Y Llan

CALAN HEN. CYNHALIWYD yn Llandyssul ddydd Llun diweddaf yr wyl uchod. Y mae yn hysbys yn bur gyffredinol mai ar y 12fed o Ionawr y cynhelir hi, ond eleni, gan fod y 12f'ed yn digwydd ar ddydd Sul, cymerodd le y diwrnod oaj^nol. Ymddengys fod anwybodaeth n&9rr yn bodoli gyda golwg ar ystyr y gaiuchod, a'r rheswm paham y cynhelir hi ar y 12fed. Y mae yn achos o gryn ddyrys- wch i lawer un, ac nid gwaith hawdd yw rhoddi hanes boddbaol mewn ychydig eiriau ar ei darddiad. Galwai y Rhufein- iaid y dydd cyntaf o bob mis yn Calen- dse, a diamheu fod cysylltiad agos rhwng y gair Calan ag ef. Yn awr, pe edrychid i mewn i ymadroddion arferedig ein gwlad y dyddiau hyn, defnyddir y gair Calan mewn cysyiltiad a phedwar tymor neiUduol yn y flwyddyn :—Dydd Calan ar y laf o Ionawr; Calan Hen ar y 12fed Calan Mai (neu fel yr arferir ef ar lafar gwlad, Clamai) ar y 12fed o Fai; a Chalan Ganaf ar y 12fed o Dachwedd. Canfyddwn fod tair o'r pedair yn cael eu cadw ar y 12fed dydd o'r mis, ac y mae rheswm neillduol dros hyn. Wrth droi tudalenau hanesydd- iaeth, canfyddir yn eglur patiaiii y mae y gwahanol rai hyn wedi cyfnewid o'r cyntaf i'r ddeuddegfed dydd, a bod yr Hen Galan yn cael ei galw yn hen mewii gwrthgyferbyniad i ddydd Calanj neu Calan Newydd. Cedwir hlvvyddyfi naid bob pedair blyuedd, ond nid yw hyd y flwyddyn yn caniatau hyn yn liollol, ac ymddengys y dylid gadael allari un y b [flwyddyn naid bob 100 mlvnedd. G\Avyr darllenwyr y LLAN ei bod yn flwyddyn naid eleni, a byddwn yn disgwyl iddi fod yn flwyddyn naid eto yn 1900, ond ni bydd felly, fel y caiff y rhai a. tjJdallt byw yr amser hwnw weled. Hyd y flwyddyn 1752, cedwid blwyddyn naid bob pedair blyuedd, heb ystyried vifaith bwysig y cyfeirir ati uchod, sef uad yw hyd y flwyddyn yn caniatau hyny, a ,y thrwy ymchwiliad i'r mater, cafwyd allan fod 11 o flynyddau naid Wedi eu cadw yn fwy nag y dylid, a phender- fynodd Senedd Prydain Fawr, yn y flwyddyn 1751, i gywiro y camsynied trwy basio gweithred Seneddol, a hyny trwy fod yn y flwyddyn ganlynul 11 o ddiwrnodau yn llai nag a ddylai. Trefnwyd i'r 11 o ddiwrnodau i fod yn Ilai yn y flwyddyn houo rhwng yr 2il a'r 14eg o fis Medi, trwy a] w y 3ydd dydd yn 14eg. Bu hyn yn achos o lawer o wrthwynebiad an- wybodus yn y wlad, a phiii y cymerodd yr etholiad cyntaf ar ol hyn le, cri y blaid wrthwynebol oedd, 'Rhoddwch yn ol yr un diwrnod ar ddeg.' Byddai Calan Gauaf byd y flwyddyn hono ar y laf o Dachwedd, ond i wneyd i fyny am yr 11 diwrnod, penderfynwyd ei newid i'r 12fed, ac felly y mae wedi parhau hyd yn bresenol. Dengys hyn deimlad ceidwadol y wlad. Yr un modd am Calan Mai. Ond am y Calan, cadwyd ef, fel rheol, o leiaf ymhen amser, ar y laf o lonawr; ond y mae olion o'r gwrthwynebiad i hyn yn parhau mewn cysyiltiad aV wyl ysgolion yn Llan- C, dyssul. Gallwn yn naturiol gasglu fod y ddau Galan yn cael eu cadw efallai am amser yn gyfifredinol; ond i'r cyntaf ddal ei thir, tra nad oes ond olion o'r olaf yn aros, fel rnewn eysylltiad a'r wyl yn Llandyssul.

LLANDUDNO. GWLEDD I'R HEN BOBL.- Y mae yn arferiad er's blynyddau bellach gan bobl dda Llandudno i wahodd y dosbarth uchod i fwytihau gwledd o'r fath oreu gyda'u gilydd, a gwnaed hyn eleni ddydd Gwener diweddaf. Y man y darparwyd y wledd ydoedd y Cocoa Rooms,' Mostyn Street, pryd yr eisteddodd addeutu 130 wrth y byrddau ag ydoedd wedi eu hulio a'r danteithion goreu a ellid eu sierbau am arian. Gofalwyd am y cyfryw gan wahanol foneddigesau ag sydd yn llawn cydym- deimlad & phob symudiad da. Wedi clirio y byrddau, cafwyd cyfarfod amrywiaethol dan lywyddiaeth y Parch W J Dalies, curad y plwyf, ac yr oedd iaith, ac ysbryd, a nerth, a dawn ei anerchiad fel trydan yn mhlith ei wrandawyr. Ac y mae yn sicr y bydd adgofion meluS am yr arlwyad hon. Yr oedd y derbyniadau a gasglwyd tuag at y cyfryw yn £ 19 7s 6d; a'r treuliadau yn 19 6s 6d.

COEDPOETH. At Olygydd y Llan a'r Dywysogaeth." SYR,—0 dan y penawd uchod ymddang- osodd adroddiad yn eich rhifyn diweddaf am yr ymosodiad beiddgar a gwaradwyddus a wnaed ar eglwys newydd St. Tydfil, Coed- poeth, a charwn, gyda'ch caniatad, wneyd rhai sylwadau o berthynas i'r mater. Mae saith rhan allan o naw o boblogaeth plwyf Minera yn mhentref Coedpoeth. Poblog- aeth y lie ydyw pum' mil. Hyd o fewn y chwe' mis diweddaf, nid oedd gan yr Eg- lwys ond capel cenhadol zinc yn yr ardal boblog yma. Cyn gynted ag y daeth y ficer presenol i'r plwyf (y Parch T. H. Evans) ymroddodd yn uniongyrchol i'r gwaith o .Y adeiladu eglwys yn y lie. Am y pedair blynedd diweddaf, llafuriodd gydag ym- drech ac yni mawr, mewn amser ac allan o amaer, i godi'r arian angenrheidiol i adeiladu Eglwys St.. Tydfil-eglwys ag sydd yn addnrn i'r lie, ac yn ddios y mae'n gwir deilyngu cydymdeimlad mwyaf calonog pob Eglwyswr teyrngarcl nid yn IInig o fewn terfynau ei hlwyf ei hun, eithr hefyd trwy Gymru beubaladr, mewn amgylchiad naa gall fod yn llai PIt phrofedigaeth leru iddo ef a'i gydweithwyr. Yr ydym yn deall fod yna gryn lawer o ddyled yn ar('8 ar Eglwys St. Tydfil. Buasai tanysgrifiadau oddiwrth unigolion, a chasgliadau yn eglwysi y plwyf- ydd cylchynol, yn arddangosiad ymarferol o "ydyuideimlad a'r Ficer, ac y mae'n ddi- amheu genyf y buasai derbyniad y fath roddion yn gynorthwy nid bychan i beri iddo anghofio ei brofedisaeth. Nid oes angen, mi gredif, anog Eglwyswyr Coed- poeth i beidio cyineryd eu gwangaloni gan y fath anfadwaith ng a wtiaed ar en heglwys. Gwasgwch yn nea nag erioed at eich Ficer a'i gydweithwyr, a mynwch wneyd ardal Coedpoeth yn n'dcdig am ei chariad tuag at Hen Eglwys y Cymry.-Yr eiddoch, &c., lonawr 10, 1896. 1 R H. P.

ADOLYGIAD Y WASG. Y TRAETHODYDD Treffynon, P. M. Evans a'i Fab.—Mae y chwarterolyn hwn mor adnabyddus drwy Gymru'fel nad oes angen ei gyflwyno i sylw ein darllenwyr. Cynwysa y rhifyn am Ionawr ddetholiad o ysgrifau wir dda ar wahailol Opstynau, ac yn en plith y rhai canlfPol Diwylliad a Gwybodaeth,' sef cyfietthiad oanercbiad a draddodwyd yn Ngholeg Aberystwyth gan Dr. Caird, yn mis Hydref, 1895 Yr Ym- gnawdoliad,' gan y Parch J. Williams, yr hon sydd werth ei darllen a'i hastudio yn fanwl Melchiaedec y Cynfyd,' gan y Parch William Glynne, B.A. 'Y Frenhines yn mysg y Proffwydi,' gan y Parch Daniel Rowlands; Gweddi yr Arglwydd a'r Deg Gorcbymyn,' gan O. W., ac y mae y Proffeswr Anwyl yn parhau ei lithoedd dyddorol ar "Lythyrati Ignatius.' Heblaw amryw ysgrifau darllenadwy ereill, cer dernyn barddonol da gan y Parch T. Mordaf Price ar 4 A Ilen y deml a rwyg. wyd.' PVVLPUD CVMRU Bala, Davies ac Evans. —Cyhoeddir gan y Mri Davies ao Evans, lyfryn destlus, pris ceiniog, yn cynwys pregeth gan un o enwogion Cymru, ac eisoes y mae 109 o honynt wedi ymddangos. Yn y diweddaf, ceir pregeth ar Ffyddlon- deb i Grist,' gan y Parch T. F. Roberts, M.A., Prifathraw Coleg Aberyswyth, ynghyd a darlun cywir o'r awdwr. Yn ychwanegol, ceir I Elfeniad o'r Epistol at yr Ephesiaid' gan y Parch J. O. Jones, Bala.

DOLWYDDELEN. SWPER Y COR.—Ar1 yr 2il cyfisol, gwa- hoddodd ein parchus Ficer, ynghyd a'i briod hoffus, aelodau y gan, yn cynwys cor Eglwys St. Elizabeth, ac eiddo Eglwyss Genhadol Pont-y-Pant, i fwynhau gwledd ddanteithiol o flasus-fwyd o'r fath oreu. Ar ol eu gwala a gweddill, aethpwyd i'r ysgol- dy, pryd y treuliwyd yjpiwyr hwnw mewn llawenydd. Trefnwy#«ynal cyfarfod mewn canu ac areithio. Cymerwyd y gadair gan y Ficer, gan yr hwn y cafwyd anerohiad gwir adeiladol ar y pwysigrwydd sydd yn orphwysedig ar bob aelod o'r corau, gydag anogaethau ar fod iddynt ddyfalbarhau yn y gwaith da y maent wedi ymgymeryd ag ef. Yna cafwyd areithiau gan amryw o'r aelod- au, ynghyd a chaniadauswynol It doniol gan ereill. Cafwyd cyfarfod gwir dda, a phawb wedi eu llwyr foddloni ymhob ystyr. "RHYS LFvvis. "-Y'mae yn ymddangos fod perfformiad'o'r uchod i'w chynal oddeutu diwedd y mis hwn, yn yr Assembly Rooms. Mae y tocynau yn cael eu cynyg, a myn'd da ar eu gwerthu. Ond y mae rhywbeth yn rhyfedd yn y tocynau byii, Alr Gol. Argraff- wyd arnynt fod y naill beth a'r peth arall i fod, a'r frawddeg ddiweddaf ydyw, Yr elw at leihau y ddyled.' Rhyfedd, onide, na ddywedir pa ddyled yr apicenir i'relvs|ei leihau. Ond feallai mae y Cyngor Plwyf sydd i benderfynu pa ddyled ddylid ei leihau. Os felly, braidd nad ofnwn y bydd yr amcan gwreiddiol-swildod cllddiedig- yn golledig. -Rolando.

CWMYGLO. YR YSGOL SUL. Dydd Sul diweddaf, rhanwyd llawer o lyfrau gwerthfawr yn yr Ysgot rful i'r rhai fu'n ffyddlon yn eu pre- senoldeb yn ystod y rhan olaf o'r flwyddyn ddiweddaf. Dylasai y presenoldeb fod yn well, a hyderwn y bydd felly y flwyddyn hon. Cafodd y plant bob un lyfrau defn- yddiol, a theimlent yn hapus wrth ea derbyn. 'Y CYFARWYDDWR.'—Y mae y cor cana wedi ymgymeryd a. dysgu 'Y Cyfarwyddwr,* llyfr gwasanaeth Esgobaeth Bangor. Y maent yn hofF o hono, ac yn ddiolohgar ei fod yn cael ei werthu am bris rhesymol.

CORWEN. PRIODAS. Dydd Mercher, yr 8fed cyfisol, yn nghapel y Methodistiaid, gan y Parchn. J. William, Corwen; Thomas Gray, Birkenhead, a W. Jones, Llanlleifiad, unwyd Mr H. O. Richard, M.R.C.Y.S., Corwen, a Miss Lloyd, Waterloo House, Corwen. Yr oedd yr holl drefniadau yn berffaith batrwm o ran doethineb a syml- rwydd mewn gwisgoedd a phob peth. Deall wn fod Mr a Mrs Richard yn treulio eu mis rnêl yn y Brifddinas, ac o galon eiddunwn iddynt eto oes fel yn nhref Corwen. Am yr anrhegion, y maent yn lluosog a gwerthfawr, a gofod a ballai i ni eu henwi. Gyda'u haelfrydedd arferol penderfynodd Mr a Mrs Lloyd, rhieni y briodasferch, ddathlu yr amgylchiad trwy anrhegu holl blant y dref a. gwledd o de, yr hwn a fawr fwynhawyd ganddynt. Gwnaed y trefniadall yn Ysgol y Bwrdd fan Mrs Griffiths, Market Square, ac yn yr sgol Genedlaethol gan Mrs Humphreys, Queen's, a gweinyddwyd gan foneddigesau y dref a'r ardal. Yn yr hwyr, rhoddwyd gwledd i weinidogion Mr Lloyd hefyd y rhai a rifent haner cant. Gwnaed y paratoadau gogyfer a hon gan Mrs Robers, Crown Hotel. Afraid ydyw dweyd ddarfod i bawb gael eu boddloni a chael perffaith fwynhad, a'n bod hefyd yn ddiolchgar i'r boneddigion am eu caredigrwydd.

''1f 13RI14MON, I CYLCHGRAWN LLENYDDOL CYMRU. Cyfrolau 1860, 7s., yn rhwym. Post Free, Ychydig gopiau sydd ar law. Mae ar law ychydig ol-rifynau gall y rhai sydd ddi. ffygiol o rifynau t wneyd y cyfrolau i fyny, eu cael am haner y tpris, ond gohebu a'r Cyhoeddwr. CELL MEUDWY,' Sef Gweithiau Barddonol a Rhyddieithol, a Chofiaot ELLIS OWEN, F.S.A., Cefny. meusydd (gyda Darlun). Pris 2s 6c. y 'Y GESTIANA,' Sef Hanes Tre'r Gest, yn cynwys Cofnodioa Hynafiaethol Plwyfi Y nyscynhaiarn a Thref lys. (Yn nghydag amryw ddarluniau).- Gan ALLTUD EIFION. Pris mewn llhn, 2s 60. Post Free. CYFF BEUNO, sef Gweithiau Olaf EBEN FARDD, a'i Awdl benigamp ar adgyweiriad Eglwys Clynog Fawr. Pris 2s. "YR EGLWYS YN GARTREF Y CRISTION," gan y Parch E. L. LLOYD, B.A. (gynt Rheithor Carno). Llyfryn ey- mwys i ieuenctyd ein gwlad a phob Es. lwyswr. Pris 6c. BANER Y GROES, yn Gyfrolau. Stiff Cover. Pris Is. HYFFORDDWR EGLWYSIG. Pris 6c. ANERCHIADAU I ATHRAWON YR YSGOL SUL. Gan ALLTUD EIFION. Pris 3c. "DAFYDD LL WYD" a « DAFYDD GRUFFYDD," neu bdyddiau Cromwel. Nofelau gan Glasynys. Y trydydd argraff- lad. Pris 4c. "SYLWADAU AR EYWYD EIN HARGLWYDD IESU GRIST AM YR WYTHNOS O FLAEN Y PASG. Gwerth- fawr i bob Eglwyswr yn adeg y Grawya). Gan y Parch E. L. LLOYD, B.A. (gvnt Rheithor Carno). Pris 6c. HOLIADAU BYRION AR Y COK. FFIRMASIWN. Swllfc y cant. YR EMYNYDD CRISTIONOGOL. Gan ALLTUD EIFION. Pris 6c. CATECISM YR EGLWYS AR GAN. Is 6c y cant. LLYFRAU YR YSGOL SUL, !c., lc., 2c. RHODD MAM, 1c. Yn llai o'r bedwerydd i Ysgolion Sale D.S.—Danfonir y llvfrau uchod yn ddi- draul, ar dderbyniad eu gwerth mewn P.O. Orders. [332

rydain yn myned y mae genym hyder yn ein Gwleidweinwyr. Maent eisoes ^edi dangos a phrofi eu hunain yn ueilwng o'a hymddiriedaeth. Mae y ad yn falch o'u Hysgrifenydd Tramor, ac o'u Hysgrifenydd Trefedigol. Mae Parpdrwydd ac unfrydolrwydd y deyrnas 1 w cefnogi yn y cyfwng presendl yn galoadid iddynt hwy, ac yn agoriad llygad iboil Alluoedd Ewrop a'r byd. Mae rod yr awenau yn y dwylaw y maent yn- ddynt yn Ehagluniaethol. Gallasai fod fel aralt. Beth pe buasai yr helyntion presenol wedi cymeryd lie flwyddyn yn 011 Mae y meddwl yn rhv lawn o pfnad- wYaflth i'w goleddu heb resynu Gan &ad beth sydd ymJaen, y mae anrbydedd Lloegr yn ddiogel. ■A.nhawdd genym gredu yr ii yn rhyfel. ■Mae parodrwydd Lloegr i ryfel yn peri i feddwl hyny. Mae sefyllfa Byddin a -yQges Prydain, ynghyd ag ysbryd a gwladgarol a theyrngarol Lloegr yr Wythnosau hyn wedi bod yn ddat- guddiad newydd i'r byd. Os tybiodd Llywydd Unol Daleitbiau America ac Yrnerawdwr Germani y gallasent ddi- ystyru, anmharchu, a darostwng Lloegr, gwyddant yn amgen heddyw. Mae Prydain yn abl i amddiffyn ei hiawnder- all ei hun, a'i hanrbydedd ni rydd i ereill. Heddwch ai rhyfel, arweinia yr helynt- ion presenol i ddealltwriaeth gwell fhwng y gwahanol Brif Alluoedd a'u gllydd. Bydd hyny yn gam ymlaen ac yn nes i heddwch sefydledig. Mae sefyll- Z5 fa. pethau fel y maent yn gwneyd hedd- wch cyffredinol yn boenus o ansicr. Mae y path lleiaf, cysgod neu esgus o beth, yn ddigon i dori arno, ac i aflonyddu yr holl fyd. Mae ysbryd a theimlad Prif Allu- oedd y byd at eu gilydd yn bob peth ond aytnunol. Maent yn cenfigenu wrth ac Yll ofni eu gilydd, ond ymddiried yn a charu eu gilydd nid ydynt. Mae y ffaith Ytna yn un o'r pethau mwyaf amtwg yn yr ynirysonau presenol. Pa fodd y dygir y gwelliantau hyn oddiamgylch, ac a ^Qeir hyny heb ryfel, a rhyfoloedd yn Wir, nid ydym ni yti beiddio dywedyd, ond yr ydym yn credu fod y byd yn ftesau at hyn. Y mae petbau yn avgoelio rod adolygu ac ail-drefnu i fod ar rai hen Sytundebau a chyfamodau cydrhwng- ^yi'nasolj fel ag i'w cyfaddasui amgylch- ladan presenol y byd. Mae y byd oeddyw yn llawer mwy, a'i amgylchiadau yn wahanol iawn i'r hyn oeddynt haner C&orif yn ol, ac y mae ei lywodvaethu "eddyw yn fater gwahanol iawn i'r hyn oeddyn nyddiau eiu cyndeidiau; a chen- b aetli Gwleidweinwyr y dyfodol fydd 61 ddwyn dan reolaeth Llywodraeth iawn a theg. J^id TW fod agoriad i fyny gyfandir rieu fyd newydd fel Affrica yn cavio <Wau»ad oynhyrfus aryr hen fyd ond peth i ddisgwyl ac nid yw ei fod yn afiQnyddu ar ei heddwch, ond yr hyn a Oxmd. Os nad ydym yn camsynied yn a^r» y mae yr helynt presenol yn .,golygtl mwy na'r rhandir hwnw sydd o 4611 y cyhoedd heddyw ac y mae penderfynu y mater sydd dan ystyriaeth 1n bresenol yn cynwys mwy na threfedigaeth y Cape a'r Transvaal. Mae y ^estiWn yn debyg o drethu gallu ac I arayliedd Gwleidweinwyr mwyaf medrus ,11; Oes i'r eithaf ac yn hir. Mae allwedd y sefyllfa yn llaw! ,ydain ac nid yw ymgais Germani i'n o'n safle yn debyg o lwyddo. ae mudiad byrbwyll diweddar Ymer- awr Germani wedi gwneyd an- Jfaethol fwy o niwed iddo ef nag all ««b ddyfalu ac nid yn fnan yr adenilla fl ytnddiried agollodd. Wedi profi ei yn anffyddlon i Allu.y proffesai fod yn heddychol ag ef, ac yn gyfeillgar tuag v \nid rhyfedd fod galluoedd ereill yn Hbellhau oddiwrtho. A barnu wrth y newyddion ydynt yn dyfod o'r Trans- \79.al, y mae yn ymddangos fod yn well jjr* y Boers fod dan uchafiaeth ein y en"lnes ni na derbyn cynyg gwael v ?*erawdwr Germani i'w disodli. Mae 'yd a theimlad Prydain ei hun yn y y.Wng ya w^r ganmoladwy, ac yn ■j* wng o honi ei hun fel Hen Deyrnas. dd dywyU ac mor ddyrus yr ym- jjaetlgys pethau, yr ydym yn credu, o'r y^ty^^ g^^thio yn gryf, nad a