The Carmarthen Journal and South Wales Weekly Advertiser

AMLHAU CAPELI. 1 Nis gall y sylwedydd mwyaf arwynebol, pan ar I ei ymweliad a. Chymru, lai na chael ei daraw a. syndod wrth weled amledd y capeli a frithent y wlad, a diammheu nad oes yr un wlad arall yn y byd wedi ei betidithio a. chynnifer o addoldai mewn cyfartaledd i'r boblogaeth a Chymru fechan dylawd.' Nid yn unig glvneir darpariaeth helaeth ar gyfer angenion ysbrydol yr ardaloedd poblogaidd, ond hefyd ar gyfer y rhanau mwyaf anghysbell, a lie gellir rhifo y tai ar fysedd y ddwy law. Mor fuan ag yr agorir cloddfa neu waith newydd yn encilion rbai o'n mynyddau, a chyn braidd i'r peirianwaith angenrheidiol gael ei osod i fyny ac i ychydig dai gael eu hadeiladu, bydd rhyw gyfeillion crefyddol yn cynllunio i godi ty addoliad yno. Mae hyn yn nodweddiadol o'n cenedl hefyd pan yr ynifudant o Gymru ac yr ymsefydlant mewn gwlad newydd—yn Lloegr, er esampl, yn yr America, neu ar wastadeddau pellenig Patagnnia-ceir mai un o'r pethau cyntaf yr ymgymmerant ag ef yng ngwlad eu mabwysiad fydd adeilada ty i'r Arglwydd — 'lie preswylfod i Dduw Jacob.' Mae hyu mewn gwrfchgyferbyniad dymunol i arfer rhai cenedloedd ereill, y rhai pan yn cynllunio eu dinas ar ddernyn o dir newydd y byddont ar fedr ymsefydll1 ynddo, a ddarpar- ant fod yno drinking saloon ym mysg un o'r adeiladau cyntaf a mwyaf arbenig. Yrutfrost y Cymro syml o'r tu at-all ydyw ei Bethel a'i Ebenezer, y rhai a feddant iddo ef interest a swyn tu hwnt i bob peth arall, ac yn nesaf at ei fwthyn a'i, gartref ei hun. Megys y mae Cymru yn arbenigol yn wlad y Beiblau, y mae hefyd yn wlad addoldai, a hir y parhao i feddu y cyfryw nodwedd, fel y gellir gyda phriodoldeb ofyn yng ngeiriau'r bardd, Pa wlad wedi'r siarad sydd Mor liii a Chymru ionydd r' Yr ydym yn awr wedi bod yn galw sylw at yr ochr oleu i'r darlun, und, ysywaeth, y mae iddo ei ochr dywyll hefyd-y Darkest Wales.' Pebuasai gwir angen am y fath nifer lluosog o addoldai sydd yn britho ein gwlad, pob peth yn dda, ac mae parch danddyblyg yn ddyledus i'r gwyr hyny ym mysg yr Ymneillduwyr a wnaethant y fath aberth i godi addoldai mewn Ileoedd yr oedd eu llwyr eisieu-y manau hyny y mae adnoddau yr Eglwys yn gwbl annigonol i gyfarfod ag angenion ysbrydol y boblogaeth gyfiym-gynnyddol. Ond nid hyna, fel mae gwaethaf y modd, ydyw hanes tai cyrddau Cymru, o blegid y mae ugeiniau o honynt naill ai yn ddiangenrhaid, os cyiumerir y boblogaeth i ystyriaeth, neu ynte y maent wedi eu codi oddi ar genfigen neu spite i enwad arall, neu fel y dygwydd yn fynych o herwydd anghytundeb aelodau perthynol i'r un eglwys. Yn y Drych Americanaidd, cuir y sylwadau awgrymiadol a ganlyn odan y penawd, Gormod o Eglwysi :— Mae ym mysg Cymry America ormod o'r hanner o eglwysi, a elwir felly. Fel yr ydym wedi dweyd droion o'r blaen, nid oes yn awr ddigon o wahaniaeth rhwng y Wesleyaid, yr Annibynwyr, a'r Trefnyddion Caltinaidd i ym- ranu o'i herwydd, nac i wario swllt er mwyn ei gynnal. Ac nid o herwydd gwahaniaeth gonest mewn barn ar bynciau athrawiaethol yr vmddi- ddola y rhai perthynol i'r sectau hyn, oud o achos ymlyniad penbeeth, cibddall, afresymol, ac an- nuwiol wrth eiriau nad yw un o honynt yn ysgrythyrol, nag yn ddigon hen i haeddu parch penwyni. Os na fydd mewn pentref neu ardal fwy na digon o Gymry i wneyd un eglwys weddol, ni ddylid ar un cyfrif ranu Cymry y lie hwnw yn ddwy neu dair o eglwysi eiddll, di- ddylanwad, tfals-eiddigus a chardodlyd. Fel rheol, man bregethwyr mwy awyddus am wneyd Ileoedd iddynt hwy geinioca ynddynt, nag i lesoli eneidiau, fydd yn eel ac yn cyhoedd gym hell pobl i sectymranu, ac ymffurtio yn achosion newydd. Dywedwn eto nad oes chwythryn o grefydd Crist yn y cyfryw glymbleidiau. Nid yw yn bechod yn y byd eu gwawdio, eu hwtio, a gwrthod cyfranu dimai i'w cynnorthwyo eu chwerthin a'u newynu o fudolaeth ddylid, gan nad ydynt dda i ddim ond i helpu tipyn ar ambell 'Jack' fyw heb weithio a'i ddwylaw. Yn sicr, ni lefarwyd geiriau 'gwirionedd a sobrwydd mwy pendant a diamwys erioed, ar y pwnc hwn, a dymunwn o'n calon i bob crefyddwr eu cymmeryd i'w ystyriaeth ddifrifolaf. Byddai yn burion adgoffa i'r darllenydd hefyd mai nid iaith o eiddo yr un Eglwyswr penboethyw dadleu dros uchafiaeth ei Eglwys ei hun ac o blaid cyd- ffurfiad a hi ydyw yr uchud. O'r tu arall, yrydym yn cwbl gydsynio a chynnwysiad y datganiad gonest a difloesgni uchod o ddrygedd ymbleid- iaeth, a'r gwastraff cywilyddus ar adnoddau crefyddol y wlad. Ond atolwg, ai onid y w yr hyn y cwynir o i blegid mewn cyssylltiad ;Vr America yr un mor wir pan y cymhwysir ef at Gymru Onid oes yma ugeiniau o liloedd o bunnau wedi eu gwastraffu ar dai cyrddau ac achosion newyddion yn unig o herwydd ymlyniad pen- boeth, cibddall, afresymol, ac aiinuwiol' rhy", bersonau uchelgeisiol, 'a man bregethwyr mwy awyddus am wneyd lleoedd iddynt hwy geiniuca ynddynt, nag i lesoli eneidlau ?' Yr ydym yn gwybod am nifer mawr o fan bentreti yng Nghymru yn ymffrostio ar feddu pedwar neu bump o dai cyrddau, tra ar yr un pryd y cyn- nwysai un capel yr koll drigolion, a gadael yr Eglwys allan o'r cwestiwn. Onid yw hyn yn wastmtf cywilyddus, yndreth drom ar haelfrydcdd Cristionogol, ac yn sarhad ar synwyr cyffredin ? Nid yw y gwahaniaeth yn ddigon,' fel y sylwyd licli(d,' rhwno, y Wesleyaid, yr Annibynwyr, a'r Trefnyddion Calfinaidd i ymranu o'i herwydd, I nag i wario swlllt er mwyn ei gynnal.' Dygir ym mlaeti y gwasanaeth yn y naill a'r llall yn gwbl yr un fatti-darllener pcnnod, offryrnir gweddi, cenir bron yr un emynau a thonau, a thraddodir pregethau -weithiau yn wreiddiol, a phryd arall wedi eu cyfieithu o'r Seisnig, gyda mwy neu lai o fedrusrwydd. Yr unig wahaniaeth a gecfydd yr ymwelydd achlusurol fydd fod John Jones yn flatsnor yn y capel yma, a William Williams yn y llall. Os ydyw y gwahaniaeth rhyngddynt, gan hyny, yn rhy fychan, yn ol barn yr ysgrifenydd uchod, i'w cyfiawnhau yn eu hymraniad, onid yw yr un rheswm hefyd yn eu condemnio yn eu gwaith yn ymnedlduo o'r Eglwys, yn enwedig y Trefnyddion Calfinaidd, yn gymmaint ag fod eu ly Cytfes Ffydd hwy yn sylfaenedig gan mwyaf ar erthyglau a chatecism yr E-Iwys ? Y mae sect- ymranu ar ran y gwahanol enwadau hyn yn ddigon drug, ond pan yr ymrana y sect hono ei hun yn wahanol bleidiau, mae anferthwch y drwg yn fwy amlwg byth. Ac eto dyma hanes llawer o eglwysi Annibynol Cymru y fynyd hon. 0 herwydd rhyw gamwri gwirioneddol neu ddycli- ymmygol, neu am nad ydyut yn cael eu fl'ordd eu hunain ym mhob peth, gwelir nifer o'r aelodau yn trui eu gwynebau am y siamber serri, ac o dipyn i beth cymmer yr haid anffoddog eu hedfan ac ymsefydlant mewn cwch newydd yr ochr arall, ond odid, i'r heol a gwneir hyn oil yn enw crefydd. Pa hyd, atolwg, y mae'r cyflwr hwn ar bethau i barhau yng 'Nghymru grefyddol >' Onid yw yn llavvn bryd i bawb sydd yn gwirion- eddol deimlo ci ddyledswydd i gadw undeb yr ysbryd yng nghwlwm tangdefedd, Iosod ei wyneb fel Cdllestr yn erbyn yr ymgecraeth a'r ymran- iadau diddiwedd yma ym mysg dysgybliun yr Hwn a weddlal am iddynt fod yn un Yn lie bod yn Gymru unol, gref, dylanwadol, ac iachus, yr ydym yn ei chael yn awr yn Gymru ranedig, eiddil, a nychlyd, a'r naill sect yn lie gwneyd cydynigyrch fawryn erbyn ygelyn cyffredinol, yn gwastraflu eu nerth i gyfarth ar eu gilydd. Onid oes gan yr adnod ganlynol ergyd bwrpasol i Gymru y dydd heddyw -'Cotia, gan hyny, o ba le y syrthiaist, ac edifarha, a gwna y gweithred- oedd cyntaf ac omde, yr ydwyf fi yn dyfod atat ti ar frys, ac mi a symmucla.f dy ganhwyllbren di allan o'i le uni edifarhei di.'

DARKEST WALES. [GAN YMNEILLDUWR.] Oondemnir y Defodwyr gan Dr. Saunders, yn y Fancr, o herwydd eu cred a'u defodau, heb gyfrif eu cydwyhod na'u cymmeriad, tra y mae Gair Duw yn cynimeradwyo pawb o bob cred a defod fyddo yn ymarfer cydwybod ac yu buch- eddu yn bur. Ar ol gweledigaeth y llenllian Z,a I'All inwr, deallodd Pedr fod hyd yn oed Cornelius y pa^an cydwybodol yn blentyn y Prynwr. 'Yr wvf yn deall mewn gwirionedd nad ydyw Duw dderbyniwr wyneb; ond ym mhob cenedl y neb sydd yn ei ofni Ef, ac yn gweithredu cyfiawnder sydd gymineradwy ganddo Ef." Coeliaf na sangwyd y blau-sd gan bobl mwy cydwybodol na Pusey, Keble, Froude, Machonokie, &c. Gwyr- droi Efengyl Duw yw gosod pwys ar gred a defod goruwch cariad a chydwybod dda. Nid y ffordd fwyaf teg i ddadleu dros yw galw I y defodwyr yn ddyhirod. t, Oni ddylai y dad- gyssylltiad sefyll neu syrtliio (ir el deilynjdod neu "4.01. ei annheilyngdod ei hun Os yr Eglwys bia y gwaddoliadau, pa hawl sydd i'w hysbeilio er proti yr offeiriaid yn ddyhirod '—yr eiddo Cesar i Cesar. Ac os eiddo ereill yw y gwaddoliadau, pa ble dros i'r Eglwys i'w perchenogi sydd pe profid fod pob esgob yn angel a phob curad yn gerub. Nid special pleaders yw cenadon Duw, fel Abel Thomas. Gwneir gan Dr. Saunders gyferbyniadau anghyfiawn rhwng y capel a'r Eglwys. Sonia am yr Eglwys yn gwyrdroi y Gair, yn d inmio eneid- iau, ac yn diatrywio Cymru, fel pe bnasai y capef yn rhagori ar yr Eglwys, ac yng ngwyneb y Gai yn ddieuog, tra y mae y grefydd gapelaidd (dint y%v y profioii), a'l dwylaw yii Ilawti o waed. Os y bu yn dclina tfyddlon, weithiau hi a aeth yn butain os llettyodd cytiawnder ynddi yr awr hon lluddiaid. Ei thywysogion sydd gyndyn ac yn yyfranogion a Iladroii pob un yn CH.ru rhoddion ac yn dilyu gwobrau—yn dwyn i'r ddaiar ddialedd Arglwydd y lluoedd. Arwydd mawr a rhyfeddol oedd y storom boreu Sabbath, Hhagfyr 13eg—y capelau yn colli eu [jenau yn y corwynt. Capel Newydd y Corfi' yn Llanelli a'i ben yn cwympo yn greulon at y beddau; Capel Als a'r Tabernacl a'u to yn ym- chwalu yn yr elfonau brochus y synagogau yn myned yn sarn yn Pontardulais. Abertawe, Llausamlet, Llwynhendy, Dowlais a Ilu o fanau -cyffeiyblaeth o'r stormydd ysbrydol yn awyr y grefydd gapelaidd. 0 achos hudo, ie, o achos hud,) o honynt fy nihobl, gan ddywedyd, heddwch ac nid oedd heddweh. Am hyny fel hyn y dywed yr Arglwydd Dduw, miunau a'u rhwygaf hwynt a gwynt tymmeatlog yn fy lIid." Y mae pob enwad yn y drychin, a'u cynddar- e-lid yn cynddeiriogi elfenau tyner yr ail-ddyfod- iad. Ymddengys fod mwy o gysgod rhag gwyat y Fall yn yr Eglwys Esgobol nag sydd yn y sectau —mwy o ryddid a dyogelwch i brophwydi Duw. Gwelaf hyn trwy godi allan o'r culm sectol a thrwy fyfyrio yn ddwys ar gyflwr a chyffroadau crefyddol y byd, gan gyferbynu a chydmaru gwa- hanol bleidiau crefyddol a'u gilydd, a chan edrych arnynt oil ger bron Duw yr Arglwydd Iesu Grist a'r etholedig angylion.' Rhoddaf fraslun a'.o myfyrdodau ar y pen hwn, ac od oes gan neb oleu amgen, byddaf ddiolchgar am dano, ac ym- ostyngaf iddo. Noder :— 1. Y PKESBYTEKIAID A'U BRODYR. Yn y ben- bleth y maent trwy y byd. Y mae y dynion da yn eu plitham ddringo rhagddynti fynydd uchel, ac am nesau at Dduw y farn. Ond y mae cyffes C dlin, y pregethwyr gau, a'r blaenoriaid bydol, sydd wedi prynu eu swyddau, fel plwm wrth odre y rhai a e<gynant i fyny. Ysgrit'euir fod y pwrpas o gael y Proffesvr Evans i'r Bala yn ddigon i bery i'r hen Galfiniaid gladdwyd godi o'u coltiniau, a bod gwyr y 'du winyddiaeth newydd yn ddigon i ddewinio Dr. Owen Thomas, Henry llees, a'r hen dduwinyddion iawngred i ddyfod yn ol o dragwyddoldeb. Croesir yr Atlantic i'r America, ac nid oes dawelwch. Y Presbyteriaid yna mewn cyughoran brwd uwch ben hen gyffes Westminster. 'Preterition' Calfin yn poeni y rhai petiaf-yridrati erchyll sydd yn datgan fod y miliwnau nad etholwycl er tragwyddoldeb, wedi eu tynghedu er tragwyddoldeb i dragwyddol dan. Llawer o'r gweinidogion yn sicrhau fod y fath gred yn greulondeb, yn gwyrdroi y Gair, ac nas gallant ei phregethu. Ereill yn ei dai i fyny fel blasus-fwyd y duwiau. Dr. Briggs ar faes arall yn dal y dylid arfer rheswm wrth fyfyrio a beirniadu y Beibl-y Presbyteriaid yn ei droi o'i swydd am hyny. Pan mai arwydd-air euraidd yr ail-ddyfodiad ydyw, fel y dywed y Prif-dde- honglwr, "Now it is permitted to enter rationally into the things of Faith." "Yn awr y mae caniatad i fyned i mewn yn rhesymol i bethau y Ffydd. II. Y BEDYDDWYR A'R DOWN-GRADE.—Aflon- yddwch parhiius sydd yn yr enwad, anffyddiaeth i'r hen gredoau, ymwrio yn y tonau ac yn y tymmestloedd, ac ymgais newydd mewn llawer am ry w gilfach a glan iddi. Y mae Caltiniaeth angerddol Spurgeon, ei gredo faterol am yr ail- ddyfodiad, ei elyniaeth ddireawm i'r Organ Simber yn y Cyasegroedd, a'i ymneillduad oddi wrth rai yn tynu at y goleu newydd, a'r cydym- deimlad sydd a'i gulni-y pethau hyn a roddant olwg erwin ar yr enwad. Annhebyg i Jerusalem, y breswylfa Ionydd, y babell yr hon ni thynir i lawr ac ni syfiir un o'i hoelion byth. Llawer o gyfundebau Cymru aamlygasant yn frwdfrydig eu bod yn cydsynio ac yn cyd-frwydro a chyfyng- grediniaeth Spurgeon. Dyna Darkest Wales. III. Y W E.SLEYAID A'R HLGHER CRITICISM. Er purdeb rhai, fel Prico Hughes, arwynebol er hyny yw yr enwad. Ymfalchio am eu bod yn ami a goludog yn Lloegr ac America, ac uchelgais yn wreiddyn cliwerwedd yn eu plith. Er'proffesu o honynt ryddid harn eangach bron na neb, ei eadeirydd er hyny, tu hwnt i'r mor, a ddywedodd eiriau caledion eleni am rai yn arfer rhyddid barn. D'sgynodd oddi wrtho gondemniad didrugaredd 11 ar yr 'Higher Criticism '-prawf mai blinder gaifi* i prophwyd fyddo yn mentro deall canys byrach yw gwely Wesley nag y gall y cyfryw ymestyn, ynddo a chul yw y cwrlid i ymdroi ynddo. IV. YR ANNIBYNWYR HEB UN GREDO. -Daeth hyn i'r golwgyny Cynghor yn Llundain. Dr. (ioodwin a'i Buritawiaeth yn troi banner y dorf i ritician dannedd. Yn America, y Bwrdd Cenadol yn esgymmuno y meddylwyr mwyaf goleu a chariadus o hlith y cenadon, ac yn cynnal y cenadon dienaid a diras. Brwydro yn erbyn Prith-athrawon ymchwilgar Andover, Dr. Kgbert Smyth yn y llysoedd gwladol, a'r blaid Galtinaidd am gadw pawb yn ei cyftiniau hwy. Ond y mae yr Annibynwyr yn America yn fwy rhydd na'r Annibynwyr yn Lloegr, ac y mae yr Annibynwyr yn Lluegryn llawer mwy rhydd na'r Annibynwyr yng Nghymru—nid yw Annibyniaeth yng Nghymru ond carchardy clic. Rhag meithder rhaid gadael yr enwadau ereill, megys yr Undjdiaid, y Morafiaid, yr adranau helaeth a gyfanneddir gan Lutheraeth, &c. Terfynaf trwy gyfeiriad at V. YR EGLWYS ESGOBOL A'I RHYDDID.— Eglur i enaid diragfarn fod mwy o ryddid barn yn yr Eglwys Esgobol nag sydd yn yr enwadau. Tra yn dywedyj hyn, nid ydys yn cyfiawnhau y clerigwyr culion nac yn condemnio gweinidogion eaug yr enwadau ond yn datgan yn ddibetrus fod mwy o ryddid yr Efengyl gan offeiriad llwyr- gyssegredig i Dduw nag sydd gan bregethwr llwyr-gyasegredig i Dduw. Nid haeru yr wyf, ond nodaf resymau ac enghreifftiau. 1. Y MAE CREDO YR EGLWYS YN EANGACH NA CHKEDOAU YR Esw ADAF. -Beth bynag ellir ddy- wedyd am gulni rhai o dermau Athanasius a'r Erthyglau, y mae Credo Nicea gan yr Eglwys ac yn neilld uol Credo yr Apostolion, yn ddiderfynau. Ac hyd yn oed am yr erthyglau, y mae pob esgob doeth a da yn pwyso mwy ar yr ysbryd nag ar y llythyren, fel y mae yr Eglwys yn gallu caniatau rhyddid barn i bawb cydwybodol. Pawb fyddo yn cydnabod bodolaeth bersonol Duw, dwyfoldeb y Gair, ac anfarwoldeb dyn yn y byd a ddaw. 2. Y MAE DEFOSIWN YR EGLWYS YN MEDDU FFURFIAU MWY DYFRIFOL NAG EIDDO YR ENWADAU. Mwy o gyssegrwydd yn nhy Dduw, mwy o .y arswydymddangosiadol yng nglyn a'r ordinhadau, mwy o barch sanctaidd i swyddau yr Eglwys, mwy o goff.) am y saint ymadawedig, mwy o broffes o'r gyfathrach agos sydd rhwng angylion y nefoedd a duwiolion y ddaiar-y pethau hyn a'u cyffelyb a greant anhawsderau ar ffordd dynion anhywaith a drygionus, fel diaconiaid daiarol y capelau, i haer- Hugo ac ymyraeth a rhyddid cenadon eneiniog y nefoedd. 3. Y MAE DEFODAU YR EGLWYS YN FWY GOLUDOG NAG EIDDO YR ENWADAU.—Y gwisgoedd, y ffurf-weddiau, yr ymprydiau, y gwyliau, acy mae dylanwad eangfaith ac aru t hrol gan yr Eglwys anweledig ar y galon grediniol trwy y mynachlogydd oodraiiiis a'r adeiladau cadeiriol- eu cerfiadau a'u paintings, &c., yn arwyddluniau o bethau a phersonau byw yn y byd a ddaw, ac yn barotoad i roesawu Duw yn ei ail-ddyfodiad. Fel Y mneilldllwr sydd yn llwyr ddibynu drwy y blynyddau ar y Duwdod, pasiaf heibio y man- teision sydd gan yr Eglwys trwy fod Coron Prydain, Ty yr Arglwydcli, dy.'geidiaeth ddirfawr a gwaddoliadau o'i phlaid. Mwy deniadol yw dyfalu ar ei lieangder cynnyddol. Pa gapel fuasai yn peidio esgymmuno mecldyliwr mor chwyldro- adol ag Esgob Colenso, er ei fod yn Gnstion gloeyw neu ddefodwr mor sacramentaidd a Pusey, erei fod y mwyaf duwiolfrydig yn y byd Pa enwad eill roddi lie i saint mor eithafol oddi wrth eu gilydd ar Cowley Fathers ac Esgob Phillip Brooks 1 Pwy sect allasai ganiatau rhyddid i'r Parch. John Clowes, M.A., Rector Manchester, i gyfieuhu a lledu cyfrolau erfawr Emmanuel Swedenborg, un o'r cymwynsiu mwyaf i Brydain ar byd Seisnig. Dyddor.. tu hwnt i ddirinniad yw yr hanes. Treuliodd Clowes nerth dysg a duwioldeb am dros ugain mlynedd i gyfieithu y gweithiau trwehus o'r j Lladin, 'Yr Arcana,' 12 Gyfrol 'The True j Christian Religon,' Conjugial Love,' The Heavenly Jerusalem,' 'The Earths of the Unwise.' Ceisiodd gelynion ddrygll Clowes gyda'i fod yn dechreu ar y gwaith gorchestol, galwyd arno o tlaen yr Esgob, Dr. Porteus cafodd pob chwareu teg i glirio y camgyhuddiadau. Gwelodd yr Esgob ogoniant dwyfol y gwaith oedd gan Clowes. Rhoddodd gefnogaeth a nodded iddo. Boe(I bythol glod i'r Esgob,' medd Clowes dangosodd i mi garedigrwydd, doethineb, a duwioldeb goieuedig. x>uasai poo enwaa yn diarddel Clowes heb drugaredd am gynnyg gwneyd y fath wrhydri nefolaidd, gan gamelJwi ei waith yn heresi. Palla gofod i aros ar lafur gwreiddiol y Parchn. Thomas Hartley, Rector Winwick, ac Augustus Clissold, y rhai a wnaethant y fath abarth i ledu Llyfrau Swedenborg. Cawsant lonydd yn yr Eglwys i lafurio yn ol eu cydwybod heb neb yn beiddio eu drygu ond pe buasent trwy auffawd yn perthyn i'r grefydd gapelaidd, cawsent eu cloi allan o'r capelau, a'u cablu hyd y coffin. Ceir digon o ryddid yn y capelau i fod yn aniauol, yn anifeilaidd ac yn gythreulig; ond (Ii cheir rhyddid mewn unrhyw gapel, y gwn am dano, i fod yn ysbrydol, yn feddylgar ac yn angylaidd. Dylai Eglwys Dduw, fel Duw ei hun, gofleidio pawb sydd yn ywir--ei hyd ei lied, ei I I dyfnder a'i uchder, fel cariad Crist yn rhoddi digon o le i bawb sydd yn caru y gwir o bob cred a (lefod dan y nef ac yn y nef ei hun. Yn unol a hyn y dywedodd y diweddar Esgob Goodwin, Yr wyf mor uchel-gred ag y mae Eglwys Dduw o uchel. Yr wyf mor isel-gred ag y mae Eglwys Dduw o isel ac yr wyf mor Ilydan-gred ag y mae Eglwys Dduw o lydan.' Darke-t Wales yn America ac yn y byd cenadol fydd un o bennau y llith nesif.M,INAII.

NODIADAU. Y CYNAUAF DIWEDDAF. Y mae y gwlybandra mawr ac anarferol a ffynodd drwy ystod yr haf diweddaf wedi effeithio yn drwm iawn ar gynnyrch y tir amaethyddol yn y wlad hon, fel yr ymddengys oddi wrth grynodeb yr adroddiad blynyddol sydd newydd gael ei gy- hoeddi, sef yr "Agricultural Products Statistics for 1891." Y mae y gwenith yn un filiwn yn llai na'r cyfartaledd yr haidd yn tiliwn ac wyth can mil yn llai, er fod yr erwau o dan drin yn fwy y ceirch yn llai o wyth miliwn. Y oyfartaledd o gynnyrch am bob erw o dir oedd 39 mesur, yn lie 4H o geirch haidd 34 meauryn lie 35 ond cyn- nyrchodd y gwenith 311 yn lie 303 EISTEDDFOD GENEDLAETHOI. RHYL. Y mae Tywysog Cymru wedi cytuno i fod yn y I bresennol yn Eisteddfod Genedlaethoi Rhyl yr haf nesaf ac y maa y pwyllgor wedi ysgrifenu at ei Uchfckler i ofyn ar ba ddiwrnod ym mis Medi y bydd yn gyfleus iddo ddyfod. Bydd y Tywysog yn westwr y Due Westminster yn ystod yr eisteddfod. « ATDALIAD BUAN. Dydd Mawrth, Rhag. 22, treisiodd ychydig o ddynion mewn mwgwd fynedfa mewn i garchar Dewitt Arkansas, ac fe saethasant dri o ddynion yn farw o'r enw J. Smith, Ffloyd Gregory, a Moses Henderson, yr olaf yn Negroad. Ym- ddengys fod gwraig Smith wedi cael ysgariaeth oddi wrth ei gwr, a rhyw noswaith ar ol hyny aeth Henderson i'l' ty lie yr oedd hi yn byw a saethodd hi, and nid yn farwol. Cyfaddefodd y Negroad fod Smith wedi ei gyflogi i ladd y wraig, a bod ei fab-yng-nghyfraith Gregory wedi el arwaiu i'r lie yr oedd hi yn byw. Daliwyd Smith a Gregory gan hyny, a dygwyd hwy i'r carchar uchod. Aeth yr hanes ar led fod Smith a Gregory i gael eu rhyddhau dan feichiau, yr hyn a arwein- io id i'r carcharoriou gael eu saethu, felly dywed- wyd. Nid oes yr un hanes pwy oedd y dynion a drcisiodd y carchar. # # # ARIAN CYDWYBOD. Y mae un o henafgwyr bwrdeisdref Chelmsford, yr hwn sydd fasnachydd coed, wedi newydd dderbyn llythyr dienw yn cynnwys archiadau y llythyrdy am ugain punt fel taliad o ddyled oedd ar yr anfonwr i dad y masnachydd. Yr unig am- lygiad o fewn yr amgauad gyda'r archtadau oedd, Y mae y rhai'n yn perthyn i'ch tad." Y peth rhyfedd yw fod y tad wedi ei gladdu er ys 16 mlynedd, ac nid oes gan y derbyniwr y gradd lleiaf o dybiaeth pwy a yrodd yr arian nag am ba beth y maent yn ddyledns. # # # BLWYDD-DAL MEWN HENAINT. Y mae y cwestiwn hwn yn cynhyrfu llawer iawn o ymdrafod y dyddiau hyn, ac y mae Mr Charles Booth (nid y Fyddin lachawdwriaeth), un o'r awdurdodau penaf ar dlodi (pauperism), wedi dy- feisio cynllun drwy ba un y galluogir y llywod- raeth i ganiatau pension o bum swilt yr wythuos i bob dyn drwy'r deyrnao u drigain a phump oed liyd ei farwolaeth. Y swm gofynol tnag at ddwyn hyn i weithrediad fyddai 4:17,000,000 yn flyn- yddol—yr hyn a sicrheid drwy fwyhad treth yr incwm a tholl ar de a gwirodydd. Y mae y cynllun wedi cren dyddordeb mawr a chryn ohebiaeth dros neu yn erbyn yn newyddiadurony wlad. Y mae y tebyg gynllun mewn grym yn yr Almaen a gwledydd ereill. MARWOLAETH DR. HAROLD BROWNE. Ar yr 21ain o fis Rhagfyr, cauwyd dorau'r bedd ar ran farwol or Esgob a'r Duwinydd enwog hwn. Ganwyd ef yn 1811, ac felly yr oedd yn 81 mlwydd oed. Y mae ei enw yn nodedig i holl offeiriaid ein gwlad, yn neillduol y Cymry, o herwydd bu yn gwasanaethu fel Is-Urifathraw a Dysgawdwr Hebraeg yng Ngholeg Llanbedr am flynyddau. Adnabyddir ef yn fwy cyffredin fel awdwr y llyfr enwog ar y 39 Erthygl, yr hwn sydd yn brif wers lyir ar yr erthyglau drwy holl golegau y deyrnas, a'r hwn lyfr hefyd a gyfansoddodd mewn prif ran yn ystod ei arosfa yng Nghymru a dylai Cymru, yn neillduol Coleg Llanbedr, fod yn falch o'r Ifaith. 0 herwydd ei agos gyssylltiad felly a ni yw yr achos ein bod yn dwyn sylw at ei golled yn ein colofnau Cymreig. Codwyd ef i'r sefyllfa uchel o Esgob Ely ac yna cafodd ei drosglwyddo i esgobaeth fwy pwysig Winchester, yr hon swydd a daflodd i fyny o herwydd henaint tua blwyddyn yn ol. Yr oedd yn awdwr amryw lyfrau duwinyddol adnabyddus heb law yr uchod. Fel duwinydd, yr oedd yn un o'r awdurdodau uchaf yn yr Eglwys. Fel esgob, yr oedd yn arol- ygwr a rheolwr diysgog, ac yn weinyddwr cytiawn, ac fel dyn yr oedd yn hynaws, cym- mwynasgar, ac haelionus braidd hydd wall. Yr oedd yn Uchel-Eglwyswr o'r hen stamp, ond nid oedd ganddo fawr o gydymdeimlad tuag at duedd- iadau diweddar gorddefodaeth. Yr oedd yn dal yn gryf wrth awdurdod yr Eglwys foreuol. Yn ei anerchiad ymadawol, wrth ganu'n iach i'w glerigwyr yn ei gynnadledd esgobawl yn Hydref, 1890, dywedodd, Os dyma fy ngeiriau olaf wrthych, yr wyf yn haeru na all Eglwys Loegr sefyll ond drwy yr egwyddorion cyntefig, ac os dygwydd rhyw lygredd ynddi ni eill daflu ymaith C, y y cyfryw ond drwy ddychwelyd atynt. Gan hyred ag y deil Eglwys Loegr at awdurdod yr Eglwys gyntefig, mur hyred a hyny y bydd hi y tyst eadarnaf yn y byd o wirionedd yr Arglwydd Iesu Grist." # YR ETHOLWR ANLLYTHYRENOO. Y mae yn dda gan laweroedd wybod fod Mr R. G. Webster, yr aelod Ceidwadol dros ran o St. Pancras, wedi amlygu ei fwriad y bydd iddo gymmeryd y fantais gyntaf yn y senedd ddyfodol i godi cwestiwn Yr etholwr anllythrenog" a "Gweithred y tugel" yn Nhy y Cyffredin. Y mae teimlad cynnyddol er ys amser ym mhlith y Ceidwadwyr a'r Undebwyr, ac hefyd amryw bobl ddeallus ammhleidgar, y dylid'ymdrafod y pwnc hwn ar unwaith. Y mae cryfdery dadansoddwyr Gwyddelig a'r dadsefydlwyr Cymreig yn gyn- nwysedig ym mhleidleisiau etholwyr anwybodus anllythrenog ag nad ydynt yn deall dim o gyr- haeddiadau ac effeithiau y pynciau a osodir o'u _,y w blaen gan eu harweinwyr, ac y mae yn gywilydd y gall tynged y wlad fawreddog hon gael ei newid drwy effaith llais y deillion hyn. MR CHAMBERLAIN A'R L'NDEBWYK. Y mae yn wybyddus fod Due Devonshire wedi marw, a bod ei fab, Arglwydd Hartington, yr etifedct felly, yn myned i mewn i'r sefyllfa an- rhydeddus, ac yn cael ei ddyrchafu i Dy yr Arglwyddi. Trwy hyny coliir ei wasanaeth dylanwadul fel pen y blaid Ryddfrydol Undebol. Y mae y teimlad yn gryf yn Birmingham mai Mr Chamberlain yn ddiddadl sydd yn meddu yr hawl flaenaf i fod yn arweiniwr y blaid Undebol. Amlygir i Mr Chamberlain, gan gynnrychioli y yfran fwyaf mynedol o'r blaid, gynnorthwyo Arglwydd Hartington yn ffyddlon, ac ei fod yn meddu mwy o ddylanwad ar y dosbarth gweithiol. ac yn cael ei gyfrif o fwy pwys yn y senedd na neb arall o'r Undebwyr Rhyddfrydol. » Y GROGBREN. Boreu dydd Mawrth wythnos i'r diweddaf, yn Durham, crogwyd John William Johnson, 49 oed, gwas fferm. Yr oedd wedi bod yn byw gyda dynes o'r enw Margaret Addison yn ddibriod. Gan ei bod hi yn bwriadu priodi gyda dyn arall, canlynodd hi ar y ffordd faA r, a saethodd hi yn farw gyda llawddryll. Cyfaddefodd y dyn ei euog- rwydd, a dywedodd ei fod wedi cario allan y weithred yn fwriadol, a dedfrydwyd ef. Amlyg- odd ei edifeirwch i gyfaill iddo am y trosedd, ac ei fod wedi gwneyd ei heddwch a Duw. Efe a gerddodd yn ddiysgog i'r dienyddle, a phan y cymmerodd ei le o dan y crogbren, llefodd, 0 Arglwydd, bydd drugarog wrthyf. I'th law yr wyf yn cytlwyno fy ysbryd." Yna hyrddiwyd ef i dragwyddoldeb. Bu farw yn uniongyrehol.- Boreu dydd Mercher yn yr wythnos ddiweddaf. yn Henffurdd, crogwyd Charles Saunders am ladd plentyn dwy flwydd oed o'r enw Charles Steers, yn agos i Leominster, ym mis Mai. Yr oedd y plentyn wedi ei fenthycca oddi wrth ei rieni yn Llundain i'r dyben o alluogi y dyn i gardota. Yr oedd y plentyn yn derbyn triniaeth fwystfilaidd, ac un noswaith pan yr oedd yn crio, pigodd y carcharor ef i fyny a maluriodd ei ben yn erbyn y llawr nes ei dori yn yfflon. Euogfarn- wyd y dyn ar dystiolaeth ei gariadferch. Aeth y dienyddwr i mewn i'r ystafell i gylymu yr adyn, ac a'i dygodd i'r neuadd ganol o'r carchar. Yr oedd yn edrych yn wyn, gwelw, a chrynedig. Ffurfiwyd gorymdaith gyda'r offeiriad yn darllen y gwasanaeth claddu. Ar ol dyfod dan y crogbren rhoddwyd y dyn mewn sefyllfa briodol a'r capan gwyn dros ei ben, tynwyd y drosol, a syrthiodd y creadur i ddyfnder o wyth troedfedd o gorden. Gwingodd y corffyma a thraw am beth amser.

Y TYLAWD A'R CYFOETHOG A GLEDDIR. Dyna ddwy sefyllfa neillduol a berthynant i blant dynion yn y byd hwn ond mewn cyssyllt- iad ag angeu maent yr un nid oes ganddo fwy o barch i'r naill na'r llall o honynt ond hollol wa- hanol ydyw dull y byd tuag atynt. O'r braidd y cydnebydd y tylawd, and gorgaumola. y cyfoethog. Mae yn wir y perchir gwir gymmeriad er yn dlawd, ond bychan iawn mewn cydmariaeth i'r hyn ddylai fod ond gofelir parchu y cyfoethog er yn annuwiol. Nid y byd oddi allan i'r eglwys sydd yn gwneyd hyn, ond mae yr arferiad o addoli mammon wedi meddiannu y gwrhanol gyfundebau crefyddol yn ein gwlad, ac yn neill duol daw i'r golwgyn eu dull o giaddu y naill a'r llall o'r dosbarthiadau uchod. Curwyd a churir llawer ar Wasanaeth Claddu yr Eglwys Sefyd- ledif er hyny gwell genyf heddyw i ffurf- wasanaeth claddu Eglwys Loegr gael ei ddarllen uwch ben fy medd, o blegid drwy hyny caf yr un anrhydedd a'r cyfoethocaf yn y fro ond os mai un o wyr y cyfundebau crefyddol gaiff ei alw at hyny o orchwyl, byr waith a wna, a'i iaith dufewnol fydd, 'Cleddwch ef allan o'r golwg nid oes aur nac arian ar ei ol.' Ewch i fynwentydd ein capelau Ymneillduol, yno y tylawd a'r cyfoethog a gydorwedd ond ar ddydd eu hangladd mae dirfawr wahaniaeth a thra. y bydd genych hamdden ar adeg y gwyliau, deuweh gyda mi i gynhebrwng pob un o'r ddau ddosbarth, ac yna, wrth ymadael, cawn bender- fynu a weinyddwyd yna gyfiawnder. Adwaenoch Dafydd William yn dda, mi wn hen gymmeriad ydoedd a fawr hoffwn teiliwr tylawd wrth ei alwedigaeth, diacon gweithgar yn yr eglwys lie yr ymaelodais. Nid yn unig yr oedd yn ddyn cyfiawn, ond yr oedd yn ddyn da, cadwodd ei galon yn lan drwy ei oes. Bu yn ffyddlon i holl gyfarfodydd yr Eglwys gweith- iodd yn egniol o blaid sobrwydd a rhinwedd gwnaetli ei oreu yn ac o blaid yr Y sgol Sul ond fel pawb o'i flaen, efe a fu farw, a dydd ei angladd a ddaeth. Yn y ty cyn cychwyn darllen- wyd pennod fechan, ac oftrym wyd gweddi sych- lyd. Symmndwyd i'r capel, darllenwyd a gwedd- iwyd rhyw ychydig yno, ac ar lan y bedd dywed- wedwyd fod adgyfodiad i fod ryw ddydd, ac ymwahanodd pawb mewn brys ond perthynasau yr ymadawedig. Eto mi wn eich bod yn adnabod Huw Puw, Ysw., masnachwr mawr, crib-ddeiliwr dychrynllyd ymaelododd yn ein capel nid oedd gwiw hyny, ond rhaid oedd ei wneyd yn ddiacon, ac nid oedd dim i gael ei benderfynu gan y frawdoliaeth heb ei gydsyniad ef. Anaml y byddai yn rhoddi ei bresennoldeb yng nghyfarfod- ydd yr eglwys, ac ni welwyd ef erioed mewn cwrdd gweddi, ac yr oedd arno ofn naws foesol yr Ysgol Sul. Yn ci fainanhrly ac yng nghylch ei fasnach yr oedd ef fynychaf yn ceisio crafu yng nghyd yr aur rhydlyd. Ond os nad oedd gandde amser i wasanaethu ei Dduw, gorfu arno gym- meryd hamdden i gael ei arwain o'r hyd gan 11 angeu — efe a fu farw. Argraffwyd llythyrau gwahoddiadol, ac anfonwyd hwy i holl gyfoethog- ion y sir ac i holl weinidogion y cyfundeb, yn dymuno arllynt roddi en presennoldeb yn angladd y gwrda uchod. Yn wir, gwnaeth pawb eu goreu dd'od yng nghyd, ac yno yr oedd gwledd o ddanteithfwyd wedi ei barotoi ar eu cyfer. Bwyt- asant yn helaeth o hono. Darllenodd y Parch. A. B. braidd yr oil o lyfr Salmau yn y ty gweddiodd y Parch. B. C. weddi hir Phariseaidd, a rhoddodd y Parch. C. D. dair o emynau allan i'w canu ac yna yn dorf ddirifedi awd tua'r capel: yno traddodwyd anerchiadau ang'addol gan y Parchedigion D. E., E. F., F. G., a G. H., ac wrth eu gwrandaw, gallem feddwl na wnaeth bechod, 'ac na chaed twyll yn ei enau.' Er ei fod yn gribddeiliwr, gallem feddwl wrth eu hanerch- iadau ei fod yn fodel o burdeb-o foesoldeb ac o grefyddwr. Ac ar Ian y bedd, er ei bod yn ddofn, teimlem ei bod wedi ei gorlanw a gorganmoliaeth, a gofynai rhyw goegyn, 'Ai nid oedd gobaith iddo adgyfodi, gan eu bod mor hir yn ei gladdu V Yr wythnos ganlynol yr oedd y newyddiaduron lleol wedi eu gorlanw a. gorganmoliaeth iddo. Ni fu drwg erioed ynddo rhagorai mewn daioni, gallem feddwl, ar yr Iesu ond o'n calon yr I ydym yn ffieiddio y gwahaniaeth a ddangosir wrth gladdu y tylawd a'r cyfoethog. Onid rhyw ffug o grefydd ydyw peth felly, yr hyn ni ddylai fod 1--LiNus.

WHITE SQUARE, CWMCAWLLWYD, LLANDEBIE. Cafwyd cyfarfod te a chyfarfod adroddiadol a chystadleuol yn y lie uchod prydnawn dydd' Nadolig, ac fe ellir dweyd wrth ddechreu, Wele wawr y mil blynyddau,' o herwydd fod gwahanol enwadau y cwmwd wedi cydgwrdd mewn hwyl unfrydol—yn Annibynwyr, Eg- y n lwyswyr, Methodistiaid, a Bedyddwyr ac os ydoedd yma rhyw enwad arall, maddeued na fyddai yn cael ei enwi. "Pawb mewn hwyl heb neb yn tynu'n groes." Dechreuodd y cyfarfod te i aelodau yr ysgol am o ddeutu banner awr wedi tri yn y prydnawn. Merched ieuainc siriol a lion yn arllwys tfrwyth y ddeilen sydd yn lloni ac nid yn meddwi, nes peri i bawb fod wrth eu bodd ac yn ddedwydd y gwragedd hwythan yn trefnu ac yn cario y tost a bara brith a chyfteithiau o waith y ty, nes yr ydym yn meddwi na fu gwell gwledd yn unman llawnder a digon dros ben o'r moethau. Cyfranogodd o gant i chwecli ugain o'r danteithion, a dyna oedd eu hiaith melus, Moes eto,' ac i wella y cyfan, yr oedd basgedaid yn iawn o biscuits a melusion wedi d'od yno i gael eu rhanu rhwng y plant gan 0 zn Mrs Harries, Merdy Farm, ac yn ddoniol a charedig, yn ol ei arfer, rhauodd Mr Harries hwynt rhwng y plant gyda gwen siriol a n Z5 charedig. Hefyd cawsom gwmni siriol Mr a Mrs Lewis, Glandulais hithau a'i rhoddion yn serchog, a Mr Lewis a'i law yn ei boced yn rhoddi yn liael o'i arian i gael rhoddi gwob- rwyon yn y cwrdd cystadleuol, ac y mae yn dda gyda ni ddweyd i ereill, sef amaethwyr, crefftwyr, a gvveithwyr fod vn haelionus yn eu I I liarian a'u rhoddion at y cyfatfod te a'r cyfar- fod cystadleuol. Dechreuodd y cyfarfod am hanner awr wedi pump. I ddechreu, cafwyd araith ddoniol gan Mr Davies, Penybank, a chynnygiodd gadeirydd i lywyddu y cyfarfod, sef Mr Thomas Evans, Pwllaucochion, ac eiliwyd yn eu dull serchog arferol gan Mr Williams, Tycoch, a rhoddwyd cydsyniad unfrydol y cyfarfod i'r un perwyl ynte yn ei ddull doniol arferol, a diolchodd am yr anrhyd- t --u- edd, ac y mae y lie rhwyddaf o lawer iddo ef fnasai y swydd o herwydd fod yno amlder o siaradwyr yn bresennol, ac yna galwodd ar yr arweinydd, sef Mr Harries, Merdy, i alw y program allan. I agor y cyfarfod, cafwyd 0 Z5 'Cwyrnp Llewellyn' gan Wm. Evans yn darawiadol iawn yna galwyd ar y beirniaid i fod yn barod i wrando y gystadleuaeth, sef Mr Win. Williams, Glandulais, a Mr Evans, Goitre. Fel y callIyn y beirniadwyd adroddiad o'r 117 Salm gan amryw. Y goreu E. J. Thomas ail, W. Williams. Rhoddodd Mrs Harries, Merdy, wobr i E. Walters am weled un mor fechan yn cystadlu. Nesaf, deuawd, Mwy i ganlyn, goreu oeddynt Lettuce Williams a E. M. Evans. Nesaf, deuddeg gofyniad ar Jonah lluaws yn cystadlu; goreu, Wm. Evans; ail eto, T. G. Evans. Adroddiad o'r 15fed Salm; amryw yn cystadlu; goreu, Joseph Davies; ail, E. M. Evans. Gwobrwywyd E. Thomas yn drydydd. Chwecli gofynidd ar Noah, goreu Fred Thomas; Z3 t5 ail, M. A. Thomas; drydydd, T. C. Evans. I'r un a gano yn oreu ar y pryd, goreu, Wm. Evans; eto i rai dan loeg oed, E. M. Evans. Amy ddadl oreu ar y pryd, T. C. Evans a F. Thomas ail, Roderick Evans a Wm. Evans. Am yr araith byrfyfr goreu, D. Joshua; ail, Wm. Evans; adroddiadau achanu gan amryw 11 y bartion; cor yr aelwyd o Bwllaucochion. Dadl, Y hunt a'r geiniog canwyd 'Chwifio'r cadach gwyn,' yn rhagorol gan Miss E. A. Thomas, a'r 'Eneth dlawd' gan Miss E. Thomas. Dadl addysgiadol iawn a difyrus gan dri brawd, a lluaws o bethau ereill rhy faith eu henwi. Ar y diwedd cafwyd areithiau hwylus gan Mr Harries, Merdy, Mr Williams, Tycoch Mr Davies, Penbank a Mr Wm. Williams, Glandulais, a therfynwyd trwy dalu y diolcligarwcli gwresocaf i'r merched a'r gwragedd ani eu caredigrwydd, ac hefyd i'r cadeirydd am gad w trefn morddn .-CARWLLWYD.

RHIFO'R BOBL. At Olygydd Y JOURNAL. SYR,-Trwy garedigrwydd cyfaill, gwelais yn y Faner am Ragfyr 19eg, lythyr y 'rhifwr yn Llanwnen.' Gan fod fy llythyr yn y JOURNAL heb ei ateb, nid fy amcan, ar hyn o bryd, yw ei ddilyn trwy y sothach plentynaidd a ddanfonodd i'r Faner, na cheisio ei oleuo o barthed i fedd- iannu yr Eglwys. Caf hamdden i wneuthur hyn I y yn y dyfodol. Yn fy Ilythyr blaeuorol, cyhuddais Cellanfab a'i agent o wneyd haeriadau anwireddus, ac yr wyf yn awr yn eu hail-adrodd. Dywed fod Llanwnen yn cael ei ystyried yn un or plwyfydd mwyaf eglwysyddol yng Nghymru. Dyma anwiredd No. r_1 1. Nid oes neb ag sydd yn gwybod dim am y lie, a chanddo fymryn o barch i'r gwirionedd, a ddywedai y fath beth. Sicr nad yw'r Eglwyswyr erioed wedi gwneuthur un honiad yn y cyfeiriad hwn. Haera hefyd, a hyny yn hyf, nad oes un o bob deg o drigolion Llanwnen yn Eglwyswyr. Dyma anwiredd No 2. Yn fy llythyr blaenorol dangosais yn eglur fod llawer ychwaneg na hyny yn mynychu'r Eglwys ond pa fodd mae'r agent yn cyfarfod am ffeithiau ? '0,' meddai, amcan- dyb oedd y sylw uchod o'r eiddof.' Mewn geiriau ereill guess-ivork oedd y cwbl. Tebyg mai guesso a phrophwydo yw y pethau goreu all wneyd. Mae'r rhan fwyaf o ddysgedigion y byd yn ofnus a gwylaidd gyda'r gwaith yma. Dywedodd un dyn call, Nad diogel prophwydo os na fyidid yn gwybod a dywedodd un arall, Many a shaft at random sent Finds mark the archer never meant." Byddai yn fwy digoel i'r agent i gitesso llai a chadw at ffeithiau. Cyn i mi ysgrifenu fy llith i'r JOURNAL, cym- merais drafferth i dd'od o hyd i enwau y cym- munwyr yn Eglwys Llanwnen, a chefais eu gweled gyda'r parodrwydd mwyaf. Yr wyf yn eu hadnabod bob un, ac yr wyf yn haeru eto fod 27 o'r plwyfolion yn aelodau yn yr Eglwys. Pa fodd mae yr agent yn ateb hyn ? Nid oes ganddo ond dweyd nad yw efe, na'r rhai mae wedi bod yn siarad a. hwynt, yncredu. Trueni na bai yn ym- droi mewn gwell cwmpeini. Ond dichon nad hwn yw'r unig wirionedd am yr Eglwys nas gall efe a'i gyfeillion ei gredu. Pan y teifl ymaith ei wyrau sectyddol a'i ragfarn ddall-bleidiol, bydd gobaith am dano. Mae ei lythyr mor niwlog a chawdelog, fel mae yn anhawdd deall pa beth mae yn geisio brofi, na pha beth yw y nod maeyn ymlusgo ato. Dywed, Wrth gwra nid yHyw dadgyssylltiad yr Eglwys yn ymddibynu ar pa un a yw yn y mwyafrif neu yn y lleiafrif.' Yn y goleu hwn, yn enw pob synwyr, pa beth all fod y dyben mewn golwg wrth gyfrif y bobl yn yr Eglwysi, a pha ham y rhaid iddo ymboeni gyda rhestr y degwm-dalwyr ? Os nad yw tynged yr Eglwys yn gorphwys ar y mwyafrif un ffordd na'r llall, pa angen oedd am lusgo'r degwm-dalwyr i'r yindrafodaeth ? Maent oil yn ddynion gonest, ac yn talu eu dyledion, a dylasent gael llonydd- wch. Mor bell ag wyf yn medru deall ei lythyr, mae'Eglwyswyr'ei lith blaenorol wedi cael eu trawsffurfio ganddo yn ddegwm-dalwyr ac ym- ddengys mai'r hyn a fwriadai ddweyd oedd, nad oes un o bob deg o'r Eglwyswyr yn ddegwm- dalwyr. Wel, a chymmeryd ei ffioyrau, y mae un o bob pump o'r degwm-dalwyr yn Eglwyswyr. Yr wyf yn diolch iddo am ychwanegu cymmaint at eu nifer mewn amser mor fyr Eled rhagddo, a daw cyn hir i ymylon y gwirionedd. Gofyna y rhifwr gwestiwn, ond yn lie rhoddi amser a hamdden i mi i'w ateb, rhaid iddo osod yr atebiad yn fy ngeneu, fel pe byddai yn rhyfyg i ini i wahaniaethu oddi wrtho mewn barn. Addefa y gall gwahanol farnau fod am bethau ereill, ond ar y pwnc hwn rhaid iddo ef, fel y Pab, gael eistedd yng nghadair anffaeledigrwydd. Er hyny, .ni a feiddiaf draethu fy marn. Pe bawn, a mi yn Eglwyswr, yn cymmeryd fferm ar ardreth (dyweder £100 y ilwyddyn), a hono yn eiddo i'r Methodistiaid Calfinaidd, byddwn nid yn unig yn ei ystyried hi yn deg a chyfiawn i dalu'r rhent yn ol fy nghytundeb, ond byddwn yn cyfrif fy hun yn ddyn anonest i'r eithaf pe gwrthodwn dalu, er na fyddwn yn credu mewn Methodistiaeth nac yn gosod troed o fewn i'r un capel. Neu fel hyn os mynwch :—Pe cymmerwn y fferm ar y dealltwriaeth fod zC90 y flwyddyn i gael ei dalu i'r landlord, a zElO i trustees capel y Methodistiaid, byddai fy rhwymau i yr un fath. Fy musnes i fyddai gofalu peidio cymmeryd y fferm os na chawn hi ar ammodau teg. Ond gwedi ei chymmeryd, gallwn ac ni fyddwn yn ei hystyried yn ormes nac yn anghytiawnder i gadw y cytundeb a wnaethum yn wirfoddol. Peidio gwneuthur hyny fyddai yn anghyfiawn ac yn anonest. Ie, pe medrwn ddychmygu fy hun yn myned at trustees capel y Methodiatiaid ar ddydd y rhent, ac ar ol tynu gwyneb hir, yn dywedyd wrthynt fod fy nghydwybod mewn fath sefyllfa fel na chaniatâ i mi i gyfiawnu fy addewid a chadw fy nghytandeb trwy dalu yr hyn sydd yn eiddo cyfreithlon iddynt hwy, byddwn yn gweled ynof fy hun y rhagrithiwr penaf dan y ffurfafen a diau y cawn yn fuan brawf ymarferol fod cyssylltiad agos rhwng y Methodistiaid Calfin- aidd a'r gallu gwladol. Nid treth ar bersonau yw y degwm, end rhan o rhent y tir ac os y tenants sydd yn cynnal yr Eglwys, hwynt-hwy sydd hefyd yn cynnal y tir-feddiannwyr. Y mae fy llith wedi myned yn feithach nag oeddwn wedi bwriadu. Cyn terfynu yr wyf yn gofyn i'r rhifwr i wneuthur un peth. Dywed am yr Eglwys mai Eglwys yr erlidwyr—Eglwys a'i bryd ar orthrymu ydyw.' Yn awr, gan mai am Llanwnen mae efe yn gwybod fwyaf ac yn ysgrifenu yn bresennol, a chan mai Eglwyswyr yw perchenogion bron yr oil o'r ffermydd yn y plwyf, yr wyf yn galw arno i beido llechu fel coward tu cefn i gyhuddiad cyffredinol, ond deued allan fel dyn, a dyweded pwy sydd wedi cael en herlid a'u gorthrymu gan yr Eglwys neu'r Eglwyswyr yn Llanwnen. Dywed ef mai ffeithiau sydd yn iladd. Dyma gyfle iddo I anfarwoli ei enw ar facs y frwydr. Gyda golwg ar yr awgrymiad mai oerllyd yw ein ficer fel pregefhwr, diau ei fod, poor fellow, yn gwneyd ei oreu, ac am hyny yr ydym ni, yr Eglwyswyr, yn ymfodd!oni arno ond gan fod y rhifwr mor hoff o'r hyn a glyw gan ereill, dymunaf ei hysbysu fod rhai yn sibrwd o barthed i'r gwr ysgrifenodd drosto ef i'r Faner, nad yw yntau yn debyg o osod ei bnlpud ar dan. Ond dyna, wrth gwrs, gall gwahanol farnau fod am hyny hefyd. Gwyliau llawen i chwi, Mr Gal.; pan y caf ham- ddeu, nid sylwachu babanaidd arnynt, ond atebion i'm liythyrau. Cewch glywed eto oddi wrthyf.—Yr eiddoch, &c.,—JUSXIXIA. -1.-

LLANDYSSUL. At Olygydd Y JOURNAL. SYR,—Yr wyf yn ddiolchgar i Twm o'r Nant' am ei lythyr byr, prydlawn, ac i'r pwrpas, yn y JOURNAL am y 18fed o'r mis hwn. Yr wyf yn ddiolchgar i chwithau hefyd am hebgor ychydig o'ch gofod gwerthfawr i Radical mor bybyr. Wn i yn y byd a fyddwch mor garedig i'w frawd, sef awdwr y llinellau hyn. Amser a ddengys. Bum am flynyddau yn aelod o'r hen Gymdei- thas Ryddfrydol ym mhlwyf Llandyssul, ond yr wyf erbyn heddyw wedi troi fy nghefn arni, gan ysgwyd ei llwch oddi wrth fy nhraed. Yr wyf yn gweled fod Radicaliaeth yn caelc am dirfawr ar law aelodau yr hen gymdeithas, y rhai ydynt heddyw yn fwy o Geidwadwyr na dim arall. Y mae Twm fy mrawd a minnau yn cyd-amcanu, ond nid wyf yn hollol gytuno ag ef ym mhob peth a ddywed. Dywed Twm fod aelodau yr hen gymdeithas dipyn yn fwy gostyngedig ac hunanymwadol nag arferol, yn awr pan y mae etholiad y Cyngor Sirol yn agoshau. Nid wyf fi yn eu cael felly. Y maent mor ffroenuchel ac hyderus ag y gwelais hwynt erioed. Credant eu bod mor sicr o fuddug- oliaeth mis Mawrth nesaf a phe byddent wedi ei hennill eisoes. Mae eisieu eu darostwng a'u dwyn i adnabod en hunain, ac y mae yn dda genyf fod gwroniaid fel Twm fy mrawd, Gweithiwr, Dudoch, ae ereill wedi dyfod allan i'w dynoethi os nid i'w difetha yn y newyddiaduron. Mae eu tynged wedi ei selio nid oes ond gwarth, ac ar ol hyny, ebargofiant yn eu haros. Yr wyf yn cytuno a, Twm yn hyn o beth, sef na ddylai Radicaliaid o rywogaeth bur, ddiledach, wneuthur un sylw o aelodau basdarddol yr hen gymdeithas, nac yn Alltyrodyn Arms, nac yn yr Eglwys nac yn y capel. Ymgadwer ym mhell oddi wrthynt fel oddi wrth rai gwahanglwyfus. Nid wyf yn foddlon fod Twm fy mrawd yn ei lythyr yn anerch aeledau yr hen gymdeithas gan eu galw yn bendefigion, fel pe na byddai neb pendefigion yn ein plith ni. Onid yw Twm yn cofio am y rhai a ddyrchafwyd allan o rengoedd y cyffredinwyr i f blith yr arglwyddi er ys rhyw flwyddyn yn ol yn y plwyf hwn ? Bu eiddigedd a dadwrdd nid bychan yng nghweryl hyn. Mae gcnym ni ein my Lords, diolch am danynt, ac y maent yn an- rhydedd i'n cymdeithas ni ac i Radicaliaid y sir. Paid son mwy, Twm, am bendefigion yr hen gymdeithas. Nid oes yr un o honynt yn ffit i fpd yn Shon segur i'n blaenoriaid ni. Corynod ydynt yn ochr Capten William Davies, Mri Edward Thomas, Thomas a William Lewis ei frawd, T. C. Davies o Crimea renown, heb help yr hwn ni ddygwyd rhyfel y Crimea i derfyniad. Cafodd y gwr boneddig hwn sedd ar Fwrdd Ysgol y plwyf yn ddiwrthwynebiad ac y mae yno yn eistedd, nid gyda'i gydraddolion ond gyda'i is- raddolion, o'i ysgwydd i fyny yn uwch na'r aelodau ereill, fel Saul gynt ym mhlith y bobl. Yn ddiammheu fod ei wasanaeth ar y Bwrdd yn dra manteisiol i'r ysgolion. Yr ydys yn bwriadu ei gael allan i wrthwynebu Dr. Enoch Davies, yn yr hwn yr ydym wedi cael ein siomi yn ddirfawr, a bydd ei sedd ar y Cynghor Sirol mor sicr iddo a phe byddai yn eistedd arni yn awr. Y mae yn wleidyddwr a siaradwr penigamp, ac ni bydd yn ail i neb yn y Cynghor. Y mae genym foneddwr arall, gwybodus a galluog, yn barod i ddyfod i'r maes i daflu yr aelod arall oddi ar ei fainc, a cheir gweled y Parch. T. Thomas yn diwadnu gyda chyflymder ci a, delbren dranoeth y pol. Y mae yr aelod hwn wedi ennyn ein digllonedd o herwydd iddo siarad yn ammharchus am y poachers yn Llanbedr ys dyddiau. Caiff ef ddy- oddef am hyn. Ni fynwn i'n cynnrychioli yn y Cynghor Sirul neb fyddo yn chwennychu am- ddifadu dosbarth lluosog a pharchus o gyfleus- derau i ddilyn eu galwedigaeth. Yr wyf yn teimlo fy ngwaed yn berwi y fynyd hon, a byddwn yn galw llw nen ddau yn y man hwn oni bai fy mod yn ofni na wnaech chwi, syr, ganiatau y crom- fachau. Yr wyf yn uchel gymmeradwyo Twm fy mrawd pan y dywed, Yr ydym yn benderfynol hwylio yn ein cwch ein hunain, deled a ddel." Rhagorol Wrth yr helm gosoder Cadben W. Davies. Pwy yn fwy cymhwys i'r swydd 1 Heb law'r Cadben bydd amryw o ddynion pwysig ereill yn y eweh a'r perygl mwyaf i'w ofni fydd, iddo soddi cyn hwylio i mewn i'r porthladd. Ond, fel y dywed Twm, deled a ddêl,' ni a anturiwn yn y blaen, a chlywir ni yn canu rhwng y tonau yn uchel ein hysbryd :— Os boddi raid, ni foddwn ,n. Yng ngolwg Salem lan." Rhagfyr 26ain, 1891. TICHBOURNE.

CAN 0 GLOD I'R YSWAIN BATH 0 ALLTYFERIN. Ar y Dôn-" Hen Wlad fy Nhadaa." t Mae Yawain Allt'ferin Yn deilwng o gan Nid oes ei ragorach 0 fewn Cymru lan ~$If 3 |J f! Cydunir i'w ganmol w J nr Gan bawb yn ein gwyl, A chenir ei glodydd M I ( Mewn hwyl..am* I Oydgan-Clod, clod, dadseiniwn ei glod, Tra hwyl mewn bod a gwyl mewn byd, Dadseiniwn ei glodydd yng nghyd. Ceir hanes y teulu, Fel hanes y gwlith, Yn gwthio pob rhosyn 'T, A wywai'n ein plith; ;) Fe gofir eu gofal > i. 0 gleifion y lie, • Tra bryniau y Gogledd c' Ar De. ,v Teilynga ganmoliaeth Gan delyn a chân- 0 Bias Alltyferin ( t < ■ I ben Dinas Br&n i ;{ Mae pawb o'r deiladon > t Mewn hwyl fel un cor, Yncanmolo'rmynydd ■ I'V /«. I'r mor. -• 4 Tra Cothi'n ymlwybro Rhwng creigiau i lawr, Tra'r adar yn canu Ar doriad y wawr, Bydd clodydd ein harwr Yn adsain o hyd, Nes synti y Bettws. A'r byd. j Bu Plas Alltyferin Yn enwog mewn bri, Fel noddfa i'r gweiniaid Ar rawd Cymru Fu Mae eto yn parha' ) V Yn noddfa i ni, A boed iddo aros Mewn bri. Boed Cothi yn dawel Wrth fyn'd tua'r aig Na phoered ei hewin ° I ddannedd y graig Boed heddwch ym mhobmani Yng Nghymru a Gath Mawrygwn, canmolwn Ein Bath. Mae'n gyfaill i'r deiliaid Sy'n byway ei'stad, A threulia ei gyfoeth -Er,Dodi'r I Hen WJad;" V Preswylia'n ein canol Trwy'r gauaf a'r haf, Gan stigdo'r awelon srfA* Y n fraf. T* T • I & Hawddammor i n meisfcr yn anterth ei oes Gael iechyd a chysur heb un awel groes Na ruthred ystc ,rmydd yn gryf ar y fan, Ond sued yr awel yn wan, Coedsaithpreu, BABDD GOCB.