Yr Wythnos a'r Eryr

"DAFYDD CADWALADR." Perthynai Dafydd Cadwaladr i'r ail do o bregethwyr di-urddau yn mysg y Methodist- iaid Calfinaidd. Ganwyd ef yn y flwyddyn 1752, yo Llangwm, sir Ddinbych, pryd nad oedd y wlad wedi teimlo nemawr ddim oddi- wrth yr adfywiad crefyddol, a'r ychydig hwnw bron wedi ei lwyr lethu trwy yr ymraniad. Nid oedd rhieni D. Cadwaladr, mwy na'r gweddill o'u cymydogion, yn gwybod dim am waith addysg, a'r un mor ddiofal am ei gyfranu i'w mab pe yn eu gallu i wneyd hyny. Felly, ni chafodd ddiwrnod o ysgol erioed, nac un- rhyw gyfarwyddyd o gwbl i ddysgu darllen iaith ei fam. Er hvny, dysgodd ddarllen, a hyny mewn dull, mae'n debyg, na chynygiodd neb erioed o'r blaen arno ond efe ei hun. Pan yn ieuanc, byddai arferol o gynorthwyo ei frawd i fugeilio defaid ei dad, a thrwy graffu ar y pyg-lythyrenau y nodid y defaid a hwy, daeth yn lied gydnabyddus a swn y llythyrenau. Daeth i wybod y wyddor Gym- teig yn lied gywir, trwy sylwi ar y llythyrenau mewn Llyfr Gweddi Gyffredin, ac yn raddol dysgodd sillebu a darllen ychydig frawddegau. Cyrcbai ei rieni yn achlysurol i eglwys y plwyf, ac er na feddylient o gwbl am' geisio planu egwyddorion crefydd yn ei galon, yr oedd efe, er hyny, yn wrthddrych argraphiad crefyddol pan nad oedd eto ond pedair neu bump oed. Adroddodd unwaith wrth ei ferch am un amgylchiad yn ei ieuenctyd a fu yn foddion i'w ddwyn i ystyriaeth ddifrifol am Ddnw a byd arall. Digwyddodd un- waith," meddai, "dymhestl arswydus o fellt a tharanau, pryd y daeth fy mam i'r ystafell y cysgwn ynddi, ac y syrthiodd ar ei gliniau, gan wylo yn hid], ac adrodd yn brysur y Fader, y Credo, a rhan o'r Litani, Duw Dad o'r nef, trugarha wrthym, wir becha-duriaid.' A chan na welswn y fath beth o'r blaen, gof- ynais pa beth oedd ami. 10 fy machgen,' ebe hithau, gad imi lonydd i weddio Duw, canys y mae arnaf ofn fod dydd y farn wedi dyfod.' Hyn a'm dychrynodd inau'n ddir fawr, a dechreuais inau weddio i'w chanlyn a dyna'r pryd y bu i mi ddysgu y Pader a'r Credo. Peidiai fy mam a gweddio pan beidiai y mellt a'r tararau ond myfi a bar- hawn am rai wythnosau, nes o'r diwedd, y gorfu i mi dewi drwy i fy nhad ddyfod a fy chwipio. Wedi hyny, awn ar ben fy hun, a llefwn, Duw Dad o'r nef, truuarha wrthym, wir bechadunaid,' nes oedd y cymydogion yn meddwl fy mod yn colli fy synwyrau. Pa fodd bynag, yr wyf yn meddwl hyd heddyw ddarfod i'r Arglwydd, y pryd hwnw wrando arnaf, greadur tlawd, a thrugarhau wrthyf." Rywbryd neu gilydd, cafodd afael yn y "Bardd Cwsg," a "Thaith y Pererin," a thrysorodd bron yr oil o'r llyfrau hynod hyny yn ei gof aruthrol. Yr oedd y gweledigaethau hyny yn peri anesmwythdra a dychryn mawr i'w feddwl ar adegau, a byddai yntau yn mawr ddychrynu ereill ag adroddiadau o honynt yn nhai y cymydogion ar hirnos gauaf oamgylch I., n, no y cyfaifyddid yn fynych i ganu cerddi neu adrodd chvedlsu digrif a hynod, ac i wau .foosanau. Symudodd D. Cadwaladr pan tua 17 oed o Langwm, lie buasai yn gwastinaethti yn y naill fferm a'r ila;i, i ardal y Bala. Yna y dywodd leygwr yn pregethu am y tro cyntaf erioed, acelai i'r dref bob Sabbath i wrando arno— pellder o bedair milldir o'r lie yr arosai. Dei byniwvd ef yr, aelod o'r enwad pan yn ugain oed, ond yr oedd yn 28 cyn rhoddi o ht.no gats ar bregethu; a bu bwlch t) ddwy fJynedcrcyn Jdclr) ad ymaflyd ar y gwaith, a pharhau ynddo. Rhyw ddsffyg hyder ynJdoJi hur, a syniau o anghymhwys- tier i'r swydd, a barodd y bwlch hwn. Ond ar daer ancgaerh IVlr T. V ulkes o'r Bala, darbwyllwyd d ail ymaflyd yn y gwaith. Yn mihen tua dau fis ar 0: hyn, cymtrodd dyg- wyddjad le a sefydu.de ar unwaith ei gymer- iad de) pregethvr. Oifcdd ar ei feddwl i fyned 1 ryw P.YU1, ii y Deheudir, 'C enwyd et un di-,A-rtic.-cl yro dranocti Par- odd yr hysbybiad ai-n'sgvyliadwy hwn iddo bryder meddwl anghyffredin. Llithrodd yn ddirgelaidd i ffordd, ac ni welwyd aio honio hyd nes yr oedd yn amser myned i gysgu. Wedi ei holi, deallwyd ei fod unwaith wedi bwriadu dianc adref, ond tybiodd eilwaith y buasai yn mawr bechu trwy hyny, a phender- fynodd sefyll ei dir. Ni chymerai na thamaid na llymaid, a dywedai y gwr a gydgysgai ag ef iddo dreulio y nos mewn gweddi ac ym- drech gyda Duw. Pan ymddangosodd o'u blaen dranoeth yr oedd yn amlwg ei fod wedi ei wisgo a nerth o'r uchelder." Llefarodd gydag arddeliad neillduol, a disgynai ei eiriau ar y dorf tel hylif tanllyd, nes peri i lawer o honynt dori allan, a gwaeddi yn groch, Pa beth a wnawn ni ? Darfu i hyn ar unwaith sefydlu ei enw yn y cwr hwnw o'r wlad fel pregethwr a chenad o'r nefoedd tu hwnt i amheuaeth. Mae yn debyg mai ar ei ddych- weliad o'r daith hon yr ysgrifenodd y c. cyf- amod" rhyngddo a Duw, yn yr hwn y datganai ei lwyr ymgysegriad—enaid a chorff-i Dduw a'i wasanaeth. Yr oedd D. Cadwaladr wedi ei dori allan i fod yn bregethwr gwasanaethgar yn yr oes hono-oes y pregethwyr teithiol a'r cyhoedd- iadau pell. Yr oedd yn feddianol ar gyfan- soddiad cryf, a gallu anorchfygol i gyflawni caledwaith. Tal a theneu ydoedd o ran corff- olaeth, ac ni wyddai beth ydoedd lludded. Adroddir hanesion anhygoel bron am ei orch- estion fel cerddwr. 0 fewn tair wythnbs i'w farwolaeth, pan yn agos i 82 mlwydd oed, cerddodd yr holl ffordd o'r Bala i'r Bermo, pellder o 30 milldir, er mwyn bod yn bresenol mewn Cyfarfod Misol. Pan yn nghyflog yn FedwArian, byddai yn olaf yn cadw ei bladur nos Sadwrn, yn amser y cynhauaf gwair, ac yn gyntaf yn ymaflyd ynddi boreu Llun, wedi bod yn y Penrhyndeudraeth a'r amgylchoedd yn pregethu y Sabbath, pellder rhwng myned a dychwelyd o ddeng milldir a deugain, a hyn i gyd ar ei draed. "Cychwynais, meddai unwaith, "o'r Penrhyn foreu Sabbath, a'm pastwn yn fy lIaw: pregethais yn y Gwylan am wyth, yn HendreWenllian am un ar ddeg, Beddgelert am dri, ac yn y Waenfawr am saith." Yr oedd y daith hon, o leiaf, yn ol tystiolaeth gwyr cyfarwydd, yn 35 o filldir- oedd. Cerddai dros fynyddau geirwon an- hygyrch Meirionydd, yn nhrymder gauaf, yn droednoeth, gan gludo ei esgidiau a'i hosanau ar ei ysgwyddnu, ac yn fynych gwensi hosan- an a phregethai with fyned. Ar oi gw"th y dydd ar y fferm gartrer, eisieddai yn y gong: i wau, yn ol arfer y wlad, neu i gyfansoddi ei bregethau. Dyeithrbeth iddo ef ydoedd lludded corfforol neu feddyliol Fel yr awgrymwyd yn barod, yr oedd gan D. Cadwaladr gof aruthrol, ac fel y dywedai Dafydd Roland am dano, yr oedd ei gof fel uffern, ni ddywedai byth 'Digon.' Nid oedd nifer y llyfrau at ei alwad ond ychydig iawn, ond darllenai yr ychydig hyny drosodd a throsodd drachefn, a thrysorai bron yr oil o'u cynwys yn ei gof rbyfeddol. Dywedir iddo ddarllen gwaith Eliseus Cole ar Ben- arglwyddiaeth Duw naw o weithiau drosodd, a'r Beibl bump ar hugain o weithiau, wrth gadw dyledswyddau teuluaidd. Pan oedd I efe yn lied ieuanc, ceid hd syniad lied gyff- redin yn y wlad fod y Pabyddion ar ddyfod i awdurdod eilwaith yn yr ynys hon, ac y ilos- gent yr holl Feiblau oeddynt wedi dyfod i feddiant y werin bobi. Penderfynodd yntau na losgent ei Feibl ef, y dysgai efe ef allan ac felly fe ddysgodd y Testament Newydd i gyd ar dafod leferydd, a'r un modd y rhan iwyaf o'r Hen Destament- Yr oedd ystordy mawr ei gof wedi ei drefnu mor reolaidd hetyd fel y gallai ddodi ei law a thynu oddi- yno unrhyw ddodrefnyn a fynai. yn ol ei ewylSys, ar amrantiad. Yr oedd felly o an- genrheidrwydd yn wr cadarn yn yr Ysgryth- yraja, ac yn wrthwynebydd medrus a pheryg- lus mewn dadl. Yn nechreuad ei weinidogaetb, yr oedd yn fywiog a tharanllyd nodedig, a thraddodai y genadwti gyda'r lath ddifrifoldeb ac arddeliad fel y byddai effeithiau rhyfeddol yn dilyn, a lluaws o wrandawyr yn cael eu defTroi. Yn mlyhyddau olaf ei yrfa yr aeth yn llareiddiach a mwy nsKdXi eu thuedd yn fwy i ddiddanu y& ganc-c'^ ac i adeiladu y saint yu 7 ffydd. neidd ^e' »rf Gwr mawr mewn gwed<Ji_ ^aia, waith mewn cyfarfod eglwys'g g#a1' j<j diwedd, ymgollodd mor 1W f J parhaodd i weddio am d^. && hi erbyn hyny yn tynu at h .^qC g .flt wyd iddo unwaith gan^ fl| "V*$ oedd hyn. Nis gwn, ebe f „ad o amser a dreuliwyd, ond "J Q i gr neb allan, canys yr oeddyn^ y gyfodais oddiar fy ngliniau. -gffcdo'. ty. 8 Bu ei allu gyda Duw S nag unwaith yn foddion ida jgjthiaU p garweh a chroesaw ar & llawer ty, y buasai ei ddr • ^ed 0 gauedig rhagddo. Un tr°,_ y a bith d derbyniad digon oeraid*3 id(jo J JLi't hwyr, ac yr oeddis wedi t gyda'r gwas. "Mi pregethwr, bob amser g q liniau 1 f 6 od o'r Beibl, a myned ar y ly> gyda'm teulu cyn myned h yo^hf wneud hyny heno? cya ebe gwr y ty. DeaHodd y oe(jd weddimai nid dyn cyftcdin dd, cronglwyd. Anfonwyd y y He P,sat i'w wely, a chafodd y cyn§ yn eVf^harot°' yn y ty, a chododd J bote*'} dranoeth, bedwar or g'o -waith1 lluniaeth iddo cyn cych«7 gj Perthynai i'r gwr hyno wr0| 0 a'i ffaeleddau, ac er ei JM J thau | f a chryf o gorff, yr oe hvddai ei {e aidd yn perthyn iddo, a y y0 an 0fn fynych ymollwng. ^3" atn eigael i Lerpwl i bre^J,. '^do, ftrw croesi yr afon a gwydd ed t na gwneud hy^y. *c J f. rington, yr holl ffordd 1 r' ^ddo d^ij pasu 24 milldir Ni ch ceflfyl- amser chwaith farchog^C' pgg ) 0 hyny anghysuro ei feddwl cerdded flino ei aelodau- gjisjl Yr oedd D. Cadwaladr y yO hefyd, a chyfansoddodd g > dncKa0 enctyd, yn benaf yn y & f °.C Yn ddiweddarach ar ei °vfanSodd°A ai ei brif destynau. ^J^harl^' cyfryw i'r Parch Thorns preg wyd naw mil o honynt- yn 1 far hytrach na bardd oedd e > Qedd- hono am dros haner can nilwP Gorph. 9fed, 1834* yD nt ^lanycl' chladdwyd ef yn inynwem