Papurau Newydd Cymru

Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru

Cuddio Rhestr Erthyglau

5 erthygl ar y dudalen hon

LLANUWCHLLYN

Newyddion
Dyfynnu
Rhannu

LLANUWCHLLYN Llythyr o'r nhyfel oddiwrth Evan, Pen- ybont, at Evan y Go' Bach. BELFAST, Ebrill 26, 1901. Fy anwyl Evan,- Teimlaf yn awyddus i wybod a wyt ti wedi cael y llythyr anfonais yn Tachwedd, gan nad wyf hyd yn hyn wedi eaol ateb; hwyrach na chyrhaedd- odd y llythyr i ti. Newydd i mi ysgrifenu, cawsom ymladdfa ffyrnig mewn lie a elwir Lilliefontein, o'r hon y gwelaist, yn ddiau, adroddiad yn ynewyddiad- uron. Fel arfer, nid oeddym yn tybio fod cynifer o'r Boeriaid yn y cwmpasoedd hvn, oherwydd. fel y dywedais yn fy llythyr diweddaf, yr oeddym wedi bod yn chwilio bob man diwrnod nell ddau cyn y frwydr. Tua 4 a m. ar y 6ed o Dnchwedd, darfu ini farchio allan o Belfast, a thua phedair awr yn ddiweddarach disgynai bwleti y Boers o'n deutu. Yn ol eu castiau atferol, yr oeddent wedi' ymguddio mewn twll, ac wedi eu hamgylchu gan greigiau cadarn, yr hon yd- oedd amdditfynfa naturiol. Ymledodd ein llinell flaenaf ni ar hyd leddt' oedd yn union yu gwynebu y Boeriaid cuddiedig, a gelli Hdychmygu fod yn rhaid i ni gadw mor isel ag oedd bosibl, oberwydd pe y bu- asem yn dangos ein hunain, golygai hyny bwlet Mauser ynom. Ond yu araf, daliwyd i fyned yn mlaen, y naill ran ar ol y llall, a'r rhai oedd tu ol yn bwrw cawodydd o fwledi i'r creigiau. Yn araf, onJ sicr, trwy ruthriadau yn awr ac yn y man, aed yn mlaen. Yr oedd y nos yn dyfod, a gan hyny ym- ddaugosai fel pe y buasai yn rbai.) i ni orphen gyda'r bigog, a phan oeddem jn paretoi i wneyd un rhuthr trnedig, darfu y Boeriaid redeir ymaith oherwydd symudiad wnaed arnynt-gan y Sutiofks. Fellv y ter- fynodd ymlaikt y dydd hwn*. Lladdwyd 6 o honom ni, y Sbropshires, a chlwyfwyd 20. Collwyd rhai o'r gv, yr meirch, ond nid oedd colledion neb gymaint a ni, oherwydd ein hod yn y lie mwyaf peryglus. Rhaid fod y Boeriaid, hefyd, uedi colli llawer, gan fod, yn ycLwanegol at y cawodydd bwledi saethwyd atynt genym ni, tua dwsin o >nau mawr yn taflu eu tan beienau atynt. ac yn crynu nefoedd >1. daeargyda'u swn melldigedig. fr oedd yn owyll pan y cyrhaedd- wyd y gwersyll, dwy filidir o ffordd genym i fyned i 'nol dwir. Ysgydwai y rhai a arbedwyd ddwyiaw'a'u gilydd. Boreu dvanoeth cychwynwyd i Belfast, gan fyned heifcio y lie y buom yn ymladd. CVll ) ni gyrhaedd- yd y He hwn, gwelwyd rbai o'r Boeriaid ar y dde i ni, ac anfonwyd fy nghwmni i yn < sgorddlu i wn mawr. Yn ddiweddarach ymneillduwyd, y gwn yn blaenori, tra yr amddiffynid ni o'r ,u ol gan vVyr Meirch Canada, dynion rhagorol, y rhai, trwy eu dewrder rhyfygus, a arbedodd lawer collei yn mysg y gwyr traed, ac hwyrach a rwystrwyd i ni gael ein cymeryd yn garchaiorion. Darfu i ni neillduo yn raddol am rbyw ddwy filidir, acyna daeth un o swy- ddogion y 0«nt. dial,s atom i ddweyd fod y Boeriaid yn ymosod yn llu mawr, ac yn ceisio ein gwahanu. Yna, pan yn dyfod i lawr y mynydd, dyma fareh.filwr yn marchogaeth beibio ac yn (<.waeddi fod y Boeriaid o fewn 800 llath i ni, ac yclxsdig wedyn dyma swy- ddog y Canadians yn gwaeddi nad oedd y gelyn ond 200 JlHth oddiwrthym, ac yn erfyn arnom frysio yn mlaen at uchder lby w filliiiro'n LLenau. Brysiwyd yn miaen cyn gynted ag y gaUai ein 'lodau lluddied- ig fyn'd a ioi; a, dywedki rlai o'm cyl'eillion wrthyf eu bod, wrth edrych yn ol, yn canfod y Boeriaid yn carlamu ar ein holau, ac yn saethu yn rhyfygns atom oddior eu ceffylau. Arbedodd hyn lawer arnom, gan fod y bwledi yn myned dros ein penau heb ein ni- weidio. Yn mlaen yr aethom, gan redeg i'r naill a'r iltill yn ein dallineb djryslyd. Yn awr ac eilwaith aethui ceffyl heb f&rchagwr heibio i ni; yna un o'r gwyr meirch yn cerdded neu y gwn 15 pounder yn ymdreehu myned yn mlaen gyda dim ond tri ceffyi i'w dynu, a'r gyriedydd yn eu cymhell yn mlaen gyda bloeddiadau a rhegfeydd. Yna cymerodd dis- wyddiad ardderchog le. Yr oedd gwn mawr y Can- adians mewn perygJ, a chan fod y Boeriaid yn bur agos atom, nid oedd nuodd ei yael i ffwrdd, gan ei fod yn rby drwm i'r cefiyhm flaenn y gelyn. Ond djsgynocJct un o'r Canadians od.liar ei geffyl, a chan rytidhau y 1 oddiwrth y gwn, ihoddond y blaenaf rhyngddo ei bun a'r Boeriaid, tynodd y gwn yn rhydd, amarcrogodd ymaith. Yr oeddym erbyn hyn o dan loches, a gwaeddai y ani.wyr i ofyn paham na iuasem yn t-efyll i gadw y Botisynol. Ond gviyddai y swydcogion yn well. Yr aniser yma, gveiodd y Suifoiks, y rhai oedd yn blaenori. y eelya yn nesau aiom ar y chwith gyda'r bwr:a o'n hamgylchu. Diangocid y Suffoiks. ac yr oeid.nt yn gorphwys ar y Veldt; ond minted iddynt TVelect y s, caiiasarit eu taclau, a chan gymeryd ychydig fwledi, rhuthrasant at fryn bychan, ac yna vroedoyrn jn ddiogel. Taniwyd y gynau mawr, ac felly y teriynodd yr ail ddiwrnod o ymladd Dal- iwyd 14 o'r Cartaiiians, a lladdwyd rhai ohonynt. Teimlid gofid cyffredinol yn herwydd marwolaeth y swydog y Canadiai's hwaw oedd yn ein harwain mor alluog. Efe yrioedd y rnwyaf rhyfygus or oil, yn marchogaeth yma ac acw i galonogi y dynion, heb unwaith feddwl am dano ei hun. Yu in an wedyn aethem i'r gwersyll, a'r diwrnod dilynol i Belfast, li9 y darfu y Gordon Highlanders roddi derbyniad croesawus ini. Fel yr oedd pob cwinni yn myned i mewn, galwyd am three cheers :t'rSh'cpsbires,a rivwedent fod yn arw ganddynt Lt,§i f,)d gycla Ili. Yr adeg yma, yr cedctem yn gwersyllu yn agos i'r orsaf, ac mewn wythnos wedyn 'roeddym yn y dref. Yma y treuliais y Nad- olig, ond nid yn y ffordd y buaswn yn gwneyd pe gartref, fel y gelli ddychmygu. Wytbos yn ddiwedd- arach yr oeddym ar y ffordd i Helvetia, lie y cymer- wyd rhai o'r 4th King's Liverpool Regt. yn garchar- orion. Rhutbrwyd arnynt liw nos a meddianwyd eu gwn 4.7. Cawsom fod y lie wedi ei baratoi gan y gelyn, a gwelsom dystiolaethau torcalonus o'r lladd fu yno—dilladau, arfau, hetiau a phapurau wedi eu chwaluo gwmpas, ac yr oedd yno ddigonedd o waed, hefyd, yn arbenig ar yr arf iu. Nid oedd yno ddim amddiffynfeydd pan aethom ni yno, ond rhyw wal yma ag acw. Ond newidiwyd y cyfan yn fuan genym, ac er i ni gryfhau llawer ar y He, bu y Boeriaid yn saethu atom, a daetb un ohonynt i'n llongyfarch ar ein bywiogrwydd. Buom yn Helvetia chwech wythnos, gweithio bob dydd, nes yr anfon- wyd ni allan i ymladd. Rhoddaf hanes yr ymladd yn fy ilythyr nesaf. Yr ydym yn awr yn Belfast yn gorphwys. Ychydig o waith ydym yn wneyd-dim ond gwylio bob yn ail, a thra yn dilyn yr oruchwyliaeth hon yr wyf yn ys- grifenu y llythyr hwn attat. Yn awr, anwyl hen gyfaill, rhaid i mi derfynu. Nis gwn pa bryd y deuaf adref. Yr wyf yn anfon rhai o arian Kruger iti, ac eisieu i ti eu rhanu gyda Hugh. Mae yna lls. trwy'r cyfan, a bydd mor gar- edig a rhoddi haner coron, dau swllt, a swllt i Hugh, a chadw y gweddill dy hunan. Cofia fi at hen Evan y Go. Good-bye. Dy hen gyfaill, EVAN.

CYFARFOD LLENYDDOL A CHERDDOROL…

TRAETHODAU.

CERDDORIAETH.

Advertising