Ye Brython Cymreig

Llythyr Gwleidyddol [GAN Y GWYLIWK]. 0'1' Tier, Westminster, Nos Fawr th, Oorff. 16, 1907. Y Cwestiwn Personol. CAMGYMERXAD digon cyffredin. ydyw liwnnw, sef mai gwaith yw'r prif atdyniad i Dy y Cyffredin. Nis gall gwaith, pa mor bwysig bynnag, gystadlu am foment gydag unrhyw gwcstiwn personol. Y mae yr olaf bob amser yn sicr o'i gynhulliad, tra y gadcwir y gwaith gwirioneddol— gofalu am y Llynges, trefnu ffyrdd rna-s- nacli a thrafnidiaeth, gwastadhau llwybr- au cymcleithas, a phethau o'r fath hynny, -i wyliadwriaeth ychydig mewn cym- hariaetli o wyr cydwybodol a gariant gyda hwy ymdeimlad o ddyledswydd, hyd yn oed i'r Senedd Ymherodrol. Y mae digon o'r fath i'w cael yn y Blaid Gymreig: dynion fel Mr. Herbert Roberts, Mr. Herbert Lewis (yr oedd ef yn ffyddlon ymhell cyn iddo gael ei wneud yn swydd- og), Mr. William Jones, Mr. D. A Thomas (bron bob amser ar ben rhestr yr ymran- iadau), ac yn ddiweddarach Mr. Ellis Davies, ac yn bendifaddeu Mr. Lloyd George, i'r hwn y mae gwaith Ty y Cyff redin yn ail natur. Ond pan y bydd rhyw fater personol ar gerddcd y gwelir senedd-dy cynryehiolwyr y werin lawnaf bob amser. Felly yr oedd hi yma ddoe. Yohydig ddyddiau yn ol ysgrifennodd M i Hugh C. Lea, yr aelod dros East tit. i 'a.ncras, un o ranbarthau'r Brifddinas, lythyr i'r Times yn galw sylw at benodiad eyfarwyddwr cwmni a gyhuddid o dwyll masnachol yn farchog, ar gymeradwy- aeth, fel y barnai ef, y Prifweinidog, neu un o aelodau y Cabinet. Y Brenin, wrth gwrs, sy'n penodi marcliogion, ac nid oes rhyddid i Mr. Lea na neb arall i feirniadu ei Fawrhydi mewn materion o'r fath yn Nhy y Cyffredin. Oblegid hynny, fe drodd at y Wasg, ac yn y llythyr dan sylw, ar ol crybwyll y penod- iad y cyfeiriwyd ato, fe aeth ymlaen i ddwoyd fod honours gwleidyddol yn cael eu rhannu yn ol y tal a geir am danynt, a bod aelodau seneddol yn cael eu prynnu gan y naill blaid a'r Hall trwy daliad costau eu hetholiad i'r gronfa a greir trwy werthiant teitlau. Mae'n ddigon tebyg fod rhywfaint o wirionedd yn sylwedd y cyhuddiad, ond ei fod yn cael ei wyrdroi yn y dywediad ohono. Sut bynnag am hynny, cymerodd Lord Robert Cecil, brawd y Lord Hugh Cecil o'r un enw, y mater i fyny, ac fe geisiodd wneud y llythyr yn breach of privilege,-y pechod mwyaf ofnadwy sy'n bosibl yn erbyn Ty y -Cyffredin Yn y fan yr oedd yr aelodau yn llawn cywrein- rwydd, ac mor brysured a chacwn yn ceisio dyfalu beth ddeuai o'r helynt fawr bersonol. Wel, ni ddaeth dim ohono. Mewn materion a berthyn i urddas y Ty, nid oes fawr o wahaniaeth cydrhwng y ddwy fainc flaenaf. Tybiai Syr Henry Campbell Bannerman mai y peth doethaf ydoedd myned ymlaen i drafod the business of the day." Am y tro, cytunai Mr. Balfour a'r arweinydd Rhyddfrydol, a thrwy fwyafrif o 235 yn erbyn 120, eu golygiad hwy a gariodd. Ond nid yw pwnc y taliadau eto wedi ei benderfynu, oblegid neithiwr fe roddodd Mr. Markham, gwr sydd ar y mwyaf yn hoff o gynhennau, rybudd y bydd iddo ef ofyn am ymchwiliad pellach i'r cy- huddiad. Fe all Mr. Markham barliau i ofyn nid yw yn debyg y gwrandewir arno gan y naill blaid na'r Hall. Gwastraffu Amser. Gwastraffwyd y gweddill o'r dydd, oddeutu saith awr, i ddadleu penderfyniad f'fol o eiddo Mr. Alfred Lyttleton, cyn- ysgrifennydd y Trefedigacthau, yn dat- ga.n fod y Ty yn anghymeradwyo gwaith y Weinyddiaeth yn gwrthod gwahoddiad gweinidogion y Trefedigaethau Hunan- Lywodraethol i roddi ystyriaeth i unrhyw ffurf o Colonial Preference. Y rhai y myn y duwiau eu difetha y maent yn eu hynfydu. Nid yn unig fe gollodd Mr. Lyttleton ei gynhygiad, ond fe gafodd ef a Mr. Chaplin, Lord Robert Cecil, a Mr. Balfour, y fath gurfa nad anghofir mohoni am Iiir amser. Wedi eu ffusto yn drwyadl mewn dadl, bu raid iddynt diioddef gweled aelodau Ty y Cyffredin, trwy fwyafrif o 404 yn erbyn 111, yn rhoddi cledfryd ddiamwys o blaid gwein- yddiaeth Ryddfasnachol. Y cyfryw ydoedd eu llwfrdra a'u hanobaith ar ol yr oruchwyliaeth hon fel y gadawsant i gynhygiad Mr. Soares, yn datgan nas gellid sicrhau undeb yr Ymherodraeth drwy gyfundrefn dollawl wedi ei seilio ar drethiant bwyd y werin, fyned heibio yn ddiymraniad. Prif bwynt dyddordeb y ddadl oedd y wawdiaeth ysgafn trwy ba un y Ilwyddodd Mr. Lloyd George^i droi Mr. Arthur Balfour a'i quibbles y tu wyneb allan. Mae Ilawer o amser er pan gafodd y Ty gymaint o ddifyrrwch.

--0-- Ddydd. Mercher diweddaf, ba farw Mr. David Jones, Pentre, Llanrhaiadr,—fferruwr, adnabyddus yn N yffryn Clwyd,—o'nervvydd i'r gaseg a farchogai rusio a'i daflu aF ei ben ar y ffordd.

Testynau Eisteddfod Llangollen.— Rhestr gyflawn y testynau yn awr yn barod. ac i'w chael, pris 6cb. drwy'r post 7 c, gan Evans, Sons <3 Foulkes, Swyddfa'r Brython."

Lien a Chan. Gwerin=eiriau sir Gaernarfon. DYlVIA lyfr difyr odiaeth, a gvvertlifawr iawn gyda hynny. Both sydd fwy difyr na mynd trwy len a goiriau gwerin darn o wlad, yn enwedig OH dan arwoimad gwr cyfarwydd ? Ac nis gallesid rneddwl am neb cyrrihwysaoh, a dweyd y lleiaf, na Myrddin Fardd i'n tywys trwy hen eiriau gwerin sir Gaernarfon. Fo brawf y llyfr yma hynny hyd y earn, i'r rhai na wyddont hynny o'r blaen. Ac yr ydym yn cael Myrddin yma yn bur agos i ganol ei elfen. Yr unig beth difyrach ynglyn a'r hen eiriau na darllen ei lyfr fuasai cael ymgom.a thrafod gyda'r Llyfrbryf diddan o bertliynas i rai ohonynt. Gwir a ddywed yn ei ragymaclrodd, y gall- esid cael llawer ychwaneg ohonynt banner canrif yn ol, ac na enir bellach mo'r dyn all roddi goleuni llawn ar darddiad rhai ohonynt. Gwir hefyd yw y pefchau ereill a ddywed mor dcla, megis fod yn rhaid byw ymysg y bobl gyffredin cyn y gellir deall ystyr llawer o'u geiriau fod y geiriau a arferir ganddynt hwy yn llawrer mwy effeithiol na geiriau anghynefm ymadrodd dysg fod geiriau yn newid eu hystyr mewn amser, ac yn medclu ystyron gwahanol mewn gwahanol barthau, &c. Yn ol ei awgrym yn agos i ddiwedd y rhagymadrodd, y mae yr esboniwr doniol wedi ymdrechu mwy egluro ystyr a phwrpas yr hen eiriau na'u tarddiad ond y mae wedi rhoi eglurhad neu ddamcaniad gwerth- fawr iawn o barth i darddiad y rhan fwyaf o'honynt liefyd. Fe aeth i drafforth ddirfawr i gasglu, a deall, ac egluro, ond wedi'r oil, nid yw'r casgliad ond megis un ar brawf," eb efe, a gobeithio y daw llawer i deithio y llwybr hwn ar ein liol ni, ac ereill ar eu hoi hwythau." Dyddorol yw sylwi a cholio pwy yw'r gwyr ag yr aeth Myrddin ar eu gofyn am gynhorthwy gyda'r gwaith. Y Parch. Richard Lloyd, Garth Celyn, Criccieth, ydyw un, a Meiriadog oedd y llall-" y ddau mwyaf cyfarwydd ar hyd y llinellau hyn ag y gwyddom ni am danynt." Hybarch ewythr Mr. Lloyd George ydyw Mr. Lloyd. Ar sawl llinell o wybodaeth y mae efe yn gyf- arwydd Y mae tudalen y Cynhwysiad yn deilwng o'r Meudwy Fardd—"Pennod I.,PennodII." Yn y bennod gyntaf ceir yr hen werineiriau unigol ac yn yr ail yr hen werin-ddywediadau. Ni roddaf ond digon o engreifftiau i godi blys ac mi a wnaf hynny yn fwy er mwyn tynnu pobl at y wledd nag or mwyn llogell fy hen gyfaill, er mor fawr y carwn iddo gael ei wneud yn weddol ddigolled ar y llyfr. Ni fydd ar ei ennill lawer yn ariannol, mae'n debyg. Dyma'i ddull yn esbonio :—■ BRAD, a gyfyngir i arwyddo peth crin, hawdd ei dorri, ei falurio, &c., gynt yn golygu parod ac ewyllysgar, fel y can hen Archddiacon hybarch Meirionydd :— 0 ewch i'w byrth a diolch bran." BRITH Go:p.-Arferir brith a sych yn gyfystyr a'r rhagferf lled. Y mae gennyf frith gof." ":Y mae hwn-a-hwn yn rhyw frith wella," neu yn rhyw sych wTella hynny yw, yn rhyw led wella, &c. CEBYSTR.—Y pren o arnodd aradr i'r gwadn, sef y pren o'r tu ol i'r cwlltwr (Paham y dywedir cebyst' o beth "?). CLEIRIACH.—Llesg, gwan, methedig, &c., yn ol ein geirlyfrau ond llafar gwlad a eilw hen neu ifanc fo ddibarch ar gyfrif segur fyw wrth bwyso ar ereill yn hen gleriach diog." Dichon mai cleriach oedd y gair ar y dechreu, a'i fod yn achlysur i ddeilliad sen—Bon y gler, o clera. COI.LX'R CYR-DIT.Cyrdid, ac nid cyr- dit, yw y cywiraf—o cwr a tid colli'r cyrdid yw colli pen y llinyn. Pni(- lstwN. Gwneud ei hun yn bricsiwn i bawb." Yr oedd y gair hwn ar-arfer yn yr hen amser i ddynodi rhagoroldob nwyfus rwydd unrhyw beth, mogis-- Priv lwysgan per velysgerdd, I'crog sain camp pricsiwn cerdd." Ond erbyn hyn y mae amsor wedi newid ystyr y cyfryw un, fel nad yw yn brosennol ond gwawdiad isol llafar gwlad, doilliedig o prhjfjism, neu efallai o prick-song, digrifgan wawd ar dafod pawb. Y mae yn y bennod hon amryw eiriau na chlywais i o'r blaen, or i mi gael fy inagu yng nghanol sir Gaernarfon, megis canu ei grai," "glysygu," "gwyfweh," mogran —fxtrlh-cirisM, mae'n dobyg. Ac yn y parth gwledig y bum i yn dechr-eu gwrando ynddo, cyrnhinin oedd cynhinin," crybeidiau oedd "cyrbeidiau," dyddfu oedd "deddfu," di- harthu oedd diliarffu," ffaldiars oedd ffardiab" (deilliedig o ffald ?), llyffant du dyfennog oedd llyffant rhyd-y-fennog," paldariio oedd pader-ruo," tirsiau oedd tursiau," &c. Pe cawn- ymgom cyn hir gyda Myrddin, mi a ofynnwn iddo ai nid geiriau dynwaredol, neu swii -ddisgrifiol, ydyw rhai fel cyr- newian" (cath), drwdwst (drudwst yn fy mharthau i), "pr-epian," rwdlio," a. sgrwmp." Y mae yr olaf yn ddynwaredol iawn o 3wti cawod facii sydyn o gurwlaw ar ffenestr neu dô. Buaswn yn gofyn hefyd ai tybed nad oes berthynas rhwng brag aldio (fel y clywais i y gair bob amser) a to brag rhwng clingcwm a clink rhwng crimpen a crimp rhwng dyll- yfan a dylluan rhwng "ffwndro" a to founder; rhwng "hasat a bazarci rhwng lit- tli i, iaeth rhwng hornio a horn; rhwng mendin a binding rh wng rhamp a romp rhwng "tirnprwn" a tempering rhwng ystyl a st-ill,- &c. Gwn y buasai gan fy nghyfaill atebion teilwng o awdurdod gwybodaeth. Y mae yr ail bennod yn drysorfa dra gwerthfawr o hen ddywediadau diarhebol, fel Addef cam a ddwg gymod, A ddwg wy fe ddwg yr iar, A ddywed y peth a fynno gaiff glywed y peth nas mynno, Aerwy cyn buwch, A fo'n gwybod mwyaf a ddywed leiaf,—gydag eglurhad ar ami un, fel A'i gorn dano. Darostyngedig gan gystudd. Tarddodd y dywediad, yn debygol, o anffawd yr anifail." Dyna ddigon, yn ddiau. Mel us, moes fwy o bethau o'r fath, Myrddin ddiddan Mae y llyfr (3 /-) yn ysgafn i'w ddal, o olygwedd ddymunol, a'i argraffwaith yn glod i Mr. Richard Jones, Heol Fawr, Pwll- heli. ALAFON.

COLOfN y GWEITHIWR. [GAN HESGIN.] Beth yw ystyr Jarrow ? MAIS Plaid Llafur wedi bod ar uchel fannau'r maes er pan gyhoeddwyd canlyniad etholiad Jarrow. Ac nid heb reswm digonnol. oblegid y mae yr etholiad uchod wedi bod yn agoriad llygad i'r hoil bleidiau. I gychwyn, dywedid wrthym gan Ryddfrydwyr a Thoriaid ar ol yr etholiad cyffredinol ddeunaw mis yn ol i ni fod yn lwcus anghyffredin i gael ein deng-wr ar hugain i'r Senedd-flukes, medde nhw, oedd yn cyfrif am ddychweliad dwy ran o dair ohonynt. Wnaiff hanner y rhai bleidloisiodd i'ch hymgeiswyr chwi y tro hwn byth wneud yr un peth eto," oedd byrdwn eu can. Jarroiv gives the lie direct to that, at any rate Fe boliodd Pete Curran yn 1906, pan nad oedd ond clan ymgeisydd, 5,093; a'r tro hwn fe bleidleisiodd 4,698 drosto. Fo welwch mai dim ond prin 400 llai oedd ei bleidwyr. O'r tu arall, fe boliodd Palmer, y Rhyddfrydwr, 8,047 yn 1906, ond methodd "Sub Rosa," druan, a pherswadio rhagor na 3,474 i dda.l i gredu ym "mhlaid yr egwydd- orion." Aeth 4 o bob 7 o Ryddfrydwyr" 1908 rhwng y cwn a'r brain yn 1907. Y gwir am dani yw pan ymuna un a Phlaid Llafur-- he's done for for good Wrth gwrs, fe gawn un 'rwan ac yn y man yn cael cwymp oddi- wrfch ras. A phan ddigwydd hynny, mae pawb—Arminiaid a Chalfiniaid-yn cytuno mai anobeithiol yw ei gyflwr: mae ym- adnewyddu drachefn i edifeirweh allan o'r cwestiwn. Beth oedd y prif reswm dros i ymgeisydd y Llywodraeth fynd dan y tonnau, mecldo chwi. Wel, fe gefais sgwrs ag un fu yno ar hyd y frwydr yn dcliweddar* A'i farn ef yw i dri pheth ddylanwadu i raddau pell iawn ar yr etliolwyr, sef yn gyntaf poth, y Gyllideb collodd y Rhydd- frydwyr gannoedd o bleidleisiau oherwydd gwaith Mr. Ascpiitli yn tynnu troth yr incwm i lawr, ac yn gwrthod tynnu dim oddiar do, siwgr, na thybaco. Ymddongys i Curran a Rose Innes wneud defnydd o'r ffaith hon with deadly effect. Danghosai y cyntaf, wrth gwrs, mai plaid y dosbarth canol a'r pluto- crats yw y Liberals, ac er fod Asquith wedi lied addo-a dim ond lied addo, cofier--y bydd iddo wneud cychwyniad gydag old age pensions y flwyddyn nesaf, y dosbarth gweithiol sydd yn mynd i dalu am danynt 'Roedd Rose Innes, y Tariff Reformer, o'r tu arall yn pwyntio yn ysgornllyd at y Free Trade Liberals sydd yn cymeryd arnynt fynd i ffitiau bron pan sonir am doll ar ymborth," ac ar yr un pryd yn cymeryd "gofal am gadw y trethi sydd mewn grym still on. A gwir a ddywedai. Pa wahaniaeth sydd rhwng talu treth o 5c. y pwys ar de, a d. y pwys ar siwgr, a thalu 1 y chwarter, 2 dyweder, ar wenith, a le. y pwys ar gig. Why, the laugh is on the side of the Tariff Reformer Rliagrith, syr, rhagrith noeth- lymun, ydyw ffiloreg y Free Trader a'r Tariff Reformer. Cyhyd ag y pery y gyfundrefn bresennol, sydd yn gorfodi dyn i geisio gael ei fasgal ar ei gyd-ddyn, dydi hi fawr o wahaniaeth p'run ai masnach rydd ai diffyn- dollaeth gawn ni. Y rheswm fy mod i yn Free Trader ydyw fod llai o fantais i'r mono- polist o dan Fasnach Rydd. 'Rydw i yn hollol o'r un farn a'r hen faledwr Sosialaidd hwnnw ganodd fel hyn Mae rhai mewn ffair a marchnad A'u hymgais yn ddiwad I werthu'n ddigon uchel A phrynnu'n rhemp o rad Mae'n anodd peidio diolch Pan welir ambell un, Am drin y byd fel yna Heb gael ei ffordd ei hun. Yr ail beth filwriodd yn erbyn S.L.H. ac o blaid Curran oedd difrawder y Llywodraeth ynghylch y rhai diwaith, ac yn arbennig agwedd y Gwir Anrhydeddus John Burns yng ngweinyddiad y Ddoddf brosennol. Nid oes gan y rank and file Liberal-yn enwedig yn y trefi bychain a'r pentrefi-yr un ddir- nadaoth am y siomedigaeth sydd ymhlith gweithwyr ein trefi a'n dinasoedd mawrion ar y cwestiwn hwn. Yr wyf fi yn gwybod drwy brofiad personol o'r newid oclir sydd wedi cymeryd lie. Pan wnelai un o siarad- wyr yr l.L.P. gyfeiriad at John Burns, ychydig wedi yr etholiad cyffredinol, bloedd- iai y crowd yn ei wyneb, You arc only jealous of him They don't do that now! Choelia'i fawr Why don't you go for John Burns" yw'r cri erbyn hyn Y trydydd cwestiwn oodd yn ddrag ar olwynion y Rhycldfrydwyr oodd sham-fig hi y Llywodraeth yn erbyn Ty'r Arglwyddi. Fe welodd yr etholwyr drwy'r cynllun ar iinwaitli.gwelsant mai ei effaith (os nad ei amcan) os byth y daw o i rym, fydd gwneud Ty'r Arglwyddi yu gadarnach nag erioeal, gan ei fod yn cymeryd yn ganiataol hawl yr arglwyddi etifeddo'l nad ydynt yn cynryeh- ioli neb na dim ond cwn a ceffylau, i ymyryd (X rnesurau basiwyd gan gynrychiolwyr y bobl. Short cut Plaid Liafur yw ei ddi- y bobl. Short cut Plaid Llafur yw ei ddi- ddymu, a chredaf mai dyna farn pob Rhydd- frydwr hefyd sydd yn werth ei halen. t;if.¡.,th Gofynnais i'm cymrawd, "Beth tarn yr Ymneilltuwyr a'r Dirwestwyr yn Jarrow y" 0, meddai, we did'nt trouble about them they can always be relied upon to lick the stick that beats them—and vote Liberal— just as their Welsh brethren do Beth am Colne Valley. Dyma etholiad ddyddorol J- arall. Gan nad beth fydd safle Victor Grayson y Sosiab ydd, mae un peth yn hollol sicr, sef mai nid y Rhyddfrydwr fydd i mown. c-" 'Rwy'n gweld fod fy ngofod yn mynd yn brin, felly terfynaf drwy ofyn cwestiwn i'm darllenwyr Beth ydyeh chwi yn feddwl o waith y Llywodraeth drwy Syr Edward Grey yn bwriadu gwneud cytundeb a Rwsia ? I b'le mae'r wlad yma yn clrifftio, deydwch ?"

-0-- Dywedir fod Mr. D. A. Thomas, A.S., yn wael, ac yn ol pob tebyg y bydd yn gwla yn hir. Nos Lun ddiweddaf, yn Nhreffynnon, tra'n eistedd i swper, bu farw gweddw y diweddar Barch, John Evans (Iota Eta), y gweinidog Wesleaidd.