sydd yn myned dan yr enw Ffrengig Soiree yn Ystafell Genhadol Windsor. Am saith o'r gloch eisteddodd nifer liosog o aelodau ac ewyllyswyr da yr Eglwys i ymgyfranogi o ffrwyth y ddeilen, ynghyd a'r danteithion arferol; ac wedi gwneyd cyfiawn- der perffaith a'r cyfryw, aed ymlaen yn ddioedi gyda'r rhaglen parotoedig gan y pwyllgor cerdd- orol. Ni wnawn roddi manylion ar hyn o bryd —digon ydyw dweyd i ni gael cyfarfod difyrus ac adeiladol. Teilwng crybwyll i Mr. Peregrine wneyd rhad rodd o afalau, a Mr. Price o eur- afalau ar yr achlysur a difyr odiaeth ydoedd sylwi ar awch y plant bach a mawr am y melysion hyn. Ar ol cael sylwadau pwrpasol gan y Ficer, y Parch. R. Hobson, ac i'r Parch. W. A. Ellis, curad-mewn-gofal, gynyg y diolch- iadau arferol, ymwalianwyd a sirioldeb. yn dawsio ar bob gwedd. Ymdyrai cyuulleidfaoedd mawrion i Eglwys St. Nicholas, yr wythnos cyn y diweddaf, i wrando Deon Hole yn pregethu. Dywedir fod ] dros 1,000 yn bresenol ddydd Gwener, ac yr oedd yr offrwm i gronfa y Maer tuag at gynorth- wyo y dioddefwyr yn Nglofa Llanerch yn cyraedd y swm o 1:44. Y pregethwr yr wythnos ddiweddaf oedd y Parch. Canon Bullock, o Leeds. Y mater yr ymdriniodd a- ef ydoedd 1 Bywyd." Pregethwyd yn Eglwys Gymraeg St. Nathaniel, nos Wener, gan y Parch. Mr. ] Pritchard, curad yr Eglwys Blwyfol. a nos Sul ganlynol gan y Parch. W. H. Jones, St. Martin's-in-the-Fields. i "1 ..L.. II .11 B— i

Ceir fod Y LLAN A'R DYAVYSOGAETH yn cael ( ei dderbyn gan deulnoedd parchusaf Cymru, a ( chynghorem bawb i roddi prawf arno fel cyf- < rwng, hysbysiadol digymar. 1

SIROEDD FFLINT A ] DINBYCH. ERTHYGL CANON ROBERTS. CYNGOR YR YSGOL SUL. Y CATECISM. ENW SWYDDOGOL YR ESGOB. COLLED AM DREFN YR EGLWYS. JUBILI FETHODISTAIDD. BWRDD FFORDD FAWR LLANELWY. Yr ydwyf wedi bod yn disgwyl er's pythefnos am ryw sylwadau yn Y LLAN ar erthygl Canon Cenhadol Llandaf yn y rhifyn am fis Mawrth 'o'r Newbery Houqe Magatine. Y maen teilyngu cael tynu sylw ati. Ei hamcan, yr hwn y cyrhaeddir ato yn hynod lwyddianus, ydyw gobod allan engreifftiau o Gymry ag ydynt wedi bod o wasanaeth i'r Eglwys yn Lloegr. Fel y gwyddis, y mae Canon Roberts yn facile princeps gyda phynciau o'r lath ac, yn wir- ionedd i, mae ar y Saeson eisiau cael en goleuo yn eu cylch. Anogai Mr. De Winton, yn Nhy'r Lleygwyr, yn ddiweddar, "That, if possible, lecturers shpuld be got from Wales to come and set forth before the people of England the con- dition of the Church in Wales, about which most extraordinary ignorance existed." Mae ein Hesgob a'n Deon ni yn Llanelwy, Deon Bangor, ac eraill, wedi bod yn traddodi gwir- ioneddau o'r fath yn Lloegr. Fe ddylid defn- yddio yr argraffwasg i raddau helaethach yno hefyd. Campus o beth fyddai i rywun a modd- ion ganddo anfon Facts respecting the Church in Wales," gan Canon Roberts, ac un neu ychwaneg o bamphledau Canon Bevan, i bob aelod o'r Senedd. Nis gallai ygwyr hyny ym- guddio mwyach tuhwnt i len anwybodaeth. Ond gofyna rhywun, a hyny yn lied briodol, beth sydd a fyno hyn oil a Siroedd Fflint a Din- bych ?" Yr oedd nifer lied galonogol wedi ymgynull i gyfarfod cyntaf Cyngor yr Ysgolion Sul. Yr oedd yno, meddai nhw, awydd siarad mawr, ond rhai heb arnynt lawer o argoel awydd gweithio dan y drefii newydd gynygiedig. Dy- wedai un gwr Eglwysig yn eofn ddigon, os oedd hen gynlluniau-pe'n gynlluniau hefyd—wedi gwueyd y tro i'n tadau y gwnaent y tro i ninaul Yr wyf fi yn gryn Geidwadwr; ond ni fynwn er dim arddel y fath Geidwadaeth o'r fath yna. Druan o'r byd pe b'ai ei blant yn gweithredu yn unol a'r egwyddor hon. Yr oedd y Ceidwadwr clerigol yma fel Thomas Penrhiw, y sonia'r Cyfaill am dano, yr hwn hyd ei fedd a wrthodai dderbyn aradr haiarn, gan feddwl fod gwell crop i'w gael ar ol yr hen aradr bren drwsgl! Cynygiwyd yno fwy nag un cynllun; ac yr wyf yn ofni fy mod yn adnabod y clerigwyr yn llawer rhy dda i dybied y gwnant oil ddygymod a derbyn y cynllun a fabwysiadwyd. Nid oes ar wyneb daear ddosbarth mwy peniwnus na'r clerigwyr-maent yn fwy felly na dim free- holders eraill y gwn i am danynt. Ond y mae yn yr esgobaeth, trwy drugaredd, liaws mawr a feddyliaut fwy am gydweithredu er lies yr Eg- lwys a llwyddiant crefydd nag am fynu cael cario allan eu mympwyon ystylhig. Yn ycliwanegol at Efengyl St. Mattliew a'r Foreuol a'r Brydnawnol Weddi, dewiswyd y Catecism yn un o bynciau y maes llafur am y flwyddyn gyntaf. Mae arnafofn fod rhy fach o sylw yn cael ei dalu i'r ddyledswydd o ddysgu y Catecism mewn llawer plwyf, er fod gofyn- iadau yr Eglwys yn hynod.o bendant yn ei gylch. Nid oes eisiau eu hailadrodd yma. Fe ddywedir mai bara yw y staff oj life. Felly y Catecism yw liyfforddiant y Cristion ieuanc. Dylai hwn fod fel rhyw standing-dish ar y ford bob amser, ac ni wnai neb laru arno, mwy nag a wna'r corff ar fara. Y ma,e gohebydd yn y Notes and Queries yn galw sylw at enwau swyddogol Esgobion, a'r gwahanol ddulliau o'u hysgrifenu. Cyfeiria at ddau ddull a ddefnyddid yn ybtod y ganrif hon o ysgrifenu eu henwau gan Esgobion Llanelwy. Un fel liyn: —"W. Asapliens," ac un arall, W. St. Asaph." Ychwanegaf inau drydydd atynt. Dull yr Esgob presenol ydyw hwn— A. G. Asaph." Pe buaswn yn ddigon dysg- edig i'r gorchwyl, buaswn yn dweya pa un o'r dulliau yw'r cywiraf, os oes rhagoriaeth. Gwelaf eu bod mewn penbleth fawr yn Rhyl ynglyn a darparu gogyfer a, chladdu'r meirw. 11 y Yr hen gladdfa wedi ei llenwi, ac un newydd yn eisiau. Mae'r battle of sites" yn un boethlyd anaele, a rhai o'r preswylwyr fel pe wedi claddu eu synwyrau pan yn yinladd ynddi. Rhyw civil arrangement yw'r peth, er mai uncivil i'r eithaf ymddygiad rhai o'r bobl. Mor wahanol, onide, y trefnid pethau pan yn dar- paru yr argel wely yn beth a adewid yn nwy- law yr Hen Eglwys. Y pryd hwnw yr oedd y fynwent yn cael ei darparu yn rbitd, ac yn parhau byth wed'yn yn fangre heddwcli, lie y distewid pob ymryson dan gysgod yr Eglwys. Ond y mae pobl yn awr yn bydoli pob peth addysg y plentyn, priodas y par ieuanc, a chladdu y marw. Y flwyddyn hon mae y Methodistiaid Calftn- aidd—yr unig sect yn Nghymru ar nad ydyw yn chwyn estronol-yn dathlu haner can'mlwydd- iant ei chenhadaeth yn Cassia, India'r Dwyrain. Chwareu teg iddynt, nid ydynt yn ymfoddloni ar hunan-glod, ond troant y dathliad i lwybr ymarferol. Amcan da Shoni ydyw codi f 20,000 at berffeithio y gwaith cenhadol yn y Brymau, a chlywais fod Mr. Peter Roberts, Llanelwy, yn dweyd y disgwylia gasglu £ 1,000 o'r swm yn Nyffryn Clwyd. Ni ryfeddwn i fymryn na cheir yr ugain mil cyn yr elo y flwyddyn lieibio. Mae y Calfinistiaid wedi cael eu dysgu i gyfranu er's llawer dydd. Yr wYJ fi yn ddigon hen i feddu ymadco am Morgans Bach y Dyffryn yn myned oddiamgylch, ddeuddeng mlynedd ar hugain yn ly 11 ol, i gasglu cyffelyb swm at Go leg y Bala. Byddai yn myned ar draws y capel at y naill ar 01 y llall o'r gwradawyr, wedi pregeth wlithog, i hel yr addewidion, a bu mor llwyddianus fel ag'i sicrhau y swm hardd a gododd y colegdy presenol yn y Bala. Mewn cyfarfod diweddar, cynygiwydldiddymu Bwrdd Ffordd Fawr Llanelwy, mewn canlyniad i waith y Cyngor Sirol yn cymeryd y main: roads ynddo, dwy filldir ar hugain o hyd, i'w dwylaw eu hunain. Collwyd y cynygiad, ond deallaf fod ail gynyg eto i gael ei roddi arno. Yn ol fy syniad i, ni fyddai ond ffolineb diddymu y bwrdd yn bresenol, gan fod oddeutu cant a haner o filldiroedd o ffyrdd ot6 ym eislatfNMel edrych ar eu liol, ac am y bydd y bwrd& fi%rw yn naturiol cyn pen blwyddyntneu ddwy,'=wedi y daw y District Councils i fodolaathi. Pa ddiben myned yn ol at yr hen drefn gl^ym- aidd am dymor byr fel hyny ? s Hyd yn-lyn y mae ybwrddwedi gweithio yn rhagarol, ac ni raid iddo gywilyddio byw am ddwy"- flynedd yn rhagor beth bynag. LLOFFWR. [Drwg iawn genym i ni fethn cael gofod i'r erthygl uchod yn ein rhifyn diweddaf. Gan ei bod mor ddyddorol, nis gallem lai na roddi cyhoeddusrwydd neillduol iddi yn y rhfyn hwn. — GOL.J

LLITH O'R BWTHYN GWLEDIG. ENWADAETH A SECTYDDIAETH YN EHWYSTBAC I OREFYDD. [GAN HEN DOMOS.] Y mae Hen Domos, di'r help, ar dir y byw o hyd, ac y mae yh awyddus iawn i roddi how d'ye do fach i'r LLAN Fawr." Yr wyf fi wedi bod yn ceisio dyfalu beth a all fod y rheswm ein bod ni fel cenedl mor ymranedig ac ym- rysongar. Paham y mae yn rhaid i ni gael cy- maint o gyhoeddiadau a phapyrau misol ac wythnosol ? Paham y mae yn rhaid i ni gael cymaint o gapelau ? Paham na wnai yr un cylchgrawn misol, yr un newyddiadur wyth- nosol, a'r un addoldy y tro i ni ? Yr un Beibl sydd genym oil, a'r un gwirioneddau sydd yn hwnw i bawb ac os oes un gwirionedd mwy amlwg na'r llall ynddo, y gorchymyn i gartt ein gilydd yw hwnw. Nid crefydd j.Beibl sydd yn ein dysgu i gasau ein gilydd, ond crefydd o darddiad hollol wahanol. Enwadaeth a seci- yddiaeth sydd wrth wraidd yr holl Adrwg. Dyma y rhwystrau sydd ar ffordd llwyddiant crefyddol yn ein gwlad. Yr oedd yr un rhwystrau ar ffordd crefydd yn amser loan Fedyddiwr a lesu Grist. Yr oedd loan yn ddyn da, a'i unig amcan oedd gwneyd daioni. Ond yr oedd ganddo liaws o sectau rhagfarnllyd i'w wrthwynebu. Nid oedd efe yn perthyn i un sect, ac am nad oedd, yr oeddynt oil yn ei erbyn. Dyna y Phariseaid-seet, fawr, falch, hunan- ol, a hlinan-gyflawn. Yr oeddynt yn hoff iawn o ymffrostio yn eu henyfiaid, a'r gogoniant perthynol iddynt yn yr amser a aeth heibio. Yr oedd eu crefydd yn gynwysedig mewn allan? olion— ffurfiau, ystumiau, seremoniau, a hen ddefodau Gweddieut ar gonglau yr heolydd, golclient eu dwylaw cyn bwyta, rhoddent elusenau er mwyn clod, a gwisgent phylacterau am y mwyaf llydan. Galwent Abraham yn dad iddynt, heb gyflawni dim o'i weithredoedd. Crefydd sectol oedd ganddynt, heb egwyddor- ion nefol yn ei llywodraethu. Nis gallasai loan cywir galon a gonest byth atal rhag dweyd yn eu gwynebau—" 0 genhedlaeth gwib- erod Sect arall oedd y Sadduceaid. Yr oedd y rhai hyn yn myned i eithafion yn erbyn ffurfiau a seremoniau. Ni chredent hwy mewn dim heb gael prawf o hono. Yr oeddynt yn hoff iawn o ddadleuon ar bynciau crefyddol. Gwad- ent fod angel, fod ysbryd, fod adgyfodiad, a phob peth nas gallent hwy ei tmgyffred I Rhyddfeddylwyr (freethinkers) oeddynt, ac yr oedd y teimladau mwyaf atgas rhyngddynt a'r Phariseaid. Nis gallasai loan wneyd dim a'r sect hon. Sect arall oedd yr Esseniaid. Ni fynai y rhai hyn ffurfioldeb y Phariseaid, nac anghred- iniaeth y Sadduceaid. Toimlent hwy fod eisiau crefydd y tufewn yn y galon, yn gystal ac oddi allan mewn ffurfiau. Nis gallant uno Ar sectau eraill, ac aent i'r anialwcli, ncu ymnoillduent i fanau unig i ddtl cytuundab a Duw wrthynt eu hunain. Dynion y teimladau crefyddol, heb weithgarweh, oodd y rhai hyn. Nis gallasai loan fod yn un o'r rhai hyn, oherwydd yr oedd ganddo waith cyhoeddus o uniawnu ffordd yr Arglwydd." Sect arall oedd yr Herodaniaid. Nid rhyw lawer sydd yn wybyddus amy rhai liyu. Digon tebyg mai sect boliticaidd ydoedd. Nis gallasai loan ymuno a hon,. oherwydd nid cenadwri ddaearol oedd ganddo. Gan fod y pedair sect yma wedi rhanu y wlad, ac wedi crou teimladau anghtriadus. yR y bobl tuag at eu gilydd, gwaith anhawdd iawn oodd gan loan i'w dwyn i gyflwr priodol i dderbyn yr lesn. Yr oedd han surdoes yn gwaithio yn y blawd-lien ragfarnau, hen dybiau, hen ddaliadau, hen arferion, hen dra- ddodiadau, hen rwygiadau, a hen lygredigaeth- au, oil yn gweithio yn ei erbyn. Y rhwystrau mwyaf ar ffordd llwyddiant ei weinidogaeth oeddynt y sectau crefyddol. Pe buasent oil yn un a chytun, buasai gobaith gweled y lliaws wedi eu parotoi i dderbyn yr Iesu. A'r un peth sydd i'w weled yn eglur y dydd heddyw. Y mae yr ymrysonau enwadol a sectol sydd yn ein gwlad yn lladd ysbryd crefydd. Yr ydwyf fi wedi clywed gweini- dogion Ymneillduol yn cwyno yn arw oher- wydd yr anghariadoldeb sydd rhwng yr enwad- au a'u gilydd Y mae lliaws o'r rhai goreu yn eu plith yn dyheu am weled un gorlan ac un bugail." 0! mor hyfryd fyddai gweled pawb yn cyrchu i'r un man i addoli. Yr ydym ollyn bwriadu treulio tragwyddoldeb yn yr un He, a pham nas gallwn addoli yn yr un man ar y ddaear ? Nid oes un rheswm gwirioneddol i'w gael dros ymraniadau crefyddol, ac y mae yn sicr nad oes un daioni ynddynt. Meddyliweh am. draul a chost ymrafaelion crefyddol yn dymhorol ac yn ysbrydol. Y fath nifer o addoldai di-alw am danynt sydd yn ein gwlad. Beth sydd wedi dwyn y rhai hyn i fodolaeth? Nid duwioldeb, ond mympwyon ffol hunanol ychydig o ddyniollachanfrawdol ac angharedig. Gwelir yn ami mewn pentref bychan flistadl dri neu bedwar o gapelau, pan y byddai un yn llawn digon i gyuwys yr holl C, y drigolion Y mae y draul yu fawr i godi y rhai hyn. Y mae y baich o'u cynal bron yu an- nioddefol. A beth ydyw diben y fath niter yu y pen draw ? Nid cryihau yr achos goreu, oher- wydd "mewn undeb y mae nertli." Y maent yn gwanhau eu gilydd, ac yn hau hadau anghydfod ymhlith y bobl. Pe byddai pawb yn yr un addoldy, arbedid y draul i adeiladu, a'r draul o gario yr achos ymlaen, a byddai pawb yn frawdol a chariadus tuag at eu gilydd. Y fath allu i wneyd daioni sydd yn cael ei ladd gan ynfydrwydd sectol Y mae dynion blaenaf yr enwadau yu dechreu gweled fod