Papurau Newydd Cymru
Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru
9 erthygl ar y dudalen hon
LOS ANGELES, CALIF.
LOS ANGELES, CALIF. Yr Eneth Dalentog, Rita Bowen. Y mae gweinidogaeth angeu bob am- ser yn peri poen a galar, ond yn fwy felly pan yn cymeryd blodeuyn pryd- ferth. persawrus o ddaear y teulu, gan wneyd yr itoll le mewn canlyniaa yn wag a phrudd. Cofnodi marwolaeth felly ydyw ein gwaith ar hyn o bryd. Ganwyd Rita Bowen yn, Butte, Mont., Gorphenaf 16. 1902, a bu farw yn Los Angeles, Calif., Hydref 30, 1914, yn yr oedran cynar o ychydig dros 12 mlwydd oed. Merch ydoedd i Mr. a Mrs. Wil- liam Bowen. Anhawdd oedd cyfarfod a geneth oedd yn fwy poblogaidd a charuaidd na Rita, yr oedd pawb yn ei hoffi, a hithau yn hoffi pawb. Yr oedd rhywbeth yn ei phersonoliaeth ieuanc, ac yn ei ffordd oedd yn cyn- yrchu serch ati yn y fan; ac felly yr oedd ei hymadawiad yn peri fod llaw- er iawn yn drist. Yr oedd yn grefyddol o'i mebyd; byddai yn fynych yn myn- ed o gwmpas y Cymry oeddynt yn byw yn agos ati hi i'w perswadio i fyned i r capel, a gwelwyd hi rai gweithiau yn wylo, oblegid fod rhai o honynt wedi gwrthod gwrando ar ei chais. Yr oedd yn feddianol ar allu nodew., i adrodd, a llawer gwaith y clywid ei llais mewn gwahanol gyfarfodydd, yn enwedig yn y capel Cymreig, a phsn ofynid iddi i wneyd hyn, ni byddai un amser yn gwrthod. Yr wyf yn meddwl i bob athrawes fu yn ei dysgu yn yr ysgolion dyddiol ddod i gydymdeimlo a'r teulu y noswaith y daeth y gwedd- illion gartref, gan mor uchel oedd eu syniadau am dani. Penawd erthygl yn un o'r papyrau am dani ydoedd "A Flower-like Girl,' ond fe welodd y Garddwr mawr yn dda drawsblanu y blodeuyn hardd hwn i ardd y gogoniant, i dyfu mewn cynesach hinsawdd, ac o dan amgylchiadau mwy manteisiol. Oherwydd afiechyd ei thad, symud- odd y teulu o Butte i Los Angeles yn lonawr diweddaf, ond Hlydref laf, cy- merwyd Rita yn wael o'r typhoid fever, a bu yn dyoddef cryn lawer yn ystod y mis rhwng hyn a'i marwolaeth. Cyr- aeddodd y teulu gyda'r gweddillion i Butte, Tachwedd 2, a chymerodd yr angladd le, Tachwedd 4ydd. Yr oedd torf fawr iawn wedi dod yn nghyd i -dalu y gymwynas olaf iddi. Yr oedd y -capel yn orlawn cyn i'r orymdaith fawr gyraedd yno. Gwasanaethwyd gan yr ysigrifenydd, a chanodd cor y plant o dan arweiniad Mr. Trevor Thomas. Yr oedd hi yn aelod selog o'r cor hwn, hefyd canodd Mr. H. Corris Jones un- awd. Amlygir cydymdeimlad cyffredin a'r rhieni yn eu profedigaeth drom, ac hefyd ei hewythr a'i modryb, Mr. a Mrs. D. J. Charles. Yr oedd yr oil o'r rhai hvn wedi ymserchu yn ddwfn iawn yn Rita fach. Duw pob dyddanweh-alu eysuro.-H. F. Williams.
D. LLOYD GEORGE A'R RHYFEL.
D. LLOYD GEORGE A'R RHYFEL. ARAETH ALLUOG Y CANGELLYDD YN Y CITY TEMPLE, LLUNDAIN.- PWY SYDD GYFRIFOL AM Y RHYF EL.-AMDDIFFYN POLISI PRYDAIN. Bu Mr. Lloyd George yn anerch yn y City Temple, ar bwnc y rhyfel. Yr oedd y cyfarfod wedi ei drefnu gan Gyngor Cenedlaethol yr Eglwysi Rhyddion. Methodd canoedd lawer a chael lie, a threfnwyd i gynal cyfarfod arall yr un adeg yn y Lecture Hall. Cadeirydd y cyfarfod oedd Syr W. R. Nicholl. Cyfododd Mr. Lloyd George, i'r hwn y rhoddwyd derbyniad tywysogol, a thraddododd un o'i areithiau mwyaf gwresog a hwyliog. Sylwodd fel y canlyn: Mr. Cadeirydd, a'm brodyr Annghydffurfiol, Y mae yn gryn groes i'r rhan fwyaf o honom, sydd wedi bod gydol ein hoes yn ymladd yn erbyn yr ysbryd milwrol, i gael ein gorfodi gan gymellion anwrthwynebol ein cydwy- bod i gefnogi rhyfel. Credaf y gallaf ddweyd fod yr oil o honom yn perthyn i'r dosbarth hwnw o boblogaeth ein gwlad sydd a'i draddodiad er's cenedl- aethau wedi bod a'i wrthwynebiad yn gyson a di-droi-yn-ol yn erbyn y drychfeddwl o ryfel fel cyfrwng i was- tadhau annghydwelediadau rhwng cenedloedd a'u gilydd (cymeradwy- aeth.) Yr wyf yn meddwl mai dyma yr ail gyfarfod erioed i mi ei anerch o blaid rhyfel. Anerchais ugeiniau a chanoedd o gyfarfodydd yn erbyn rhy- fel ac ymddarpariaethau tuag at ryfel. Cofiaf yn dda am gyfarfod a anerch- ais, yn nghwmni fy nghyfaill Dr. Cliff- ord, yn wrthwynebol i ryfel (cym. a chwerthin.) Nid oedd \wnw yn gyf- arfod mor dawel a hwn (chw.) nac o gryn lawer mor unfrydci (chw.) Ond yr oedd yn gyfarfod wedi ei alw 1 gef- nogi'r un egwyddor yn hollol (cl. cl.) —sef yr egwyddor o wrthwynebu'r drychfeddwl fod gan Ymerodraethau mawrion a grymus yr hawl i ddefn- yddio eu gallu i dorfynyglu a gwasgu cenedloedd bychain (cym.) Gallai ein bod yn gywir, neu gallai ein bod yn annghywir," ond yr un egwyddor ag a barodd i mi wrthwynebu hyd yn oed ein gwlad ein hunain yr adeg hono sydd yn peri fy mod yma heno i'w chefnogi (cym.) Enaid Diafol. Y mae hon yn rhyfel ofnadwy; yn rhyfel erchyll. Yn ystod yr ychydig 1dyddiau diweddaf cefais y fraint o gyfarfod ag un o faes-Iywyddion enwoc- -it Ffrainc, a siaradai a mi parthed ei brofiaS yn y rhyfel hon-yr hyn yr oedd efe wedi bod yn llygad-dyst o bono.y galanastra, y dinystr.yr erch- yllderau-a dywedodd wrthyf, "Medd y gwr hwnw, sy'n gyfrifol am y rhyfel hon, enaid diafol." (cym.) Daeth y geiriau yna allan o waelod oalon un o gad-gynllunwyr enwocaf y fyddin Ffrengig, ac sydd wedi bod wrthi yn ymladd am dri mis. Pwy sydd gyfrifol? Nid Prydain Fawr (cym.) Nid oedd Prydain wedi ymarfogi go- gyfer a hunan-ddiffyniad (cym.) Pe baem a'n bryd ar ryfel ymosodoi yn er- hyn rhywun. a ydych yn tybio buasai yn rhaid i ni fyned ati i godi.byddin wedi i'r rhyfel ddechreu? Nid oedd- ym wedi ymbarotoi am ryfel ymosodol hyd yn oed yn erbyn gallu o'r drydedd radd. Yr oeddym mae'n wir yn barod i amddiffyn ein hunain yn erbyn holl Alluoedd y byd gyda'u gilydd (cym.) Nid oedd genym fyddin gogyfer a my- ned i ryfel ar y Cyfandir. Dywedaf fwy na hyny. Yr ydym eisoes wedi codi-canoedd o filoedd o ddynion- dvnion ddaethant yn mlaen yn wir- foddol (cym.) NPeidier annghofio hyn er niwyn anrhydedd ein gwlad enedig- ol—dvma'r fyddin wirfoddol fwyaf a welodd y byd erioed; ac yn mhen rhyw chwe mis, bydd iddi gael ei dyblu (cym.) Ond dyma yr hyn a ddymun- wn bwyso arnoch, pe buasai hon yn rhyfel ymosodoi uuasai yn anmhosibl i ni godi'r ddegfed ran o'r nifer hwn (cym.) Cyfrifoldeb Germani. I Nid Prydain sydd yn gyfrifol am y rhyfel hon, a diolch i Dduw am hyny (cvm.) Yr oedd yna etholiad cyffred- inol yg Ffrainc ryw ychydig fisoedd yn ol, cvn i'r rhyfel hon dori allan, ac nnillodd plaid heddwch y fuddugol- iaeth fwyaf ogoneddus a enillwyd er- ioed mewn unrhyw wlad yn erbyn y galluoedd gwleidyddol clymbleidiol srrymusaf a welwyd yn unman. Llvw- odraeth heddychol o angenrheidrwydd ydoedd Llywodraeth Ffrainc. Yr opdd y Ffrancod yn ymarswydo rhag -hyfel, ac yr oedd y Senedd yn cyfran- ogi o'r un teimlad i'r eithaf. Na, nid Ffrainc, ac nid Rwsia chwaith. Cred- ai y Germaniaid na byddai Rwsia yn barod i ryfel cyn pen tair blynedd. Yn hyny yr ymgysurent. Felly, nis dich- on mai Rwsia oedd yn awyddus am rvfel. Ah! darllenwch, a darllenwch drachefn negeseuau ein Trafnodydd o Vienna (cym.). Rhwn;7 Awstria a Rwsia yr oedd y cweryl yn ymddang- osiadol. Llafuriodd Syr Edward Grey (cym.) yn ddiorphwys dros heddwch (cym.) Nis gallai undyn wneyd mwy nag a wnaeth ef yn mhlaid heddwch. ic os oes tywallt gwaed wedi bod, nid oes yr ystaen leiaf o hono ar ddwylaw Pvr Edward Grey (cym.) Awgrymodd efe Gynadledd Ewropeaidd i ystyried yr achosion ger bron. Dywedai Ger- mani: "Onid ydych yn meddwl y bu- asai yn llawn cystal i Awstria a Rwsia siarad y mater drosodd gyda'u -ilydd? Nid ydym ond yn unig aw- erymu y ffordd i setlo'r annghydfod hwn." Dywedai Syr Edward Grey: wel, ymddengys i mi fod y cynllun yna yn un eithaf synwyrol." Cyfarfu Rwsia ac Awstria, ac yr neddvnt yn myned yn mlaen mor ^wyddianus fel y dychrynodd Germani wrth weled hyny. ac y prysurodd i gyhoeddi rhyfel yn erbyn Rwsia. Ed- rvchwch yn ol a gwelwch Awstria fel "vdvli yn hofran uwchben meusydd y Balkans, ac os ydych wedi eich magu vn y wlad gwyddoch beth a olyga nvny. Gwyddoch na bvdd y jrwalch 'awr o dro heb ymsaethu i lawr ar ryw greadur bychan, druan diamddiff- yn, gan ei fachu yn ei grafangau creu- lon. Disgyn ar Ddraenog! B.elzium! Bu'r Fwltur am y rhawg yn hofran uwchben Belgium. Gwydd- om hyny erbyn hyn. Ond gwnaeth gamgymeriad (cym.) Yr oedd yn hof- ran mor uchel fel y gallai'r cydyll mwyaf Ilygadgraff wneyd camgymer- iad. Yr oedd yn meddwl ei fod yn dis- gyn ar gwningen, pryd y disgynodd ar ddraenog! (Cym. hirbarhaol a.! chwerthin mawr.) Y mae yn ddolur- us ac yn gwaedu byth er hyny. Gwyddom yn awr fod Germani, tra yn cymeryd arni garu heddwch ac ewyllys da, mewn gwaed oer, a chyda malais ragfwriadedig, wedi pender- fynu cynllunio, a threfnu llofrudd- iaethau cyffredinoi ar ei chymydogion heddychol, (cym.) ac wedi penu ar y dyddiad hwylusaf iddi ei hun-dydd- iad pryd y meddyliai y buasai ei chy- mydogion yn gwbl anmharod i am- ddiffyn eu bywydau a'u cartreft (cym.) Gellid dweyd nad yw yn ddigon profl nad yw Germani yn gweithredu ar y iawn. Rhaid i ni fedru cyfiawn- hau Prydain am anturio ar y fath ryf- el ofnadwy, yr hyn a dretha y wlad i eithaf ei hadnoddau. Gwyr pawb y bydd y canlyniadau yn rhai difrifol. Y mae rhai pobl a gredant hyd yn oed pe bae eich brawd mewn perygl, pe yr ymosodid ar eich cartref, a phe bae yna ryw ail William y Concwerwr yn glanio yn yr ynysoedd hyn (chw.) yr hyn nad yw yn rhyw debygol iawn— y mae un neu ddato bethau wedi dy- gwydd heddyw (cym.) wedi peri fod hyny yn fwy annhebygol eto-ond te- byger fod genym ryw William y Con- cwerwr yn glanio eto yn y wlad hon, ac yn lladd ac yn dinystrio, fel y mae William y Concwerwr presenoi yn ei wneyd yn Belgium-y mae yna bobl ant mor bell ag i ddal allan na ddylem hyd yn oed o dan y cyfryw amgylch- iadau godi erfyn marwol i amddiffyn ein cartrefi a'n gwlad. Y mae genyf bob parch iddynt (chw.) ond y mae arnaf ofn na bydd i mi byth yn y byd hwn ymddyrchafu fel ag i fedru col- eddu y fath syniadau delfrydol. Yr wyf fi yn dal allan mai nid dyna egwyddor y ffydd Gristionogol. Y mae yn condemnio dial a thalu drwg am ddrwg; ond ni ddarllenais erioed air o eiddo'r Meistr yn condemnio dynion am daro ergyd dros gyfiawnder a chwareu teg, ac er amddiffyn y gwan (cym.) Y ffordd fwyaf sicr i sefydlu teyrn- asiad heddwch ar y ddaear ydyw gwneyd ffordd y troseddwyr yn erbyn heddwch cenedloedd yn rhy galed I lywodraethwyr dynolryw i'w thramwy (cym.) Twrci Ddirmygus. Ond, ymosodir arnom gan arddang- osydd arall o ddiwylliant dyrchafedig —Twrci (chw. uchel.) Y mae yr un nodweddion yn dyfod i'r golwg yn hon eto yn y dull y dygwyd y rhyfel oddi- amgylch. Y mae yn arddangos yr un dibrisdod o'r gyfraith ryngwladwr- iaethol--an danbelenu tren diniwed a diamddiffyn heb rybudd yn y byd. Nis gallaf honi fod yn ddrwg genyf. Gwnaethom ein goreu i osgoi y cwer- yl. Nis gallai neb arddangos mwy o amynedd yn ngwyneb trahausder a chamliwiadau ellid eu nodi wrth yr awr-nag a ddangoswyd gan Brydaih Fawr yn ngwyneb y triniaethau a dderbyniodd oddiar ddwylaw yr ymer- odraeth druenus, ddirmygus, ac ysgy- mun hon ar y Bosphorus (chw. a chym.) Yr ydym yn teimlo yn ffiaidd a chy- wilyddus wrth feddwl ein bod wedi gorfod goddef hyd yn oed am ddiwrn- od y fath anfri ac anmharch oddiar law y Twrc. Ond y mae y cweryl wedi ei gymeryd allan o'n llaw ni. Yr oeddym ni yn nwylaw Ffawd, ac y mae yr awr wedi taro ar hen awrlais Tynged i setlo'r cyfrifon a'r Twrc (cym. hirfaith.) Nid wyf yn siarad am dano fel gelyn i Gristionogaeth. Nid ydym yn ymladd a Mahometan- iaeth, ond yn hytrach a'r Twrc. Y Twrc ydyw'r gelyn chwerwaf a fedd ei grefydd ef ei hun am ddarfod iddo ei dwyn i gywilydd drwy ei gamlywod- raeth. Beth sydd ganddo ef yn gyff- redin i Fahometaniaeth aruchel India? Yn safleoedd uchaf y meddwl hawlia y Mahommedan Indiaidd le anrhydedd- us. Caner Dynol. Beth wnaeth y Tyrciaid erioed i ar- gymell diwylliant a chelf neu- unrhyw wedd arall ar ddyrchafiad dynolryw y gallwch feddwl am dano? Nid ydynt amgen na chaner dynol (cym.); corn- wydydd gwaedlyd yn nghnawd y gwled- ydd hyny y maent yn eu camlywodr- aethu, yn braenu,pob gwythien fywydol. Yn y rhyfelgyrch ofnadwy hwn rhwng cyfiawnder ac annghyfiawnder y mae yn eithaf cyson gweled y Twrciaid yn ymdaith ysgwydd yn ysgwydd a rheib- wyr Belgium. Y maent yn eithaf cym- deithion (chw. a chym.). Y mae'r creu- londerau yn Armenia a'r dinystr yn Flandars-gwaith y Twrc yn y dwyrain a'r Twrc yn y gorllewin (cym.)—a'r naill fel y llall yn ymerodraethau mil- wrol didosturi heb ddim ond un duw, a'r duw hwnw yw creulondeb. Bydd i'w dymchweliad ddwyn dyogel- wch a heddwch i fyd fu am genedlaetlh- au yn ddarostyngedig i'w traihausder, awyrgylch yr hwn a gymylid yn feun- yddiol gan eu presenoldefb bygythiol. Golyga y rhyfel enfawr hon. egnion dibendraw, ac aberth dirfawr-aberth mewn cyfoeth, a'r all sy'n gysylltiedig a hyny. Nis gellir cario yn mlaen ryfel fel hon heb bwyso yn drwm ar adnodd- au'r wlad, ac y mae'r rhyfel hon yn mhell tudraw i ddim ddygwyddodd yn y byd o'r blaen o ran y draul sydd yn iglyn a hi. Bydd genyf y gorchwyl o gyflwyno'r lboil yr wythnos hon neu y nesaf (chw.). Mae'n ddiau genyf, er y bydd i chwi synu, na fydd i chwi gTynu (cym.). Mae genym hyny o gysur, y gallwn ei fforddio yn llawer gwell na'r goreu o'n gelynion (cym.). Golyga i ni gydymddwyn a hunanabertihu; ond pan fyddø dynion yn rhoddi eu bywydau i lawr gyda phoib parodrwydd nid yw ond peth bychan dysgwyl genym heb rwg- nach gyflwyno unirhyw ran o'n cytoeth drosodd er cynorthwyo y fam-wlad yn yT hon y'n magwyd (cym.). Yr Angen am Ddynion. I Ond, fel y dywedodd Arglwydd Kitch- ener, yn anad dim y mae arnom angen dynion, a pho gyntaf y daw y cyfryw yn mlaen, cyntaf yn y byd y dirwynir y rhyfel I ben. Ar wahan i'r ffaith y gall- wn ddwyn ychwaneg o ddynion i'r maes, byddai i'r ffaith wybyddus fod gan Brydain Fawr, dyweder gymaint a dwy filiwn o ddynion yn barod ar ol rhyw ychydig fisoedd o ymarferiad/ ynddi ei hun yn elfien rymus i ddwyn oddiamgyloh heddwch (cym.). Y mae y rhai hyny sydd yn gwrthod eu hunain at,wasanaeth eu gwlad yn euog o barhan oyfyngder eu cenedl. Nid yw yn ddigon cydnabod cyfiawnder y rhyfel. Y mae yna ormod o lawer o'r dynion hyny ydynt yn barod i bleid- leisio dros fyned i ryfel er mwyn cynal i fyniy anrhydedd y wlad, ond a ymfodd- lonant i anfon pobl eraill a phlant pobl eraill i wynebu'r peryglon. Gwn fod yna ddosbarth o bobl heddychgar sy'n annghymeradwyQ rhyfeloedd, pa rai il hefyd ydynt yn barod i wynebu con- demniad, difriaeth, ac angerdd Hid eu cymydogion oblegid hyny. Gallaf barohu y bobl hiyn. Ond am y bobl hyny sydd yn cydifyned a rhyfel, ac yn tybied mai dyledswydd eraill yn unig yw gwneyd yr -aberth angenrheidiol i'w dwyn i derfyniad buddugolia,-thus- rhaid i mi ystyried y bobl hyn yn rhai gwaradwyddus i'r eithaf (cym.). "Ga- dewch i eraill," meddant, "roddi i fyny eu meibion y ma-ent mor falch o hon- ynt. Paham y rhaid i ni aberthu plant ein mynwes i beryglon dros fuddianau ein gwlad?" Nid yw y rhi-eni hyny sydd yn gosod y tath ymddygiaf yn safon dyle^swydr i'w plant, ac vy n dysgu iddynt yn moreu bywyd f osgoi cyfrifoldelb eu [ dyledswyddau ddim amgen na brad- ychwyr y rhwyipedigaethau mwyaf cys- egredig — bradyoawyr eu gwlad, ie. bradyohwyr eu plant hefyd. 0 berthyn- as i'r ieuainc &'r nwyfus y mae genyf air i'w ddweyd. Y mae rhai o honynt yn barod i fynd, pah am y rhaid galw arnynt hwy i roddi eu bywyd i lawr ar allor eu gwlad, a dywedant: "Onid oes yna ddiganedd o ddynion ieuainc i'w cael sydd yn awyddus i wneyd hyny, he(b i ni lusgo ein bywydau gwerthfawr i'r ymgjpris 1" Oes, y mae, diolch i Dduw am hyny (cym.). Galr at yr Ymesgusodwyr. I Nid oes ond y lleiaifrif o bobl yn llwtfr- iaid. Yr un ptryd, os nad yw meibion a merched ein gwlad yn barod hefyd i aberthu y cwbl oil ag a feddant i gyn- orthwyo eu gwlad yn yr awr dywell hon arni, yna, yn wir, y mae Prydain wedi ei thyngedu, oherwydd y bydd raid idd; sefyll ar ei phernei hun fel yr unig wlad yn y byd lie nad yw ei phlant yn barod i aberthu eu hunain dros ei hanrhyd- edd. Ah! mi dorwn fy ngthalon pe goT- fyddid i mi greflu fod. fy ngwlad yn gyfryw a hyny. Y mae'r Ffrancod yn ewyllys'gar, yn iàJch, yn aiddgar frysio yn mlaen i gyflwyno'r oil a feddant drots y wlad y mae el ,hanrhydedd yn anwyl- ach iddynt na bywyd ei hun. Gadewch i ni fod yn deg. Y mae'r Germaniaid hefyd yn gwneyd hyny. Os gall ei moibion hi wneuthur hyn, onid all Pry- dain, sydd yn ymladd un o'r rhyfeloedd mwyaf mawrfrydig welodd y byd erioed —onid all hi yn anad neb gyfrif ar fod ei phlant yn ymgasiglu o amgylch ei baner ogoneddus? Dyma'r apel wyf yn ei wneUithur at ddyni'on leuainc yr eglwysi Anngfhyd- ffurfiol (cym.). 'Rwyf yn dysgwyl yn mhen ychydfg ddyddia/u eto y bydd yna alwad am gyflenwad arall niiferus o ddynion. Buaswn yn caru gweled pdb sir yn cael galw arni gyflenwi ei nifer gyfartal (cym.). Dylai pob tref, polb dinas, a photb cymydogaeth wybod am y nifer a ddysgwylir oddiwrthynt. Y mae ein holl ryddid a'n hiawnderau wedi cael eu henill r in ddynion a gyifrifent eu bywydau Y11 ddiddim cyn belled ag y byddai i'w gwlad a'u crefydd barhau yn rhydd. Yr adeg hono pan yr oeddis yn. ymladd brwydrau rhyddhad crefydd yn y wlad yma, yr oedd yna ymesgusod- wyr, ac nid achubodd eu llwfrdra mo- honynt rhag eu tynged. "Gosodwyd i ddynion farw unwaith, ac wedi hyny bod Barn." Mae dynion gwrol yn marw, ond nid rhaid iddynt ofni'r Farn. Credaf ein bod yn rhy barod i wawdio y oredoau hyny sydd yn addaw ded- wyddwch paradwys i'r rhai hyny sydf yn marw dros yr achos neu y wlad yr ymlynasant wrthynt. Nid yw ond dar- nodiad arwyneibol o'r grwirionedd hwnw sydd wrth sylfeini pob gwir gredo—mai aberth bob amser ydyw y llwybr dyo- gelaf i iachawdwriaeth (cym.). Athrod ar Dynged. I Nid oes genyf ond rhyw un gair yn mhellach, a dyma fo: Dros ba achos yr ydym yn ymladd? En,waf un peth yr ydym yn ymladd drosto yn anad dim. Nid wyf yn d,itbris,io rhagddarpariaeth- au milwrol wrth ymosod ar filwriaeth. Hyd nes y sicrheir gwell dealldwriaeth yn mhlith teyrnasoedd rhaid i bob gwlad fod yn gwbl barod i amddiffyn ei hiawnderau ei hun yn gystal a'i budd- ianau a'i nhyddid (cym.). Yr wyf fi wedi gorfod bod yn gyfrifol i sicrhau syniiau helaethach o arian tuagat am- ddiffyniad y wlad yma nag unrhyw un o'm rhagiflaenoriaid, a ohefais fy nilorni yn anrhydeddus am hyny (chw.). Nid oes ddadl genyf na fuom yn tybio lawer pryd fod cynildelb yn eithaf cyson ag effeithiolrwydd. Nid wyf am foment yn dibrisdo unrhyw wlad am raigddarparu gogyfer ag amddiffyn ei hiawnderau; ond y mae yna ysgol filwriaeafhus^—i'r hon y perthyna Germani fel canolbwynt -sydd yn dal allan, pan y dygwydd am- nghydwelediadau cydrhwng cenedloedd, mai darpariaethau milwrol yn unig sydd yn cyfrif, ac nad yw ia-wnder neu an- nghyfiawnder yr annigbydtfod, ond ma- ter dibwys iawn. Dyma'r safon y gweithredid arni gan Germani pan yn darostwng Belgium. Ond yr oedd yn cyfeiliorni. Credai fod effeithiolrwydd ei chynlluniau milwrol yn cyfriif am y cWbI, ac nad oedd cyfiawnder ei hachos yn beth i'w ystyried. Y mae yn han- fodol i fuddianau moesol llywodraeth dda y byd am y dyfodol fod yr athrod hon ar dynged yn cael ei tharaw yn ei phen unwaith ac am byth. Weithiau, pan fyddaf yn darllen ad. roddiadau y rhyfel byddaf yn cael fy nvrysu. Gwelaf hanes ymgyrdhoedd yma, ac enciliadau draw; budduigoliaetb yma, a dam wain yn y fan acw, ond drwy'r oyfan credaf fy mod yn canfod llaw fawr cyfiawnder yn symud yn sicr, graddol, ac amf, ond yn ddifeth ym- afael yn y troseddwr. "Wyliedydd. wyliedydd, beth am y nos?" Y mae'n para yn dywyll, a dolefain cyni a dolur yn rhwygo'r awyr; ond, y mae'r boreu euraidd ar dori. Daw ieuenctyd pybyr a gwrol Prydain yn ol i feusydd gwaed- lyd EwroD, lie y bu i'w gwrhydri gy- hoeddi ledled y byd mai cyfiawnder yd- yw'r ymgynaliad gioreu i ddewrder, ac ddarfod i'w dewrdfer hwy enill didroaic fuddugoliaeth i gyfiawnder (cym. faith). Bechgyn y Cangellydd. I Anerchodd Mr. Lloyd George gyfar- fod arall aT 01 hyny yn Lecture Hall y City Temple, ac nis gallwn beidio dy- < Cynu ei ,gyfeiriad at ei ddau fab sydd ] wedi ymuno a'r fyddin. Gwnaeth y syl- wadau a ganlyn: Buasai'n ddrwg lawn genyf dflyfod yma heno i ofyn i ryw fachgen glan, gonest, a gwyneb agored i beryglu ei fywyd a wnelo rhyw ychyd- ig arian. Ni wnawn y fath beth. Y mae fy nau fab i yn myned i'r rhyfel- dau fachgen mor anwyl ag a fedd neb o honoch (chw. a chym.). Ac yr -wyl wedi ymserchu ynddynt. A oes yma rywun dybia y buiaswn i yn anfon fy nau fachgen i'r maes i beryglu eu bywyd oddiar yr awyddfryd am enill rhyw ychydig arian? Buasai genyf gywilydd o honof fy hun. Ond, i fyned yno i ym- ladd dros ryddid, dros iawnder, ac ewyllys da yn mhlith cenedloedd, 1 ymladd er mwyn rhoddi pen am byth ar drahausder a gormes milwriaeth-y mae yn fraint ganddynt gael myned, a gallaf finau o gaLon ddymuno pob ben- dith arnynt (cym.).
j NODIADAU CERDDOROL. J i
NODIADAU CERDDOROL. J Gan Peter Edwards, Mus. Bae. (Pedr Alaw). Hen Gerddorion Llanidloes.—Fel y dywed D. Jones, y Van, yn y "Cerddor," y mae Llanidloes wedi bod yn lie pwy- sig yn hanes cerddorol "Cymru Fu." Casglwn fod Llanidloes wedi colli ga- fael ar yr hen iaith, gyda'r canlyniad na oheir yno bellaoh yr un naws ar y gan ag a geid yn adeg "y cewri." Cyn amser y Millsdaid cenid pob math o sothach a thonau gwallus, ond gosodas-ant hwy drefn ar bethau gan wirio honia.d un yn yr englyn canlynol: Anadliad o Lanidloes—ia ddyry I gerddorlaeth eiloes; ULona ri', a Ileinw'r oes A chanu pur uwch moes. Henry Mills (1757-1820).—lYstyrid ef yn dad cenedl y Millsiaid. Ganwyd ef yn Nhanyrallt, fferm feohan tua baner y ffordd rhwng Llanidloes a'r Van. Meddai bersonoliaeth hardd a Uunialdd, a llais nodediig am ei bereidd-dra a'i nerth. Tynai y pethau hyn sylw pob cynulliad lie canai. Pan ymwelodd Charles o'r Bala a'r drat i breigefchu, syl- wodd ar unwaith fod arweinydd y gan yn meddu ar lais rhagorol, ac, or ei gais af, penodwyd Henry Mills gan y Cyfar- fod Misol yn fiaenor y gan, a !bu ei benodiad i'r swydd yn fanteisiol i gan- iadaetih y oysegr yn mhell ac o..gos.. James Mills (1790-1844). MaJb i Henry Mills. Wedi marw ei dad cafodd ei ddewis yn arweinydd y gan yn ei le. Ni ifeddai ar lais fel ei dad, ond rtiagor- ai arno fel arweinydd ac atihraw cerdd- orol. Yn 1834, sefydlwyd Oymdeithas gerddorol yn Llanidloes. Gyda'r amcan o berffeithio caniadaeth y cysegr, a dysgu egwyddorion cerddoriaeth i'r plant a'r bobl ieuainc, James Mills a arweiniai yn rhanau ymarferol y Gym- deithas. Ond i ddysgu egwyddiorlon y gelfyddyd, d-ewisvyd John Mills (Ieuan Glan Alarch). Gwnaeth y gymdeit-has hon ddaioni dirfawr. Yn hon y cych- wynodd Hafrenydd, R. Mills, R. ILowe, T. Asihton, ac eraill. Hyd yn hyn, nid oedd enwadaeth wedi gwneyd llawer o hafoc; nid oedd wedi pellhau y pleidiau oddiwrth eu gilydd. Ymunai pob plaid yn y gymdeithas gerddorol, yr Eglwys- wyr yn ogystal a'r Annghydffurfwyr, a ffynai mesur helaeth iawn o gariad brawdol rhwng y naill a'r llall. Tua'r adeg hon y cerddodd Tanymarian yr holl ffordd o Ogledd Cymru o bwrpes i glywed canu cynulleidfaol y dref! Richard Mills (1809-1844). Mab yd- oedd i Henry Mills o'i ail wraig. Ych- ydig o fanteision addysig a dderbyniodd, ond yr oedd yn llawn o athrylith gerdd- orol, a chafodd bob cymorth dichonad- wy gan ei dad 'i ragori yn ei hoff gel- fyddyd, yn nghyda'r fentais fawr a dderbyniai o'r Gymdeithas Gerddorol. Pan oddeutu pymtheg oed cyfansodd- odd ei don igyntaf, sef "Maesyllan." Wedi hyn cyfansoddodd don arall, a anfonwyd i "Seren Gomer," cerddor- iaeth pa un a olygid gan Bardd Alaw, Llundain. Bu cymeradwyaeth Bardd Alaw yn wir symbyliad iddo, oc yDt- roddodd i astudio y ganig a'r anthem. Yn 1834, cyfansoddodd ddeuawd ¡g{)- gyfer ag Eistedclfod Genedlaethol Ciaer- dydd, ond ni chlywodd air yn ei cihylch! Bu hyn yn gryn ofid iddo; ond cyhoedd- wyd y darn, a daeth yn un o'i ddarnau mwyaf poblogaidd, Yn Eisteddfod y Fenni, 1838, enillodd dair gini am yr alaw oreu, yn ol dull peroriaeth y Dywysogaeth. Yn 1840, debyniodd dlws gwertih tair ipunt yn Eisteddfod y Gordofiigion, Lerpwl, allan o 24ain o ymgeiswyr. Cyhoeddodd "Ganiadau Seion" yn 1840.-Yr oedd i'r llyfr hwn 188 p du- dalenau. Casgliad rhagorol-,gwell na'r un a ymddangosodd o'i flaen yn y Dywysogaeth. Yn 1842, ymddangosodd atddied i "Ganiadau Seion." Yn 1841 a 1843, cyhoeddodd "Yr arweinydd cerdd- orol," ond ei brif waith ydyw yr Anthem "Duw sydd noddfa a nerth i mi," a thrwy hon y cedwir ei enw hwyaf yn y Dywysogaeth. Cyfansoddodd hi ar ol gwrandaw ar William (Evans, Tonyr- efail, yn iptregethu ar y gedriau hyn, un nos SuJ, yn hen gapel Bethel Street. Llafuriodd lawer hefyd, trwy fyned oddiamgylch y wlad i ddysgu egwyddor- ion cerddoriaetih i'r (bobl. Bu farw o'r darfodedigaeth yn 1844. Parch. John Mills, F. R. A. S. (1812- 1873). Foollai nad oedd mor athrylith- gar o. Richard Mills; eto, trwy lafur ac oes !gymarol faith, bu ei ddylanwad ar Gymru yn ifawr ac arosol. Mab ydoedd I Edward a. Mary Mills. Ei enw llen- yddol ydoedd, "Ieuan Glan Alarch." Yn y flwyddyn 1838, cyhoeddodd ei "Ramadeg Cerddoriaeth," yn nghyd a "Geirlyfr Enwedigaethol," yn v cynwys eglurhad ar eiriau annghynefin a arfer- id yn y gwaith. Tystiai Ieuan Gwyllt ddarfod i gyfnod newydd ddechreu gyda Gramadeg John Mills. Agorwyd meusydd newyddion o flaen efrydwyr ICymreig uniaith. Yn 1846, cyhoeddodd "Y Cerddor Eglwysig," yn cael ei gy- northwyo gan ei frawd, Richard. Yn yr un flwyddyn, ysgrifenodd ddwy erthygl i'r'"Traethodydd" ar "Ganu Mawl yn foddion i adfywio crefydd." Gresyn na ail-gyhoeddid y traetlhodau hyn er sym- byliad i'r oes ihon! iNid oes arwyddion fod y canu mawl presenoi yn adfywio crefydd! Yn 1857, cyboeddodd "Y iCanwr," llyfryn chwe' cheiniog. Aeth hwn drwy amryw argraffiadau. Cymeriad ardderchag ydoedd John Mills. Yr oedd ed ddelfrydau yn nglyn a cherddoriaeth Gymreig yn uchel. Hwyrach mai ei wendid yn ei berthyn- as a oherddoriaeth ydoedd nad oedd yn ymwneyd digon yn ymarferol a chynig- ane,ddu a ohyfansoddi. Dyma, yn ddiau, sydd yn cyfrif am y man wallau yn ei gasgliadau. Bu yn genadwr yn mysig yr Iuddewon yn Llundain. Teithiodd lawer yn Nghanaan. Dorlithiodd ar y wlad hono ac adnabyddid ef gan lawer fel "John Mills, Canaan." Hugh Ellis, Mountain Ash.-Dyddor- ol ydyw hanes y cerddor hwn. Ganwyd ef yn Machynlleth, 1852. Eglwyswyr ydoedd ei rieni, ac yr oedd ei dad yn arweinydd y gan yn yr eglwys yno. Teiliwr ydyw o ran orefft. Yn Ngbem- maes daeth i igysylltiad a Evan Wil- liams, Llanbrynmair, a'r enwog Fyn- yddog. Yma y cyflwynodd Mynyddog ef i sylw Ieuan Gwyllt. Wedi ihyn, bu yn Birmingham, Burton-on-Trent, (Cem- maes, Aberystwyth, ac, oddiyno, aeth 1 Mountain Ash. Yn Abergynolwyn, bu Maelgwyn Davies, Uundain, yn ddysgybl iddo. Odai yno gweithiai gyda dosibarthiadau Solffa, a dewiswyd ef yn arweinydd cor Undesbol Albergynolwyn, Towyn, ac Aberdyfi. Yn 1882, dychwelodd i Mountain Ash, lie mae wedi gwneyd gwaith mawr dros y gan. Y mae yn hen veteran cystad- leuol, ac yn ei ddarlun gwelir amryw o dlysau y buddugwr ar ei fron.
Advertising
Gwella Anwyd mewn Un Dydd. Crmerwoh y LAXATIVE BOOMO QUINHNIE Tablets. OewctI yr arian yn >1 gan y cyfferwyr oe na weJLhant. Mae 11awnodiad EI W. GROVE ar bob blwcih. 55c.
Y GOLEUNI NEWYDD A THYWYLLWCH…
Y GOLEUNI NEWYDD A THYWYLL- WCH MARY JONES. Gan Brodor o Brynmawr. I Nid syndod fod rhai bodau yn ymlhyf- rydu mewn tywyllwch ac yn gwingo yn y goleuni. Mae Duw wedi gweled yn dda i greu rhai creaduriaid at fwynhau tywyllwch ac ar yr un pryd i fod yn boenus ac yn druenus yn y goleuni. Mae yna hefyd rai creaduriaid wedi eu creu at oleuni ond trwy bei-dio defnydd- io eu talentau maent wedi colli polb gallu at weled ag at fwynhau goleuni. Mae ffeithiau naturiol yn cyraedd i'r goruwchnaturiol. Yn ol ei thystiolaeth a'i chwyn ar ddalenau claer y "Drych" mae Mary yn perthyn i un o'r ddau ddoslbarth crybwylledig, a chyda hi ei thylwyth. Rhai ydynt wedi colli gallu i fwynhau goleuni, neu heb erioed ei feddu. Nid fi sydd yn dywedyd hyn, ond dyna gwyn Mary yn y "Drych." Ni ddylai plant y goleuni wneyd yn fach o honynt tra yr arosont tu fewn 1 gylch eu hunain. Tu mewn i'r cylch hwnw yn unig y gallant hwy weithredu, Pan y ceisiant ymgodi i fyd y goleu a thrin a thrafod bodau a pfhethau yn y byd hwnw am nad ydynt ar wedd a llun y Ipethausydd yn y tywyllwch maent yn troedio lleoedd y buasai angylion yn gwrido wrth wneyd, ond cofier plant goleuni yw angylion, a plant y tywyll- wch ydynt hwy. Ni ddylai plant y go- leuni ofyn oddiwrthynt hwy y pethau a ofynir oddiwrth blant y goleuni. Eto rhaid peidio bod yn gas wrthynt. Ond syndod anestooniadwy yw y ffaith fod creaduriaid y caddug yn hawlio dysgwyl am i greaduriaid y goleu wneyd a meddwl yr un fath a hwy. Mae yna luoedd lawer eto yn yr Unol Dalaethau yn ootioyn dda pan y torodd goleu claer newydd ar y bobloedd mewn perthynas i ryddid i gaethion duon ein gwlad. Goleuni newydd llachar oedd hwn. Eto yr oedd Jeff Davis yn y tywyllwch, ac yn y tywyllwch dadleuai mai ei dywyllwch ef oedd oleuni. Dyna mae Mary yn wneyd yn awr. Yr oedd yna luaws yn credu fel Jeff. Mae yn bos.ibl.fod ambell un yn credu fel Mary, ond diolch nid ydynt luosog noc yn bwysig. Fel Job ryw grafu a wnant ar domenau yr hen oesoedd. Oni bae am y goleuni newydd yn amser Jeff yn y caethiwed creulawn y buasai y caetlh- ion hyd heddyw. Yn y wedd feddyliol ar bynciau athrawiaethol cred a ibueh edd yr oedd Jeff yn dal yr un syniadau a Mary ac yn dadleu fel hi. Ewch yn ol am rai canrifoedd os na wna y tywyllwch eich dychrynu, ac yr wyf yn fwy hyf am nad oes eglwys na chymdeithas yn awr yn credu y ffol betihau, ond yr oedd yna ddyn, Pabydd rhonc, nid un fel Luther wedi cael goleuni newydd ydoedd, ond un yn methu cael y lie a'r parch feddyliai ef ddylasai gael ar law yr hen eglwys, ac aeth allan; nid myned allan er gosod ger bron y ,byd ddarganfyddiad newydd ond i ail drefnlli hen asodiadau dyn a fu fftrw ac a gludwyd at ei dadau yn y flwyddyn 430. Rhywlbryd cyn y 430 y rhoddwyd i'r byd y syniadau mae Mary a phawb o'i thylwyth am i ni gredu yw yr unig oleuni er dydd yr apostolion Ail drefnodd John hwynt wrth fodd ei galon ei hun. Yr oedd y trefniad yn rhoddi iddo yn y wedd newydd le y Pab oedd etf wedi troi ei gefn arno; tros- glwyddodd i'r drefn hono gymaint ag a fedrai o rawd y Babaeth. Rhaid oedd ymostwng i'w doxy ef. Pan wrthodid ni pheidiai fyned i ben draw ei allu er cosbi am bechu yn ei erbyn. Er canrif- oedd o rwbio ar ddalenau hanesiaeth ni lwyddwyd hyd eto i godi gwaed dini- wed Servetus. Clywir llais Macbeth o hyd yn gwaeddi, "the damned spot still is there." Ydyw y mae yno, a phe ni fuasai, mae ymddygiad ei ganlynwyr agosaf trwy y blynyddau at bawb tu allan i gylch eu fturfafen hwy yn arall eiriad o'r un anfadwaith. Pwy oedd y blaenaf dros ryddid y caethion? Beech- er a'i chwaer Harriet, Wendel Phillips ac eraill o blant y goleuni newydd. Pwy fu yn eu bychanu a'u pardduo? Jeff a'i deulu a gredent mewn etholed- igaeth ddiamodol a thu cefn i hyny mai hwy oedd y diamodol etholedigion am eu bod yn etholedigion eu bod uwch- law a rhagoraeh na phawb eraill. I weled gwerth creA edrych weh arni yn ei grweithred. 'Diolch i Dduw am hanes yr eglwys. Er cymaint y brychau syd- yn yr hanes yr eglwys yw y gallu mwy- af anorohfygol yn y byd, ond nid i'r eg- iwys bob amser mae Duw wedi myned er cael moddion i ddwyn ei fwriadau o hedd i ben. Buasai yr eglwys hefyd yn llawer mwy difrydhau ac yn fwy llwyddianus oni bae am ei herlid a'i goTtbrymder, y difenwi a'r diraddio ar ran y rhai a honent fod yn etholedigion ei ras Ef. Dylai yn ol pdb rheswm roddi i nl benod er dangos ei rhagoriaeth hi ar y Pabydd mwyaf gwrthun y gwyr am dano. Nid "rhawd y Babaeth" sydd a.r- nom eisieu. Mae genym gystal mantaiw i wy'bod hwnw ag sydd gan Mary. Eis- ieu gwybod sydd arnom ni ei rhagor- iaeth hi. Nid yw hanes e1 rhagoriaeth hi eto ar ddalenau llenyddiaeth. Sonia am eglwys. Ni enwodd Brodor yr eg- iwys, ac ni wna am mai eglwys y Duw byw ydyw. Oyfeiriodd ati mewn ateJb- iad i Mary, ond nid mewn gwawd. Ni wnawn ei gwawdio hyd yn nod pe Mary yn profi ei pherthynas a hi; mae ei chyfeiriadau ati yn ddialw am dano. "Drwg ei hun a dybia arall" roddodd fodolaeth i'r syniad fy mod i yn gwawdio. Nid dyna arferion plant y goleuni. Gwn ei hanes ac adnaJbyddaf ei gweinidog ac nid oes genyf ond dy- muniadau da iddynt, ond troi oddiwrth y pwnc mae Mary gyda y pethau hyn. Profi ei rlhagoriaeth hi ar y Pabydd yw ei gwaith hi, ac os na wna hyn mae yn amde'ifad o foddion at g-arig ei chec- raelth /n mlaen.
DAMWAIN ANGEUOL I GYMRO.
DAMWAIN ANGEUOL I GYMRO. Yn Vegreville, Alberta, Canada, ar yr ail o Tachwedd, cyfarfyddodd y brawd caredig a'r cyfaill siriol, Jonathan Dav- ies, a'i ddiwedd mewn modd annysgwyl- iadwy, tra wrth ei waith yn gorphen llwytho car o yd i'r farchnad. Yr achos o'r ddamwain oedd cyd-darawiad dait dren a'u igilydd yn ymyl yr elevator. Bu farw megys ar darawiad amrant, a hyny heb sylweddoli beth oedd wedi cymeryd lie. Yr oedd yn yr office gyda ei frawd, David, ychydig fynydau cyn hyny. Ganwyd Jonathan Davis yn New Cambria, Mo., Chwef.- 22, 1870. Maib ydoedd i'r diweddar David Davis a'i briod, y rhai a ymadawsant o Missouri, i gymydogaeth Winfred, S. D., yn 1883, 'ac yno y buont farw ac y cladd- wyd hwynt yn 1894. Ymbriododd Jon- athan Davis a Mis,s Ella Moses, merch Richard Moses a'i briod, Winfred, S. D., yr hon a fu farw 16 o flynyddoedd yn ol, gan adael un ferch yn gofadail ar ei hoi, sef Miss Ella Davis, yr hon sydd yn aros yn Vegreville, ac yn derfoyn addysg yn YSlgol Uwchraddol y dref ac yn aelod gweithgar yn eglwys y Pres- byteriaid a'r Ysigol Sul, yr hon sydd mewn galar dwys yn y niwl yn ceisio dadansoddi trefn Rhagluniaeth yn yr amgylchiad, ac yn credu hefyd, ar ol i'r niwl glirio y ca weled fod pob peth yn gweithio er daioni i'r rhai sydd yn caru Duw. Yn 1908, ymfudodd Jonathan Davis i Canada; ei brif alwedigaeth tra yma oedd masnachu mewn yd, yn rhan berchenog yn y D. R. Davis Grain Co. Yn 1910, ymbriododd yr ail waith gyda boneddiges yn Canada, ac o'r IbriodaSl hon y mae un mafo yn aros. Gadawodd ei deulu mewn amgylchiadau cysurus mewn perthynas a'r bywyd hwn. Yr oedd wedi ei ddwyn i fyny yn yr eglwys a daliodd yn ei broffes hyd y diwedd. Heddwch i'w lwch hyd foreu yr adgy- fodiad.-Cytaill.
NOSWAITH LAWEN VN BRISTOL.
NOSWAITH LAWEN VN BRISTOL. Tach. 28, 1914.-cawslQm gyfarfydd- iad hrupus iawn yn nhy yr henafgwr Wm. Parry, i ddathlu ei ben blwydd yn drigain a deg. Yr oedd yn gyfarfod synu mewn gwirionedd; y wraig a'r plant wedi darparu digon o ymbiorth ar gyfer yr amgylchiad fel nad oedd raid i neb ofni mynd adref ar ei gythlwag. Gallwn ddweyd yn ddibetrus am W. P. ei fod yn un o'r hoelion wyth. Y mae yn drysorydd yr egiwys er's tua 14 mlynedd, ac yn atihraw yn yr Ysgol Sul- er's llawer o amser; yn ddyn at ei air, ac y mae eisieu i bawb arall fod hefyd. Pan eis yno ac yagwyd Llaw, gofynais* beth oedd rhyw helynt fel hyn, a'i ateb parod oedd, "Wn i yn y byd!" Ar ol mynd dros helyntion y rhyfel, a pholitics a hestgio corn a swper, caw- som ganu, ac yna galwodd Levi Jones ar Mr. a. Mrs. Parry i ddod yn mlaen i ni 'gael goolwg arnynt. Erbyn hyn, yr oeddynt yn eu ddillad a'u lawn bwyll. Cododd Mrs. Berning, yr hon sydd Wyddeles o genedl, ac wedi priodi Holander, a rhoddodd anerchiad, yr hon sydd yn fedrus yn Saesneg, wedi bod yn ysgolfeistres pan yn ieuanc, a chyflwyn- odd dipyn o'r cregyn heddwch am eu ffyddlondeb di-ildio yn ein mysg. Y. mae ei ferch henaf yn Madison, Wis., yn astudio am B. A. Y mae y tywydd yn dial yn hyfryd iawn, na welsom ed fath er's 30 mlyn- e-JO -Wm. Morris.
Advertising
Gwella'r iPells mewn o 6 114 o ddyddlau. Tal cyfferwyr yr arian yn ol os na weiMlaY PlAZO OENTMRNT y Pells Oudd, GwaetHyd ac Allanol. Rhydd y cymwyalad cyntaf esmwythad. 50o.
IHOWELL HARRIS FEL MILWR.
digaloni, ymwrolodd yn ddirfawr, ac an- fonodd griwr y dref allan i gyhoeddi y byddai pregethwr Methodistaidd yn lle- faru yn y farchnadfa ar ad eg benodol. Mewn canlyniad ymgas-glodd tyrfa fawr yn gwisgo gwedd tra bygythiol, gyda phastynau, a llaid, a cheryg, gan dyngu y Iladdent y pregethwr ar ei ymddang- osiad yn eu mvsg. Yr oedd Harris, yn y cyfamser, yn 'drilio' ei ddynion ar lecyn cyfagos. Pan ddaeth amser de- chreu yr oedfa aeth at y dorf, a gofyn- odd iddynt beth oedd yr aehos o'r cy- nulliad. Atebwyd ef mai dysgwyl yr oeddynt bregethwr Methodistaidd, a'u bod yn bwriadu ei niweidio. Dywedodd wrthynt ei fod yn resyn iddynt gael eu siomi, ac y gwnai ef ganu emyn gyda hwy, a myned i weddi, ac hefyd rhoddi gair o gyngor iddynt Esgynodd i ben bwrdd oedd yn ymyl, ac ymgasglodd ei wyr o'i gwmpas. Canwyd nes yr oedd y farchnadfa yn adseinio, a gweddiwyd ganddo gyda dylanwad anarferol. Yr oedd yr olygfa ar unwaith yn tueddu i wneyd argraff gref ar y dorf; o'i fwmpas yr oedd y milwyr arfog, y rhal a ddywedent 'Amen' yn uchel. Caifodd oedfa i'w chofio byth; argyhoeddwyd cryn nifer ar y pryd. Pregethai yn ddi- fwlch o'r bron bob prydnawn y bu yn y dref i dyrfa aruthrol, yn ei wisgoedd milwraidd. Yn raddol casglodd preg- ethwyr eraill ddigon o wroldeb i ddy- fod yno i bregethu, ac o dipyn i beth ffurfiwyd yno eglwys luosog, a dywedir fod Yarmouth wedi dyfod i fod mor hynod ar gyfrif ei chrefyddoldor ag oedd o'r blaen argyfrit ei hannuwiol- deb. Yn mhen amser symudwyd Harris a'i gatrawd i Aberhonddu, ac elai yntau oddiamgylch i bregethu, fel yr arferai wneyd yn flaenorol. Ac erbyn hyn yr oedd y rhwyg oedd wedi oymeryd lie rhynlgddo a'i frodyr yn dechreu cael ei gyfanu, fel cyn pen llawer o amser yr oeddynt yn ymdoddi y naill i'r llall mewn cariad. Dywed y Parch. John Morgan Jones, yn y "Tadau Methodist- aidd," mai ar yr adeg yr oedd y milisia yn Aberhonddu y dygwyddodd yr hel- ynt yn Llanymddyfri yn nglyn a cthym- deithasfa a gynelid yno. Y traddodiad yw i Harris, wrth fyned tua'r dref, gyf- arfod a Daniel Rowland, Williams,Pant- ycelyn, a nifer o gyngorwyr, yn dianc oddiyno am eu bywyd, wedi methu cael hamdden igynal cymdeithasfa, oblegid yr ymosodiad a wnaed arnynt gan yr erlidwyr. Ceisiodd yntau ganddynt ddychwelyd gydag ef. Wedi iddynt gyr- aedd y dref, esgynodd Harris i ben y gareg a wasanaethai fel pwlpud, a chan edrych fel llew ar y terfysgwyr, gwaeddodd, "Gosteg, yn enw Brenin y Nefoedd!" Ni wnaeth y floedd unrhyw argraff ar y dyrfa derfysiglyd; rhegent, a bygythient yn ddiarbed. Ar hyny di- osgodd ei wisg uohaf, nes yr ymddang- osai ei ddilad milwraidd, a bloeddiodd, "Gosteg, yn enw y Brenin Sior!" Dych- rynodd y dorf gan y gwisgoedd swydd- ogol; aethant yn fud ac yn welw; teyrnasodd dystawrwydd hollol trwy y lie, a chymerodd yntau fantais ar hyny i ddanod iddynt fod arnynt fwy o ofn brenin Lloegr nag oedd arnynt o ofn Duw. Wedi hyn pafodd y Methodist- iaid berffaith lonyddwch i gynal eu cymdeithasfa.