Y Llan

Yr Eglwys yn Nghymru. YSGRIF I. Darllenwyd, rhanau o'r Ysgrif ganlynol, ar wahanol adegaa, fel y nodir eto, yn ystod y flwyddyn a aeth heibio, yn Nghyfar. fodydd Deoniaeth Estimaner. MR. CADEIRYDD, CYD-GLERIGWYR, A CHYF- EILLION OLL,-Erfyiliaf eieh hynawsedd, yn wyLddd a gostyngedig, i wneyd ychydig o sylwadau ar yr hyn a ystyriwyf yn wir bwys- fawr, yn wir amserol, ac yn wir angenrheidiol ynglyn a'r Eglwys yn Ngbymru. Llawer o ysgrifenu a siarad sydd wedi ac yn bod ar yr Eglwys Grymreig, ac nid wyf yn canfod fod y gobaith lleiaf, am amser beth bynag, i'r pwnc holl-bwysig hwn gael ei roddi o'r neilldu, na'i ddihysbyddu ychwaith ac er y buasai yn dda genyf weled un llawer hynach a mwy profiadol na fy hunan y tro hwn yn traethu ei len, eto gallaf ddweyd mai teimlad o'r hyn sydd yn I feius yn yr Eglwys—pryder mawr am ei diogel- wch, ynghyd a dymuniad cryf am ei llwyddiant yn Nehau a Gogledd, yn mhell ac yn agos-a barodd i mi wlychu fy ysgrifbin, ac arllwys fy nheimlad yn ngeiriau un o gyfeillion Job gynt, Minau a atebaf fy rhan, minau a ddangosaf fy meddwl." Ynglyn a'r Eglwys yn Nghymru, nodaf yma dri plieth:- 1. Ei diffygion gorphenol. 2. Ei hanawsderau presenol. 3. Ei llwyudiant dyfodol. I I.-El DIFFYGIO-,N,. Nod anmherffeithrwydd sydd ar bob peth daearol, onida ? Os meddyliwn am y mynor -itt,,trble) gwyii a phrydferth, nid yw hynyna yn ddifai—mae ynddo rywbeth yn ei anurddo. Yr haul draGhefn, nid yw yntau heb ei frychau. Yn foesol, yr un fath cawn fod i'r cymeriadau goreu a glanaf eu colliadau a'u gweudidau. I Z-1 Edrycher ar Abraham, Jacob, Moses, Job, Dafydd, Elias, ynghyd a'r Apostolion St. Pedr a St. Paul. Felly y mae eto. Heb ei fai., heb ei eni." Os vdyw fel yna yn bersonol, y mae felly hefyd yn gymdeithasol a chrefyddol— ymhob cylch ac ymhlith pob enwad. Ac er nad yw AnghydfEurfiaeth yn Nghymru ond yn prin gyrhaedd ei "phedwaruga,in" oed, eto y mae ei nerth yn ptri "poen a blinder i lawer Cristion duwio'f i-ydig a gonest o fewn ei chor- lan ac nis gallwn lai na sylwi fod un o ysgrif- enwyr galluocaf Cymru, ar hyn o Lryd, yn nodi allan yn rymus ac efreithiol ei diffygion hithau, a pha,n y daw Angbydffurfiaeth cyn hyned ag Eglwys orenwQg ein tadau, diau y bydd y ditfygion hyn yn llawer mwy a chynghorem i lawer un o'r gorlan Ymneillduol ag sydd megis ar ben y groes.ffordd yn cyhoeddi diffygion a gwendidau yr Eglwys, ar bob cyfle, gofio y 11 cl gorchymyii a'r eyfarwyddyd hwnw, "Y meddyg, iaclia dy hun." Eto, Ile y mae beiau a diifygion, nid da na. diogel ydyw eu cuddio ar un cyfrif, ac annoeth iawn ydyw gadael iddynt yn llonydd. Os ystyr- iWll ein Byddin a'n Llynges, nodir allan, pan y bydd achos, eu diffygion yn y Wasg gyhoeddus, gelwir sylw y Senedd tuag atynt, holir ac ym- drinir yn eu cylch, ar g'oedd gwlad megis, ac yn nghlyw Galluoedd EAvrop. Os gwneir felly yn wladol, paham yr ofpir gwneyd hyny yn grefyddol a chymdeithasol ?-" yn ngwyneb haul a llygad goleuni 2 Cariad crefyddol tuag at yr Eglwys yn Nghymru a bar i ninau nodi allan ei diffygion a'i gwendidau, a hyny er symbylu pob Eglwyswr cywir-galon i fwy o ymdrech, zel, a phender- fyniad tuag at ei diwygiad. Ond cyn myned ymlaen i nodi allan y diifygion, credwn mai nid anfuddiol fyddai olrhain ychydig. ar dardd- iad neu hanes dechreuol yr Eglwys yn N ghymru, yr hon a gamenwir ac a gamddarlunir gan ein gwrthwynebwyr, heb y sail leiaf i'w gosodiad, amgen ua'u hewyllys, sef yn ei galw yn Eg- lwys Loegr yn Nghymru," ac felly tuag at ddi- raddio Hen Eglwys enwog y Cymry, ac i daflu llwch i lygaid y werin anwybodus, nad ydynt wedi olrhain i mewn i Hanesiaeth Eglwysig, hwy a'i galwant yn Plistrones," Myn ami un o'i gelynion gredu hyn-ond pwy mor ddall a'r hwn na fyn weled ?" Dichon mai nid annyddorol, cyn olrhain ycbydig ar darddiad yr Hen Eglwys Brydeinig, fyddai dweyd gair am y Derwyddcn, eu coel- grefydil, a'u haml-dduwiaetb. o Hwynt-Iiivy oeddent offeiriaidneuarweinydd- ion c-refyddol y Brutaniaid boreuol, agweinydd- ent hefyd fut barnwyr—penderfynent bob dadl ac ymrys i; a dyfarnent y gosb pan y byddai hyny yu angenrheidiol. Yroeddenthefyd yn dra enwog fel serydd\yy]r a llysieuwyr, ac iddynt hwy y peithynai croniclo digwyddiadau ynglyn it hanes eu gwlad a'u conedi. ond eiluneaddol- iaeth ydoedd eu crefydd, a'ti delwau o goed helyg, mor wrtliun a lliosog ag ydoedd eiddo yr Aifftiaid gynt. Addolent y bryniau a'r afonydd, ac ymblith y gau-dduwiau a addolid ganddynt, rhestrid Mars (Mawr rwysg=.duw rhyfel). Apollo (Ap y Pwyll) duw doethineb. Jupiter (Iau). Mercurius (Mercher = Marchwr, duw eu teithiau). Sadwrn (Sawd-dwrn = gwr nerthol i ryfela). Diaua duwi,e,s diweirdeb a gonestrwydd." Yenus (Crwener) duwies cariad. Eto, fel ag y dywed un awdwr dysgedig fod yn rhaid i ni gofio r. en bod yn llafurio o daii aofanteision crefyddol, yr hyn yn ddilys oedd yn gylfredinol felly ymhlith yr holl genedloedd; ond a siarad yn gydmariaethol, yr oedd eu cyf- undrefn cbwedlonaidd a phagaaaidd yn hynod o wyddorol a chy wrain."

ADEGAU 0 REW MAWR YN LLUNDAIN. Nid oes yr un cofnod o barthed i adegau o rew mawr yn ijlundain hyd 1150, pryd y declare uodd rhew caled osod i mewn ar y 9fed o Ragfyr, gan barhau hyd Mawrth, pryd yr oedd y Thames wedi rhewi yn y fath fodd felyr oedd ceffylau a cherbydau yn croesi yn eithaf diogel. Yr adeg nesaf o hynodrwydd oedd yn 1204, gan ddechreu ar y laf o Ionawr, a pharhau hyd ddiwedd Mawrth, a niweidiwyd cynhauaf yd y wlad hon i'r fath raddau fel y gwerthid y gwenith am 12s. y chwarter, pris a fyddai yn rhywbeth tebyg i saith bunt o'n harian pre- senol ni. Yn 1261, rhewodd y Thames mor galed fel v daeth yn ffordd fawr i bob math o gerbydau, a daeth yn lie o arddangosiadau neillduol yn ystod y rhew. Naw mlynedd wedi hyny, dechreuodd rhew nodedig yn Tachwedd, gan barhau hyd Chwefror, ar yr hwn dymor yr ataliwyd yn hollol fordwyaetli yr afon, a gor- fodid cario dadforion tramor i'r ddinas am filldiroedd. Yn gymaint ag i'r rhew gael ei ddilyn gan wlaw mawr, gorlifodd yr afon mewn llawer lie, gan niweidio yn fawr ranau helaeth o'r wlad. Mewn canlyniad i hyn, aeth y gwenith i fyny i chwe' phunt a wyth swllt y chwarter, neu rywbeth fel saith bunt o'n harian presenol ni, yr hwn oedd y pris uchaf a dalwyd erioed am wenith yn y wlad kon. Yn 1314, dechreuodd rhew mawr ar y 24ain o Dachwedd, a pharhaodd hyd y lOfed o Chwef- ror. Rhewodd y Thames ac ataliwyd llongwr- iaeth, fel y gorfodid i longau tramor ddadlwytho yn ngenau yr afon, ac i'w llwythau gael eu dwyn i'r ddinas ar hyd yr heol. Yn 1606, yn mis Rhagfyr, rhewodd y Thames mor galed fel y cynhaliwyd ffeiriau arni. Pasiai y cerbydau yn hollol ddiogel o Luhdain i Southwark. Yr oedd y rhew mor galed, fel y bu farw nifer mawr o adar a chreaduriaid, ac y dinystriwyd llawer iawn o ffrwyth gerddi y wlad. Yn 1684, cymerodd rhew nodedig le, yr hwn a barhaodd o gancl lshagfyr byd ddechreu Chwefror, ac adeiladwyd nifer mawr o adeil- adau ar yr afon, fel yr ymddangosai fel dinas newydd. Cynhaliwyd ffair arni yr adeg bon, a chariwyd ymlaen rialtwch mawr. Rkostiwvd ych mawr wrth dan ar yr afon, yn agos i Whitehall. Yn 1739, dechreuodd rhew caled ar ddydd Nadolig, ac a barliandd hyd ddiwedd Chwefror. Yr oedd ei ganlyniadau yn fwy dychrynllyd na dim a wnaeth rhew ac oarfel yn flaenorol i hyny. Mewn ychydig ddyddiau wedi i'r rhew ddechreu, cododd gwynt ystormus, yr hwn a ddinysfriodd lawer iawn o longau, a chollwyd eu llwythau. Methai morwyr a badwyr enill eu bywoliaethau, tra yr aeth y glo a thanwydd amll yn afresymol o ddrud.

ACHOS FFRWYDBIADA J MEWN MWNFEYDD. I fwnwyr ag ydynt yn ddyddiol mewn perygl am eu bywydau oddiwrth ffrwydriadau mewn glofeydd, diameu y, bydd y llythyr hwn o eiddo yr Ysgrifenydd Cartrefol yn ddyddorol a phwysig. Anfonwyd ef ganddo i arolygwyr mwngloddiau. ac yr ydym yn ei gyhoeddi er budd y lliaws mwnwyr sydd ymysg ein dar- llenwyr:— Y mae fy sylw wedi cael ei alw er's peth amser at yr effaith a ellid ei gynyrchu gan bre- senoldeb llwch mewn glofeydd mewn cysylltiad a rhoddi bod i danchwiiau. Y mae dwy dan chwa ddinystriol wedi cymeryd lie yn ystod y flwyddyn bresenol-yn nglofa y Llanerch a glofa y Nfoi-la-y rhai sydd wedi rhoddi lie &m- lycach a phwysicacli i'r pwnc. Bu y ddwy dan- chwa yn achosion o ymchwiliad manwl gan ddynion profiadol; ac er i amryw esboniadau gael eu cynyg fel achosion y datnweiniau din- ystriol hyn, gan bresenoldeb nwy, nid oedd y damcaniaethau agos yu foddhaol; ae yr oedd amryw bethau mewn cysylltiad ag un o honynt, os nad a'r ddau, yn dangos fod y dinystr wedi ei achosi gan lwch glo. Y mae yr un casgliadau i'w tynu wrth roddi ystyriaeth i daiichwiiau Mossfield a Hyde, yn 1859; ac oddiwrth rai tanchwaau cynarach, megis a gymerasant le yn nglofa Elemore, yn Durham glofa Alltops, yn Sir York, a glofa St. Helens, yn Cumberland. Yn gymaint a'i fod yn bwnc pwysig, ac eisiau rhywbeth yn fwy penderfynol arno, rhoddais ganiatad i gynygiad Mr. Hall, Arolygydd Mwn- yddol ei Mawrhydi, i gyfiawni nifer o arbrofion er ceisio deall a all tanchAva gymeryd He trwy oruchwyliaeth saethu pan y mae llwch yn brob, enol, ac yn absenoldeb hollol o nwy neu fire damp. Y mae Mr. Hall wedi bod yn un o'r rhai cyntaf i dynu sylw at y pwnc hwn. Efe, ynghyd a. Mr. Galloway, barnau y rhai sydd bellach yn hollol adnabyddus, ac yn ami wedi eu cyhoeddi, a ddaethant 4'r pwnc yn neillduol o flaen y Ddirprwyaeth Frenhinol a apwyntiwyd yn 1876, er chwilio i achosion damweiniau mewn glofeydd, gan y rhai, modd bynag, na chafodd y syniadau ond derbyniad hanerog. Y mae y pwnc hefyd wedi cael ei deimlo yn benodol yn nosbarth Durham, gan Mr. J. B. Atkinson a Mr. W. N. Atkinson, Arolygwyr ei Mawrhydi, Y mae canlyniadau prawlion Mr. Hall wedi eu cyhoeddi ganddq, ao at y rhai y dymunwyfdynu liylw neillduol. Y casgliad y mae Mr. Hall wedi ei dynu oddiwrth ei arbrofion ei hun ydyw, y gall saethu, yn absenoldeb nwy, pan y byddo llwch glo yn bresenol, achosi tanchwa ddinystr- iol, yn cael ei ddilyn gan fflamau gwylltion yn teithio am bellder o ffordd, o bosibl, mor bell ag y byddo llwch glo yn myned. Nid yw yr arbrofion hyn yn dihysbyddu maes yr ymchwil- iad, y rhai yr ydwyf yn bwriadu eu parhau gyda'r cynorthwyon celfyddydol goreu y gallaf eu cael. Ond yr ydwyf yn ei ystyried yn ddy- ledswydd arbenig arnaf, a hyny heb; gqlli amser, i ddwyn o flaen perchenogion glofeydd, eu goruchwylwyr, a'u swyddogion, y canlyniadau sydd qisoes wedi eu dwyn i'r goleu, a'r perygl aeillduol sydd yn bod o bresenoldeb llwch sych mewn glofeydd. Dylai gofynion Cyfraith Rheoleiddiad Mwngloddiau 1887, mewn eysyllt- iad a saethu mewn glofeydd sych a lluwchog, gael eu cadw yn fauwl. Ond yr wyf ya bayau fod doethineb yn gofyn mwy na chyflawniad o'r rhai hyny. Yr wyf yn anog pob goruchwyliwr glofaol lie y mae llwch sych, i atal y cyfryw rhag crynhoi, trwy symud y llwch a gwlychu y 1'eoedd gweithio, y ffyrdd (yr ochrau, y nen, a'r 11awr) ac yn mhellach, na ddylai ergyd o bylor gael ei danio ond pan y byddo yr holl weithwyr wedi eu tynu allan o'r lof a. Nid wyfynmeddwl y gellir deddfll ar y mater hyd nes y bydd y pwnc o berygl presenoldeb llwch glo wedi cael ei sicrhau, ynghyd a'r dull goreu i gyfarfod a'r perygl hwnw wedi ei wneyd yn amlwg trwy arbrawfiadau gan ddynion profiadol Ni bydd i mi golli amser cyn achosi i ymchwiliadau pell- ach gael eu gwneyd ond yn y cyfamser. yr wyf yn dymuno ar swyddegion glofeydd i fabwys- iadu y moddion effeithiolaf yn bosibl er atal, neu o leiaf leihau damweiniau dinystriol cyffelyb i'r rhai sydd wedi cymeryd lie yn ddi- weddar."

LEAD, KINDLY LIGHT." TRANSLATED INTO WELSH BY A LINCOLNSHIRE RECTOR (IORWERTH DDU 0 FON), A Native of Anglesey. Oleuni grasol Nev yn eigion nos, 0 arwain Vi, 'Rwy' mhell o d £ vy Nhad er llawer oes, 0 arwain Vi, Cyveiria'm traed, ni cheisiaf olwg hir, 0 gam i gam mi grwydra'r anial dir. Nid oeddwn gynt val hyn, ni phrovais vawr Dy gymorth Di, Dewiswn weled gwagedd :fÏol-ond 'nawr 0 arwain Ni; Y geiryiJ' ddydd a garwn ar vy hynt, 0 rasol Dduw, na chovia'r dyddiau gynt! Bendithion a'm dilynodd amser maith, Gwir gredav 'nawr Dy gymorth gav oddiyma i ben vy nhaith, Nes toro'r wawr, Pan yn y boreu ddydd heb ing na phoen- Cymdeithas hoff yn nghwmni Duw a'r Oen. cThis word is from the ancient British language, and Dr. Newman in the line (verse 2) I loved the garish day," notwithstanding his erudition, probably knew it not. English Grammarians call the word Old English It is all very well for these learned Geirdarddwyr (Etymologists), when they can- not trace the origin of words to Greek, He- brew, German, Latin, &c., to say that such a word is Old English I" How old? These sapient Etymologists forget that their Saxon ancestors, when they arrived in Britain, had no alphabet, and they were glad to avail themselves of words from the rich and copious language of the Britons. Dr. Samuel Johnaon, the famous Lexicographer, says: I have examined every record extant, and I have no doubt that when the Saxons first came into Britain, about the middle of the fifth century, they were without any learning, and, very probably, without an alphabet." The great man might have added, that when the Britons were driven out of Mercia. a few of the most learned of them were solicited to remain, and from these the Saxons were first instructed as to the use of letters. P.S—The above celebrated hymn was translated into Welsh the week Cardinal Newman died, and was in the press on the 12th of August, 1890.

GOHEBIAETH 0 WENT A MORGANWG. NODION FLWYFOL RUMNEY. Plwyf bychan yw hwn yn Sir Fynwy, oddeutu dwy filldir o Gaet-dydd. Saif yr eglwys mewn man tlws, gjferbyn a Chulfor Hafren, ar oclir yr heol sydd yn arwain o Gaerdydd i'r Cas newydd-ar-Wysg. Yr enw Cymreig am y lie hwn yvi Tredelarell, neu Treyralarch. Yr oedd yr eleirch yn arfer ymgasglu yma pan oedd y morfa islaw yn cael ei orchuddio a dwfr. Y Rhufeiniaid roddodd yr enw Rumney i'r lie, sef tir eorseg. Adeiladwyd yr eglwys gan Robert y Consul, yr hwn a briododd Mably, merch Robert ab Hamon, Arglwyddes Morganwg, yr hon oedd yn hael iawn ar feddianau yr Eglwys. Rhoddodd hi ddegwm plwyf Rumney a phlwyfi eraill i Fonachlog Caerodor. ac y mae yr arian yn myned yno er's canrifoedd, ac nid yw y ficeriaeth yn werth dim ond £119.Fel y gwyr darllenwyr y LLAN, sydd yn arfer darllen y papyrau dyddioi, fod anghydwelediad wedi cymeryd lie rhwng y ficer ac un o'r wardein- iaid. Nid wyf am gyffwrdd a'r mater hwn o gwhl. Gadawn y mater hwn i eraill. Mae lie i gredu fod yr Eglwys uchod yn waeth nag un Eglwys arail. N id yw hyn yn gywir. Dywed un a fu yn wrandawr ac yn gymunwr nad oedd dim annhrefn yn arfer bod yno. Yr oedd y gwasanaeth yn cael. ei ddwyn ymlaen yn unol a'r Rhuddell, ac yr oedd y, gwasanaethau yn gyffelyb i wasanaethau eglwysi gwledig eraill, lie nad yw yr offeiriad yn ddim cynorthwy. Gadawodd y cyn-ficer, y Parch. William Jones, log £100 at addysgu plant y plwyf yn athraw- iaeth yr Eglwys Mae arian y llcig yn myned at gynal yr Ysgol Sul, yn ol cynllun Dirprwy- wyryr Elusenau. Methodd y Bwrdd Ysgol gael gafael ar yr arian. ADDURNO BE DDAU Y PROPHWYDI. Traddodwyd pregethau yn ddiweddar ar yr aclilysur o Gan'mlwyddiant y Parch. Daniel Rowland, Llangeitho ond methwyd gadael i'r cyfle fyned heibio heb daflu llaid at ffenestri yr eglwys. Nid oes gan y Methodistiaid un hawl i alw Daniel Rowland yn dad iddynt. Bu Daniel Rowland farw yn Eglwyswr, er iddo gael ei wahardd i weinyddu yn eglwys Llan- ddewibrefi. Parhaodd i ddarllen gwasanaeth yr Eglwys yn ei gapel yn Llangeitho, a phan oedd ef yn darllen v Lituni y torodd y diwygiad allan, ar y geiriau, Trwy Dy ddirfawr ing a'th chwys gwaedlyd trwy dy gr6g a'th ddioddef- aint," &c. Ar ei wely angau, pan oedd ef yn swn ffrydiau yr Iorddonen, gorchymynodd i'w fab am ymlynu wrth yr Eglwys, er pob peth, er, efallai, y byddai iddo gael ei erlid am hyny. Dywedodd fod Duw wedi-aallygll iddo ar ei lin- iau y byddai i ddiwygiad mawr gymeryd lie yn yr Eglwys, ac fel y rhagddywedodd dechreuodd y diwygiad pan gafodd y Dr. Burgess ei benodi i Esgobaeth Ty Ddewi, ac y mae yn llwyddo yn barhaus. Nid oes neb yn fwy gelyniaethus at yr Eglwys na'r rhaia haerant en bod yn blant i'r Parch. Daniel Rowlands. Pe buasai yn bosibl iddo weled yr ymosodiadau sydd yn cael en gwneyd ar yr Eglwys, gallasai ddywedyd, Megais a meithrinais feibion, ond hwy a wrthryfelasant i'm herbyn." Hudasant hwy oddiwrth eu mam I s ugn o Uysfam afi ach." Ni ddaeth yr Ymneillduwyr i fodolaeth hyd y flwyddyn 1811, pan wnaeth y Parch. Thomas Charles offieiriaid o'i saerniaeth ei hun. Efe a oSQdodd ddwylaw ar benau y cynghorwyr, ond pwy osododd ddwylaw ar ben y Parch. Thomas Charles ? Y DADGYSTiLLTwYR MEWN mSIAU ARIAN. Na fyneger yn Ninbych a Chaernarfon fod y Dadgysylltwyr mewn mawr angen am arian i gario ymlaen y rhyfel ansanctaidd yn erbyn yr Eglwys. Mae boneddwr o Abertawe yn apelio yn ddolefus am gymorth arianol. Mae yn amlwg eu bod wedi gyru yr hen geffyl Syr Voltinta.ry i flos y ciaw'dd. Ceffyl yr hen bregethwr, Ti gefaist orphwys fan, Ti fwyteist yn dy fywyd Lawer o geirch a bran." Y dyddiau nesaf ni gawn weled yr hetiau yn cael eu danfon o amgylch i gasgln arian i gadw y cynbyrfiad ar gerdded, ac i dalu y stympwyr Balaamaidd a'r Baledwyr Moch f u yn canu clodydd Peggi Lewis a'i buwch benwen. RHEIDIGL.

DORCAS. Bu gwraig dda yn Joppa o'r enw Tabitha, A gwraig dda, rinweddol, ryfeddol oedd hon; Ei hoffus waith ydoedd cael gwneuthur cy- mwynas Er lloni y tlodion oedd bruddaidd eu bron; Hi aethai o amgylch i weled sefvllfa, A gwybod anghenion y tlodion a'u Hun I'w cadw rhag noethni, cyfranai ddilladau Mor ddestlus a chywrain o'i gwaith hi ei hun. Bu Dorcas garedig yn chwaer i'r tylodion, Hi chwiliai am danynt o fore hyd Dawn; Do, bu hi yn ffyddlon i leihau'r anghenion, Trwy gadw cypyrddau rhai gwaelion yn llawn; Ei ch&lon oedd orlawn o elusengarweh, Amddif aid dibynol wnai'n ysgafn eu bron Yr ydoedd i'r gweddwon ya llawn o ddydd- anweh, Ond angau ddiffoddodd y seren dlos hon. Pa ryfedd oedd gweled y gweddwon yn Joppa Yn wylo am golli cyfeilles mor bur; Dywedyd eu cwynion a dangos y dillad A wnaeth hi gyfranu er lieddfu eu cur Pa ryfedd oedd danfon am Pedr o Lyda I dd'od i'w dyddanu mewn trallod mor fawr; Tylodion a gweddwon a deimlent i'r eitha', Do, chwerwyd eu cwpan i'r gwaelod yn awr. Wel, daeth yr Apostol, a gwnaeth eu dyddanu Tuhwnt i'w disgwyliad, trwy gymorth ein Duw Er parotoadau i fyned i'w chladdu, Trwy wyrth y eyfodwyd Tabitha yn fyw; 0 dyma lawenydd yn mysg y tylodion, Cyfodi eu Doreas a'i rhoddi yn ol, A Uu o rai annuw gredasant i'r cyfion, Gadawsant yn hollol eu drwg droion ffol. DEUDRAETH.

Y GWYLIAU. [GAN MYNYDDOG.] Ton:—" Dydd Gwyl Dewi." Mae rhai yn ho-ff o hinon haf, Ei flodau tlws a'i ddail, Ei wresog hin a'i ffrwytllydd braf, Ei liirddydd teg, a'i haul; Ond o bob darn o'r flwyddyn gron Y Gwyliau well gen' i, Mae rhywbeth yn y Gwyliau lion Yn anwyl iawn i mi: Cawn eiste'n rhes o gylch y tan 0 swn y 'storm a'i rhü, Cawn chwedl bob yn ail a ohany Ar hirnos Galan gu. Er fod yr eira ar y tô, A rhew yn hulio'r llyn, Ac er fod 'stormydd trwy y fro Yn chwythu'n gryf pryd hyn Ond chwythed gwynt, a rhewed dw'r, Mi neswn ninau'n nes, Ac ar yr aelwyd lan ddi-stwr, Try'r gauaf oer yn wres Cawn eiste'n rlies o gylch y tân, &c. Y Gwyliau daw y plant di-nam I gyd o'r trefydd pell, Cant groesaw tad a gweuau mam, A llawer henffych well; Mor ddifyr ydynt wedi cwrdd, Daw pawb a'i stori'n rhwydd, Cant wledda oil o gylch un bwrdd Ar gorpws ceiliog gwydd Cawn eiste'n rh6s o gylch y tan, &e. Y Gwyliau caiff hen ffryndiau Hon Ddweyd cyffes calon lawn, Ac adrodd helynt blwyddyn gron Wrth oleu tan o fawn Mae tad a mam, mae mab a merth, A phawb yn ei fwynhau, A hen gylymau anwyl serch Yn cael eu hail dynhau Cawn eiste'n rhes o gylch y tân, 0 swn y 'storm a'i rhfi- Cawn chwedl bob yn ail a chan Ar hirnos Galan gu.

HYNAFIAETHAU. NODION GWASGAREDIG GAN ALLTUD EIFION. Englyn o waith Dafydd Ddu Eryri i Offeiriad Llangar. Bendith fel gwlith ar gnu gwlân-Ddwyfol Ar ddetaid ei gorlan Disgyned Haul des Canaan Ar eich praidd Eglwysaidd glan. Englyn o waith Ellis Wyn o Wyrfai, tua deugain mlynedd yn ol, wrth borth Eglwys Tremadog, pan ydoedd y clochdy wedi cael ei wyn-liwio (whitewashed). Enwoglawn yw'r wen eglwys—ar y graig Fawr ei grym y gorphwys, Hollol y deil allu dwys Holl uffern a llu aphwys. Cynmnroddion Gwerthfawr. Gadawodd Arglwydd Philip Wharton etifedd- iaethau eang yn Yorkshire tua'r flwyddyn 1694, i'w cymwyso tuag at bwrcasu a dosbarthu cop'iau o'r Gyfrol Sanctaidd, y Weddi Gyffredin, a llyfrau eraill drwy y wlad. A ydyw Eglwya. wyr Cymru yn gynwysedig yn y gymnnrodd hon? Os ydyw, a wyddis pwy ydyw y dos- barthwyr yn y ganrif hon ? Henaint Teg. Yn y flwyddyn 1831, bu farw un James Page, Abererch, ger Pwllheli, yn 102 mlwydd oed. Yr oedd yr Esgob Bethel yn cyna.1 Conffirinasiwii yn eglwys Abererch yn y flwyddyn 1826, sef pan oedd James Page (yr hwn a fuasai gynt yn x Sergeant Militia Caernarfon), yn 96 mlwydd oed, ac yr oedd yn dadleu gyda'r Esgob am yr angenrheidrwydd iddo gael Bedydd Esgob dra- chefn, gan fod cymaint o amser er pan y cawsai gynt. Barn y Prif YnarZ Coleridge ar Gerddoriaeth. Mewn cyfarfod cerddorol yn Exeter, yr 'haf, 1886, yn yr hwn yr ydoedd ei arglwyddiaeth yn llywydd, yn ystod ci araith agoriadol, dywed- ai y tybiai fod ganddo hawl fel hen wr i olyg- iadau henafgwr. Dywedir fod pob hen bobl yn Dories mewn rhyw gongl o'n meddwl. Tory trwyadl ydoedd ef ar un pwynt—cerddoriaeth. Yr ydoedd yn tybied nad oedd ganddo hawl fel Arglwydd Brif Ynad i ddal unrhyw olygiadau gwleidyddol politicaidd, ond gallai ddywedyd nad ydyw ei olygiadau gwleidyddol wedi myned dan fawr gyfnewidiad, os nad ydynt wedi myned dipyn yn gryfach. Yr oedd yn proffesu bod yn Dori mewn cerddoriaeth; barnai mai'r hen ffurf- iau o uchel gerddoriaeth ydyw y goreu a allaut