Ye Brython Cymreig

Gwahanol Gyfnodau. Ni fu adeg er dechreuad yr Athrofa a llai o ofal yn cael ei gymeryd o'i hamgylchiadau. Os gwir fod ysbryd amhwylledd yn disgyn ar sefydliadau yn gystal a phersonau cyn iddynt ddiflannu i burdan, rhaid fod dyddiau Coleg y Bala ar ben. Os edrychwn i hanes y Bala, cawn y gellir dweyd fod tri chyfnod wedi bod vn ei hanes ariannol :— I.—1837-1865,-Cyfroddion gwirfoddol. TT.-1865-1891.-Cronfa Edward Morgan. HI.—1891-1905.—Cronfa yr ail gyfnod. gydag ychwanegiad gwerthfawr R. H. 11 Morgan. Ni raid i ni fanylu ar y cyfnod cvntaf. Hyn yn unig a ddywedwn am yr ail a'r trydvdd fod gan y pwyllgor arian mown Haw hyd 1893 neu 1892, a bod yn fanwl. Nid ydym yn deall y nodiad yn hanes Pwyllgor yr Athrofa am 1894 "Hysbyswyd gan y trysorvdd ein bod hyd yma yn medru talu ein ffordd:" san eu bod wedi defnyddio hyd y gallwn weled £ 176 5s. o uninvested capital oedd mewn Haw yn niwedcl 1892, ynghyda £ 300 o Mortgage atdalwyd, ac wedi gadael £ 450 o ddyled 1893 heb ei thalu hyd 1894, ar gyfer pa symiau nid oedd ganddynt ond V-110 9s. 8c. mewn Haw ar ddiwedd 1893.

Nodiadau, A I.-Il,hocidwy(I allan ar log yn 1881, £1,000 arian oedd wedi ei gynilo 2.-Epbyn 1890 yr oedd gan- ddvrit dracliefn i-itewn Ilaw 1732 0 3 3.—Erbyn diwedd 1900 yr oedd yn ddyledns £ 4,505, gyda gwario y £ 1,732, a thalwyd allan o'r Gronfa Newydd 4496 9 0 4.—Yn niwedd 1901 yr oedd v Cyfalaf yn £ 51,138 Is. lie. yn niwodd 1905 yn £ 50,996 5s. 6c. Cyfalaf wedi ei ddefnyddio 131 16 5 Er ei bod wedi derbvn rhagor o gyfalaf yn 1903 ( IY, 14 88. 4c.; (2) 1905, E300 314 8 4 v £6674: 14 0 Tynner allan gost argraffu rhestr o danysgrifwyr y Gronfa Newydd 239 1 3 Cyfalaf wedi ei ddefnyddio er 1891 6435 12 9 Ychwanegir Coll-Bris Cyfalaf fel y danghoswyd uchod 4563 0 0 JEI0998 12 9 Gwelir felly fod ein Cyfalaf yn llai o'r swm anferth o

210,999. ar ddiwedd 1905 o'r flwycldyn 1890, nag y dylasai fod pe baem wedi byw yn ol ein hincwm, ac wedi huddsoddi yr arian yn ddoeth. Ac nid ydym wedi mynegu'r holl golledion.

Cyflogau'r Athrawon. Gadawer ini yn awr edrych dros y treuliau a gynhygir. Mae gennvch, os dilynnir yr awgrym a roddwyd gennyf, oddeutu E2,167 ynghyda £ 60 oddiwrth y tai i wario ar yr Athrofa. Nid wyf yn dweyd fod hynny yn swiii urddasol o gwbl, ond y mae yn rhaid i ni wneud y goreu o'r hyn a feddwn. Y peth cyntaf a gawn yw cyflogau'r athrawon. G osodir hwynt i lawr fel y maent ac fel y cynhygir iddynt fod :— e r_1 Yn awr. Anicangyxrii. £ £ Prifathro Edwards 250 Prifatliro 280 Proff. H. Williams 240 Proffeswr 270 Proff. Stevenson 200 Proffeswr 250 Pareh. E. O. Davies 140 Proff. Newydd 200 Parch.R,HRichards 140 Proff. Newydd 170 Cofrestrydd 50 Cofrestrydd 70 Ysgrif ennydd 10 Y sgrifennydd 10 Cyfanswn £ 1030 Cyfanswm £1250 Gwelir y cynhygir cynhvddu'r treuliau hyn £220. Dymunaf ddweyd nad ydwyf mewn unrhyw fodd yn credu fod yr ychwan- egiadau a gynhygir yn ormod ar gyfer y gwaith a wneir. Ni cheir athrawon mewn unrhyw goleg yn gwneud eu gwaith yn well, nac yn fwy ymroddgar. Gallwn brofi drwy lythyrau oddiwrth rai o'r arholwyr estronol fod yr athrawon y cwynir mwyaf gan ambell i fath o efrydydd ac a gebiir gancldo yma a thraw ar hyd y wlad yn gwneud eu gwaith llawn cystal os nad gwell na'r athrawon y myn ganu eu clodydd i bob man yr aiff. Nid beth y mae'r athrawon hyn yn ei deilyngu ydyw'r cwestiwn, ond pa beth allwn ni fforddio roi iddynt. Ac y mae eodi £220 yng nghyflogau'r athrawon pan nad yw der- byniadau a thaliadau y coleg wedi cyfarfod er's deuddeng mlynedd, yn fwy tebyg o fod yn brawf o ffolineb nag o gallineb. Sonir fod yna ddau gant o bunnau i'w cael yn rhyw- le tuag at y treuliau ychwanegol ond os oes rhyw frawd neu frodyr ohonoch yn earn'r Athrofa mor fawr, rhodded i chwi sicrwydd y bydd i'r E200 yma barhau yn feddiant arosol i'r Coleg, yn lie ei guddio mewn geiriau amwys. Nid yw'r cyfoethogion yn eich mysg wedi gwneud hanner cymaint ag y dylent tuag at yr Athrofa. Nid cwyn na chyhuddiad newydd yw hwn. Dywedai'r diweddar Barch. R. H. Morgan yng Nghymdeithasfa Pwllheli, Awst, 1897 fod rhai gwyr ariannog yn dra ymarhous, a gofynnai am gyfarwyddyd gyda golwg arnynt, Cynghorwyd ef yn raslon i fod yn amyneddgar a thyner." Te, da iawn yw bod yn amyneddgar a thyner, ond y mae croon ambell i wr cyfoethog mor dew fel y rhaid cael picell feinach nag amynedd a thynerwch. Beth pe byddai i un neu ych- waneg o'r cyfryw gyfrannu £10,000 neu E20,000 at sefydlu cadair yn goffadwriaeth iddynt yn y Bala. Ac eto, y mae rhywbeth i'w ddweyd dros fod "gwy-r ariannog yn dra ymarhous o gyfrannu o'u cyfoeth a enillwyd ganddynt drwy fedr a diwydrwydd a phoen a thrafferth, a hwyrach yn awr ac yn y man ar draul tipyn o bangfeydd cydwybod, a'u rhoddi iofalpwyllgorau sydd wedi gadael i oddeutu £10,000 o gyfalaf yr Athrofa lithro drwy eu dwylaw mewn bron gynifer a hynny o flynyddoedd, a thua £ 4,563 o hyn, ffrwyth chwys gwyneb llafurwyr Cymru, wedi myned ar goll i bob ymddanghosiad am byth, oherwydd rhoddi arian allan mewn Ffyrdd Haearn a ehwmnïan cyffelyb. Gadawer cyflogau'r athrawon fel y maent hyd nes y ceir gweledigaeth eglur o ba le y ceir yr arian. C acYsgrifennydd

Y mae un ychwanegiad a wneir yn yr amcangyfrif hwn y dymunwn i chwi, frodyr a thadau, feddwl am dano. Mae'n warth i chwi fel llys uchaf y Cyfundeb fod wedi gadael y Llyfrgellydd diwyi a ffyddlon, cymwynasgar a thirion, eich gwasanaethu ar gyflog labrwr neu lai na hynny. Yn wir, hyd yn bur ddiweddar, rhestrid of gyda'r garddwr. Er engraifft, yng nghyfrifon 1880 fe geir :— Cyflogau yr Athrawon S700 Cvflogau y Garddwr a'r Llyfrgellydd, Trethi, &c. £88 Mae'n wir iddo gael dvrchafiad mown enw yng Nghymdeithasfa Awst, 1891, a'i wneud yn Llyfrgellydd, Financial Secretary a Regist- rar y Coleg, am y swm anrhydeddus o £30. Mwy na hynny, telir switi o Y,2 2s. neu ych- wanog yn fvnnych i berson am bostio y ledger i fyny. Teimlwn mai gwaith ydyw hwn svdd yn perthyn i'r Financial Secretary, ac y ctvlid gwneud i ffwrdd a'r ysgrifennydd cyffredinol, gan ymddiried ei waith i'r Llyfr- gellydd, yr hwn nas gellir bellach ei restru gyda'r garddwr. Boddlon ydym i adael at eich doethineb chwi i ychwanegu £10 yr ysgrifennydd at gyflog y Llyfrgellydd, gan ei wneud yn £ 80. Gwr cymwys yw, a di- rodres, nas gellir canmol gormod arno, a dymunaf iddo hir oes i wasanaethu y Coleg.

Auditors ac Estate Agents. Nid ydym yn gweled unrhyw reswm dros dalu i Auditors ac Estate Agents. Peth diweddar yn hanes y Gronfa yw y rhai hyn. Yr oedd y llyfrau yn cael eu harchwilio o leiaf er 1873, fe ddichon lawer yn gynt, pryd y ceir y nodiad June 5, 1873.—Examined and found correct. Thomas Lewis, Bangor. John Jones, Llanfyllin. Ond nid oes unrhyw gofnodiad am dal hyd y flwyddyn 1897, pryd y ceir nodiad am Y,7 7s. Ynglyn a'r mater yma nid unwaith na dwywaith y ceir nodiad fel y canlyn :— The Committee recommend that the sum of 1:2 2s. be paid to Mr. Liverpool, for the use of a room granted to Mr. who was appointed to examine and arrange the various deeds and documents." Tybed nad oes ymysg holl accountants yr enwad a'r holl rai sydd yn meddu ar offices yn Lerpwl neb sy'n caru yr achos gymaint ag i wneud gwaith fel hyn o gariad, a pha angen oedd myned o ystafelloedd y capel lie y cedwir y gweithredoedd i wneud y rhan olaf o'r gwaith ? Rhan bwysig o waith archwiliwr ydyw edrych a yw'r gweithredoedd, &c., yn ddiogel ac mewn trefn, ond oddiwrth nodiad a geir yn niwedd balance sheets, ymddengys fod yr archwilwyr yn gadael y gwaith hwnnw i ereill, canys dywedir The above accounts have been audited by us, and are found correct. Mr. William Evans and Mr. John Owens, on behalf of the Board of Trustees, certify to us that the deeds, etc., relating to the security of the Bala Fund are deposited in the safe at Crosshall Street Chapel, Liverpool. J ON US & THOMAS, Chartered Accountants, Liverpool." May 14, 1906. Mae'r archwilwyr o'r diwedd wedi deffro i bwysigrwydd hyn. "Mewn atebiad i lythyr a ddaeth oddiwrth Messrs. Jones & Thomas, Liverpool, yn datgan eu barn fod yn angen- rheidiol iddynt gael gweled Securities y Coleg, er cwblhau eu harchwiliad yn foddhaol, penderfynwyd fod y mater yn cael ei gyf- Iwyno i sylw Bwrdd yr Ymddiriedolwyr, er cael eu hatebiad hwy i gais yr archwilwyr." Gallesid meddwl y buasai Bwrdd o Ymddir- iedolwyr holl-ddoeth wedi dysgu egwyddor mor elfennol alhon mewn archwiliad er ys talrn. Ceir hefyd, mi gredwyf, ddigon o wyr cymwys yn Lerpwl yn barod i gasglu llogau a Ground Rents yn ddidraul i'r Cyfundeb. Ac y mae'r ewestiwn yn codi a delir am gasglu a throsglwyddo y gweddill o'r llogau mewn Ileoedd ereill, canys nis gall llog yr arian a geir yn Lerpwl fod yn fwy nag £ 800, gan y pasiwyd Awst, 1893: Ar ol ystyriaeth, penodwyd i dderbyn aehasglu y llogau ar yriot-tyages a'r ground rents, ac i ofalu fod yr holl eiddo wedi ac yn cael eu yswirio, ac fod y premiums yn cael eu talu yn rheolaidd, eu cydnabyddiaeth i fod yn ol 1 i y cant ar y swm a dderbynnid." Os gellir easglu mil o bunnau mewn manriau ereill yn ddidraul, paham nad ellir gwneud yr un fath yn p a Lerpwl os na, thelir yn wir i gyfeillion mewn mannau ereill mewn rhyw ffordd arall, a bod cyfeillion Lerpwl yn rhy onest heb i'r Gymdeithasfa ddeall eu bod yn derbyn tai digonol am eu erwaith. Fe ddichon mai anwybodaeth wledig sy'n achos o hynny, ond yr oeddym rywsut o dan yr argraff fod manteision dirif yn dilyn trin cronfa, dyweder, o £20,000, yn rhoddi digon o dal heb godi tai uniongyrehol. Ond mwyaf y hydd dyn fyw, mwyaf wel a mwya glyw. Mae un peth bach y byddai yn dda i I chwi gael goleu arno, sef pa fodd y mae treul- iau Ileol wedi cynhyddu cymaint. Ceir eu bod yn JESS yn 1888, a phan wnaed amcan- gyfrif Mehefin, 1889, ceir: Adeilad, Grounds, a Man Gostau, £ 70 ond y mae wedi chwyddo dros ddwbl hynny yn awr., Hwyrach y bydd i rywrai ohonoch dybio ein bod yn aros gormod gyda man bethau, ond gwyr pob dyn sydd ganddo fusnes o dan ei ofal mai'I' man bethau hyn sydd yn mynd a'r arian.

Llyfrgell. Mae arnaf ofn cyffwrdd a'r mater hwn, ga,n y gwelais i ryw frawd eofn fentro yn y BRYTHON both amser yn ol awgrymu fod E25 yn ddigon at y Llyfrgell, ac i Seven y Bala bron a'i losgi i fyny, Gwariwyd £ 1875 ar y Llyfrgell gan y Pwyllgor o 1887—1906. Ychwaneger at hyn y miloedd o gyfrolau a gaed gan Dr. T. C. Edwards a'i blant, a Llyfrgell Dr. Thomas a chyfroddion o bryd i bryd gan wahanol bersonau, a chydnabyddir gan bawb y dylai fod yna Lyfrgell go dda yn y Bala erbyn hyn, os nad oes yna ryw wastraff a diofalwch mawr wedi bod. Yn wir, profir gan y diweddar Dr. T. C. Edwards nad oedd y Llyfrgell yn 1892 mor ddrwg, gan y ceir y nodiad a ganlyn yng Nghymdeithasfa Bangor Awst, 1892 Hysbyswyd gan Dr. Edwards yn wyneb prinder arian gan y trysorydd i gyfarfod a'r holl dreuliau, y gwnai y Coleg roddi i fyny £50 o'r can punt blynyddol ag a delir tuag at y Llyfrgell, am ddwy flynedd, i gynorthwyo talu. cyflog yr Athro ychwanegol." Mae'r mater yma wedi bod o dan sylw y pwyllgor fwy nag unwaith, e.g. Cymdeithasfa Bangor, Awst, 1898.—Gwel y rhan gyntaf o'r penderfyniad uchod A reduction of JE50 per annum in the Library Grant." Y rheswm na chariwyd hynny yr adeg honno ydoedd Adgofiwyd y Pwyll- gor gan Dr. Edwards ei fod wedi derbyn galwad y Pwyllgor i ddyfod yn Brifathro yn y Bala, ar y dealltwriaeth (ymhlith pethau ereill) fod £100 yn flynyddol yn cael eu rhoddi tuag at gyflenwi y Llyfrgell a'r llyfrau goreu. Daliai Dr. Edwards y pwyllgor yn rhwym wrth ei addewid. 0 dan ddylanwad yr ystyriaeth hon, penderfynodd y Pwyllgor wrtbod awgrym yr Ts-Bwyllgor ariannol." Cymdeithasfa Bangor, 1901.Penderfyn- wyd fod y Pwyllgor Ariannol i gyfarfod i ystyried yr holl gwestiwn (a) o gyflogau yr athrawon (b) a ellid gostwng y treuliau. Y mae hyn yn cynnwys ystyriaeth y cwestiwn o swm y grant i'r Library." Cymdeithasfa Awst, 1902.Ar ol ystyriaeth fanwl, ac ar ol gwrando yr hyn a ddywedai Proff. Hugh Williams ar ran y Senate, eym- hellai y Pwyllgor fod y grant o £100 yn cael ei estyn eto tuag at Lyfrgell y Coleg." Awgryrnwn i'r Gymdeithasfa, pa fodd bynnag, fod yr adeg wedi dod pan y gall y Llyfrgell ymfoddloni ar £ 50.

Yr Ysgol Baratoawl. Yn ol y cynllun sydd ger eich bron, ceir fod B181 o golled bob blwyddyn ar yr Ysgol Ragbaratoawl. Mae'n amlwg mai sefydliad ydyw'r ysgol hon na phery byth, ond bod angen am dani o dan amgylchiadau neilltuol. Credwn mai cam a'r Athrofa Ddiwinyddol ydyw talu £ 181 bob blwyddyn at gynnal ysgol y gellir cael ei chystal mewn mannau ereill. Na feddylied neb ein bod yn dibrisio llafur yr athrawon yno, ac yn anad dim ni fynnem ddweyd ond y da digymysg am y Parch. J. O. Jones. Mae wedi gwasanaethu y Cyfundeb mor ddirodres ac mor ddiwyd fel mai anghyfiawnder dybryd fyddai gwneud cam ag ef. Bydd angen am dano pe gwneid i ffwrdd a'r ysgol a phan ddaw'r adeg briod- ol, parod ym i wneud ein goreu drosto, ond hyd hynny gadawer ef allan o'r cwestiwn. Gan mai amcan hyn o ysgrif yn benna J gosod aelodau'r Gymdeithasfa ar dir i1 <, y cwestiynau hyn drostynt eu hunain, g° P' wn i lawr rai o benderfyniadau y Gynid asfa ynglyn a'r ysgol hon :— r Cymdeithasfa Towyn, Mehefin, jjd Ar gynhygiad y Parch. G. Ellis, a chefr10? j Dr. Edward Jones, Dolgellau, penderfy11 ein bod yn cyflwyno y cwestiwn o dda>rf^. addysg glasurol ymgeiswyr am y aeth—pan ddelo y cyfnewidiad a f i weithrediad.-i sylw Cyfeisteddfod Athrofa. eD Dinbych, Mehefin 18-21, 1889.—Yn y diffyg o addysg baratoawl sydd ar hymgeiswyr am y weinidogaeth, Per f J) wyd Fod ymgeiswyr i gael eu derW mewn y flwyddyn hon, a chyhyd ag y 1 J, hynny yn angenrheidiol, i adran barato yr hon sydd, ar hyn o bryd, i fod dan ^1 iaeth y Proffeswyr yn y Coleg, ond yn y1 y cyfrennir yr addysg gan yr athra cynorthwyol.. „f|n/ Rhosllanerchrugog, Ebrill 9—11. Af 0 Adran Baratoawl.—Cytunwyd mai di^e adran hon oedd darpar addysgiaetn elfennol well a rhatach, yn bennaf i breo, wyr ieuainc y Cyfundeb yng Ngogledd jjofl nag oodd yn eu cyrraedd mewn ysg ouol ereill ac fod yr Adran ar wahan yn J i'r Athrofa, ac nad oedd y myfyrwyr 1 o'r Adran hon i'r Athrofa ond trwy yr arliolia-dati y penderfynwyd arnynt Nghynllun Llandudno. t Llanidloes, Mehefin, 1891.—Fod yr, • fli<f elwir yn Adran Baratoawl i gael e* o hyn allan yn Ysgol Baratoawl. odoi 1 gael ei datgysylltu yn hollol a Uwyf wrth yr Athrofa Ddiwinvddoi. Bangor, Awst, 1898.—Report of t? Committee.—That wo are looking forWft^ the time when the National System ot$ cation now completely established away with the necessity of a Prepa^,|;ii School at Bala, so that all our Funds %9I devoted to the perfecting of the The° 0 Education given at the College..M t Pasiwyd fod y mater i ddod dan flwyddyn nesaf, ond nis gwelaf iddo dd i|i Caernarfon, Awst, 1902.—Ar ol trafo faith, penderfynwyd fod Pwyllgor &r yn cael ei benodi i ystyried holl iadau yr Ysgol Ragbaratoawl. # Pwllheli, Au'st. 1903.—Cyflwynwy0, ei mater i sylw y Cyfeisteddfod Cyffre"]\^J' cael eu barn arno, sef lie yr Ysgol toawl ac yn unol a phenderfyniad gor Arbennig, cafwyd trafodaeth ar y prydnawn Mercher o flaen y Cyff'i^6 0' ac ymhellach yn y Cyfeisteddfod. trafodaeth faith, ni ddaethpwyd i un P fvniad arno, a phenderfynwyd ei "^$ flwyddyn nesaf, pan y daw draehe ystyriaeth." Nid oes hanea iddo ddod. 1J bJD Gallaf ddangos oddiwrth y dyfynia a ffeithiau ereill V"lZol:. I 1.—Mai camgymoriad oedd sefydlu }'T 2.—Nad yw perthynas yr Ysgol a'r ac efrydwyr yr Ysgoi a'r Athrofa y cyjf' y mwyaf manteiaiol i ddatblyg16 orittd eriad. ) fall 3.—Y gall y rhai sydd yn debyg °,^g f ar addysg yr ysgol gael yr addy well a rhatach mewn mannau erei 4.—Nad yw yr addysg a gyfrennir y manteisiol ar gyfer mynediad gyrchol i'r Athrofa. 4# 5.—Mai mantais i effeithiolrwydd yr fyddai dileu yr Ysgol. 6.—Os cedwir yr Ysgol ymlaen, rhaid rhai miloedd cyn bo hir i adeilad^ au cymhwys iddi yn y Bala neu r}'^e Na foddylied neb fod cyfeillion y o'r coed gyda Threfecca, eto.

Anwyl Frodyr a Thadau Oreugwyr ein Cenedl, Hufen crefydd ein Gwlad, Bigion Gwerin yr Enwad, Etifeddion Treftadaeth deg, Hil= iogaeth Dewrion Ffydd- ANNERCH. Cydgynhullir chwi hoddyw i'r llannerch ddymunolaf oddimewn i'r sir berffeithiaf, i ymwneud a. chwestiynau ynglyn a theyrnas ein Harglwydd ni lesu Grist. Un o'r materion pwysicaf a ddaw o'ch blaen ydyw pwnc Athro- fa'rJBala, ac at hwnnw yn unig y dymunaf a] w eich sylw yn liyn o ysgrif. Abwydyn unig vdwyf, yn byw mewn pentref tawel dinod na chlywodd ond ychydig ohonoch ei enw erioed, ar Ian afonig fechan ffrwyth- lon yng nghwr eitliaf cwm hir, tywyll na thywynir arno gan haul ond rhyw un- waith mewn canrif. Dywedaf wrth y ddaear, Tydi yw fy mam ac wrth y pryf sydd yn ymdreiglo drwyddi, Tydi yw fy inrawd. Car i mi yw pelican yr anialwch a chyfathrach i mi yw estrys y diffaethwch. Ar hyd nosweithiau tawel, hirfaith. gaeaf, byddaf yn breuddwydio breuddwydion ac er mwyn cael defnydd iddynt, yn darllen hanes eich gweithrediadau chwi, frodyr a thadau, yn eich uchelwyliau, ac yn cen- figenu wrthych ac ar ambell i foment— nac adroddwch hyn yn Gath—yn rhyfeddu atoch, ac yn synnu at eich dylni, ac; yn digio wrthych am eich ffolineb.

Plantos yn Bwhwman. Canasom bibell i chwi, ond ni ddawns- iasoch, canasom alarnad i chwi, ac ni chwyn- fanasocb." Os gwir murmuron glywaf, nid yw'r geiriau uchod ond dameg i ddarlunio agwedd Pwyllgor yr Athrofa. Rhoddasarit gynllun o flaen y Gymdeithasfa, Danghos- wyd yn eglur ddigon gennvch nad oedd y cyfryw yn dderbynniol, a hydera.f na fydd i chwi adael unrhyw deimlad o ledneis- rwydd eich arwain i dderbyn penderfyn- iadau amrwd. Credwyf eich bod yn teimlo fel fy hunan mai catngymeriad ydoedd codi'r cwestiwn ar yr adeg bresennol, gan fod y gwaith a wneir gan yr Athrofa yn derbyn cymeradwyaeth gyffredinol. Ni raid i ni ond clyfynnu adroddiad Proff. Owatkin, C'aer- grawnt, fel engraifft:—" Gallasaitinrhyqv Ath- rofa yn y byd fod yn falch o waith yr ymgeiswyr hyn. Os nad vvyf yn camgymeryd, eich amcan yn ail gyflwyno'r mater i'r pwyllgor ydoedd er mwyn rhoddi cyfle iddynt dynnu eu penderfyniadau yn ol ar hyn o brycl, a phenderfynu gwneud eu goreu i wneud y Coleg rnor effeithiol ag y gellir o dan yr amgylchiadau presennol. Ac os na fydd y pwyllgor yn ddigon craff i weled eich dymuniad, hyderwyf y bycldweh chwi yn ddigon cryf i fod yn llygad a ]lais iddynt gan ddatgan mai anoeth- ineb ydyw ychwanegu ar hyn o bryd at dreul- iadaiCr Bala, gan ddilyn adroddiad y pwyll- gor ariannol am 1898: "The Committee beg to recommend that now that the New Fund has been completed, the time has come to make income and expenditure balance." Nid oes ymgais wedi cael ei wneud tuag at hyn er 1895, ac y mao yn bryd bellach i ni alw sylw'r Gymdeithasfa at y mater.

Llogau. Gan y dichon, pa fodd bynnag, i rywrai dybio y byddai gwrthod yr adroddiad yn eithriadol ac eithafol, nid anfuddiol fyddai i ni daflu golwg dros y cynllun a roddwyd o'ch blaen gyntaf yng Nghymdeithasfa Tachwedd 1906. Amcangyfrifir y Ilogau yn £ 1,750., Gan fod Cyfalaf y Gronfa yn niwedd 1905 yn 150,996, gwelir nad yw'r llog a ddis- gwylir oddiwrth y Gronfa hon yn cyrraedd S3 10 y cant. Dywedir, er hynny, yn ol Rhaglen Cymdeithasfa Llanerchymedd fod cyfartaledd y llog a enillir yn £3 16s. 2c. y cant. Os cywir hyn, dylai'r amcan gyfrif ar tudalen 8 fod o leiaf yn C 1942, yn lie £ 1750. Y ffaith yw mai yr holl log dder- hyniwyd yn 1905, yn ol yr adroddiad swydd- ogol, ydoedd y swm o £1,814 Os. 7c., yn gwneud y cyfartaledd yn ddim ond £ 3 1 Is. 2e. y cant ar y cyfalaf o £ 50,996. Apeliaf at bob person unigol ac atoch oil fel Cymdeithasfa, a fyddech chwi yn foddlon ar 1:3 lis. 2c. y cant o log ar eich arian ? Mwy na hynny, y mae'r pwyll- gor ei hun yn argyhoeddedig er's blynyddau fod y llog a dderbynir yn llai nag a ddylai fod gan iddo Tachwedd 14, 15, 1902, basio'r penderfyniad canlvnol That the Committee express an opinion that it is desirable to invest the Bala College Funds in good mortgages of real property, rather than in Corporation Stock or Railway Debentures, or other investments of a similar kind, from which the income obtainable i-4 considerably less than the income that can be had from a good mortgage." Ychydig iawn o oleuni geir oddiwrth y C'y- t'rifon a osodir o'ch blaen bob blwyddyn, gan y dylid rhoddi ar wahan y llog a geir oddiwrth mortgages a'r llog a geir oddiwrth ffyrdd haearn, bob ffordd haearn ar ei phen ei hun. Gwelwn oddiwrth Raglen Llanerchymedd y gellir cael cyfartaledd o £ 4 j y cant oddiwrth Chief Rents a Mortgages yn Lerpwl, a phe caed hynny ar 151,000, fe fyddai'r £ Incwm flynyddol yn 2167 Yn He'r amcangyfrif 1750 Yn gwneud gwahaniaeth o 417 Ychwaneger Rhentau'r Tai 60 Cyfanswm 9477 Sef yn fwy na digon i gyfarfod y treuliau ychwanegol yn ol y Revised Estimate.

Sugndraeth Arianol. Nid hynny yn unig, ond y mae yr arian a fuddsoddir mewn ffyrdd haearn yn ansic-r ac yn speculative i'r eithaf. Ceir yng nghyf- rifon 1905 fod cyfalaf o 1:24,956 mewn Rail- ivny Stork ond na chamgymerer, ar bapur yn Illlig y mae hynny. Nid yw'r cyfalaf gwir- ioneddolvn agos gymaint, fel y gwelir oddi- wrth y daflen ganlynol. Rhoddir yn y golofn gyntaf yr arian a dalwyd am y cyf- raniadau, ac yn yr ail golofn eu gwerth presennol £ 1,000 London & North West- £ c ern Ordinary 1750 1430 Wrexham and Ellesmere £ 7345 4% Debenture Stock 9019 6684 0 Cambrian Railway £ 700 4%B. Debenture Stock 919 70 Alexandra Docks and Railway Co., E2,666 40/1, Debenture 3359 2719 Do., £ 1,000 41, A Preference Stock 1291 1000 Taff Railway, £ 654 3% Deben- /0 ture Stock 618 565 Vale of Glamorgan £ 2,000 2036 1680 Great. Western JS500 ordinary 964 635 £ 19956 E15393 Coll-Bris £4563 Gwelir felly, nid yn unig fod llai o log i'w ,gael oddiwri-li I?ailiva?l ond bod y cyfalaf ei hun yn lleihau. Ac y mae rhagol- ygon y dyfodol yn waeth o lawer. Awgrymaf i chwi fel Cymdeithasfa y priodoldob nid yn unig i ofyn am fariylion o'r llog, ond hefyd weithredu yn ol penderfyniad Pwyllgor Ariannol y Bala, Tachwedd, 1902, fod y cyfraniadau mewn ffyrdd haearn yn cael eu swerthu all an, a'u buddsoddi mewn inannau y bydd y cyfalaf yn fwy tliogel, ac y ceir mwy o log oddiwrtho.

Djweddglo. ft Nid ydym ond prin wedi cy^r^rf ymylon ein mater, ond rhaid tynnu 1 tleb II, Carwn ddatgan nad oes ynwyf "'I"e ofol rhagfarn na theimlad drwg tuag at yr na'r Athrawon, na'r Pwyllgor. f unrhyw Fethodist, ac yn enwedig Methodist gwledig ac unig fel ef)' ddarllen hanes yr Athrofa fel y Llythyrau Dr. Edwards a chofiant P y Parch. E. Morgan gan y P Ellis, beidio anwylo yr hen sefj'du mygwn yr athrawon o'm caJ0IV)r.$ gweithiwr mwy difefl erioed na'r J Williams, nac athraw mwy llawn lith na'r Prifathro. Ni fu efrydy 0rict trwyadl na Proff. Stevenson, na mwy didroi-yn-ol a dj fal na Mr. E- ,f. na chymeriad mwy llednais na Mr- 4 0 Ac ni fedd unrhyw Athrofa meW!\ cvH°r,llii gellydd mwy siriol a pharod i roddi wy i'r efrydydd gwannaf na'riParC ',pO Jones. Nid wyf wedi cymeryd traffert & y it enwau holl aelodau'r pwyllgor; °nJ yn eu plit'n rai o'r cyfeillion S°reUi dan haul ac ambell un y mae can ag ef fel cariad Dafydd a ffLs wyf wedi poeni neb, erfyniwyi thrugaredd gan fy mod yn .Ynl egwyddorion, ac yn erbyn polisi» g, «j( ymwneud a phersonau. Ar sail P uchod, awgrymaf wrth derfynu j fy rnrodyr a thadau, er mwyn y er mwyn y Coleg,— J' l.—Yn gohirio yr holl gwestiwn a y ,r gan gyfarwyddo'r Pwyllg01" a'f amser i geisio dwvn y J byniadau rywle i gyfarfod ,a'j.^i an!b^o' 2—Yn penodi pwyllgor bychan h a,rif .$( i chwilio i mewn i holl y Coleg, gan osod y Gronfafvad dir y gellir disgwyl na ohoni yn diflannu o leiaf arn-g 0 flynyddoedd, ac y ceir y jjog0 ellir oddiwrthi, yn gyso» yr arian.. vr 3.—Yn apelio at gyfoethogion.^ neV Qf sefydlu cadeiriau ar byllciat' ;t Nis GELLIR CAEL GOBMO» fe j At y rhai da sydd yn° 1 weled athrawon a 0v& Lw wneud, bob un yn ei gangp ei1 j^t' hanes crefydd Cymru ic,; i P hanes Methodistiaeth Gy"1 arP rydwyr neu yn chwedle^ credo au a dychymygi°n u boreaf, neu yn plethu 7&F. au gyda meddyliau fvjd barddonol, gan ddwyn cre y |,oh aIA yn feddiant tragwyddol fldl a Chymraes, yn dyrchaf^ chwaeth a chymeriad po *$; arnynt. ,1. n Gan erfyn llwydd a he^ n0ln^ fel Cymdeithasfa, a rnaddeu ymddanghosiad o erwinder, llith. ALD J\