Y Llan

NODIADAU GLANAU'R OGIVEN. [GAN PHILOS.] EGLWYS GADEIRIOL BANGOR.— Deallwn oddiwrth Mr T. Westlake Morgan (organydd Eglwys Gadeiriol Bangor) fod rhywun, na ddymuna i'w enw fod yn hysbys, o'i haelfrydedd wedi addaw rhoddi ychwanegiad at yr organ ynghyd a. gweiliantau creill fel ag i'w gwneyd yn un o'r organav goreu yn y Dywysogaeth. OEN CYNAR.—Fel y'm hysbyswyd dydd Sadwro, ymddengys mai Mr Humphrey Ellis, Tairmeibion, yw perchenog yr oen cynbaraf y flwyddyn hon. Cafedd ei eni ar y dydd cyntaf. GWEINIDOG AMAETHYDDlAETH.- Ym- ddengys y bydd i Mr Walter Long (Gweinidog Amaethvc|ck>l y Llywodr- aeth), dalu ymweliad a. Bangor ar yr 28ain o'r mis hwn, i gyfarfod dirprwy- aeth o'r amaethwyr. Yn ol a ddy- wedir y mae y gwr enwog hwn yn Gymro o enedigaeth a ahydymdeimlad, ac yn dcMsgynydd o Longiaid D61- Forgen, Sir Drefaldw&yn. TreuModd ran dda o'i fachgendod yn Mangor, ac yn ystod y blynyadau diweddar talodd ymweliadau acfolysurol. Dylai yr amaethwyr fod yn falch o'r cyfleusdra hwn. PWY YW YR OFFEIHTFAD HYNAF ?— Yn y National Church' gwelais y gofyniad uchod ynghyd a'r sylwad canlynGl:-Y Parch. Syr John Warren Hays, yr hwn a anwyd yn y flwyddyn 1799, yw yr hynaf (os nad oes arall a wyr yn amgenach) o holl offeiriaid ein Heglwys. Yn nglyn a'r gofyniad hwn ateba newyddiadur Seisnig arall fel hyn :—Y mae y Canon Hawkins, o Landaf, wedi cyraedd ei 95 mlwydd oed. Cafodd ei ordeinio yn ddiacon yn y flwyddyn 1823. Y mae y Parch. Carr J. Glgrn, o Witchampton, yn 97 mlwydd ond ni chafodd ef ei ordeinio hyd 1828. Graddiodd yn Rhydychain yn 1821, yn mha le hefyd y cymerodd y Parch. Ganon Hawkins y radd o B.A., yn 1822. Yr Archddiacon Denison a gy- merodd ei B.A., yn 1826, a gwnaed ef yn ddiacon yn 1832. Y mae ef newydd gyraedd ei 90 mlwydd, a dywedir ei fod mor fywiog a chraffus ac erioed. PREGETH YMADAWOL.—Dydd Sul di- weddaf, traddododd y Parch. R. M. Jones, B.A., curad St. Cross, Maesy- groes, ei bregeth olaf cyn ei ymadawiaclJ am guradiaeth Llanfairfechan. Diau y teimlir chwythdod ar ei ol, gan ei fod yn wr ieuanc llednais ei ffordd, a gostyngecligi ei ysbryd. Gobeithiaf y bydd i Eglwys- wyr Llanfairfechan ei c'derbyn gyda breichiau agored, ac y gwel yr Arglwydd yn dda roddi iddo hir oes o iechyd a llwydd ynghyd a'i nawdd, hyd ddiwedd ei yrfa ar y ddaear. AT EGLWYSWIR ST. ANN'S.-Gyd, frodyr Eglwysig, y mae'n ddiddadl genyf na bydd i chwi dramgwyddo wrthyf am n 6 feiddio gofyn i chwi un cwestiwn mewn cysyllbiad a'r LLAN. Y dydd o'r blaen tarewais ar un o'ch brodyr, a gofynais- iddo pa sawl un oedd yn derbyn y LLAN yn St. Ann's, pryd yr atebodd nas gallai ddweyd gan nad oedd neb yn ei ddos- barthu ar hyn o bryd. Synias lawer wrth yr atebiad hwn, gan fy mod yn gwybod yn dda am lenorion Eglwysig St. Ann's a'r modd y llafuriasant yn y gorphenol, a phenderfynais na buaswn yn gadael i'r cyfleusdra hwn fyned heibio heb gael atebiad i'r cwestiwn a ganlyn -Ai nid oes modd galw cyfarfod a phenodi ynddo ddosbarthwr iheolaidd o yni a phrofiad yn eich plith

LLITH Y CADNO. DOLUR HEINTUS (typhoid) PONTARDAWE. Wedi talu ymweliad yn ddiweddar a. Lla*- alir, ymaith a'r Cadno ar unwaith, gan bdychwelyd ar yr un llwybr, ond nid heb droi, o herwydd fy mod wedi bod tua dhymydogaeth ysgol, yn naturiol 'roedd yn codi i'm meddwl am y 4 General of Schools fua Llanddowror. Hoff Jones o Landdowror—hen gadben mewn hedd, Drwy'r Ysgol Sabbothol ga'dd balas mewn bedd Trwy'r Ysgol Sabbothol caed cerflun go gref, A cherfiwyd ein Jones ar barwydydd y nef.' Yna, wedi cael cipolwg ar yr hen gysegr- adeilad, ymaith a mi, ond troais fy nghyf- eiriad yn y Bont' er myned i flaen Cwm- tawe, a da oedd genyf glywed fod y dolur heintus uchod wedi llwyr ymadael a Phont- ardawe, ond mae'r ffaith o'r fath ymwel- iadau yn galw'n uchel ar y Byrddau Iechyd i fod yn ofalus, ac hefyd ar iddint hyrwyddo pob manteision a chyfleusterau er symud ffwrdd garfchion a budr-ddyfroedd, ac yn neillduol bwysig ar iddynt barotoi yn mhob man gyda phob cyfleustra yn y wlad a'u trefydd ddigonedd a phur I GYFLENW AD 0 DDWFLL. Dwfr yw penaf angen er cynhaliaelth dyn, as fe ddylai y boblogaeth o bob peth gael digonedd gyflenwad o ddwfr pur fel y peth penaf er cynal i tyny iechyd y bywyd dynol. Y mae hefyd yn elfea fywydol yn ein hymborfch, ac yn gynorthwy i adeiladu i fyny adeilad yr hen babell bridd, o'r byn y mae, allan o gant a haner, gant o hono yn ddwfr, eto y mae yn cynfel" gwtybeidd- dra y gwaed, ac hefyd yn gynorfchwy i gadw gwres y eorfF dynol mown cymedrol- der a naturiol wres hefyd yn angenrheid- iol anhebgorol er disychedu y boblogaeth, coginketh, ymo-lchi, a glanhau yn gyffrod- inol, ond o bob peth yn bwysig, y dwfr disyohed-u yw'r mvyyaf pwysig, rhsg ein bod pan yn ceisio disychedu, ar yr un pryd yn cael defnynau gwanwynig marwolaeth. Eto, mewn trefydd mawr, mae angen cyflenwad o ddwfr i'r baddon poblogaidd (baths) a nifer fawr o bathau ereill. Wel, ynte, y petli mwyaf pwysig a gwir angen- rheidiol yw digon o gyflenwad o ddwfr, a hwnw'n ddwfr pur, dilyohwyn. OYFKWNG EU FI'SNONHELT, Y CYFLENWAD DWFlt. 0 ba le hynag y by dawn yn ymddibyno! am y cyflenwad, y mae yn rhaid i ni wrth wlaw'l' nefeedd er cyfleawi ffynonellau, y tarddiadau, ond y mae o bwys mawr am natur y ddaear amgylchynol a natur y pridd, a safle y ddaear o ba nUl y mae y cyflenwad yn ffynonellu neu yn tarddu, rhag fod y pridd fel ridiil, ac yn caniatau bob gwlybyroedd budr i lychwino y dwfr pur, fel pechod ya y dyn, ag oedd wedi greu yn bur gan Dduw. GORUCHWYLIAETKAU Y CYFLEJTWAD. Oddiar ac yn ngwyneb y tar, afonydd, nentydd, a'r mor, mae'r mygdarthiad yn cael ei effeifchio, trwy ddylanwad-neu oruch- wyliaeth yr haul, ac mae'r awyrgyl'ch yn cadw neu gorfieri y gwlybeudd-dra mewn modd o daich anwyledig, mewn mesur o gyflenwad dwfr yn eithrio yn ag mewn gwres; po fwyaf y gwres, mwyaf i gyd y cynwysiad yn yr awyrgylch i ysfcorio y gwlybeudd-dra y sonnvyd am dano yn flaenorel, ond os y tymheredd fydd yn lleihau, drwy ddylanwad gwahanol achosion neu effeithiau, y 1.Ime yna. bwynt yn cae ei gyraedd ar hyn a hyn 0 raddeb, sydd yn caei ei gyflemvi (Pwynfc Cyflenwad neu Sen- wad) saturation lJoint pan mae'r awyrgylch yn cynwys cymaint o'k gwlybyroedd ag y geill ddal yn y modd o darth, ac os bydd graddau y gwres wedi gostwng, y maejrhan o'r peth gwlyb yn cael ei dewychu nes y byddo yn gronhellau, ac yna maeyn weledig yn y peth adnabyddwit wrth yr enw niwJ. Dywedir nad yw'r cymylau yn y ffurfafen, ond yn unig :niwl, ond fod y wedd gyfan- gorph geir arnynt yn unig am eu bod i'w gweled yn y pelkler. Y mae y rheol wedi cael ei gosod gan rai o'r awdurdodau psnaf ar y cwestiwn faint sydd gyflenwad digonol i bob dyn neu ddynea llawn oed, neu un aelod o bob teulu er eu cynhaliaeth a glaiweithdra, ac yn dweyd y dylai pob aelod gael 12 galwyn pob pedair- awr-ar-ugain. Y mae hyn i gynwys pob peth 3m angen y gynhaliaeth a'r glendid. DYljEDSWYDD PAWB O'R BOBLOGAETH. Er fod y Byrddau Iechyd yn union- gyrehol yn gyfrifol fel ag y maent yn gyn- rychiolwyr y boblogaeth yn gyfrifol i gyfreithiau ein gwlad am ieuhyd a glendid 11 y y gwlad a thref, eto, pe bai'r boblogaeth yn gwneyd eu ran, ni fyddai mor bwysig i'n cynrychiolwyr nac mor gostus i ninau fel trethdalwyr. Er mai bachgen yn enill eij fara trwy chwys fy nhalcen ydwyf, nis gellir celu'r gwir. Mae ein cydweithwyr yn yr oes bresenol wedi cael y fath gynydd yn y cyflogau, a gwaethaf y modd yn ami ddim digon 0 synwyr i gydbwyso a'r cyflogau, y canlyniad yw fod afrad, diofalwch, yna'r ffrwyth naturiol, difaterwch, aflendid. diogi, esgeulusdea. Pe b'ai ond perchen tyddyn a gardd, yu gofalu gwneyd ei ran mewn gofal a glendid fel ein cyndadau a maman ni fyddai trethi iechyd (sanitary r:ite) mor gostus a thrymion, yn neillduol yn wledig (rural) am fod digou eangdra tir o aragylch y tyddynod, ond am ein trefi, nid felly mae. Mae yn rhaid clirio a symud budr garthion ymaith, ond am y wlad, braidd na chlywaf am cluft y tir yn gruddfan am na chafodd y ddaear achles oddiar pan y dywedodd eia Creawdwr y gair "Bydded." Mae fy nghalon mewn tristwch yn ami wrth weled a darganfod effeithiaa diofalweh ac afrad ar nwyddau a bwydydd ag sydd wedi eu henill trwy chwyan'n galea, llafur ag sydd yn cael ei roddi yn gyfnewid am yr enillion, eto wrth syllu ary golled o ddiofalwch rhai yn gosod trotliu trymion ar draws eraill ag sydd ofalus a divvyd, eto mae llawer trwy ddiofalwch, ac erallai anwybodaeth, yn talu yn ddrud am achlea, pan gydag ychydig o ddiwydrwydd y galler arbed y fath gosfc, ag aryr uu pryd arbed y trethi. Y mae dynioa i'w cael yn rhoddi 5s am achles, ac yn gadael achles i gael ei syomd ymaith oddiwrth eu preswylfod ag sydd yn cael el werthn gan fyrddau am bum punt y llv/yth, ag 'rwyn sicr fod hynyna yn ddjgon 0 reawm y dylai y boblogaeth fod yn effro, ac mewn diwydrwydd er lleihau y trethi. CALEDFWLCII, LLANMLO. Am fod cymaint o'r creadnriaid plyfiog wedi eu difetha yn ddiweddar, mae'n galed ar y Cadno gael ysglyfaetb, ac mae'n gorfod teithio mhell, ond er teithio mor belled, 'doedd yma ddim i'w gael, ond cefais yma ychydig 0 hanes fod yr Eglwys fach dlws ya y lie uchod, ym myned yn y bla'n yn ragorol, a'r curad. y Parch. Henry Lloyd, mor ddiwyd ag erioed. Benditb y nef fo yn ei ddilyn, er fod yn flin genyf nad oes ganddo damaid 0 bapyr gwyn na'r un dyferyn o'r duvvch da or gyru gair at ei hen gor feistr, ond da genyf glywed fod y LLAN yn cael cylchredkd da tna Llandilo a Caledfwlch, er mai yn Saesneg y mae'r gwasanaethau cysegredig yn fwyaf. CYFARFOD CHWARTERorj YSGOL SABBOTHOL ST. LVC, CWMBWFILA. Nos Sadwrn diwed-laf, cynhaliwyd yr uchod, y Parch. J. Alban Davies yn y gadair, ac wedi cymeryd o garedigrwydd y boneddigesau mewn bara brith a'r ddalen Indiaid, cafwyd areithiau da a defnyddiol gan Mr John Lewis, Fona, St. Cwmbwrla yr arolygydd, Mr Da-vies, Middle-road, a chan Mr D. R. Thomas (Dewi Samlet). Cafwyd gan y ddau flaenaf sylwadau pwrpasol, a chynlluniau da er cario ymlaen Ysgol Sabbothol, a chawsom gyfeiriadau da a dylanwadol gau ein parchus gadeirydd. Ond i'r cwbl ddod ya weithredol, bydd yr ysgol yn sicr 0 dderbyn llwyddiant, a'r' canoedd plant bychain gael gwybodaeth achubol, o herwydd yr Ysgol Sabbothol yw prif gynaliaeth pob Cristion. Yr Ysgol Sabbothol, gwir nursery yw, Eden yr yspryd, plantation ein Duw, Hon sydd fellili neu rhosyn mor bardd, Mae hon yn rhoi hanes am chwysu yr ardd Hi ddengys fFordd orea mewn bywyd i fyw, A dengys i farw yn ffafr ein Duw. CADNO. .¡,¡

P, T.1 Y M N 1. WATCH NIGHT.—Nos Fawrth, 31ain cynfisol, am chwarter wedi un-ar-ddeg 'r gloch, cynhaliwyd y cyfarfod uchod yn Eglwys Dewi Sant. Yr oedd yr eglwys yn orlawn. Aethpwyd trwy y gwasanaeth Seisnig gan y Parch. J. Evans, a'rgweddiau yn Gymraeg gan y Parch. R. J. Oliver. Cawsom anerchiad gan ein parchus Ganon Evans, oddiar y testyn, "Duw, yr Hwn a'm piau, a'r Hwn yr wyf yn ei addoli," Actau xxvii, 33. Pan oedd yr hen flwyddyn ar derfynu, gofynodd am i bawb i weddio ar Dduw yn y dirgel. Wedi i'r awrlais i droi y deuddeg, dywedodd y buasai rhaid' i bawb ladd tri pheth eyn dyfod at Dduw, sef pechod parod, esgusodion, a digofaint. Wedi canu yn y ddwy iaith, rhoddodd i bob un garden ar testyn ami yn Saesneg, i fod yn arwyddsir tfra y flwyddyn. GWYL DE.—N"s L'aUxu, cynhaliwyd yr wyl de flynyddol yn Eglwys S". Mathew. Eisteddodd rhwng pedwar a piutmp cant i fwytaacyfed. Ar ol yr wyl, cynhaliwyd cyngerdd ardderchog cymerwyJ. rhaa gan y boneddigion a boneddigesau fel y canlyn Llywydd y Parch. J. Evans; cyfeilydd, Mr D. Richards. Dechreuwyd gyda 'march' ("Jog Along") gan y seindorf bres, arweinydd, Mr J. Price unawd ar y berdoneg, Wales," Mr D. Richards'; can, "Hoff Wlad fy Ngenecligieth," '.Mr D. Richards; adroddiad gan Hannah Davies, dosbarthwraig y LLAN deuawd ar y crwth a'r berdoneg, gan Mri. J. I arman a C. Roberts adroddiad, Yr Afondy Miss M. A. Williams; "Hallelujah ehorus," seindorf adroddiad, Mefhu IIel pu," Mr J. Davies; unawd, "The Lord worketh Wonders," Evan Pugh adroddiad, Miss Maggie Morris; ban, "Daddy," E: C,9 Baldwin adroddiad, E. J. Morgans; unawd, "But Thou didst not leave," Master Willie Price glee, Good Cheer," Mr E. Potter and party unawd, II He was Despised," Miss Lottie Price 1 selections(' seindorf; anerchiad gan ein parchus Ganon. Rhoddwyd cheers i'r rhai oedd wedi gwasanaetha wrth y byrddau. Llwyddiant i'r Ysgol Sul, a llwyddiant i'r corau canu, cor mawr a'r plant. Terfynwyd trwy ganu "God save the Queen," cymerwyd y solo i fyny gan Mts M. Thomas.—teimi.

MARDY. EGLWYS YR HOLL SAINT.—Nos wyl y flwyddyn newydd cynhaliodd aelodau yr Eglwys hen eu soiree flynyddol yn yr ysgol- dy perthynol i'r Eglwys. Dechreuwyd trwy gael gwledd dda o de a bara brith gwasan- aethwyd wrth y byrddau gan y boneddiges- au canlynol :—Mrs E. Hughes, yn cael ei chynorthwyo gan Miss S. Williams a Miss B. Lavis MissijL. Mandry, yn cael ei chy- northwyo gan Mrs Mandry (ieu.), a Miss "Jeremiah Mrs Lavis, yn cael ei chynorth- wyo gan y Misses Lavis y Misses Davies, yn cael eu cynorthwyo gan Miss Lewis. Ar ol i bawb wueyd cyfiawnder a'r dyn mewnol cliriwyd y byrddau, ac yna dechreuwyd ary rhaglen, yr hon a barotowyd gan ein parchus drysorydd Dr Dall, yn cael ei gynorthwyo gan y Mai J. Phillips a W. J. Lavis, pa rai hefyd oeddynt yr M.C's. Llywydd y cyfar- fod oedd y Parch D. Davies, B.A., curad yr Eglwys Seisnig, a gwnaeth ei ran yn fodd- haol dros ben. Aethpwyd drwy y rhaglen fel y canlyn :—Can, 'I love the dear old Mr W. J. Lavis can, Merry Zingari,' Miss L. Mandry, ac mewn atebiad i encore canodd yn deimladwy iawn 'Myfi sy'n magu'r baban solo zither, Mr W. Francom be; can ddifyrus, Pinkee Ponk,' gan Master A. Lavis, yr hwn a barodd ddifyrwch mawr, a thrwy gais unfrydoi y dorf canodd hi yr ail wàith; can, 'Jolly Waggoner,' Mr J. Phillips; can, 'Children's Home: Miss C. Lavis; can, 'Jack on the green,' Mr F. John adroddiad, Dr Dall; can, Mr E. R. Hughes, When other lips can, 'The Lost Chord,' Mr Taliesin Richards, arweinydd y cor. Cafwyd hefyd arnryw games diniwed a dawnsio, a daeth y cyfarfod i ben gyda fod y flwyddyn newydd yn dechreu, ac aeth pawb i'w cartref gan ddymuno I blwyddyn newydd dda' y naill rr Hall, a thebygai 'Brysiog' ei fod yn eu clywed yn dy wedyd hefyd mai da oedd i ni fod yno,' oherwydd yr oedd yn un o'r cyfar- fodydd goreu o'r fath y bu'm ynddo—pawb mewn hwyl a phawb yn ymddwyn yn ar- dderchog. Hafyd, dylaswn gofnodi i'r Plygain gael ei gynal boreu Nadolig am chwech, yn Gymraeg, pryd y pregethodd y Parch C. Evans ac am 11, yn Saesneg pryd y pregethodd y Parch D. Davies, B.A. Gweinyddwyd y Cymun Bendigaid yn y ddau wasanaeth. Y mae golwg pur lewyrch- us ar yr hen Eglwys yn y lie hwn.- Brysiog.

VAYNOR. MARWOLAETH HEN FONEDDIGES.—Blin genym gofnodi marwolaeth Mrs Margaret Powell, un o'n haelodan henaf a mwyaf ffyddlon tra y parhaodd ei hiechyd. Yr oedd Mrs Powell yn fam i'r Parch William Powell, D.G., ficer Castellnewydd Emlyn, a Mr Roger PoweM, Lerpwl. Yr oedd yn foneddiges 0 gyneddfau da, ac yn meddu ar gof rhagorol, ac yn barchus gan bawb. Yr oedd ei zel dros yr Egl wys yn ddiarebol, ac nid oedd cim yn fwy at gas ganddi na thwyll a rhagrith. Claddwyd hi y dydd cyntaf 0 Ionawr yn mynwent Eglwys Rhydybriw, Uywel. Yn y ty cyn cychwyn darllenwyd a gwéddiwyd gan y Parch W. Lloyd, curad. Yn Eglwys Rhydybriw darllenwyd y Salm gan y Parch J. Davies, curad Llywel, a'r benod gan y Parch D. J. Davies, curad Trefethin, a gweinyddwyd ar Ian y bedd gan y Parch J. E. Jenkins, rheithor y Vaynor. Daeth amryw gyfeillion gyda'r angladd bob cam o'r Vaynor i Rydybriw- deunaw milidir-a,- yr oedd torf luosog yn aros y cynhebrwng wrth yr eglwys, er fod dwy angladd arall-un yn Llywel, a'r llall yn Defynog-yr un prydnawn. Yr oedd Mrs Powell wedi cyraedd yr oedran teg o bedwar ugain. Cydymdeimlir yn fawr & Miss Powell a'i dau frawd yn eu hiraelh a'u galar.