The Carmarthen Journal and South Wales Weekly Advertiser

TREF, GWLAD, A THRAMOR. Nid ydys yn gwybod pa un a yw y wlad wedi rhoddi digon o ystyriaeth i'r egwyddor y dadleuir drosti gan y Llywodraeth ar hyn o bryd, sef rhoddi iawn i'r tafarawyr hyny yr attafaelir eu heiddo gan y wladwriaeth. Nid ydys yn gweled dim yn anghyfiawn neu anfoesol mewn egwyddor felly. Ymddengys fod Mr.Gladstone yn siarad yn gryf yn ei herbyn, ond byddai yn burion peth iddo gcfio hanes ei dad. Pan ryddhawyd ei chaethien gan y wlad hon, derbyniodd tad Mr. Gladstone ddeg mil a In thrigain o bunnau o iawn yn herwydd y golled a gawsai pan ryddhawyd y caethion yn Jamaica. Credid y pryd hwnw, a chrcdir hyd eto, fod hyny yn gyfiawnder a Mr. Gladstone y pryd hwnw, ac nid ydys yn gweled nad yw achos y tafarmvr y pryd hwn i'w ystyried yn llwyr yn yr un goleu a bod y petisiynau hyny a yrwyd yn erbyn y peth drwy ddwylaw Mr. Dillwyn a Mr. Warming- ton, Mr. Randell, Mr. Lloyd Morgan, a Mr. Alfred Thomas, ac ereill, a'r rhai a gawsant eu dechreuad mewn scl ddmviol a sych, yn hollol ddiahv am danynt, a u bod ddim yn arngen na phapyr wast. o Nid oes terfyn ar y syhv a'r anrhydedd a ddeibynia arwr y Cyfandir Du (Mr Stanley), ac y mae ei wlad enedigol wedi ei meddiannu a'r un brwdgarwch ag a deimlir yn Lloegr. Mae Caerdydd ac Abertawe yn cynnyg en 0 dinasfraint iddo. Cymmer ei briodas le ar y 12fel o'r mis nesaf yin Myn; chlog Westminster. Mae wedi mynegu ei ddy- W(, niuniad i weled Esgob Llanelwy yno. Yn yr 0 y esgobaeth hono y ganwyd ef a'i amcan yn ddiau yw rhoddi anrhydedd i'r Ifen Wlad. Yr wythnos ddiweddaf, yn Croydon, dedfrydwyd Sipsiwn o'r enw Mary Draper i bedwar mis o garchar am dderbyn arian oddi wrth ddynes o'r enw Mrs. Collins, un yn byw mewn aragylchiadau cIa, ac yn 43 ml wydd oed, am ddweyd ffortiwn yr olaf. Cafodd y ddynes gyhuddedig 3p. oddi wrth z,Y t, Collins i'w goscd ar olwyn Ffawd; ac 8p. ar ol hyny, am nad oedd y tair punt yn ddigon dylanwadol i beri i'r olwyn droi o gylch. Addawodd Draper hefyd ysgrifenu at ei phlaned, er gwneyd daioni i gorff ac enaid Mrs. Collins. # Dywcdir fod llawer o arian ffugiol wedi nen ar ddyfod drosodd o Germani i'r wlad hou. Efelychir yr arian a doddwyd yn y wlad lion ym mlwyddyn Jubili y Frenines mor gywrain, fel nas gall y llygad mwyaf cyfarwydd a darganfod y twyll. Yn wir, heria yr arian ffugiol brawf ymarferol arnynt. Dywedir y cedwir gwyliadwriaeth fanwl ar y porthladd- oedd er mwyn dal unrhyw gyfrwys-ddynion a ddichon ddyfod i mewn.

DARGANFYDDIADAU HYNAFIAETH- OL YNG NGHYMRU. 0 bryd i bryd, y mae rhyw ffeithiau neu wrthddrychau pwysig yn cael eu dadheneiddio yn rhyw fangre neu gilydd o Gymru ag sydd 0 o'r dyddordeb mwyaf i bawb ag sydd yn 0 teimlo y gradd lleiaf o gariad tuag at hanes eu gwlad. Ai ni ddylai y cyfryw gael eu cof- restru yn briodol, a'r gwrtliddrychau eu sicrhau tuag at gyfoethogi amgueddfeydd ein C) Z5 1113 colegau, er budd ein holafiaid 1 Nid oes nemawr i fis yn myned heibio na fo rhyw ddarganfyddiad cywrain yn cael ei groniclo yn y papyrau. Beth sydd wedy'n yn d'od o'r cyfryw, nis gwyddir, canys y mae y cwbI yn myned i dir anghof. Yr wythnos cynydiweddaf, adroddir mewn amryw newyddiaduron Seisonig am y caffaeliad olaf o'r fath, yr hwn a ddygwyddodd yn sir Feiiionydd. Yr ydym yn barnu na fyddai ychydig linellau mewn cyssylltiad a'r gwrtliddrychau a gafwyd yno yn annerbyniol i'n darllenwyr Cymreig. Ymddengys fod dau ddyn yn n ZIY croesi trosgefn bryn ger trigfan Mr. Pritchard Morg an, yn agos i Dolgellau, pan ganfyddodd Morgan, yn agos i Dolgellau, pan ganfyddodd un o honynt yr hyn a ymddangosai yn debyg i I? ddysgl, yn gorwedd mewn agen yn y graig. 17, t, n 0 Ar ol cryn drafferth, tynasant ef yn rhydd, ac aethant ag ef adref. Ar ol ei grafu a'i olchi, canfyddwyd mai aur oedd y defnydd. Dangoswyd ef i Mr. Pritchard Morgan 0 ZD cywreinrwydd yr hwn a berodd iddo yntau wneyd ymchwiliad manylach yn y lie, ac fe ddaeth o hyd i gawg o'r un defnydd yn y ddaiar. Yr oedd yn amiwg fod y ddau wrtli- ddl-ych yn perthyn i'w gilydd; ac mai cwpan y gwin a dysgl y bara perthynol i weinyddiad y Sacrament oeddynt. Y maent o law- wneuthuriad mwyaf gwych a chywrain, ac yn pwyso 48 wns o aur, cynimysgedig ag ychydig arian. Y mae y ddysgl yn gylchgrwn ei llun, ac yn dwyn yr arysgrif, "In nomine Patris et Filii et Spiritus Sanctus" (yn enw'r Tad, a'r Mab, a'r Ysbryd Glân), gyda llun Crist, a'i ddeheulaw yn ddyrchafedig—y trydydd a'r pedwerydd bys yn gauedig. Mesura y cawg droedfedd o uchder a chwech modfedd yn groes i'r geneu. Y mae y fon-golofn i hwn hefyd wedi cael ei gerfio a'i forthwylio yn wych a destlus dros ben, ac oddi tanodd yn dwyn y geiriau, Nicolus me fecit de Here- fordis" (Nicolas o Henffordd a'm gwnaeth). Cyfiwynwyd y llestri i ddynion cynnefin penigamp yn Llundain, y rhai a amlygant fod y gwrtliddrychau o ddirfawr werth mewn ystyr hynafiaethol, yn annibynol ar eu gwerth cynhenid arianol, ac eu bod yn dyddio yn ol i'r 12fed ganrif. Saif adfeilion yr hen Fynach- log enwog y Fanner Abbey ger llaw y lie y cafwyd y lIestri; ac nid oes ammbeuaeth nd eiddo y frawdoliaeth fynachaidd hono oeddynt, ac iddynt, er gochelyd trachwant ysbeilwyr diegwyddor Harri'r 8fed yn yr 16fed ganrif, guddio y fath wrthddrychau cyssegredig yn y In lie y deuwyd o hyd iddynt. Sefydlwyd y Fyhachlog yn y flwyddyn 1,200 gan y Cisterciaidd. Ei gwerth blynyddol pan yr ysbeiliwyd y mynachlogydd gan Harri oedd n Z5 158 15s. 4c., yn cyfateb i Y,1,469 3s. 4c. yr oes bresennol. Y mae archwiliad pellach yn angenrheidiol o fewn ac oddi allan i'r adfeilion. Z, Saif muriau yr hen adeilad i uchder mawr hyd y dydd heddyw; a dangosa y ffencstr ddwyreiniol yng nghangell yr Eghvys, a'r drws eang gorllewinol, fawredd a gwychder y sefydliad pan yn ei flodau yn yr oesoedd gynt. Yn awr fe dyf coed talfrig trwchus o fewn y cynteddau. Y mae rhesi o goed praff yn aros o, yn rheolaidd ar bob ochr i'r rhodfa hir tuag at yr Abadty, ac yn cyflwyno yr olygfa fwyaf dymunol ac arluniawl i'r ardal ar fangre lonydd. Tyf hefyd goed ffrwythau a Uysieuau o bob math i bellder o gylch y Fynachlog ac ymddengys i'r sefyllfan gael ei dewis mewn n ZD congl rhamantus, a chyda doethineb a chyni- hwysder neillduol. Diammheu i lawer o drysor gael ei guddio zn Z5 yn yr amser cynhyrfus hwnw (Harri'r Sfed) gan y mynachod, pan ddeallwyd ganddynt fod yr ysglyfiaethwyr ger llaw; a phe y gwneyd ymchwiliadau priodol a manwl o fewn ac allan yr amryw weddillion mynachaidd yng Nghymru, y deuid o hyd i lawer o lestri ac ysgrifau mwyaf gwerthfawr a phwysig. Y mae yn dda genym ddeall fod Mr. Stephen W. Williams wedi au-ymgymmeryd a'r archwiliadau yn Ystrad Fflur, Ceredigion— y Fynachlog, lie y cafodd amryw o dywysogion Cymru, yng nghyd a beirdd ac ysgrifenwyr zn n L,3 enwog—Dafydd ab Gwilym yn eu plith—eu dodi i orphwys. Y mac llawer o'r hen adeilad gorwych hwn wedi cael ei ddadguddio, a n 13 beddau y mynachod wedi eu dwyn i'r amlwg yn y ddwy ttynedd ddiweddaf. Y mae tradd- odiad fod y coflyfrau a'r llestri cyssegredig, n ZD) yng nghyd ag aneirif wrthddrychau gwerth- fawr, yn guddiedig mewn ogof ar ochr bryn tu n ZD n cefn i'r ffermdy, a gobeithir y dechreuir yn fuan archwilio y cwmpasoedd. Y mae yn drueni gadael un gareg lieb ei throi tra y parhao tebygolrwydd a gobaith am lwyddiant yn yr ymchwil. Perthyn i'r Cisterciaid oedd y Fynachlog hon hefyd ac fe'i sefydlwyd yn y flwyddyn 107G gan Rhys ab Tewdwr, yn y lie a elwir yn awr yr hen Fonachlog. Ail- adeiladwyd hi yn y flwyddyn 1164, gan Rhys ab Gruffydd, yn y lie pres, anol. Meddai a,- diriogaethau helaeth, o verth blynyddol o Y,122 6s. 8c. pryd yr ysbeiliwyd hi, yr hyn yn awr a gyrhacddai t3,058 Is. 8c. Y mae yr t). I olion sydd eisoes wedi cael en dWYll i'r golwg yn dangos fod yr Eglwys yr nn fwyaf yn y wlad. Yn y mynachlogydd mawrion hyn y meithrinid addysg, gwareiddiad, a diwyll- iant o bob math yn yr oesoedd aethant heibio. Yr oeddynt hefyd yn noddfeydd i'r claf a'r angenog ar bob amgylchiad. Nid oedd angen am dlotdai a threth-tlodi, na that am addysg y pryd hyny, canys yr oedd drysau yn agored i bawb yn ddiwahaniaeth, ar un mantais i'r tlottaf ag i'r cyfoethoccaf i gyrhaedd y sefyll- faoedd uwchaf yn yr Eglwys ac yn y wladwr- iaeth yn y celfyddydau ac mewn amaethydd- iaeth. Ond ysbeiliwyd y cyfoeth, gwasgarwyd a llofruddiwyd y preswylwyr, a dinystriwyd yr adeiladau o Harri hyd Croipwel, a rhoddwyd y meddiannan ymaith i'w dyhirwyr. Yr ydys yn awr yn dyheu am ysbtilio yr Elwys o'r ychydig weddill a adawyd iddi o'i heiddo cyntefig, a hyny, bid siwr, dywedir, er ei lies. Ond rhagor ar hyn y tro nesaf. Byddai ychydig hanes am ryw ddarganfydd- Z5 Z3 iadau yng nglyn a gwahanol Fynaehlogydd y n Z5 0 Dywysogaeth yn werthfawr iawn i lawer o 0 ddarllenwyr y JOURNAL, megys Cwmhir, Maes- yfed, Abelanda, Caerfyrddin, Llanllear, Aber- teifi, ifec.

C Y N N A D LED D F F E R M W Y R GLAN TEIFI. Moms—Yr wyf yn gweled fod Mr Gladstone yn parhau i gloffi rhwng dan feddwl mewn perthynas i bwnc llosgedig y dydd— Dadgyssylltiad yr Eglwys yng Nghymru. Dyma y pwnc y dylem ni, fel fFenmvyr Cymreig, ei bleidio tVn holl egni, er mwyn i ni gael gwared o'r degwm sydd yn ein llethu i'r llawr. Symmudodd Mr. Gladstone y baich oddi ar ffermwyr yr Iwerddon pa ham na wnaiff yr un peth i ffermwyr Cymru, sydd yn griddfan dan eu beichiau ] Cadwgan—Yr wyf yn gweled dy fod di yn ymbalfalu yn dy anwybodaeth o barth i'r degwm. Pe dadgyssylltid yr Eglwys y fory, zn 0 y bydd yn rhaid i ni dalu y degwm. Nid yw yr amaethwyr Gwyddelig ddim gwell ar ol cael n dadgyssylltiad, ac ni fydd ffermwyr glanau ny Teifi a Thywi yn well. ,Ifo)-its-Wel, cefais fy nghamarwain, neu darfu i mi gain ddeall y "Doctor" y nos o'r blaen. Gwilym-Pob un o'r ddau, feddyliwn, canys nid yw y "Doctor" yn gwybod dim am y degwm na'i hanes, er ei fod yn myned ar draws y wlad i areithio. lfywel- Y mae un peth yn amlwg i bawb t, sydd a'u llygaid yn agored, fod Cymru wedi colli ei chymmeriad crefyddol gynt, a gellir priodoli hyn i wleidyddiaeth Radicalaidd sydd wedi trawsfeddiannu ein capeli a'n pulpudau. Mac yr hen hwyliau melus a'r awelon nefol- aidd wedi diflanu, ac mae y tan oedd ar allorau Cymru bron a diffodd. GntJydd-Nid yw hyn yn rhyfeddod, pan mai gwleidyddiaeth ac ysgraglywiaeth yn cael eu pregethu yn ein pulpudan yn lie Efengyl hedd, a dadgyssylltiad yn lie Crist a'i Groes. Agorwyd llifddorau i anfFyddiaetli ddyfod i mewn pan fabwysiadwyd Radicaliaeth yn lh> gwir, ysgraglywiacth yn lie tiydd ac addoliad 0 C, yn cael ei dalu i'r duwcyn Gladstone. Dyna'r streic ym mhlith y myfyrwyr yng Ngholeg Presbyteraidd Caerfyrddin ni feddyl- iwyd am y fath beth yn yr hen amseroedd. Pe byddai yr hen dduwiolion—megys yr hen Ddavis, Castell Howel Dr. Lloyd, o Gaer- fyrddin; Hugh Jones, o Gapel Heol Awst, Caerfyrddin, ac ereill—godi o'u beddau yr wythnos ddiweddaf, a gweled drysau y coleg yng nghau, a'r myfyrwyr yn rhodiana, fe agorent eu llygaid, a dy wedent fod Cymru yn dirywio yn hytrach na gwella. Da yw bod y myfyrwyr wedi gwneyd diheurawd (apology), onid e byddai'r Bwrdd yn Llundain yn sicr o gau i fyny y sefydliad. Y mae'r uchod yn profi yn eglur fod Cymru wedi colli ei chymmeriad crefyddol gynt. I for—Yr wyf yn gwadu fod Cymru yn Z"3 gwaethygu ac yn ymlygru, ac wedi syrthio n 10 oddi wrth ei chariad cyntaf. Y mae Cymru mor grefyddol ag y bu erioed. Cadwgan-Os ydyw hyn yn wir, beth oedd y galarnadu a'r cwynfan a glywid yn Ystradgynlais yn y Gymmanfa Gwarterol yr ly wythnos ddiweddaf, mor fuan ar 01 yr ymffrost fawr yn Llynllefiad, fod cwarter miliwn o Fethodistiaid yng Nghymru ? Dywedodd un parchedig na fu y fath olwg sobr ar grefydd yng Nghymru er dyddiau Harri yr VIII. hyd yn awr, ac wrth gwrs y mae yn waeth nag oedd yn nheyrnasiad y merry monarch Siarls yr II. Ai dyma y ffrwythau mae Methodistiaeth yn ddwyn yng Nghymru ? Dywedodd y gvvr parchedig mai y chants, y cantatas, yr operas, a'r operatas sydd wedi achosi y dirywiad crefyddol ond ni ddywedodd air am yr halogedigaethau capelyddol a nodais, y ralis a'r spri crefyddol, y fteiriau crwyn," y darlithiau a'r cyrddau te, lie mae bechgyn a merched yu cael eu dwyn at eu gilydd i gusanll yn y "cylch," ac aros allan hyd ganol nos ar hyd yr heolydd. Cyrddau etholiadol mewn capeli, a'r celwyddau a draethir yn y cyfarfodydd hyny y bloeddio, y cliro traed a dwylaw, sydd wedi per, i'r Cymry golli eu hawch at bethau crefyddol, ac edrych ar yr adeiliadau a godwyd i addoli yr Arglwydd ddim gwell na neuaddau a n t3 ch wareudai i ddynion gael difyrweh, ac nid i'r chantio, y cantatas, yr operas, Ac. Detoi-Yr offeiriaid a'r Eglwyswyr sydd yn mynychu lleoedd o'r fath, ac nid ein pregeth- wyr ni. W lIywel- Yn araf deg, Dewi. Yr wythnos ddiweddaf cymmerodd opera "Blod well ac Arianwedd" le yng Nghaerdydd mewn chwareudy, a chlywais fod yno luaws o bregethwyr. Nid oedd dim allan o le iddynt fyncd yno i glywed yr operas. Map. y Methodistiaid Y11 arfer hidlo gwybedyn a llyncu camel. Cafodd un o'u pregethwyr ei rwystro am antser i bregethu am fyned i'r circus, ond maent yn foddlawn i droi y capel i fod yn chwareudy. Llywarch—Yr wyf yn ofni ein bod ni fel enwadau yn myned yn fwy rhagfarnllyd bob dydd. Rhoddodd Mr. David Pugh, A.S., awrlais i dref Llandeilo-fawr, ar y telerau fod y dref i dalu am ei reoleiddio a'i gadw mewn trefn. Pasiodcl yr auditor, Mr Edward Jones, y cyfrifon; ac am hyny, dangosodd ychydig o'r Radicaliaid yr ewin fforchog, ac appel- iasant at y Bwrdd Lleol yn erbyn talll yr avian oedd wedi myned am gadw yr awrlais mewn trefn, ond cawsant eu siomi. Yr oedd yr ymddygiad yn orwael. I Turin—Yr achos en bod yn gwrthwyuebu talu yr arian oedd, fod yr awrlais wedi cacl ei osod yn y clochdy ac mai i'r Eghvys y cafodd ei roddi. Gwilym- Cafodd y clock ei roddi i'r dref, ac nid i'r Eglwys. Nid oedd yr achwyniad yn erbyn talu ond ceffyl biethyn iddynt llochi yn ei gysgod i saethu at yr Eglwys. Mae y Radicaliaid yn debyg iawn i'r wyber hono yn y chwedl, pan oedd yn methu cael dim arall i'w frathu, brathodd ddurlif (file) oedd ger llaw. Y mae Radicaliaid Llandeilo yr un fath. Cadwgan—Pan mae y Radicaliaid yn methu cael Ceidwadwyr ac Eglwyswyr i'w colynu, colynant en cyfeillion goreu. Mr. David Pugh oeddynt yn golynu ychydig amser yn ol a'r wythnos ddiweddaf Mr. D. H. Thomas, A.S. dros Merthyr Tydtil oedd yn cael ei frathu, am iddo feiddio pleidleisio yn erbyn cynnyg Mr. Stephenson o barth i'r degwm ond am- ddiffynodd yr aelod anrhydeddus dros Ferthyr ei hun i bwrpas. Gwilym—Y mae Radicaliaeth ein dyddiau ni yn rhy ddirmygedig i'w dirmygu, ac mor ansefydlog a dwfr, ac iiior wammal a cheiliog y gwynt. Clodfori, cegfoli, canmol, a gor- ganmol personau heddyw, a lluchio llaid yr 3 wythnos nesaf atynt. Y mae Radicaliaeth yn ddrwg o'r bon i'r brig. ifoi--Nid yw Radicaliaeth banner mor ddrwg a Thoriaeth ormesgar. Cadwgan—Mae Radicaliaeth yn ddrwg, am ei bod yn gwrthod ufuddhau i'r awdurdodau goruchel; yn dysgu dynion i anufuddhau. Y mae yn ddrwg am ei bod yn cablu urddas. Y mae Ceidwadaeth ar y llaw arall yn dysgu dynion i ufuddhau i'r awdurdodau goruchel, i barchu urddas, i anrhydeddu y brenin neu y frenines. Y mae Radicaliaeth yn beryglus i gymdeithas, am ei bod yn ceisio troi pob peth a'uwyneb i waered symmudhen ffiniau, dad- ymchwetyd hen sefydliadau gogoneddus cin y 11) gwlad, a thori undeb y deyrnas gyfunol a'i rlianu, er mwyn rhyngu bodd y Gwyddelod aflonydd a gwaedwyllt. Y mae y Ceidwadwyr a'r Undebwyr yn penderfynu, deued a ddel, i gadw yr undeb hwn yn gyfan, er gwaetbaf ymosodiadau y Gwyddelod a'u cynghreiriaid Cymreig. Iwan-Nid wyf yn gallu gweled y dylem ni fel ffermwyr Cymreig bleidio y Toriaid nid ydynt wedi gwneyd un ymgais i ysgafnhau ein beichiau. Ilywel-Y Ceidwadwyr yw cyfeillion goreu y ffermwyr, ac nid Mr. Gladstone a'i ganlyn- wyr, sydd yn wastad yn ddigon hael efo eu haddewidion ond nid ydynt mor barod i'w cyflawnu. Dangos i mi un mesur da a fl 0 buddiol i'r ffertLiwyr a basiodd Mr. Gladstone yr holl amser y bu ef mewn swydd. .Ifoi-lts-Did(lyiiiu y doll ar y brag, a rhyddid i'r ffermwyr i ladd cwningod. (iwilym-Nid oes un ffermwr, o Deiti i Lyfnant, wedi cael un budd oddi wrth y mesnr hwnw nid ydynt yn gwneyd brag nid oes cwningod i'w cael i flino y ffermwyr. Clywais y diweddar Mr. Sartoris yn dywedyd yn amser etholiad 1868, "Os byddai idclyut roddi mwyafrif i Mr. Gladstone, er iddo gael myned yn ol i'w swydd, cawsai y trethi Ileol gostwng ;—ond yn fuan, ychwanegwydtreth ar geffylau ffermwyr oedd yn ennill eu rhenti wrth gario glo, calch, nen goed. Cafodd y ffenwwyr a'r gweithwyr fwy oddi ar ddwylaw y Ceidwadwyr na chawsant erioed gan y Rhyddfrydwyr, er cymmaint eu brolio mai hwy yw unig gyfeiHion y gweithwyr." lioait-Pwy roddodd bleidleisiau i'r gweith- wyr yn y trefydd ac yn y siroedd ond Mr. Gladstone a'i blaid. Gruffydd—Iarll Beaconsfield roddodd bleid- leisiau i etholwyr y trefydd, ac am hyny, dywedwyd iddo neidio i'r tywyllwch a gwnaeth y Ceidwadwyr gymmaint a wnaeth y Radicaliaid i basio mesur y pleidleisiau sirol. Ni chafwyd y fath fudgets erioed gan y Radicaliaid a gafwyd gan Mr. Goschen. lIywel-Mac llawer gormod wedi cael ei wneyd o Mr. Gladstone, a gormod o sebon meddai wedi cael ei wastratlu arno. Ym- drcchodd, ac mae ef yn ymdrechu yn barhaus, i ddinysttio ei wlad. Ifor—Yr oedd llawer yn gobeithio fod anghydfod wedi tori allan ym mhlith y Ceid- wadwyr, a bod gobaith i'r Weinyddiaeth gael ei thori i fyny. Cadwgan—Nid oes un ammheuaeth na hofFai y Gladstoniaid weled hyny yn cymmeryd lie; ond ni chymmer hyny le yn fuan. Gobeithiaf y bydd i'r Undebwyr wneyd eu rhagbarotoiadau mewn pryd, deued yr Etholiad CyttVedinol pan y del. Nid oes dim at gadw y powdwr yn sych. Nid oedd mwyafrif Mr. Bowen Rowlands yn sir Aberteifi ond naw, a deunaw yng Nghaernarfon, ar ol i Mr. George fod ar y maes fel ymgeisydd am ddwy fiynedd. Cofied yr Undebwyr mai yr aderyn boreuaf sydd yn pigo y genwair i fyny. Morus—Ni lwyddanfc yn eu hymdrechion i dattu yr aelodau Gladstonaidd allan. Ifyioel-Paid bloeddio, Morus. Y mae llawer llithriad rhwng y cwpan a'r wefus.

HEN DEULUOEDD CYMUU. JOHNES 0 DOLAU COTHI, SIR (JAER- FYRDDIN. Nid oes nemawr i deulu yn y sir mor enwog a'r teulu uchod. Yr wyf yn rhoddi gwehelytli y teulu i lawr o Syr Thomas Johues, o Aber- marlais, a Treharold, sir Benfro, fel ag y mae yn ysgrifenedig yn yr Herald's College. 1. Syr Thomas Johnes, o Abermarlais, sir Gaerfyrddin, a Haroldstonc, sir Benfro, marchog. Ewyllys dyddiedig Ionawr 2 Tain, 1557. Ei wraig ef oedd Mary, merch a chyd- n etifeddes i Syr James Berkley, marchog, a chawsant I. Syr Henry Johnes, o Abermarlais, marchog. Ei wraig ef oedd Elizabeth, merch i Matthew Herbert, o Abertawe, sir Forganwg. II. Richard Johnes, o Gwmgwili, Caer- fyrddin. Efe a briododd Elizabeth, merch ac etifeddes Griffith Lewis ab Thomas John, o Gwmgwili, a chawsant blant. III. James Johnes, Llanbadarn-fawr, sir Aberteifi, uchel-sirydd y sir uchod yn 1585. Efe a briododd Anne, merch ac etifeddes Richard John Thomas Parry, o Gaio a Dolau Cothi, a gweddw James Lewis, Llan- badarn-fawr. Catherine a briododd John Vaugan, o Benbre ac yn ail, William Basset, Eleanor a briododd Griffith Rice, o'r Drefnewydd. Mary, gwraig Roderick Gwynne, o Glan- bran. Thomas Johnes, o Lanbadarn-fawr, ac wedi liyliy o Glasgrige (Glasgrug 1), aiuaetluly cyfrifol svdd ar lan v Rheidiol, Llanbadarn- fawr. Yr oedd ef yn fyw yn 1604. (Indenture ei daid, Richard John Thomas Parry), Sirydd sir Aberteifi 1618. Claddwyd ef yn Llanbadarn-fawr. Priododd yn gyntaf Elizabeth, merch Watcyn Thomas, o Lwyn- iorwerth. Bu hi farw yn ddiblant; priododd yr ail waitli Mary, merch James Le.vis, Aber- nant-bychan. Mary (Johnes), hi briododd David Lloyd, Glansevin (Llangadog). Cafodd Thomas Johnes amryw blant, ac olynwyd ef gan y dywededig James Johnes, o Dolau Cothi, Uchel Sirydd Caerfyrddin 1667 a sir Aberteifi 1670. Ewyllys dyddiedig Medi 18fed, 1678 (codicil i'w ewyllys Gorphenaf 9fed, 1681). Cafodd ei phrofi yn Llys yr Ewyllysion, Caerfyrddin. Chwefror, 1682. Ei wraig gyntaf oedd Mary, merch Rowland Pugh, o Mathafarn a'i ail wraig oedd Mary, C, merch i Syr John Pryse, o Gogerddan. Gwenfrewid, neu Winifred, yr hall a briododd David Lloyd. Gadawodd James Johnes amryw blant (ac olynwyd ef gan Thomas Johnes, o Dolau Cotlu, Uchel Sirydd Ceredigion 1673. Bu ef farw cyn 1678. Prjadodd Elizabeth, merch ac etifeddes Thomas Lloyd, Llanfair-elydogau, yn 1676, a chafodd Thomas Johnes, o Lanfair- clydogau. Bu ef farw cyn y 22am o Ebrill, 1692 ei wraig ef oedd merch David Lloyd, o'r Crynfryn. Ewyllys dvddiedig Mai 16eg, 1700 yr ychwanegiad Medi 30ain, 1702. 2. James Johnes, Dolau Cothi, a briododd Cornelia, mercit William Lloyd, o Lanllur, a chafodd John Johnes, Dolau Cothi, am yr hwn rhagor eto. Cafodd Thomas Johnes, o Lan- fair-clydogau, ac ereill. Ewyllys dyddiedig Mai yr 28ain, 1733. Gadawodd ei ystad i'w gefnder, Thomas Johnes, Dolau Cothi a Peuybont, yr hwn a'i profodd yng Nghaerfyr- ddin Medi 19eg, 1734. Ei wraig gyntaf oedd Jane, merch ac etifeddes William Herbert, o Hafod Ychtryd yr ail oedd Blanche, merch David Van, o Lanwern. Priododd Grace, ei cliwaer, Lewis Vaughan o Jordaston. Mae ei gwyddfaen i'w weled yn yr Eglwys bono. Elizabeth Johnes, Dolau Cothi, briododd yn gyntaf Gwyn Williams, Penpont, Aberhonddu. Gweithred briodasol dyddiedig Hydref 22ain, 1703. Priododd yr ail waith, Ch weft or Gfed, 1706, a John Williams, lihyd-Edwin. Cafodd ei chladdu yn Caio (yn ol yr hen ddull 1734). Ewyllys dyddiedig Chwefror, 1834. Pro fwy d yng Nghaerfyrddin, Mai 14fed, 1735. nu hi 0 1 farw yn ddiblant. James Johnes. Thomas Johnes, Dolau Cothi a Penybont, olynodd ei gefndcr yn etifedd Llanfair- elydogau. Claddwyd ef y 9fed o Ragfyr, 1751, yn Llanfair. Ewyllysdyddiedic, Afelietin 3ydd, 1749. Ei wraig ef oedd Mary Anne, merch a chydetifeddes i Jeremiah Powell, Cwmele, Maesyfed. Priododd Hydref yr Sfed, 1719, a bu farw Hydref laf, 1744, yn .54 oed (gweler y Cascob MS). Bn Elizabeth ei cliwaer farw yn weddw. Gadawodd Thomas Johnes blant 1. Thomas Johnes. 2. John Johnes, Dolau Cothi, a anwyd Chwefror 6ed, 1724, Is-Raglaw sir Pacsyfed; bu farw Tachwedd 3ydd, 1781 a cldaddwyd ef yn Llanfair-elydogau. Ei wraig ef oedd Jane, merch Hector Rees, or Cwrt, Penbrc. Cafodd hi ei geni Chwefror lleg, 1731; priododd Ionawr, 1758 a bu farw Mai 18fcd, 1784; a chafodd ei chladdu yn Llanfair- elydogau. Ewyllys dyddiedig Chwefror 15fed, 1784. 1. Elizabeth (ei ferch) a briododd Mawrth 31ain, yn Eglwys Caio, a John Lewis, Llan- erchaeron, sir Aberteiti. 2. Mary Anne a briododd John Hughes, o'r Tymawr. Bu hi farw yn ddiblant Hydref, 1773. 3. Grace a fu farw yn weddw Chwefror, 1780. Ewyllys dyddiedig Chwefror 28a4n. | 4. Catherine a briododd George Lewis, o Barnsfield. John Johnes, Dolau Cothi, a anwyd Chwefror yr 2il, 1768 cafodd ei fedyddio yn Eglwys Caio, 1768; Uchel Sirydd dros sit- Gaerfyrddin, 1803 efe a fu faiw Medi y 12fed; catodd ei gladdu yn Caio ar y 19eg, 181;), Ewyllys dyddiedig Mai laf, 181;), Ei wraig ef oedd Elizabeth, merch ac etifeddes i John Bowen, Maesllanwrthwl. Priododd yn Eglwys Caio Gorphenaf 26ain, 1797 bu farw Rhagfyr 3ydd, 1852; a'i chladdu at- y lOfed yn Caio. Jane Johnes, Dolau Cothi, gafodd ei bedydd- io yn Caio 26ain Mawrth, 1759. Priododd Mai, 1785, yn Eglwys Caio, Thomas Johnes, ei chefnder, o'r Hafod Ychtryd. Hi oedd cymmun-weinyddes ei mam. Bu hi farw yn yr Hafod, lie y claddwyd hi a'i merch, Mariamne. Priododd Mary Anne Johnes y Parch. John IJoyd Brilliant, Caio, ac yn ail a John Phillips, o Landeilo, yn 1821. Hi a fu farw lonawr y 5iiied, 1853, yn ddiblant, a cldaddwyd hi yn Abergwili. EllAtl)et)i Margaret afedyddiwyd yn Caio, Ebrill y 5med, 1770, a lawnododd fel tyst ar wyddfaen yr hanes uchod, ar yr lion y dysgrifir hi yn drydcdd merch i John Johnes, Dolau Cothi, a Jane ei wraig, y rhai oeddynt wedi marw er ys hir amser. Bu hi farw Mehefin 23ain, 1842, yn 72 oed, a chladdwyd hi yn Abergwili. Charlotte Johnes: cafodd ei bedyddio yn Caio, lonawr 23ain, 1772, a bu farw yn weddw. Claddwyd hi yn Caio Medi 58ain, 1821. John Johnes, mab y dywededig John I Johnes, Dolau Cothi, J.P. a D.L., bar- gyfreithiwr, cofiadur Caerfyrddin, ca(leirydd Chwarter Sessiwn y sir, a anwyd Chwefror 6ed, 1800, bedyddiwyd yn Caio ar yr 8fed, a bu farw Awst 19eg, ISïG. Cafodd ei gladdu ym myn went Caio, Awst 26ain, 1876. Priododd Elizabeth, unig ferch y Parch. John Edwards, Gilestone Manor, Morgan wg. Ganed hi Mawrth 23ain, 1800. Priododd Hydref yr 8fed, 1822, a bu farw Mehefin 25ain, 1848. Claddwyd hi yn Caio. Chwiorydd y boneddwr uchod oedd— Elizabeth. Ganwyd hi Chwefror 8fed, 1803, ei bedyddio yn Caio. Priododd Mehefin y lOfed, 1828, William Bonville, Bryntowy, Caerfyrddin. Bu ef farw Ionawr laf, 1873, a bu hi farw 8fed o Fawrth, 1874, yn Llandeilo. Priododd Jane, yr ail ferch, y Cadben James lleek, o'r 9fed Gatrawd, yr Hon. E,1.C, Bombay, yr hwn a fu farw yn Carcassone, Ffrainc. Jane, me,rc-h y dywededig John v Johnes, a fedyddiwyd Ionawr I Sfed, 1837, yn Eglwys Caio, a bu farw Chwefror (ifed, 1880, yn Pan. Mary Anne a anwyd Chwefror 2oaiu, 1807 hi briododd Walter Jeremiah Lloyd, Pentre- athro bu farw Ebrill 2il, 1861. Charlotte Anna Maria a fedyddiwyd yn Caio, Tachwedd 18fed, 1808 bu hi farw yn ddiblant Ebrill, 1835, yn 27 oed, a chJaddwyd hi yn Kensal Green. Cafodd John Johnes diweddaf o Dolau Cothi, John Fredrick, yr hwn a fu farw yn faban yn Ffrainc. Priododd ei ddwy ferch oroesol-Charlotte Anne Maria, yn Eglwys Caio, Charles Caisar Cookman, mab Edward Rogers Cookman, o Monart House. (Ar ol marwolaeth ei thad cymmerodd Mrs. Cookman yr enw Johnes). Priododd Elizabeth, ail ferch Mr. Johnes, ym Monachlog Westminster, Syr James Hills- Johnes (cyn hyny Syr James Hills), K.C.B., V.C., Major-General in the Royal late Bengal Regiment of Artillery." I hereby certify the above pedigree to be faithfully extracted from the Records of the Herald's Office. Llawnodwyd gan H. FAHXJIAM BUHKE, Somerset." Mae teulu Johnes Dolau Cothi wedi bod yn ddiarebol am eu gwladgarwch a'u cenedl- garweh, fel pleidwyr gwresog i'r Eisteddfodau Cenedhtethol a llenyddiaeth Gymreig, fel y gwyr llawer o'r hen eisteddfodwyr. Gall Mrs. Cookman a Lady llills-Johnes siarad a darllen Cymraeg yn hollol rbwydd. Mae hyn 0 yn beth pur anghyffredin mewn teuluoedd I urddasol yn y Deheubarth.—GIRALDUS.

BRECHFA. Trwy garedigrwydd a haelioni Mrs. Price, y foneddiges o Bryncothi, treuliwyd L'un- gwyn llawcn a hyfryd yn y lie hwn eleni. y n ysgoldy y Bwrdd yn y prydnawn, bu y foneddiges hon mor garedig a rhoddi gwledd o dt, a chyflawnder o'r danteithion goreu y 0 perthynol i hyny, i holl Eglwyswyr Brechfa, Abergorlech, a Llanfihangel-rhosycorn. Daeth cannoedd o bob oedran yng nghyd, a chadwyd 1 0 y seddau yn llawnion am dros dair awr. I Y m mhlith y boneddigesau a gynnorthwyent n Mrs. Price wrth y byrddau, gwelsom Mrs. a'r blisses Jones, o'r Foel Mrs. Jones, y Rheithordy Mrs. Da vies, Glancapelmair; Mrs. Daviep, Caerfyrddin; a Mrs. Davies, Plough, Felingwm. Yn yr lnvyr, yn yr un adeilad, cafwyd cyngherdd ardderchog mynediad i iiiewn yn rliad. Llywyddwyd yn d leheuig dros ben gan Mr. Price, Bryncothi; a chymmerwyd y rhanau blaenllaw o'r gwaith gan bartion o Brechfa, Rhosycorn, ac Aber- gorlech. Yr oedd lr, W. Phillips, o'r Felinwen, yn ei hwyliau arferol, a Mr. Harry, Ystradwrallt, mor ddifyr ag erioed. Hefyd, teihvng yw dweyd fod Miss Jones, Foel; Mrs. Jones, Rheithordy, a Miss Phillips, White Mill, wedi cann yn ganmoladwy iawn. Cafwyd can hefyd, wedi ei chyfansoddi ar gyfer yr achlysur, gan Mr. D. Rhydderch, 3 0 Abergorlech, yr hwn a fu iiior garediced a chaniatau i ni gopi o'r pennillion. Rhoddwn hwynt yma :— Cydunwn bawb yn unfryd I gann teilwng glod I'r wledd a gawsom heddyw- Ei gwell ni chawd erioed Cyflawnder o ddanteithion, Sirioldeb fel yr haul, Pob un uwcli ben ei ddigon, A gweddill sydd i'w gael. CYDGAX— Dyrchefwn ninnau glod, Tra Brechfa byth yn bod, I lady hael Bryncothi, Y goreu ini 'rioed. Canmolir pawb a phobpcth Daionus ym mhob mau, Ar frigwyn donau'r moroedd, Ac hefyd ar y lan Canmoled sawl ganmolo (A rhued nertit ei en), Y Portngue ei winoedd, A'r Frenchman ei chamjmgne. Dyrchefwn ninnau glod, &c. Udgenir clodydd beunydd Ar hyd aIled y wlad, Am yni mawr y morwyr A dewrder maes y gad Udganed sawl udgano (Boddlongar ydym ni) I Wellington aruchel, A Nelson mawr ei fri. Dyrchefwn ninnau glod, Arc. 0 Unasai y gynnulleidfa yn y gydgan yn hynod o nerthol ac effeithiol. Gal wyd droion, a dysgwyliwyd llawer, ar Mr. a Miss Evans o'r Union Hall, ond ni wnacth yr un o honynt ymddangosiad ar y llwyfan. Siaradwyd yn fyr a phwrpasol ar destyn y dydd, sef Mrs. Price a'r wledd, gan Mr. J. Jones, ysgolfeistr, Abergorlech, a Mr. S. Jones, Rheithordy, a chafwyd araith benigamp ar "Gynnildeb pobl ieuainc" gan y Parch. Mr. Hughes, Rhosycorn. Ar ol banllefau drosodd a throsodd o gymmeradwyaeth i deulu hael Bryncothi, a'r diolchiadau arferol, terfynwyd y cyfarfod pleserus drwy ganu "Hen Wiad fy Nhadau" a "Duw Gadwo'r Frenines." Ein gweddi yw, am i ragor o deuluoedd o allll a theimlad teulu Bryncothi fritho ein eymmydogaethau.—CRAK^ y DAHEX.

ST. ANNES, CWMFFRWD. Cynnaliwyd gwasanaethaa blynyddol yn yr Eglwys uchod yr wythnos cyn y diweddaf, pryd y pregetlnvyd yn y prydnawn gan y Parch. Lewis Price, Llandeilo, Yr oedd Mr. Price yn ei hwyliau goreu, yn traddodi gyda nerth a dylanwad. Pregethwyd yn yr hwyr gan y Parch. W. Jones, Pontyates, a'r Parch. W. Ogwen Davies, Abertawe. Yr oedd yr Eglwys yn orlawn o wrandawyr, a chafwyd Gwasanaeth yn yr hwyr nad a yn anghof gan bobl St. Anne's. Y mae yr Eghvys yn y He hwn yn hynod hvyddiannus—rhai newydd- ion yu dyfod i mewn yn barhaus, a pliawb yn cydweithio o blaid yr Eghvys.

Y PEIRIANT GWAU. Gwas heinyf yn gwau 'sanau—yw'r peiriant, Tret paiod yn ddiau Nid all y gwiall ddim gwau Mor gywrain a'i fychain fachau. Moliant i'r peiriant parod-a roddaf Yn rhwyddach na gwrthod Trwy ddyfais mae'n fantais fod I wan 'sanau fath was hynod. Llanybyther. D. O. JENKINS,

AT EIN GOHEBWYR. 0 herwydd gofod lie, gorfu arnom adael allan cynnyrchion "Talagfab" a "Newgate Boy (bylliyn Clettwr).