Y Llan

NODION 0 FON. At Olygydd Y Llan a'r DywysogaethP Syr,—Mae llawer yn gofyn yn y dyddiau hyn pa le mae y ffraethber a'r doniol Talanton wedi myned, gan nad oes dim nodion o hen Ynys y Derwyddon wedi ymddangos er's wyth- nosau bellach. Wedi cymeryd holidays mae y brawd, lieu ynte a oes damwam wedi digwydd i'w farel-i ? Cwyn gyffredinol yr ynyswyr yn erbyn y LLAN yw, mai ychydig o newyddion o Fon sydd yn ymddangos ar ei thudalenau. Gobeithiaf y cymer "Talanton" eto at y gwaith ar fyrder o ysgrifenu newyddion Eg- lwysig i'r LLAN, onide mae Watcyn o Fon" yn awyddus am neidio i'w esgidiau er mwyn tawelu yr ynyswyr.—Yr eiddoch, &c., WATOYK 0 FON.

EGLWYS Y CYMRY. At Olygydd Y Llan a'r DywysogaetJi." Syr,-Fe ymddangosodd llythyr yn eich colofnau oddiwrth Eryr M6n" "oddeutu pythefnos yn o], mewn perthynas i haeriadau disail rhai o'r Ymneillduwyr politicaidd gyda golwg ar Eglwys y Cymry." Dywed Ym- neillduwyr politicaidd yn ami iawn yn y papyr- au Radicalaidd mai Estrones yw yr Eglwys yn Nghymru. ODd pa fodd y gall hi fod folly, yn ol deddfau cynawnder ? Yr oedd hi yn bodoli yn Nghymru ganoedd o flynyddoedd meithion eyn i sism esgor erioed ar Ymueilldu- aeth. Os estrones yw hen Eglwys y Cymry, pa beth yw Methodistiaeth, Wesleyaeth. Annibyn- iaetb, neu Faptistiaeth, y rhai a gawsant eu geni o'r Estrones ?" Yn fy myw nis gallaf fi weled gwirioneddolrwydd yn y gair Estrones gyda golwg ar yr Eglwys Gymreig. Pe byddai yn Estrones," fe fuaswn ni yn foddlon i ym- adael a hi y dydd yfory. ac ymuno a rhyw gangen arall sydd yn fwy teilwng o'r enw Eglwys y Uymry. Ond wrth chwilio 11 i mewn i hanesyddiaeth yr Eglwys, nis gallaf ganfod yr un arall ag sydd yn deilwng o'i galw yn Eglwys "1 Cymry ond yr Eglwys sydd yn berchen esgob- ion, offeiriaid, a diaconiaid. Mae hon yn yeledig yn Nghymru o amser y apostolion i lawr liyd' y fynyd hon. Hefyd, mae hon wedi bod yn goleuo yr oesoedd a aethant heibio, ac y mae yn parliau i oleuo eto yr oes bresenol yn Nghymru. Mae goleuni hon yn fwy-fwy, er gvvaethaf ystrywiau rhai o'r Ym- neillduwyr o honi hi. Mam crefydd y Cymry yn ddiau yw yr hen Eglwys hon, Dywed "Eryr Mon," pwy uynag ydyw, fod Ymneiilduaeth yn llawer mwy o "Ladrones" nag ydyw Eglwys y Cymry o Estrones." Ac 11 y mae Eryr" yn llygad ei le pan yn dyfredyd Jiyn, canys drwy rwygo a darnio yr Eglwys y mae Ymneiilduaeth yn llwyddo Mae Ymneill- duaeth yn ceisio proselytio plant yr Eglwys er's pan y cafodd fodolaeth mewn sism. Adwaenwn weinidog yn perthyn i'r Annibynwyr yn am- gylchu mor a thir er mwyn cael gafael mewn plant i'w bedyddio yn y plwyfydcl er mwyn proselytio, a chael swllt am ei waitli. Mae Ym- neiilduaeth bolitic-aidd hefyd yn "Llaelrones pan yn ceisio lladrata meddianau yr Eglwys Crymreig oddiarni, a byddai yn dda gan y •" Lladrones pe gallasal newynu pob ofEeiriad yn yr Eglwys. Yr wyf yn credu mai Estron- es a Lladrones ddigwilydd yw Ymneiildu- a.eth Cymru. Llysieuyn estronol yw Ymneill- duaeth Yn Nghymru lan, Gwlad y gân." -yr eiddoch, &c., PEREpaN. -L.

"CENINEN GWYL DEWI," 1891. Gyda'r rhifyn Ionawr o'r Geninen--yr hon, gyda llaw, sydd yn llifo hyd yr ymylon o hufen llenyddiaeth Gyrureig-ceir hysbysrwydd am rifyn arbenig, a gyhoeddir Wyl Dewi nesaf, ac a gynwysa ysgrifau bywgraffyddol a beirniadol, ac hefyd ddarnau barddonol coifadwriaethol o aniryw enwogion Cymreig ymadawedig, megis Y Parclm. Ganon Evans, Di. D., Lewis Edwards, D., Dewi o Ddyfed (Awdl Goffadwriaethol), Wauffrwd, Yulcan, Cynddelw, Cynfaen, Gweir- ydd ap Rhys, leuan Glan Geirionydd, Iorwerth Glan Aled, Nicander, Glasynys, Fferyllfardd, •Tnw Derfel, y Dr. Arthur Jones, H. E. ^-iornas, D.D., Alfardd. Creuddynt'ab, &c. Ar '1" enworrion yma y-'grifenir gan y fath lenorion ;a'rI'arcln. J. Morgan, rheithor Llandudno 0. M- Edwards, M.A.; Tudno; Elis Wvn o Wvr- ll; Waldo; Cad van Pedrog; y Proffeswr'J. J; Lloyd, M.A.; R. Williams, F.R.Hist.S Elfyn Meiriadog Giraldus Glan Menai; (-rwyllionydcl, y diweddar Kilsby, &c. D;au yr addefir na chafodd Cymru erioed y iath swm o lenyddiaeth mor ddyrchafedig ac uchelryw, gan gynifer o awduron penaf ein cen- ,edl, am can lleied o bris ag un swljt.

Nodion Gwleidyddol. [GAN UNDEBWR.] Dygwyd y rhyfelgyrch gauafol i'w derfyn ar agoriad y Senedd yr wythnos ddiweddaf, a I thraddodwyd amryw areithiau yn ystod yr wythnos. Bu SYR HENRY JAMES YN BURY yii anerch ei etholwyr nos Lun, a gosododd y sefyllfa Undebol mewn modd goleu a grymus ger eu bron. Dadleuai fod digwyddiad&u yr wythnosaudiweddaf yn llwyr gyfiawnhau y safie a gymerasant fel plaid wleidyddol yn 1886. Yr oeddynt wedi bod yn meddwl weithiau y buasai enw mawr ac anrhydeddus arweinydd y blaid wrthwynebol yn ormod iddynt i'w orch- fygu, ac yr oedd ef ei hun (Syr Henry James) wedi bod yn rhyw led-olni ar droion y cawsent weled rhyw fath o Home Rule wedi ei ddwyn oddiamgylch. Ond yn awr yr oedd digwydd- iadau wedi cymeryd lie—digwyddiadau o natur bersonol, a braidd nad allai ddweyd daihwein- ylli I iol-ag oedd wedi perlfeithio eu hamddilfyniad cyn i'r dinystr gael ei gyflawni. Yr oeddynt yn unfryd o'r farn pe caniateid Home Uule y dylai fod yn Fesur terfynol, ac nid yn llam-faen (stepping-stone) drwy yr hwn y gallai y Gwyddelod gyraedd llwyr ysgariad. Yn 1886, yr oedd Mr. Parnell wedi dweyd y dylid edrych ar y Mesur o Home Rule ag oedd gerbron y Ty yn un terfynol, ac ymrwymai y gwnai y Gwyddelod edrych arno yn yr ystyr hwnw. Ond yr oedd ef (Syr Henry) yn ei le yn Nhy y Cyffredin pan gyhoeddodd Mr. Parnell yn ddiganuyniol ei fod wedi dweyd celwydd gyda'r bwriad o gamarwain y Ty, ac nid oedd yn ystyried y Mesur hwnw yn ddim amgen na chynyg am swydd. Yr oedd y wlad erbyn hyn yn gwybod na wnai yr arweinwyr Rhyddfrydol byth gynyg Mesur o Ymreolaeth na lydclai yn dderbyniol gan y Gwyddelod. Gwyddent erbyn hyn beth a hawlid, nid yn unig gan Mr. Parnell, ond hefyd gan yr 85 cynrvchiolwyr Gwyddelig, sef rheoleiddiad yr lieddgeidwaid, a phenderfyn- y "I iad y cwestiwn Gwyddelig. Buasai unrhyw gyfnewidiad a wneid gan Mr. Gladstone yn ychwanegiad at y Mesur, ac felly ni fyddai yn un terfynol o gwbl. Addend nad oedd Mesur Mr. Gladstone ond cynygiad seneddol i gyraedd yr hyn a ddynodid gan Mr. Parnell fel annibyn- heth liollol yr Iwerddon. Ymha sefyllfa yr oedd Home Rule yn awr ? Dywedai rhai ei bod mor farw a'r Frerihines Ann, ond barnai eraill ei bod yn fyw, ac y dylent fod ar eu gwvl ad- wriaeth yn oi herbyn. Gallai y naill a'r Hall o'r tybiau hyn fod yn gywir. Yr oedd Home Rule yn farw os gwnaent barhau i'w gwrthwyn- ebu. Yr oedd Home Ruli wedi darfod a bod yn gwestiwn ymarferol ar hyn o bryd. Nid oedd yr egwvddor o Ymreolaeth mor bwysig a'r cymliwysiad'o honi. Yn ei chymhwysiad, yr oedd yn rhaid iddynt ec'rych at y personau cedd i lywodraethn-beth oedd eu cymeriad. Gwadai Syr Henry fod yr Undebwyr mewn cydym- deimlad fi Mr. Parnell ni fu ganddynt erioed ddim ymcldiried ynddo, ac ni fyddai bytli yn ol pob tebyg. Nid oedd ganddynt, ychwaith, ddim ymddiried yn y rhai oedd yn cydweithredu ag ef. Yr oedd yr Undebwyr yn ymladd -dwy adran y blaid" Wyddelig ond y gwahaniaeth rhwug y ddwy oedd hyn—fod Mr. Parnell wedi bwrw ymaith y mwgwd addefai ei elyniaetli 11 at .Loe-r, a gofynai am ysgariaeth lwyr rhwng y ddwy wlad. Nid oedd y blaid ar;f 1 wedi taflu ymaith y mwgwd, ond nid oedd gn yr Undeb- wyr ddim mwy o ymddiried ynd'l at ar gyfrix hyny. Yr oedd yn well ganddyrdj wrthwyneb- ydd heb fwgwd na'r rhai a barLaent i'w wisgo. Yr oedd Syr William Harcourfc wedi awgrymu mewn llythyr fod yr Undebwyr yn syifaem-i eu gobeithion ar farwolaeth Mr. Gladstone, ac yn dymuno hyny. Dywedai Syr Henry fod y fath gyhuddiad nid yn un g yn auwireddus, ui,, I yn iarbaraidd. Galwodd y barwnig anrhydeddnr. a dj-sgedig sylw ei wran yr at yr effaith a adawai y digwyddiadau liweddar ar y pleidiau gwleidyddol. Yr oedd yn cael ei a])n.gy'chynu gan rai o'i gyfeillion hynaf yn y fwrdeisdrcf, ac yr oedd yn awyddus i siarad drostynt a tbrosto ei hun eu bod y dydd hwnw yn parhau yr hyn oeddynt yn y gorphenol. Yr oeddynt yn Rhyddfrydwyr, ac yn Rhyddlrydwyr Undeb- ol. Yr oeddynt yn credu yn y bobl, ac yn rhoddi ymddiried Ilwyr ynddynt. Yr oeddynt yn awyddus i basio deddfwriaeth fuddiol i bob Gwyddel a chan eu bod wedi llwyddo i achub .yr Undeb, yr oeddynt am ei gryfhau. Achos mawr a pherygl dirfawr oedd wedi eu dwyn at eu gilydd, ac o'r amser hwuw hyd yn awr yr oeddynt wedi ymladd, ac yn benderfynol i ym- ladd dan yr un liiimali-batier yr Undeb—o dan yr hon y gwnaent fuddugoUaethu yn y diwedd. (Taranau o gymeradwyaeth). Araith odidog oedd hon drwyddi, ond gofod a ballai i ychwan- egu. MR. GOSCHEN YN MAIDSTONE. Anerchodd Mr. Goschen gynulliad lliosog o Undebwyr yn Maidstone, yn Nghaint, nos Fawrth. Y prif faterion yr ymdrinioJd Cang- hellydd y Trysorlys a hwynt ydoedd—y safle Undebol, gwaith y Weinyddiaeth bresenol, a dynoethiad y twyil Parnellaidd. Mewn per- thynas i'r rliwyg yn y blaid Wyddelig, dywed- odd fad y digwyddiadau pwysig diweddar wedi vrofi fod yr Undebwyr yn iawn—nad oedd cymi'droldtb Mr. Parnell yn ystod y pum' mlynecld diwoddaf ddim ond ffug. Yr oedd Mr. Parnoil wedi dangos llawer o gymedroldeb, hunan-feddiant, a doethineb fel arweinydd yn ddiweddar, a llawer o gymhwysder i arwiun a llywodraethu, ond nid oedd y cwbl ond sham. Yr oedd yn bresenol yn chwareu rhau gwbl wahanol, ac yn apelio am gefnogaeta at y dosbarth mwyaf barbaraidd o'r Gwyddelod. Hwn oedd y gwladweinydd a fuasai, oni bai am ymyriad yr Undebwyr, y foment hono yn Brif Weinidog yr Iwerddon. Ni fuasai degau o filoedd o Ryddlrydwyr erioed wedi cefnogi y blaid Wyddelig oni b'ai fod y Gladstoniaid wedi llwyddo i'w perswadio o ddidwylledd a chymedroldeb Mr. Parnell, yn yr hwn y proffesent y fath ymddiried. Yr oedd yr ethoiaethau wedi eu hud-ddenu a'u twyllo i gredu yn nghymedroldeb y blaid Wyddelig. Nid oedd cymedroldeb Mr. Parnell ond ffug, er cyrhaedd amcanion politicaidd am dymor. Ceisia Mr. Gladstone berswadio y wlad fod ei fesur o Home Rule yn un terfynol, a bod y Gwyddelod yn ei dderbyn fel y cyfryw ond yr oedd yn ymddangos yn awr nad oeddynt yn ei dderbyn ond fel instalment. Yr oedd y Radi- caliaid wedi eu twylIQ yn addewidion yr arwein- wyr Gwyddelig,wedi eu twyllo o bertbynas i r hyn a alwent yn "undeb calonau," ac wedi eu twyllo yn eu cymedroldeb. Dywedodd Mr. Goschen. yn ol y profiad oedd yi Undebwyr wedi gael. fod amser o'u tu, a boed amser yn dynoetbi twyll eu gwrthwynebwyr ac yr oedd ef yn gobeithio na cheid byth clywed y geiriau liyn yn y rhengoedd Undebol—" Rhaid i ni yinostwng i'r anocheladwy." SYR HICKS-BEACH YN NGHAERODOR. Bti Syr Michael Hicks-Beach, hefyd, yr un noson yn anerch ei etholwyr yn West Bristol, a chafodd dderbyniad brwufrydig iawn. Ym- driniodd yn fanwl a'r cwestiwn Gwyddelig a'r berthynas rhwng y Gladstoniaid a'r Parnelfiaid, ac wedi hyny aeth ymlaen i adoiygu y gwaith a gyflawnwyd gan y Llywodraeth yn ystod y senedd-dymor diweddaf. Yr oeddynt wedi gwneycl IDWY o gynydd nag a. waaed Yll NhS- y Cyffredin er's llawer o flyuyddau. Yr oedd- ynt wedi gwneyd eryn gynydd gyda y ddau brif fesur a addawsid yn Araith y Frenines, ac yr oeddynt yn awr yn ail ymaflyd yn eu dyled- swyddau, mewn llawn hyder, o'r hyn lleiaf, y gwelai 1891 gynliauaf toreithiog o ddeddfwr- iaeth fendithiol i'r wlad. Da iawn. ARGLWYDD SALISBURY YN NGHAER- GRAWNT. Anerchodd Ardalydd Salisbury gyfarfod cy- boeddun yn Nghaergrawnt, nos Fercher. Yr oedd o y,000 i 4,000 yn bresenol yn y Corn Exchange. Gwawdiai ei arglwyddiaeth y sylw a wnaethpwyd yn ddiweddar gan Mr. John Morley fod Home Rule bron ag enill y dydd cyn y dadleniadau Parnellaidd. Yr oedd ym- drech galed, eto i gyd, o flaen yr Undebwyr. Yr oedd yr Home Rule Rehearsal" wedi dangos fod y Ceuedlaetholwyr Gwyddelig yn hollol aughymhwys i dderbyn cyfundrefn o Lywodraeth Seneddol. Pe caniateid Home Rule, buasai yr Iwerddon dan ddylanwad offeir- iadaidd, ond ni wnai Ulster byth ymostwng i fod dan reolaeth Archesgobion Croke a Walsh. Buasai yn dda genym po caniatai gofod i roddi dyfymadau helaeth o'r araith orchestol hon gan y Prif Weinidog.

Ysgol Bottwiicg. Y "PHILISTIAID" YN YMFYDDINO. CYNYGIAD FFOL I SYMUD YR YSGOL I BWLLHELI. CYFARFOD PWYSIG GAN YR EGLWYS- WYR. AREITHIAU BRWDFRYDIG GAN ESGOB BANGOR AC ERAILL. [GAN AP MOEUS, LLANGWNADLE.] "Ysgol Bottwnog" a udgenir agos ymhob genau o drigohon Lleyn y dyddiau hyn.' Ac y mae ganddynt resymau digonol dros wisgo arfau amddiffynol, oherwydd fod y Philistiaid" yn ymfyddtno ynghyd i ymosod arnynt. Mae yn hysbys e1"s tro fod y Fwyllgor Canolog a ben odwyd i edrych i mewn ac i drefnu, i osod gerbron Cyngor Addysg yr Ysgolion Canolraddol wahanol gynllumau gyda golwg ar ddyfodol ireintiau addysgawl Cymru. Ymddengys fod y boneddigion hyny wedi dyfod i'r penderfyniad ffol i symud )'.sol Bottwnog i Bwlllieli, ond nid ydyw y doethion hyd yn hyn wedi gweled yn dda liysbysu eu rhesymau dros eu gwaith yn aigymheii y cyfnewidiad. b Nos Jawrth cyn y diweddaf, cynhaliwyd cyf- arfod neillduol o frwdfrydig i wrthdystio yn erbyn y fath gamwedd a thrigolion amaethyddol Lleyn. Cymerwyd y gadair gan Arglwydd Esgob Bangor, yr hwn a draddododd araith yn Gym- raeg a Saesneg. Dywedai ei arglwyddiaeth ei tod yn falch o gael anerch cyfeillion twymgalon gwlad brydferth aciachusol Lleyn. Nid ydoedd yn dyfod o'u blaen fel un sectol, Eglwyswr na gwleidyddwr, ond teimlai ei bod yn'rhwymedig ddyledswydd arno, fel dilynydd i'w ragfiaenydd enwog, yr Esgob Rowlands, i amddiffyn ei blant yn Lleyn, i'r rl'.ai yr oedd wedi gadael yn ei ewyllys olaf gynysgaeth elusenol i'w llesoli yn dymln rol ac ysbrydol. Wedi. sylwi yn helaeth ar y gwaith da yr oedd yr ysgol wedi ei wneyd yn y gorphenol, ac fod cwmwl o dystiqu byw yn brawf o hyny, y rhai oeddynt yn llenwi cylclioedd anrhydeddus mewn cymdeithas, yn offeiriaid, pregethwyr, cyfreithwyr, raeddygon, a sefyllfaoedd pwysig eraill. (Gymeradwyaeth). Yna galwodd ei arglwyddiaeth ar y boneddwr siriol, Mr. H. Ellis-Naniiey, Gwynfryn, i osod y penderfyniad cyntaf o flaen y cyfarfod, yr hyn a wnaeth yn hyawdl a gwresog :— Fod y cyf arfod hwn yn gwrthdystio yn y modd mwyaf pendant, ac yn ymrwymo i wneyd yr oil a allant i rwystro symud yr ysgol o Bottwnog." E iliwyd y cynygiad yn ddoniol yn Gymraeg g,q: Owen Evans, Broom Hall. ef gan y Parch. J. R. Williams, Rhvdbac.i, yn ei ddu!! arferol, yn llawn tan a brwdfrydedd. jgid oedd achos digonol ar gael dros ei .syr»rad, ond yr oedd pob rheswm o blaid ei chadw yn y man lie yr oedd. Yr oedd y gwaith ardderchog agyflawnodd yn y gorphenol, y sefyllfa lewyrchus yr oedd ynddi yn bresenol dan yr athraw galluog, y Parch. E. P. Howell, M.A., a'r dyfodol disglaer oedd o'i blaen, yn rhesymau cry lion dros barhau i'w chadw yn Bottwnog. Yr ydoedd y meddyldurych o'i eymud tuhwnt i bobpeth o afresymol. (Uymer- adwyaeth uchel). Yna cafwyd araith gampus gan y Parch. John Hughes, Cefu, Edeyrn, hyawdledd yr hwn oedd yn dylifo fel lava llosgedig o ffwin danllyd. Yr oedd ei ddarlun Ysgrythyrol o'r hen batriarch Israelaidd yn cloddio ffynonau, a'r Philistiaid dienwaededig yn eu cau i fyny, yn darawiadol iawn. Dywedai fod yr Esgob Rowlands wedi goleuo canwyll er's chwarter mil o flynyddoedd, ac fod hono wedi bod yn goleuo ynllachar drwy yr oesau, ond yr oedd plant y tywyllwch yn ceisio ei diffodd. Pa fodd bynag, hyderai mai canlyniad yr ymgais ysgeler hwn fyddai peri I iddi oleuo yn fwy disglaer nag erioed yrn y dy- fodoL (Cymeradwyaeth uchel). Dilynwyd ef gydag araith fclus gan blentyn arall a fu yn derbyn maeth oddiar ei bronau, sef y Parch. G. W. Griffith, rheithor Gaerwen. Cy:ffelybai ef ddeddf newydd Addysg Canol- raddol i filgi brith yn carlamu drwy y wlad i hei yr ysgyfarnogod inwytif a brasaf i'r trefydd. Cymhellai yn daer ar bawb i ymfyddino ysgwydd wrth ysgwydd i ffurfio mur cadarn o amgylch yr ysgyfarnog weddgar oodd ganddyii L" yn Bottwnog. Cynygiwyd yr ail benderfymau gan y Milwr- iad Wynn Finch, Cefiiamwleh Fod pwyllgor effeithiol a dylanwadol i gael ei ffurfio, yn cynwys personau cyfrifol yn cyn- rychioli gwahanol blwyfi o'r wlad i hyrwyado yr amcan." Eiliwyd y cynygiad hwn mewn araith syn- wyrol gan y Milwriad E. Sackville West, Bangor. Attegwyd ef mewn araith wresog gan yr Archddiacon Evans, Aber. Dywedai ef fod cewri mewn dysg a gwybodaeth wedi ymddis- gleirio yn ser llachar yn ffurfafen y byd, a dderbyniasant eu Jlewyrcli oddiwrth oleuadau gwan. Un felly ydoedd yr Esgob Rowlands— derbyniodd ei addysg foreuol mewn rhyw fwthyn neu ysgubor na wyddis lie yn awr oedd rbywle yn mhlwyf Penllech. 0 bosibl iddo gawl ei hyrwyddo gan ryw forwr neu ryw estron Seisnig a ddarfu fwrw ei goelbren yn-ywlad, gan fod son hyd iieddyw am Saeson Peullech. Nododd eraill a fu yn derbyn addysg gan ryw hen wreigan o'r enw Ellen Owen oedd yn byw yn Mhwllheli. Nid oedd yn gwybod pwy ydoedd ond cofiai yn dda am y dyri liwn oedd yn gysylltiedig a hi, a ganodd rhywun a fu yn 11 derbyn dysg ganddi:— Gan Ellen Owen gopoc, A spectol ar ei thrwyn Y yn derbyn addysg Wrih oleu canwyll frwyn." Terfynai trwy ddweyd fod own cyfarth yn rhagorol i godi, ond cwn dal oedd y rhai goreu o ddigon. Wrth gwrs, y foesveri, naturiol ydoedd—wel, gadawn i'r darllenydd ei gweithio allan. Siaradodd y Parch. James Rowlands, D. G., Llanbedrog, yn fyr ac yn felus, yn gall ac i bwrpas, gan daro yr hoel ar ei phen i sicrhau cadernid i'r gwaith. Fel arfer, yr oodd sylwadau doeth y Cadben Wynne-Griffiths, Llanfair, yn derbyn taranau o gymeradwyaeth. Derbyniol iawn ydoedd araith ffraeth Mr. Carreg, Ccfnmine. Cyfrifai ef yr ymyrwyr a'r Sefydliad yn ymylu ar gysegr-ysbeiliad, ac yn arnlwg i bawb a fyuai weled, yn doriad gwyneb- agored o'r wythfed gorchymyn. Wedi cael araith Gymreig yn llawn tan a brwdfrydedd drachein gan Mr. Nanney, ac eraill, terfynwyd trwy dalu diolchgarwch gwresog i'r Arglwydd Esgob urn lywyddu, i ym- ddiriedoiwyr yr ysgol am eu gwasaaaeth tuag at y sefydliad i'r Parch. Jenkin Davies a Mrs. Davies, am eu sel a'u ffyddlondeb gyda yr achos; enwi peisonau cymwys i weitliredu ar y pwyllgorau; a chyflwyno iddynt ddeiseb, yn cyawys miloedd o enwati trigolion Lleyn, yn erfyn arnynt weithredu ar eu rhan. Ymad- a-.v'yd wedi cael un o'r cyfarfodydd goreu a mwyaf unfrydol a gyuhaliwyd erioed yn Mhenlleyn. Dylasem ddweyd i ly thy ran, ar y dechreu, gael eu darllen oddiwrth y Parch. J. Owen (Deon Llanelwy), Syr Love Jones-Parry (Madryn), Deon Bangor, B. T. Ellis, Ysw. (Rhyllech), Arglwydd Penrhyn, y Dr. J. Evans Hughes (Derwen, Nefyn), Mr. Wm. Williams, C.C. (Pwllcrwn), y rhai oil a wrthdystient yn wresog yn erbyn symud yr ysgol, atbori ewyllys yr Esgob Rowlands. Yr oedd y niter a ddaethant ynghyd yn lli- osog iawn. Ymlilith eraill, sylwasom ar y Parchn. R. Killin, Llaniettyn P. Williams, Llanengan H. J. Manley, Llangian T. Jones, B.A., Llangwnadl D. Owen, Bryncroes; H. Lloyd, Aberdaron; R. T. Jones, Nefyn J. Daniel, B.A., Sarn; y Dr. Hunter Hughes, Pentuaen Castle, Pwllheli; Mri. R. O. Jones a Jenkin Davies, Bottwnog O. Lloyd Evans, Broom Hall G. Thomas, Bodnitboedd; D. Jones, Llanllawen; G. Owen, Plas-yn-Mhen- ikeb R. Griffiths, Trewan — Williams, ysgolfeistr, Tydweiliog; Jones, ysgolfeistr, Foelgron; — Lewis, ysgolfeistr, Rhiw — Jones, ysgolfeistr, Rhoshirwaen J. E. Wil- liams, Neigwl Ganol J. Griffiths, Neigwl Uchaf; K Roberts, Tymawr G. Evans. Gwyn- j dy D. Jones, Brynodol; D. Grilbtlis, Tyisaf; D. 11. Jones, Crugeran y Cadlten Griffith, Tre- faes Wm. Griffiths, Merillteyra 0. Thomas, Treigwm; Mrs. J. Kvans Hughes, Mrs. Davies, Rheithordy Mrs. Howells, Bottwnog; Mrs. Ellis, Wig; Mrs. r'arry-Jones, Gaerwaen Mrs. Davies, Hotel, Abersoch Miss Hughes, Tyd- weiliog; a llu eraill. Mewn gair, yr oedd rhyvnm yn cjmrychioli pob plwyf yn wydd- fodol. Tybia rhai nad yw lladrata Hyn ac yma'n fawr o ddrwg, Ac am hyny mae y cyfryw N digio Duw a tbynu ei wg Boed i bawb rhag Haw yn hysbys, Fod tori ewyllys ynddo ei hun Yn fawr bechod, ac y-n ddigon Ei laintioli i ddamnio dyn.

Ffoledd yw finery. Nac edrychwch ar bleserau fel y maent yn dyfod, ond fel y maent yn myned. Gwell dioddef drwg mawr na gwneuthur un bychan. Gafael wan sydd gan y fenyw hono ar ei gwr sydd yn ei ddal wrth grychgydun neu ruban liwiog.

Helynt y Claddu yn Abermaw. DADLENIAD YSTRYWIAU MALEISUS YR YMNEILLDUWYR. CULNI CYFARFOD MISOL G0RLLEWIN MEIRIONYDD. AMDDIFFYN IAD Y RHEITHOR. Y CYHUDDIADAU YN CAEL EU GWRTHBROFI.. Yn y LLAN, yr wythnos ddiweddaf, gwnaed cyfeiriad byr at yr ymosodiadau anghyfiawn a llwfriaidd a wneir yn y dyddiau presenol ar Reithor parchus yr Abermaw mewn cysylltiad a, chwestiwn y claddu. Dichon nad annydd- orol gan ein darilenwyr fydd braslinelliad o hanes yr anghydwelediad presenol rhyngddo ag ychydig o gynhyrfwyr politicaidd y plwyf, y rhai, yn eu hawydd i ddrygu yr Eglwys, ydynt wedi gwirio yn effeithiol yn eu hyrnddygiad yr ben ddiareb Seisnig— Fool rush where angels fear to tread." Ar ddydd Mawrth, y 13eg eyfisol, bu farw gwraig o'r enw Ellen Parry, yr hon a fuasai yn preswylio yn Abermaw am dros ugain mlynedd. Ymddengys ei bod yn bur gyfoethog, a'i bod wedi penodi Mr. Lewis Lewis, cyngborydd sirol, a Mr. Hugh Owen, High-street, i gario allan ddarpariaethau ei hewyllys, y rhai oeddynt i dderbyn 910 yr un a rhanau o'r dodrefn yn dal am eu trafferth. Ar ddydd ei marwolaeth, aeth y ddau wr hyn at y Rheithor i'w hysbysu mai yn unol a'r drefn newydd y bwriadent gladdu, ac i roddi y rhybudd gofynol, yn unol a'r gyfraith. Gofynodd yr olaf iddynt a oedd- ynt yn bwriadu cydymffurfio a'r rheol gyffredin trwy dalu y fee o ddeg swllt. Ar eu gwaith yn gwrthod addaw hyn, adgofiodd hwy mai gan- ddo ef oedd yr hawl i ddewis y lie y torid y bedd ynddo, a'i fod yn bwriadu rhoddi yr hawl hon mewn gweithrediad. Eu hamcan hwy oedd agor bedd gwr y trancedig, yr hwn a fu farw dros ugain mlynedd yn ol. Ond hysbys- odd y Rheithor hwy nas gallai oddef iddynt "ddewis a phigo" yr hyn a ateLai orell J'W rhagfarnau eu hunain, ac os oeddynt yn dy rauno cario allan ewyllys yr hen wraig drwy ei chladdu yn medd ei phriod, y byddai yn ofynol iddynt dalu y fee arferol, neu ynte y byddai ef o dan yr angenrheidrwydd o ddewis lie y bedd ei hunan. Gwrthodasant gydymnurfio a'r amodau hyn, a'r canlyniad iu i Mrs. Ellen Parry gael ei chladdu mewn rhan o'r fvnwent beth pellder oddiwrth fedd ei gwr. Yndien di- wrnod neu ddau wedi hyn, ymddangosodd llythyr yn y Liverpool Post, yr hwn a gopiwyd i lawer o newyddiaduron eraill, yn dweyd fod teimlad cryf wedi ei greu yn y plwyf yn erbyn y Rheithor oherwydd yr hyn a gymerasai Ie. Gallwn ddweyd, yn ddibetrus, nad yw y gosodiad hwn o eiddo gohebydd y Post yn ddim amgen nag anwiredd noeth canys nid yn erbyn y Rheithor y mae y teimlad drwg yn y plwyf, ond yn erbyn yr anwybodusion rhag- farnllyd y rhai a ddewisant foddhau eu maiais eu hunain yn hytrach na chyflawni y dyled- swyddau y cawsant dal am eu gwneyd, sef cario allan ewyllys yr ymadawedig. Yn y llythyr crybwyiledig, gwyrdroid y ffeithiau a cham- ddarlunid ymddygiad y Rheithor a'i gysyilt- iadau, a'r plwyfolion yn gyffredinol, mewn modd cywilyddus. I'r llythyr hwn fe anfonodd y Rheithor atebiad cyflawn ac anatcbadwv, o ba un y mae a ganlyn yn rlj yd d--yflel-'th, lad': Syr,—Galwyd fy sylw at baragraff a ym- u ddangosodd yn eich colofnau, yn proffesu cyn- wys adroddiad cywir o'r hyn a gymerodd la ynglyn a chladdedigaeth y diweddar Mrs. Ellen Parry, yn mynwent Llanaber. Dywed eich go- hebydd fod Abermaw wedi cael ei daiiu i dwymyn o gyffro uwchben y cwestiwn. Ceir gweled yn y man fod y cyflwr cynhyrfus hwn yr honir fod pobl yr Abermaw ynddo yn gyfyngedig i ddychymyg angherddol eich go- hebydd. Dywed y bydd i'r gwaradwydd hwn ganlyniadau pell-gyrhaeddol, ac y clywir am dano eto mewn llys gwladol." Yr wyf yn sicr- hau eich gohebydd na chafodd bygythiad 11 !,y plentynaidd o'r fath hyn unrhyw effaith arnaf, ac y bydd i mi ddisgwyl y cynghaws crybwyil- .1 C, edig mewn llys cy-froithiol gyda pherffaith dawelwch. Yr unig lys y mae yn debyg o gael ei drill ynddo yw Cyfarfod Misol y Methodist- iaid Calfinaidd, yr hwn sydd sefydledig trwy ayfraith, ac y mae bygythion taranllyd y I Ilys' hwnw mor aneffeithiol yn y cysylitiad presenol ag y gall dim fod. Y niae 'y gwaradwydd hwn yn un celfydd- ydol a gwneuthuredig. Yr ydym yn lied gynefin a phethau o'r fa,th hyn yn Nghymru, ond, yn anffodus i'w hyrwydclwyr, v mae y pranc hwn '.vedi cael ei chwareu i'r pen. Dywed eich gohebydd fod y cysylltiadaa rhyngof a z, 'boll gorff yr Ymneillduwyr' wedi bod yn annymunolamy tair blynedd diweddaf. Yi- oil a allaf ddweyd yw, os yw yn wir, ei fod yn beth rhyfedd i un o Ymneillduwyr mwyaf blaenllaw y dref gynyg fy enw yn nghyntaf un ar y pwyilgor a benodwyd mewn cyfarfod mawr a cliynrychioliadol a gynhaliwyd yma yn ddiweddar. i gymeryd mesurau er cael Ysgol Ganolraddol yn Abermaw. Darfu i Ymneill- duwr arall, llawn mor flaenilaw, eilio y cynyg- iad. Cydsyniais, yn amodol, i weithredu ar y pwyllgor. Yn yr arngylchiad presonol, yr wyf 11 Ily yn teimlo yn sicr fod mwyafrif mawr y trefwyr yn fy nghefnogi yn y cam a gymerais. Y mae eich gohebydd, yn y He ncsaf, yn rhoddi haner y gwir,' a gwyr y rhan fwyaf beth y mae hyny yn werth. Dywed y pender- fynwyd o flaen barnwr y llys sirol" (county court) nad oedd genyf hawi i ofyn y fee. Y mae yn dra hysbys, yu Ngogledd Cymru o leiaf, i mi enill y pwynt hwn pan apeliais i'r High Court of Justice. Cymaint a hynyna am degwch eich gohebydd, neu ei eirwiredd, cs myner. Caniateir yr ofi'rwm er cyn cof eto, o dan yr un amodau a chyn y Mesur Claddu Newydd. Pan ddaethum yma, yn 1887, hysbyswyd fi mai y fee bresenol o ddeg swllt o leiaf a fuasai y rheol o dan y Ddeddf Gladdu newydd, ac y dychweiid y fee yn achlysurol pan fyddai ystyr- iaethau personol yn galw am hyny. Y mae y rheol hon mewn grym yn awr. Mewn cysyllt- iad a chladdedigaeth y diweddar Mrs. Ellen Parry, dacth yr ymddiriedolwyr o da.n ei hewyllys. y -Mri. Lewis Lewis a Hugh Owen, I ataf, a dywedasant eu bod wedi eu penodi yn ymddiriedoiwyr i gario allan yr ewyllys, ac mai dymuniad yr ymadawedig oedd cael ei chladdu yn medd ei gwr. Gan gofio y cyngor gau a roddasai Mr. Lewis Lewis yn yr achos claddu crybwyiledig, gofynais iddo a oedd yn bwriadu talu y charge arferol. Dywedodd y byddai iddo dalu yr hyn oedd resymol. a gwi thododd egluro yr hyn a olygai wrth resymol.' Yna atebais inau, os oedd yn dymuno dwyn yr holl achos i brawf, nad oedd genyf unrhyw wrthwynebiad iddo wneyd hyny, ond nas gallwn oddef iddo bigo a dewis yr hyn oedd yn fwyaf cydweddol a'i ragfarn ei hun. Rhybuddiodd fi o'r canlyn- iadau. Dywedais wrtho nad oedd. caulytiiadau yn ddim i mi pan fyddai genyf ddyledswydd i'w gwynebu. Aethutn i fynwent Llanaber i benodi safle y bedd. Cyanabyddodd- Mr. Lewis Lewis fy hawl i ddewis y safle. Yna, cybuddais ef o osod ei ddvmuniadau ei bun yn He eiddo yr ym- adawedig. Nis gallaf ddychymygu beth oedd gaeddo ef i wneyd a'r draul ynglyn a chario allan ddymuniadau yr ymadawedig. Dywedodd ei fod wedi ei benodi i'w eario allan, acadroddir fod pob un o'r ymddiriedolwyr i gael Elo am weitliredu fel y cyfryw. Yn sicr, nid oes angen ychwaaegu dim mewa iiurdd o feirniadaetb ary

CLOCH YR ANGELUS ARFER BANGOR, &c. At Olygydd Y Llan a'r Dyivysogaeth. Syr.-Er mai o dwr capel sismaticaidd y clywaf ef, bydd yn bleser genyf yn ami wrth wrando tine cloch yr Angelus." Dymunwn ofyn i ddysgedigion Y LLAN mewn pethau hynafiaetliol, a fyddai canu y gloch yma yn beth cyffredin yn eglwysydd Cymru yn yr hen amser? Yn yr Athravaetli Oristnogavl, argraft'edig yn Eilan, yn y flwyddyn 1568, yr wyf yn cael y cyfarwyddyd yma (gwel tudal.59 o'r ad-argraff- iad o lyfr y Tywysog Lucian Buonaparte) Pan ganer y gloch an, ef a ennillir meddiannau wrth ddywedyd, ar y caniad cyntaf, Angelus Domini," &c. Arfer Bangor.-Y mae copi, neu gopïau o hwn ar gael, meddir i mi. A wel golygydd hynaws yr Haul y byddai rhyw fudd a dyddor- deb gweddol gyffredinol yn cael ei greu pe cyhoeddid ef yn Gymraeg yu ein cylchgrawn misoi, pe gallai gael gan wr cymwys gymeryd y gwaith mewn Ilaw ? Byddai i liaws, yr wyf yn sicr, yn gryn amheuthyu. Pwnc y trydydd,—A oes He i dybied y byddai y gwasanaethau, y liturgy yn arbenig, yn cael eu cario ymlaen mewn. dull corawl yn yr hen amser, yu y eanoi-ocsoedd, yn ein heglwysydd plwyfoi "? Wrth sylwi,ar y rlian fwyaf o'r hen adeiladau, os nad yr oil o honynt, nid yw'n ym- ddangos fod ystafelloedd i'r cor ymwisgo yn- ddynt, &c. Mae ar Wmffra Ifan eisiau i mi roïr gQfyniad fel hyn Were the services austera or ornate ?" Bu Wmifra am ddeuddeng mlynedd yn yr Amwythig dyna'r rheswm ei fod yn globyn o Sais.—Yr eiddoch, &c., DAFYDD ANDRO.

hysbysu yn ddioed, os yn dymuno caei gwasan- aeth eu gweinidog o gwbl, mai trwy gladdu dan y ddeddf newydd y ceid hyny. Gofala y brawd hwn hefyd fod y rhybudd gofynol yn cael ei roddi i'r Periglor. A oes rhyddid i weithredu mewn arfer dylanwad o'r natur uchod? Pe buasai parch i'r marw, nea i deulu y marw, yn cael ei ystyried yn hyn, ni buasem yn dweyd gair, ond y mae ffeithiau yn llefaru yn rhy eglur drostynt eu hanain. Ceisio gwrthweithio dylanwad yr Eglwys ydyw achosydd mawr y symudiad. Os parch i'r ymadawedig a'r teulu sydd mewn golwg, paham na ddangosir y cyfryw tuag at y tlawd a'r cyfoethog yr un modd a'u gilydd ? Etyb adsan, Paham ?"