Papurau Newydd Cymru

Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru

Cuddio Rhestr Erthyglau

9 erthygl ar y dudalen hon

- "IROAD Y RHO D."I

Newyddion
Dyfynnu
Rhannu

"IROAD Y RHO D." [GAN GWYNETH VAUGHAN], P R NNOD XIII.—BREUDDWYDION MALEN. Y DRWS nosaf i fwthyn Guto Shon trigai hen wreigan wcddw a adnabyddid gan bawb fel Malen. Tv bach crwn heb ddim llofft iddo, dim ond un ystafell ond fod y gwely wenscot oedd a'i gefn ar y llawr yn gwneud corne] fechan fel rhyw banner ystafell arall. J an ai lawr oedd tan Malen, a chrochon bychan tri throed vn hongian oddiwrth y gadwyn oedd ynghrog wrth swmer o'r simddai fawr, tegell bychan, a phadell (Trio oodd yr unig offer i baratoi bwyd a feddai yr hen wraig, a byddai r tri i'w gweled bob amser o gylch y tan yn l'hywle. Os y tegell fyddai'n hongian wrth y bachaai, bvddai'r badell a'r crochan wedi eu gosod ar eu hochrau yn ddestlus, hyd amser pryd arall a'r ford gron oedd wedi ei sgwrio yn lan hefo thywod y mor a'r gwpan de artiiyn barod erbyn y berwai y tegell, yn sefyll o flaen y tan, a chader fach Malen yn ei hymyl. 0 flaen *y ffonestr safai bwrdd carreg, ar hwnnw y byddai Malen 'yn pobi ei bara ceirch, ac yn paratoi popeth angenrheidiol ar gyfer oi tharaaid syml. Yr oedd y ford gron yn rhy o-ysegredig, ni ddefnyddid hi i un pwrpas ond i fwyta, ac i ddal y Beibl bras ami pan gaffai Malen gyfle i ddarllen ychydig adnodau. Wrth wau ei hosan yr arforai Malen ddarllen. Gweuai yn brysur iawn, byddai clio, clic y gvveill i'w clywed yn myned yng nghynt na thieian y cloc. Ond pan yn darllen adnod, eymerai yr hen wraig y waellen i ga-nlyn y lg geiriau. "Nid oedd yn alluog i ddarllen yn rhwvdd. a byddai y waellen yn help mawr■ i gadw'r lIythrennau yn eu lIe o fiaen ei llygaid. Yna declireuai ddyblu ei diwydrwydd, a gwau ar frvs, megis i brynnu yr amser a go 11- wvd. Ben bore, cvn i'r un o'r bobl oedd yn prvsur ddysgu y ffordd ddiweddar o droi y dvdd yn nos, a'r nos yn ddydd hyd yn oe' yn Llan Elen, droi yn eu gwelyau, byddai Malen allan vn y coed yn hel priciau i ddech- reu tan, a chariai goflaid fawr ohonynt adrof i ddiddosrwvdd. Bryd arall, cerddai yn ol a blaen ar hyd glan y mor, ac yno byddai darnau preiffion o goed, a llusgai Malen hwy tuag adref, a rhoddai gwpaned o do i Guto Shon am eu llifio iddi. Ni ddaeth i feddwl Malen erioed i brynnu glo i'w josgi, tan coed fvddai ei rhan hi yn wastad a mawnen neu ddwy yn help i'r coed. Cerddai yr hen greadures tua thair milltir i tyny i'r Imynydd a chawell ar ei chefn, a deuai ag ei i lawr yn llawn o fawn. Meddai Malen ganiat- ad i fyned i fawnog anil un o'r ffermwyi cvfagos i bigo ei dewis, canys ati lu y cyrcttai pawb pan fyddai eisiau amdoi eu meirwon, neu ryw gymwynas clebyg, a dantonai ambell i ffermwr mwy caredig na'i gilydd lwyth hyehan o fawn at ei drws yn awr ac yn y man hefvd. Ond pan brymiodd Mr. Morris y Plas gymaint o dai Llan Elen a'r tir, gan bon- derfvnu gwnend trefn ar yr hen fwrdeisdref vn 01 oi dyb ef,dechreuodd cymylau ymddang- os yn wybron bywyd tawel Malen. Mynnai y Sgweiar glirio'r hen fythynod bychain i gyd i wneud lie i adeiladau heirdd, a chael gwared a'r ystrydoedxl culion lie nas gallasai dau gerbyd basio eu gilydd, ac yr oedd yr heol gul Ile safai bwthvn Malen yn un o'r rhaia gon- demniwyd ganddo; ond yn anffodus i'w gynllunian, nid oedd Mr. Morns wedi medru prvnnu vr heol honno. Eiddor y Gwyn oedd hi; ac ni thyciai un cynhygiad oddi wrth vr A.S. am dani. Gwvddai r Cap e LJoyd mai'r diwedd fyddai symud yr hen bobl ohoni a'i tliynnu i lawr, ac ni fynnai yr hen foneddwr caredig aflonyddu ar gartref yr 1m ohonynt tra y bvddent hwy byw. Wedi i Mrs. Dermot ddychwelvd adref, Pender- fvnodd Mr. Morris anfon Edward Jenkins i r Tf Gwyn i erfyn arni hi fod dipyn yn ddoeth, a lielp-Lt i gael gwared o'r tai a alwai ef yn ddolur llygaid. Teimlai Edward ei hun yn gryn lane wrth fyned i ddrws ffrynt y Ty Gwyn ar fusnes or fath, ac agorwyd drws y parlwr goreu iddo, onid goruchwyliwr y Sgweiar, a hwnnw yn Aelod Seneddol oedd et ? Yna daeth Mrs. Dermot j»io ato yn eigaiar- wisgoedd duon, ac ysgydwodd law yn garedig ag ef, ond pan ddywedodd Edward ei neges, vsgydwodd ei phen, a dywedodd yn 5livv 0 .• ""Nisgallaf fx "gydsynio & chais Mr. Morns. Yn ol ewyllys fy nhad, Nora bia'r tai bacli viia Mr. Jenkins, ac yr wyf yn bur siwr na tydd iddi hi neud dim yn groes i'w ddyrnuniadau nf." Ond. Mrs. Dermot, mao'r hen dai melyn h.ehain yna yn anurddo'r lIe!' Wol, dydw i ddim o'r un farn a Mr. Morris a chwithau ar y pwnc, Mr. Jenkins. Mae'r tai mor lan, ac mor dwt ac tel rhyw genadwri i mi o'r gorffennol sydd yn em gadaet, byddaf fi yn hoffi edrych arnynt. ]Sid \'n ami y ceir gweled tv mor lan a thy Malen. Ond y fath golled, Mrs. Dermot, ydi bod tir gwerthfawr o dan dai o'r fath N a., fedrwn ni ddim eytuno ar y pwnc yna • •hwaith. Mi fvddai'r golled gryn lawer yn fwv pe collai hen greaduriaid ar fin on bedd eu trtrefi. Wn i ar y ddaear lie y gallai Guto Shon, a Malen, gael to wrth eu pennau pe collent eu cartrefi bycham." Yr oedd Mr. Morris vn meddwl y base pob un o'r ddau yn well 'u lie yn y workws." Gwridodd wyneb Mrs. Dermot, a gofynnocld: Wvr Mr. Morris ddim na fuo yr un o r ddau hen greadur erioed ar ofyn y plwy. 3Lae nhw wedi ennill 'u tamed ar hyd y blyn- vddau vn ddiwyd a gonest, heb boeni neb." 11 Wet, mae'n biti mawr na fyddai posib cael yr hen stryd yna i ffwrdd, beth bymxag. DydFr rhent ddim gwerth cadw'r tai ar 'u traed, dwy'n siwr. A mae Mr. Morris yn foddlon i dalu'n dda am y site." Na, dydi'r rhent oncl punt yr. y flwyddyn, Mr. Jenkins. Ffordd fy nhad anwyl o noddi lien bobl heb wneud begoriaid ohonynt, dim arall." Gwarchod fi Punt yn y flwyddyn am le fel yna y gellid gwneud rhes o dai i w gosod am ddeg punt ar hugain yr un ynddo yn ddi- drafferth. Mae peth fel yna yn bechod." Na, digon prin y gellir galw liynny yn heehd. Mr. Jenkins. Pechod faswti i yu yst.yried troi heu bobol o u tai er liiwyu ym- gvl'oethogi i"v huti. 'Rvdw i'n rhyw bur sicr nas gall un peth fod yn becliod os bydd lies a chysur erelit wrth ei wraidd. Pan yr ydym III yn myned yn ol ein uiynipwy ein hunain, heb gotio am neb na dim ond m ein hunain, yr ydym yn pechu." 0 Ac felly gwrthod gwerthu yr hen dai yna wirsTch chL Sirs. Dermot. Fe ta,e r gox- fforaeth yna yn 'u condcxnnio nhw 1 Mao nhw i gyd yr un farn a Mr. Morris hefo phopeth 'Does un gorfforaeth yn bod all 'u condemnio nhw, Mr. Jenkins. Mae'r cwbl o gwmpas y tai i fyny a gofynnion y dref, mi ofalodd fy nhad am hynny. Ond fel y dy- wedais, o'r blaen. nid fy eiddo i yw'r tai ac os dymunech weled Nora yn 'u cylch, mae i chwi groeso," a chanodd Mrs. Dermot y gloch, ac archodd i'r forwyn ddaoth i'w ateb ofyn i'w march ddyfod ati. Pan agorodd AT eneth ieuanc dlos y drws, synnwyd Edward gan ei phrydferthwch. Safai Nora yn ymyl ei mam, ei gwisg yn wen fel eira a'i gwallt yn ddu fel y muchudd yn disgyn yn gadwynau cyrliog ar ei hysgwyddau a'i hwyneb yn llawn serch ac addfwyndcr. "Nora," ebe Mrs. Dermot, "lnae Mr. Morris, Pla.s Llan Elen, wedi anfon Mr., Jenkins yma drosto i brynnu'r stryd felen fach bia chwi yn Llan Elen. Mae yn foddlon rhoddi pris da am dani, mwy o lawer na i gwerth." Beth mae Mr. Morris yn feddwl, mama ? Mae o wedi prynnu digon o dai yn Llan Elon erbyn hyn, debyg gin i. Stryd yr hen bobl i ydi hona. Cheith neb mo fy stryd felen fach i. Mae hi'n glws iawn. Both oedd ar Mr. Morris eisio neud hefo hi. Mr. Jenkins ? Wei, Miss Dermot, dvdi Mr. Morris ddim yn foddlon fod yr hen stryd fach hen ffasiwn yna ynghanol tai mawr newydd, a mae o'n meddwl codi tai newydd da trwy^ dre Llan Elen fol y daw y tir i'w ddWylo fo. On(I ymfile, 'ro,?dcl o am gael lie i Malen a Guto Slion ? Ni ddywedai Mrs. Dermot yr un gair, gwyddai lii y geilid ymddiried ym mhen a chalon Nora i benderfvnu'r cwestiwn. Well i mi hwyrach boidio deyd barn Mr. Morris eto," ebe Edward. v Meddwl v base Guto Shon a Malen a rhai tebyg iddyn nhw yn well '11 lie yn y work- house yr oedd Mr. Morris, Nora," ebe e: mam, Well i chwi wybod ei farn o." Gyru fy hen bobol i i'r workhouse, mama Na, neith Mr. Morris na neb arall byth mo hynny. Malen yn y workhouse Mi dorai ei ehalon cyn pen wythnos yno. Beth oedd meddwl Mr. Morris ? a throai at Edward am ateb i'w chwestiwn, y llygaid gleision tywyll fel pe yn chwilio allan gyfrinachau eithafoedd ei galon of ac un Mr. Morris hefyd. Meddwl mae Mr. Morris, Miss Dermot, bod yna ffortiwn yn y darn tir yna sydd o dan yr hen dai yna, nag ydyn nhw dda i ddim, ac eisio i gael o i adeiladu tai teilwng o dre Llan Elen fel y mae o'n leicio i gneud hi sydd arno fo. Mae y'n barod i roi arian da am y tir." Y tai yn dda i dclihi, Mr. Jenkins, mae'r tai yn ateb yr un diben yn union a Phlas Llan Elen. Dyna'r enw mae Mr. Morris wedi roddi ar yr hen Dan Bhiw, ynte, wedi'i ail godi o. Mae'r tai yn gartref bach t iclus i hen bobol dda, onest, hwyrach yn fwy o gartref nag y bydd Plas Llan Elen byth i neb. Nid v fi syclcl yn mynd i adael i nob droi allan: yr hen greaduriaid yr oedd taicl mor ofalus ohonvn nhw a'u cysur. Na, rhaid i Morris fod yn foddlon heb y tir yna nes y byddpob un o'r hen greadnriaid wedi mynd i dy on hir gartref, beth bynnag." Gwelodd Edward iiad oedd o tin diben gwastraffu amser i geisio pwnio i bonnau boneddigesau y Ty Gwyn nad oedd unpoth ar y ddaear yma o gymaint gwerth ag aur ac arian, a phrysurodd yn ol ar gefn ei geffy] tua'r Plas. Ond pan yn nesu at y dref, eymerodd yn ei ben fynnn cipolwg ar dai'l' stryd felon fach, a'r cyntaf yr aeth iddo oedd ty Malen. Eisteddai yr hen wraig yn ei chadair drithrood wrth y tan,y Beibl yn agored ar y ford gron yn ol ei bar for gyda'r nos, a^r waellen yn dilyn y Uvthrennau yn un llaw a r hosan yn y Haw arall. "P'nawn di, Malen. Ydi hi'n brysur iawn arnocli chi ? ■k" Symol, digon o waith gweu'r hosan wrth iwc. Eisio beth sy arnoch chi. Rhoswch chi, stiward Dafydd Morns sy yma ynte, mi fuo ngolwg i'n well, ond mae o'n burion hefyd, raid i mi ddim cwyno. Sut mae Dafydd ? Dyn, dydi hi ond fel doe i mi pan na'th o'r silffoedd yna sy yn y gornel acw. Mae yma beth ddiwedd o lestri, a mi es i chwilio am silffoedd at Dafydd, 'roeddwn i'n methu eael lie i'r cwbwl yn y cwpbwrdd cornel yma fan hyn. Mi gnath o nhw'n dda ac yn sol at hefyd Pwy fasa'n meddwl basa gino fo stiward 'Roeddwn i'n brcuddwydio trwy'r nos neithiwr yn 'i gylch j, oeddwn wir." (I barhau). o

ARHOLIAD GORSEDD.

[No title]

YSTAFELL Y BEIRDD

I S CYMRU'R DIWYGIAD.

Y MODUlt.

-Y DYNGARWR.

MAI.

Advertising