Ye Brython Cymreig

Nodion o Fanceinion. [GAN CYFRIN] i ddringo. piL? £ GYFAHCHAF Mr- Caleb Rees> B-A-' ar lith rchafiad i Goleg Caerdydd yn ddar- "ydd cynorthwyol. Mae ganddo erthygl ni U°vi y Traethodydd am y mis hwn, ao Vs Ia'f unrliyw athro ieuanc all gyfansoddi 0 §r"au tebyg aros yn hir heb ddyrchafiad g ganol crowd y gwastadedd. Brodor o entro yw, a pherthynas i'r diweddar Caleb pregethwr enwocaf ei ddydd, meddai un fM y byd hwn erioed ond a'i Morris," oherwydd mawredd ei allu T> i athrylith, a'i wreiddioldeb dihefelydd. ei W^if^ hynt i Mr. Rees enwogi ei liun fel eirl^ a boed ei rawd yn ddidolc fel oJ° Caleb o lwyth Judah gynt. Ymedy ^yma ddiwedd y mis presennol. WvfvVr *euanc arall sydd yn ein gadael yr Ma os *lon yw Mr. Timothy Lewis, B.A. 0 ^ri ysgolor gwych, ac wedi gorffen cwrs a rydlaeth yng Ngholeg Owen. Aiff eto t>e y flynedd o efrydiaeth i Germani. o M AU'a ar fyrder—os nad eisoes—raddau cvlovTo dwy. brifysg°l- Bydd yn golled i'r Vn yrnreig ar ol Mr. Rees a Mr. Lewis, ac y jP'?Wec% i eglwys Booth Street, lie yr oedd dvi au yn aelodau, a'r olaf yn bregethwr nwadol a chymeradwy. Glanhau'r Temlau. ej i a pap el Wesleaid Hardman Street ydd aU a'i baentio, a ehynhaliwyd cyfarfod- af P £ e§efchu arbennig yno'r ddau Sul diwedd- yJ Parch. Evan Jones, Abergele, oedd Jon r^abo^' cyntaf, a'r Parch. Charles ^0Jrw' h nos ^adwrn a'r Sul diweddaf. cantata y prydnawn gan gor Pen- ^i°lch ac ofirwm a ddilynai holl °dau glanhaol yr hen oruchwyliaeth. eae|ae ^apel y Methodistiaid, Ardwick, wedi Vn e\ anhau a'i baentio. ac yn ymddangos gartref nobl i fugail newydd. Men!ffodd canwyu- ,ru cael digon o gefnogaeth i fyw y jy y. symudiad i gynnal Arddanghosfa 0fn annau Cymreig y flwyddyn hon. y^tid n' ac hysbysais dro yn ol fod cyd- y cyhoedd yn lleihau oherwydd l\ve,, resyrnau. Gwae di, Fanceinion, am ftjjy cymaint o'th feibion yn eu babandod. oedd y diweddaf hwn. i groesi yn v°8 nursery y pwyllgor, a bu farw a'i law a i^?pre*n*0 am y drws. Trist wyf ar ei ol, chv v>bilio wynwyn i greu dagrau, a i'oj a3 pwyntil tynnaf lun claddedigaeth ^gailuogi i ollwng ochenaid dorcalonnus. yn y Wlad. y o nocld Ysgol Sul Ardwick bicnic'i Lymm diweddaf, ac hefyd Gymdeithas aiiiser ^lor*ton Road i'r un lie yr un yjj i Gwlawiodd y cymylau eu bendithion Hid i, yr holl amser. Gormod o ddim ^ywdda." MXnion- tawe]IW yn. y wyrcws wnaeth yr hen wr S.yinH a ^iddrwg Edward Roberts, un o yix hi^a0th y Bala, ond bu yn y dref hon ^ithi' a° aelod o Moss Side. Pan aeth i H°8w ^§ton ychydig yn ol, gwyddem fod ei Mtte' a° yn^au yn prysur gydgyfarfod. 8ycU| r eglwys yn ymgrymu i ddeisyf am a thywydd hafaidd. Rhagluniaeth y j>ln ,ne^' wor rhyfedd yw." Hwnt i'r lien y ijio6 r esb°niad. Enillodd y Pabyddion glinia en,-treuliasant un Sul cyfan ar eu Pwv k yn g°fyn. ''I'r hwn sy'n euro yr agorir, 0nirna,gyw- sefydl 1 R BRYTHON gofnodi hanes cwrdd atjj j u "dwick, ni wybuasai y wlad ddim t'hai o,n°' yn hyn, beth bynnag. Mae Y pf sylwadau yn dal ar eu haden o hyd. 0d(J 11 f r^" Hughes, Stockport, a ddywed- beiyo .°d esgeuluso y cyd-gynhulliad yn beth ?lyWerilaWn yn y cylch hwn." Ni hofla beirn- ,Ul1 nad all ateb y Rhodd Mam yn (Mr JT u gweinidog efengyl. Ni fydd ef os Ile f" Iles) byth yn llefaru os yn ddig, ac lief (idara yn hallt weithiau, lleferydd tang- yddant." Mae'r sylw olaf yn werth- hyn Sut na fuasai rhywun wedi darganfod Weinid^ Slywed cymaint o ganmoliaeth i ^obevf0^ riew.ydd, sylwodd y Parch. E. Wynn ^ynui S] ^°d rhaid newid y ddihareb, Os gl°(j §lodbydd farw i'r geiriau Os mynni Wyi dy eglwys." Parodd y sylw ,0c;dhaol. Ond chwareu teg, meddaf yn ol b' Cyfrin," yn y BRYTHON, naw mis ia hwnyna, air am air. Eiddo Y p^esar." ^ywed^^ Roberts, Chorlton Road, a J'Hg n„L° j niai ef oedd y gweinidog ieuengaf Pin dfi' Ariibynol Lerpwl a Manceinion 11 ddaeth i,r dref hen. v T> %wuzi mai un da am ddynwared ^igllro R. J. Jones. Mae ei dad yn tysarn' ddynwared John Jones, a^ynt' a Gwilym Hiraethog, yr un ft'unud

PljLpUDAu MANCHESTER. SABOTII, GORFFENAF 21, 1907. MOSsT ^e*^°distiaid Calfinaidd. J^^TETNV 10-30 a 6-30, E. Humphreys,Rocbdale « 10-30 a 6, H. P. Roberts. Coedpoeth aPJ""10*30 a 6» J- S- Roberts, Bolton ARDWIOK—10-30 a 6, Y Wesleyaid. T. Pugh, 6, J. M. Hughes fil ^lO^to T10"30' T- °- Jones» 6> w- G- Jones M- hughes, 6, T. O. Jones M" Hughes; 6, T.P. i n o2" J- Williams, 6, W. M. Jones I G. Jones, 6-30, E.R. FT 11 a 6-30 r Dp, jy, Bedyddwyr. 6,°a 6' iju«u*b- SUTTON—10-30 a 5-30, jjj s Yr Anibynwyr. On^TON^l?"30' Roberts, 6-15, M. Llewelyn |^ferW%MaLK/'1'"• E°b<"ts AU-30 a 6, ^Wxg.^p Eglwys Sefydledig 11 a 6-30, H. R. Hughes

*— Eisteddfod Llangollen — SAH0R.QY:FLA-WN Y TBSTYNATT YN AWJR S HE A0 I W CHAEL, PUIS 6ch., DKWY'E EVANS, SONS & FOULKES, "BRYTHON."

YMDDIDDAN a'r Parch. David Evan Jones, y cenhadwr o Lushai, ynghylch y wlad a'i thrigolion, 6c. GAN i ni dreulio amryw oriau yng nghym- deithas y brawd anwyl ag y mae ei enw uchod yn ystod yr wythnos hon, meddyliasom y byddai yn dda gan eich darllenwyr gael ychydig o hanes y wlad y mae Mr. Jones wedi bod yn llafurio ynddi, ac felly rhoddwn i lawr rai o'r cwestiynau a ofynasom iddo, a'i atebion yntau iddynt. 1. Ymha le y mae Lushai, ac mewn pa faint o amser y gallwch deithio yno o Calcutta? Yn Neheudir Assam y mae Lushai, rhwng talaeth fawr Bengal a Burmah. Y ffordd gyntaf i fyned yno o Calcutta ydyw gyda r Eastern Bengal Railway i Silchar, sef yr orsaf genhadol berthynol i'r Methodistiaid agosaf atom, ac fe gymer hvn Ni ni ddau ddiwrnod a dwy noswaith o deithio, ac y mae y pellter oddeutu pedwar cant o filltiroedd; wedi hynny cerddwn am wyth niwrnod, gan godi yn raddol nes cyrraedd Aijal, sef prif orsaf filwrol y wlad. Gellir myned yno hefyd gydag agerlongau o Calcutta i Silchar, ac wedi hynny gyda chwch bychan hyd Sairang, yr hwn le sydd o fewn taith diwrnod i Aijal, ac yn y ffordd hon fe gymer i ni dair wythnos neu fis. Y mae Aijal mor uchel a phen y Wyddfa, ac oddiyno gallwn weled mynyddoedd o bum mil i wyth o droed- feddi o uchter. f 2. Beth ydyw maint y wlad, a pha fath wlad ydyw ? Oddeutu yr un faint a Chymru. Gwlad fynyddig ydyw, ond yn wahanol i Gymru am nad oes gwastadeddau ynddi, ac yn wahanol i Cassia am nad ydyw pennau y mynyddoedd yn wastad. Rhesi o fynydd- oedd cribog sydd acw yn rhedeg yn gyf- ochrog o'r gogledd i'r dehau. Gorchuddir yr holl wlad a choedwigoedd mawrion, a rhed rhai o'r afonydd o'r gogledd a'r lleill i'r dehau. 3. Pa fath ydyw hinsawdd y wlad at wahanol dymhorau y flwyddyn ? Yn y gaeaf, sef o Tachwedd hyd Chwefror, ceir sychter gydag ychydig lwydrew ar bennau y mynyddoedd uchaf. Yn y gwanwyn, sef o Chwefror hyd Mai, tyr allan ystormydd o fellt a tharanau o'r gogledd-orllewm, ac amlhant fel y cynhesa yr hin. Yn yr haf, sef o Mehefin hyd Medi, ceir gwlawogydd parhaus trwy gyfrwng y trafnidwynt (mon- soon) trwy yr hwn hefyd yceir yrhan fwyaf o'r gwlawogydd dros yr oil o India. Yn yr hydref, sef o Medi hyd Tachwedd, y mae y gwlawogydd yn lleihau, a'r cnydau yn add- feiu ac yn dechreu cael eu cynnull, yr hwn waith a orffennir yn Rhagfyr a Ionawr. Y mae yr hinsawdd yn gynhesach acw ar hyd y flwyddyn nac ydyw yn y wlad hon yn yr haf. Ni cheir dim rhew nac eira yn yr holl wlad. 4. Pa faint ydyw nifer y trigolion, a pha fath bobl ydynt Yr oedd rhif poblogaeth Lushai yn ol y cyfrif diweddaf yn 80,000, o ba rai y mae 50,000 yn y rhan ogleddol o'r wlad lie y^mae ein cenhadeath ni wedi ei sefydlu, a 30,000 yn rhan ddeheuol y wlad lie y mae cenhadaeth y Bedyddwyr yn gweithio. Hanant o'r Mongoliaid (ymhlith y rhai y bu James Gilmour yn llafurio) fel y rhan fwyaf o lwyth- au Bryniau Burmah Ogleddol ac Assam. Pobl fyr o gorffolaeth ydynt, gyda llygaid hirgrwn, tebyg i'r Burmese, bochgernau uchel, a thrwyn smwt. Nid ydyw y meibion na'r merched yn torri eu gwallt, ond rhannant ef yn y canol, a chylymant ef y tu ol I w pennau. Dadwreiddia y meibion y min- gudyn (moustache) o dan eu trwynau, gan ei adael yn y cornelau, ac ychydig iawn sydd yn gwisgo barf. Danghosant lawer o ddewr- der wrth hela bwystfilod rheibus ac ymladd ag elfennau natur, megis pan oddiweddir hwy gan ystormydd mawrion neu pan y llosgir pentrefi, ond y maent yn hynod fradwrus mewn rhyfeloedd, ac nis gellir ymddiried ond ychydig iddynt. Y maent yn hoff o blant, ac yn garedig wrth ddieithnaid a thlodion. Y maent yn bur arubynol, a rheol y wlad ydyw "y trechaf treisied ar gwanaf gwaedded." Yr wyf h yn bersonol wedfcael pob caredigrwydd oddiar■ eu llaw, ac ni bum mewn enbydrwydd am fy einioes o gwbl, er i mi dreulio misoedd mewn rhannau pellenig o'r wlad na fu dyn gwyn ynddynt erl5.6 Pa fodd y mae y bobl yn byw ? Cenedl o amaethwyr ydynt, a'r got ydyw yr grefftwr sydd yn eu plith ond y mae hyd vn oed ganddo ef, a'r offeiriad, a r pennaeth feusydd i'w llafurio. Torrir y «°^vigoedd 1 lawr yn Ionawr, llosgir hwy yn Ebnll nes yr ymddengys darn mawr o'r wlad ar dan, a chlywir fffwydriadau y bamboo fel ergydxon mewn rhyfel am ddwy neu dair milltir o bellter. Yna heuir rice mewn tyllau bychain troedfedd neu ddwy o bellter oddiwrth ei gflydd a'r Indian Corn rhywlathen neu ddwy §Sth eu gilydd yn yr un mae. Heblaw hynny, ceir cotwm, tybaco, ac annj f/siau yn wasgaredig yn yr bvdd yr amaethwr angen am danynt. Pian a^t ychydig o bytatws melus, a heuant mebls o gwmpas y ty- a godir yng nghanol y maes, a fwelir y blodyn cribceiliog yma ac acw ar hyd y maes, yr hwn ydyw eu noddfa i redeg i'w chysgod rhag yr ysbrydion drwg. Tyflr pys hefyd i ddringo boncyff uchel ambell i goeden fydd heb ei thorn i awr. Ceir y enwd cyntaf i mewn ym Medi, a chyda thywydd fiafriol bydd yr holl gynhaeaf I inJwn erbyn dechreu y flwyddyn. Cedwir STan helaeth o'r rice yn y ty sydd yn y maes neu mewn adeilad arall hanner y ffordd 11 nentref hvd nes y bydd ei eisieu. 6. Pa anifeiliaid a bwystfilod sydd yn y W'ctn, mooh duon, geifr, a y creaduriaid dof a gedwir gan y Oval y gelwir y gwartheg acw, ac y maent yn llawer mwy na'r gwartheg duon Cy™rei8- Ceir hwy yn wylltion hefyd. Y mae yr eliffant acw hefyd, y teigr, y llewpard, y rhinoceros, yr arth, cwn mawr gwylltion, cathod gwylltion, porcupine, ceins, y baeda gwyllt, geifr gwylltion, ac amryw fan gread- uriaid, megis y wiwer a llygod o bob math. Y mae y morgrug gwynnion yn flinder mawr i ni hefyd, a gelod, &c., &c. 7. Beth am adar y wlad ? Ceir acw yr eryr, y fwltwr, a'r rhai a ad- waenir yn y wlad hon wrth yr enwau pheasant, kingfisher, y parrot, dylluan, aderyn y tô, y fran, y wennol, y golomen, a llu o adar ereill, rhai yn brydferth iawn ac ereill yn swynol odiaeth eu can. 8. Beth am grefydd y Lusheaid ? Credant mewn rhyw fath o dduw, yr hwn sydd yn greawdwr pob peth, ond nid ydynt yn ei addoli oddieithr mewn un wyl yn flynyddol, pryd y rhoddant gadair wag iddo ar lwyfan. Ni wna y duw hwn niwed i neb. Credant fod ysbryd arall o'r enw Khuavang, yr hwn sydd yn preswylio y coedwigoedd, ac i hwn y priodolir pob galanastra mawr a ddigwydd yn y wlad. I'r ysbrydion drwg y priodolir afiechydon cyffredin, ac iddynt hwy yr aberthant eu hanifeiliaid, ac felly y tlodir llawer o deuluoedd yn y wlad. Credant fod yr ysbrydion drwg yn preswylio mewn amryw leoedd yn y goedwig, ac os ymwelir ag un o'r mannau hynny, bydd yn angen- rheidiol aberthu rhag i'r ysbryd drwg eu meddiannu. Credant hefyd fod acw lawer o bersonau yn y wlad yn meddu yr hyn a alwant yn lygad mall (evil eye), ac y gall y person hwn feddiannu person arall gorff ac enaid a'i gael i wneuthur pob peth fel y inynno, trwy edrych arno, neu rhyw foddion arall. 9. A oes acw aberthu yn y wlad 't Oes, aberthant ieir, cwn, moch, a gwartheg. Gwnant ddelwau bychain clai o ddynion a chreaduriaid y rhai a aberthant yn lie y byw. Ni ddifethir cig yr anifeiliaid, ond bwyteir ef gan yr offeiriad a'r teulu, a rhoddir darnau bychain o amryw rannau o gorff yr anifail ar yr allor i ddyhuddo yr ysbryd drwg, yr hwn a ddaw yn ystod y nos i'w bwyta (ond y gwirionedd yw mai y cwn a'r moch fydd yn gwledda arnynt). Gweddiant wrth aberthu, ac weithiau rhoddant ychydig o waed yr anifail ar amryw rannau o gorff y claf. 10. Beth sydd gennych i'w ddweyd am y genhadaeth ar ol bod yn llafurio yn y wlad am ddeng mlynedd ? Dechreuwyd y gwaith cenhadol acw gan Mri. Lorrain o Savidge, ond nid oedd un Cristion proffesedig yn y wlad pan aethum yno. Bedyddiwyd Khuma, y Cristion cyntaf yn y flwyddyn 1899, sef ymhen dwy flynedd ar ol i mi gyrraedd y wlad, ac y mae wedi dal ei dir yn dda hyd yma, ac yn un o'r pregethwyr goreu yn y wlad. Erbyn hyn, y mae gennym yn agos i ddau gant o gyflawn aelodau. Yr oeddwn yn bedyddio pym- theg a deugain y Saboth olaf cyn cychwyn adref, ac y mae gennym rai ugeiniau o ym- geiswyr am aelodaeth. Rhan bwysig o'r gwaith cenhadol yn India ydyw yr addysgol a'r llenyddol ac y mae llywodraeth Lushai wedi cyflwyno addysg y wlad i'r cenhadon, ac yn rhoddi symiau sylweddol o arian tuag at gario y gwaith ymlaen, ac y mae gennym oddeutu dau gant o blant yn dyfod i'r ysgol ddyddiol yn gyson. Cyfieithiwyd a chyfansoddwyd amryw lyfrau at wasanaeth yr ysgolion dyddiol, a rhai o lyfrau y Testament Newydd a llyfrau cre- fyddol ereill at wasanaeth yr eglwysi. Y mae misolyn yn cael ei argraffu gan y llywodraeth a'i arolygu gan y cenhadon er ys rhai blyn- yddoedd, amcan yr hwn ydyw cyfrannu gwybodaeth grefyddol a chyffredinol i'r trigolion. 11. Pa fath ydyw y bobl o ran eu ham- gylchiadau ? Tlodion iawn ydynt. Gwisgant ddillad carpiog, a phreswyliant mewn tai bregus. Ac eto y mae y Cristionogion yn cadw pedwar o efengylwyr teithiol, a cheisiwn eu dysgu oil i gyfrannu y ddegfed ran o'u henillion i'r Arglwydd, a gwna llawer ohonynt hynny. Nid oedd amser i holi ychwaneg ar Mr. Jones, gan fod yn rhaid iddo fyned ymaith i gynnal cvfarfod cenhadol i un o gapelau Penllyn. Amlwg ydyw fod gwaith mawr i'w wneuthur yn Lushai, a'r gweithwyr yn anaml. Meddyliwch am ddim ond dau gen- hadwr yn llafurio ymhlith 50,000 o bagan- iaid Beth ydyw hyn rhwng cynmfer ? Gan hynny, gweddiwn yn feunyddiol am i Arglwydd y Cynhaeaf i ddanfon allan weithwyr i'w gynhaeaf, a chyfrannwn hyd eithaf ein gallu at y gwaith. Llandderfel, Gorffennaf 12, 1907. I,.J.W. O.Y.—Dymunwn i'r holl newyddiaduron gyhoeddi yr ymddiddan uchod. I.J.W.