Y Llan

EGLURHAD DR. JAMESON. Mewn atebiad i lythyr a dderbyniodd oddiwrth lywodraethwr Maurice, yr hwn a'i hanogai i beidio cario ei fwriad allan, atebodd Dr. Jameson ei fod yn benderfynol o gario allan ei gynlluniau, ond nad oedd yn coleddu unrhyw deimladau gelyniaethus tuag at drigolion y Transvaal. Dywedai ei fod yn ym- gymeryd a'r ymgyrch ar wahoddiad prif breswylwyr Rand, er eu cynorthwyo i sicrhau iawnderau a geisient. Mewn gair, ei fod yn cymeryd rhan mewn symudiad gwleidyddol, amcan yr hwn oedd ceisio unioni rhyw gamwri ag y dywedid fod y preswylwyr yn dioddef dano. I

DECHREU YMLADD. Boreu dydd Iau, derbyniodd Mr Chamberlain frysneges swyddogol oddi- wrth Syr Hercules Robinson i'r perwyl fod ymladdfa ffyrnig wedi cymeryd He ar Ionawr laf, pan y cafodd ctilynwyr Jameson eu gorchfygu. Brysneges ddi- weddarach a hysbysai fod Jameson wedi gorfod ffoi o amryw safleoedd a fedd- ienid ganddo, a bod y Boeriaid wedi. cymeryd 22 o filwyr. clwyfedig i'r ddalfa, ac yn eu plith dri swyddog. Yri ychwanegol Iladdwyd pump o ddilyn- wyr Jameson. Cyrhaeddodd y cenhadon at Jameson a'i wyr mewn pryd, ond gwrthododd wrando arnynt, gyda'r can- lyniadau uchod.

Y CYFFRO YN YMLEDAENU. Erbyn dydd Gwener, yr oedd y cyffro yn Llundaiii a lleoedd ereill yn annisgrifiadwy, gan fod pawb yn awyddus i ga;el y manylion am yr ymladdfa. Ar bob Haw, datgenid gofid fod Dr. Jameson wedi ymgymeryd &'r ymgyrch, ar ol dderbyn gorch- ymynion i ymatal, yn enwedig pan ddeallwyd fod cymaint wedi eu lladd a'U elwyfo. Gwnaed ymholiadau mynych yn y Swyddfa Drefedigaethol am y newyddion diweddaf, a theimlid pryder am wybod enwau y lladdedigion a'r clwvfedigion. Pa fodd bynag, ni chafwyd inn l>vw wybodaeth swyddogol y noson hono sm yr ymladdfa. nae am dynged Jameson a'i wyr.

YMERAWDWR GERMANI A LLYWYDD Y TRANSYAAL. Dydd Gwener, derbyniwyd hyshysiad o Bei-lin i'r perwyl fod Ymerawdwr Germani wedi anfon brysneges llongytarchiadol i'r Arlywydd Kruger. .ny Yn y frysneges hon, datganai yr Ymerawdwr ei lawenydd fod Kruger, heb ofyn cynorthwy gan unrhyw allu arall, wedibod yn alluog i orchfygu cwmniau o wyr arfog a geisient ores gyn y wlad.

MANYLION YCHWANEGOL. Dydd Sadwrn, derbyniodd Mr Chamberlain frysneges oddiwrth Syr Hercules Robinson, yn yr hwn yr hysbysid fod 30 wyr Jameson wedi eu clwyfo, a'u bod dan ofal meddygol yn Krugersdorp, ond nis gellid rhoddi eu henwau. Hefyd bernid fod o leiaf 70 wedi eu lladd, ond nis gallai fod yn sicr gyda golwg ar hyn. Pigid cyrff i fyny yn barhaus, y rhai a gleddid yn uniougyrchol. Hysbysid yn newydd- iaduron Capetown fod Jameson, White, a Willoughby, wedi eu dodi yn ngharchar Pretoria, ac fod Grey a Coventry ymysg y rhai a glwyfwyd. Amcangyfrifid 0 fod 500 wedi eu cymeryd yn garcharorion. Dydd Sul, derbyniwyd dwy frys- neges swyddogol oddiwrth Lywodraeth- wr Natal. Yn y cyntaf, hysbysid fod Jameson a'i wyr wedi cymeryd rhan mewn dwy ymladdfa, ac wedi derbyn colledion trymion; fod y rhai a'u gwrthwynebent yn rhifo 1500. Yr ail frys-neges a hysbysai fod 80 o wyr Jameson wedi eu lladd, tra yr oedd nifer fawr wedi eu clwyfo a'u cymeryd yn garcharorion. Nid oedd gan Jameson nifer ddigonol o wyr i wrthsefyll eu gwrthwynebwyr, ac yr oedd rhai o'r dynion heb gael ymborth am dri diwrnod, ac felly yn hollol anaddas i gario y rhyfel- gyrch ymlaen.

YMDDISWYDDIAD MR CECIL RHODES. Newyddion a dderbyniwyd ddydd Mawrth a hysbysant fod Mr Cecil Rhodes wedi ymddiswyddo fel Prif Weinidog Cape Colony, a Syr Gordon Sprigg wedi ei benodi yn ei Je.

Ychydig ddyddiau yn ol, cafwyd corff yr Esgob Maples, yr hwn a gyfarfydd- odd a'i ddiwedd drwy foddi, o dan y creigiau gerllaw Rafu Point, Llyn Nyassa, Affrica. Digwyddodd y ddam- wain ofidus rai wythnosau yn ol tra yr oedd yr Esgob gweithgar a nifer o gynorthwywyr yn myned mewn eweh i ran arall o'r wlad.

NODION AMRYWIOL Y Parch. J. Davies, gynt gurad Cwmffrwd, Llandefeilog, ger Caerfyr- ddin, a benodwyd i ficeriaeth Aber- gorlech. Bwriada ei gyfeillion yn Cwm- ffrwd gyflwyno tysteb hardd i Mr Davieg ar ei ymada^$„ £ I ^i{f 'V^^w<aiffch.6idvvaid y tlodion yn ^-4 'foddlawn i'r tlodion dan camdrin. Yr wythnos ad^Wifeffifiif, cyflenwyd dyn tlaw d a chig anaddas gan un o'r cigyddion yn y dief hono, a dygwyd y mater gerbron Bwrdd y Gwarcheidwaid, pryd y rhoddwyd rhybudd pendant i'r cigydd dan sylw yr ymddygid yn llym tuag ato os troseddai drachefn. Erbyn hyn mae y gynulleidfa Eglwysig Gymreig a arferai fynychu Eglwys yr Holl Saint, Margaret-street, Llundain, wedi symud i Eglwys Han- over, Regent-street, ac wedi mabwysiadu "Hymnau yr Eglwys." Hefyd da genym ddeali fod eglwysi y plwyfi can- lynol wedi mabwysiadu y llyfr rhagorol a phoblogaidd hwn :—Llanfynydd, Llan- debie, (dwy eglwys), Dinbych, Penderyn, tra y mae amryw eglwysi ereill wedi anfon arcbebion am dano. Yn y gwas- auaeth Cymreig a gynhelir ar wyl Dewi Sant yn Eglwys Gadeiriol St. Paul, Llundain, defnyddir hymnau a thonau o'r llyfr hwn. Erbyn hyn mae y mesur cynygiedig er gwneyd rheilffordd newydd o Ddeheu- dir Cymru i Lundain wedi ei osod ger- bron swyddogion Ty yr Argl'wyddi. Gwahaniaetha y mesur presenol beth oddiwrth y cynlluniau a'r llyfr cyfeir- iadau a roddwyd yn swyddfa Ty y Cyffredin ar y 30ain o Dachwedd. Yn ol yr olaf darperid dwy fynedfa i fewn i Lundain i ddewis rhyngddynt. Cynygid, yn y lie cyntaf, fyned i fewn drwy gael hawl i redeg dros linell newydd Manchester, Sheffield, a Sir Lincoln, ond darperid ar gyfer ffordd annibynol drwy Lisson Grove a St. John's Wood. Rhoddwyd rhybuddion i berchenogion eiddo yn Llundain, ac yr oedd y draul a fwriedid drwy yr estyniad yn y brif- ddinas yn 1,000,000p. Yn y mesur fel y rhoddwyd ef i mewn yn derfynol, nid ydyw y ffordd drwy Lisson Grove yn cael lie o gwbl; felly, y mae yn amlwg nad oes bellach wrthwynebiad i ganiatau i'r llinell newydd gael rhedeg dros gangen Missenden o ffordd Manchester, Sheffield, a Sir Lincoln, a'r Metropolitan. Bydd i'r llinell newydd gynygiedig groesi yr Hafren yn Chepstow, lie yr adeiledir pont ar draul o ryw 600,000p. Y mae gan y Great Western gynllun cystadleuol, a dywedant fod hwnw yn well er budd Deheudir Cymru. Felly, yn ymarferol, rhwng y ddau gynllun hyn y bydd yr ymdrech am oruchafiaeth. Cyhoeddodd Bwrdd Amaethyddiaeth gyfrif yn rhoddi ar amcan i'r erw swm y cnydau gwenith, haidd, a'r ceirch yn Mhrydain Fawr yn 1895, gyda chyf- rif cymhariaethol am 1895, ac am gyfartaledd y 10 mlynedd 1885-95. Dengys y cyfrif o Gymru fod cyfanswm cynyrch y gwenith yn 951,505 o fwsieli yn 1895, gyferbyn a 1,420,082 yn 1894 nifer yr aceri dan gnwd yn 44,036, gyferbyn a 56,470 y cnwd oddi ar bob acer yn 21'61 o fwsieli, gyferbyn a 25'15, tra yr oedd y cyfartaledd am y deng mlynedd blaenorol yn 23-34 o fwsieli ar bob acer. Amcangyfrifir fod cyfanswm yr haidd yn Nghymru yn 2,996,676 o fwsieli yn 1895, gyferbyn a 3,347,992 yn 1894 yr aceri yn 111,886, gyferbyn a 111,572 y. cynyrch ar bob acer yn 26-78 o fwsieli, gyferbyn a 39-01 yn 1894, a 28-08 am y deng mlynedd blaenorol. Amcangyfrifir y cnwd ceirch yn 8,654,066 o fwsieli, gyferbyn a 9,012,652 yn 1894 yr aceri yn 242,198, gyferbyn a 250,866; y cynyrcb ar bob acer yn 31-60 o fwsieli, gyferbyn a 35.93 yn 1894, a 32'58 am y deng mlynedd cynt. 0 gymharu 1895 a 1894 gwelir fod cyfanswm y cynyrch gwenith 468,577 o fwsieli yn llai, yr haidd 351,315 yn llai, a'r ceirch yn llai o 1,358,586 o fwsieli.

theyrnasoedd ereill heb genad Prydain. Yn 01 y cytundeb hwn cydnabydda y Boers uchafiaeth ein Brenhines ni. Cychwynwyd, y blynyddoedd diweddaf, eithfeydd aur yn y Transvaal, a dylif- odd miloedd o Brydain, ac yn eu plith awer o Gymry, yno i weithio. Cwynai 8l»cy<*wladwyr fod Llywodraeth Boers y J-ransvaal yn gormesu arnynt ac yn eu trethu yn ddireswm, ac yn gwrthod llais o gwbl iddynt yn materion y wlad. Ar 01 ceisio eu hiawnderau am amser yn ^awel, gan eu bod erbyn hyn yn fwy uosog na'r gormeswyr, siaradent am Zff .^wy§^adau gwleidyddol deued a clelai. Cydymdeimlai Prydeinwyr De- 0ubarth Affrica yn fawr a hwynt. Gwr nenlduol o alluog o'r enw Mr Rhodes er's pedair blynedd a ddaliai y swydd o Brif Weinidog yn ein prif drefedigaeth ni yn eheubarth Affrica, sef Cape Colony, a 1 Rhodes hefyd oedd prif orucii- wyhwr Cwmni y Siarter a grybwyll- 6 alilOlll uchod. Gweinyddid materion y ^wmni yn y rhandir agosaf at y? Transvaal gan Ysgotiad enwog 0 r enw Dr. Jameson, g\\r a berohid yn J1 el oherwydd ei wasanaeth mawr i'n ^efedigaatliau yn Neheubarth Affrica. dechreu yr wythnos ddiweddaf, der- byniodcl Dr. Jameson lythyr gan 1ydeinwyr y Transvaal yn taer er(yn arno frysio i estyn ymwared iddynt. gan Tj.eu bywydau, meddent, mewn perygl oddiwrth Lywodraeth y Boers. Yr oedd ganddo gydag ef 800 o wyr meirch arlog. Addawent ddyfod allan i'w gyf- arfod gyda 2,000 o wyr. Yn anffodus, 6 yn He ymofyn, fel y dylasai, gyda sw-yddogion ein Llywodraeth Gartrefol, « !S^r0dd ^r* Jameson ar unwaith gydai feirclifilwyr i dirio^aeth y ransvaal. Gan nad oedd rhyfel rhwng eln gwlad ni a'r Boers, yr oedd hyn yn i °sedd dirfawr yn erbyn cyfraith rydain, a chyfraith y byd gwareidd- ledig. Jftd oes mocj<j rhyddhau Dr. a-ttieson o'r trosedd hwn, er y credir Inai awydd i achub bywydau a ystvriai Inewn perygl oedd yn ei gymell. Pan daeth y newydd fod Dr. Jameson wedi cychwyn. ar ei ymgyrch pellebrodd Mr atnberlain, Ysgrifenydd y Trefedig- n C, aethau; at Syr H. Robinson ar iddo anfon gair gyda phob brys ar ol Dr. ameson iddo droi yn ol ar unwaith. Cyrhadodd yfgenad fintai Dr. Jameson, ond gwrfchododd y Dr. ufuddhau i orch- Mr Chamberlain. Gyrodd Mr ibraberlain hefyd im at Lywydd y Transvaal, sef Kruger, ei fod yn gofidio oherwydd ymgyrch Dr. Jameson, ac yn cyrneryd mesut'au i'w rwystro yn mlaen. Y n lie cyfarfod a 2,000 o'i gyfeillion yn y l'ransvaal cyfarfu Dr. Jameson p ^reu yr wythnos ddiweddaf si 2000 arfog a magnelau ganddynt, yn isgwyl ain (jano mewn man manteisiol 1 w wrthsefyll. Er nad oedd ei fintai bwyta er'r deuddydd, ymosod- _Dr. Jameson yn ddibetrus a gwrol ar fyddin y Boers. 11 y^^dd caled am 36 o oriau, a s ,a fawr ar ein cydwladwyr, t Uain3 g^,n fod gan y Boers bob mantais 0l* tu. Yn y diwedd, pan ballodd eu ^fridges, bu raid iddynt roddi eu ftUnain i fyny yn garcharorion, a gadael r°s 130 yn feirwon ar faes y gwaed. r 01 gwneuthur ei oreu i rwystro y rychineb, gwnaeth Mr Chamberlain ei P^eu i adferu heddwch. Pcllebrodd at y ywydd Kruger i'w anog l fod yn dyner rth ei garcharorion, a gwysiodd o'i aen brif swyddogion Cwmni y Siarter. A 1 wyddai swyddogion y Cwmni yn y ad hon ddim am ymgyrch Dr Jameson, OY a gwadai Mr Rhodes nad oedd ganddo y^tau ddim a wnelai &'r ymgyrch, ond 010 yru i rwystro Dr Jameson cynted ag y clywodd am ei fwriad. Atebodd y ywydd Kruger Mr Chamberlain y CcL 1 i 1 y carcharion bob chwareu teg, a c ydnabyddai degwch Mr Chamberlain, °nd ychwanegodd nad oedd ganddo ddim yoiddiried yn Mr Rhodes. Rhaid ychwanegu fod llawer yu y wlad hon n alueu fod gan Mr Rhodes ryw ran 3mewil darparu gogyfer a'r ymgyrch. "yngbanol yr holl bryder hwn, synwyd a j ^an beWebyr a archodd Ymer- J!? 7** ^eriaani ei yru ddiwedd yr ji y nos at y Llywydd Kruger i'w 9ngyfarchj ac i awgrymu ei fod ef yn barod i sefyll wrth ei gefn, os byddai angen, yn erbyn Prydain. Gweithred angharedig a hollol ddialw am dani, os nad gelynol tuag at Brydain, oedd hon. Nid oedd ymrafael yn y byd rhyngom ni a Germani, na chan yr Ymerawdwr hawl o gwbl i ymyraeth rhyngom ni a'r Boers. Eiddigedd y Germaniaid at lwyddiant trefedigaethau Prydain yn Affrica a thraha yr Ymerawdwr oedd wrth wraidd ei bellebyr. Y mae teimlad Germani, fe ymddengys, yn cymeradwyo yr Ym- erawdwr, a galw y Germaniaid am dori cysylltiad y Transvaal a Phrydain o dan gytundeb 1884. O'r tu arall, y mae pawb, o bob plaid, yn y wlad hon yn cymeradwyo ateb Mr Chamberlain ddydd Sadwrn, y safai Prydain yn deg a manwl at gytundeb 1884 ymhob peth. Ni wyddis, ar hyn o bryd, pa beth a wna Ymerawdwr Germani nesaf. Tra y mae y pryder mawr hon ar ein gwarthaf, nid ydym eto yn rhydd oddi- wrth effaith llythyr rhyfelgar Mr Cleveland, Llywydd Unol Daleithau yr America. Byddai yn dychineb difrifol i ryfel fawr dori allan rhwng y wlad hon a Germani neu a'r America. Nid oes ar Brydain eisieu rhyfela a'r naill wlad t)a'r llall, ond ar yr un pryd, nis gallwn oddef i genhedloedd eraill ein liamddifedu o'n hiawnderau cyfreithlon. Da genym fod ein cydwladwyr yn model:anu eu teimladau hyd yn hyn yn rhagorol, ac yn cefnogi ein Llywodraeth YI1 unfrydol y ddwy blaid wleidyddol fel ell gilydd. Y mae hyn yn llawer o fant-iis i sicrhau heddwch. Ond cydfarna e'n dai'llenwyr.'a ni ei bod yn ddyledswydd arn<> », mewn cyfwng mor ddifrifo), nid yti uaig i foithrin tawelwch tymher a chadeniid yspryd, ond hefyd daer ddeisvf ai-, v Goruchaf ryngu bodd yn Ei drugare id amddiffyn ein teyrnas a chaniatau i ni daugnefedd.