Yr Herald Cymraeg

Bachgen o Landdulas wedi mynd i'r Rhyfel Cafodd Mr. Abel Jones, blaenor yn Jigiwys^ Fedyddiedig Ty'nyffordd, Llanddulas, lytbyr- y dydd o'r bitten oddiwrth ei fab, Glym sy'n perthyn i gatrawd y South Wales Bor- derers. Ysgrifenai'r llanc o Milford Haven,. cyn cychwyn Ffrainc.

Brysio i Gyfarfod Milwyr Prydain a Ffrainc. Y Rhan fwyaf o Belgium wedi r ei me ddiannu. I A'r Frwydr Fawr wedi dechreu! Derbyniasom air swyddogol brydnawn Llun fod y rhyfel fawr rhwng byddin Giermani a byddinoedd Prydain a Ffrainc wedi dechreu. Y mae'r Germaniaid ynjymosod ar hyd y llinell o ogledd Belgium i lawr drwy Luxemburg i Alsace rhwng dau a thri chan milltir o ffordd. Dywedir mai newydd ddechreu y mae'r frwvdr ac na ddisgwylir iddi orfifen am rai dyddiau. Yn wir, prin y ceir dim hanes y gellir rhoi coel arno am o leiaf wythnos o amser. Erbyn orydnawn Llun (ddoe) yr oedd y Germaniaid wedi cyrraedd o or- llewinbarth Belgium. Meddiannwyd Brussels, iprif ddinas Belgium ddydd Iau diweddaf, a phrysurwyd tua'r gorllewin a'r de lie y eyfarfvddwyd y byddinoedd unedig ac y dechreuwyd v frwydr. Dinas diamddiffyn ydyw Brussels, ac fe'i meddiannwyd heb saethu'r un ergyd. A siarad yn gyffredinol, y mae'r sef- yllfa filwrol yn foddhaol. Yr oedd y Germaniaid wedi arfaethu bod yn Paris cyn hyn, ac mae'n ddiameu y buasent wedi croesi drosodd i Ffrainc ers dyddiau onibae am eu haflwydd- iant yn Belgium. L Cadwodd y Belgiaid hwy yn nhueddau Liege am amser hir, a thrwy hynny cafodd byddinoedd Ffrainc a Phry- dain amser i ymgynnuil mewn safle- J oedd manteisiol. Yn y de y mae'r Ffrancod yn nesu at Metz a Strassbursr. ond yn nhalaith Lorraine Ilwyddodd v Germaniaid i ► yrru'r Ffrancod yn eu holau, a chym- erwyd rhai miloedd o garcharoriour- deng mil medd v Germaniaid. Oherwydd gwneud' camgymeriadau; dybryd bu raid i dri o gadfridogion 1 Ffrainc yn Alsace a Lorraine roi eui swydd i fyny, a phenodwyd y Cad- fridog Pau i arwain y Ffrancod yn yr ardaloedd hyn. Enillodd y Serfiaid fuddugoliaeth ar Awstria ddiwedd yr wythnos a chym- erwyd pedair mil o garcharorion. Ar v ffindir rhwng Rwsia a Germani bu brwydr galed, a gorfodwyd i'r Germaniaid gilio'n ol. Hysbyswyd yr wythnos ddiweddaf fod Japan wedi bygwth Germani os na wnai hi encilio o'i threfedigaeth yn China-Kaio Chau- Rhoddwyd iddi hyd brydnawn Sul i wneud hynny, a chan na ddaeth dim ateb cy- hoeddodd Japan rvfel vn ei herbyn. Cvdsyniodd Awstria i ddiarfogi'r liong ryfel sydd ganddi hi yn y mor- oedd hynny. Suddwyd un o longau rhyfel mwyaf | Awstria yn yr Adriatic gan long] FfrengiQ". Taniwyd ami ddwywaithi yn unig auc i lawr yr aeth. 1

j Diweddaraf. ,■ HYSBYSIAD SWYDDOGOL FOD Y « FRWYDR FAWR WEDI DECHREU. 1 i, Llundain, brydnawn Lion. f Hysbysodd Ilys gennad Fffainc yn Llundain heddyw fod y frwydr fawr rhwng byddinoedd Prydain a Ffrainc a byddin Germani wedi dechreu. Dechreuwyd ymladd ar hyd y llinell" o Belgium yn y gogledd i Alsace yn y de. .f Y GERMANIAID YN NAMUR. Uundain, dydd Llun. t Hysbysir fod y Germaniaid wedi llwyddo | j enniu y llinell allanol o gaerau Namur, ac [ y gorfodwyd i'r byddinoedd unedig, gilio'n k ol o ddyffryn y Sambre i'w hamddlftynfa flaen. orol ar ffindir Ffrainc. V NAMUR YN NWYLO'R GERMANIAID. Llundain, nos ifun. Heno hysbysodd.1, Press Bureau fod Namur wedi syrthio i ddwylo'r Germaniaid. Yr oedd f Namur yn un o ddinasoedd, cadarnaf a feddai Belgium. ac yr oedd yn cael ei dal yn awr gan y Ffrancod. Colled anadfer iddynt yw colli'r ddinas hon. GAIR AM Y FYDDIN BRYDEINIG. f Llundain, dydd Llun. Cvhoeddir hysbysiad swyddogol (drwy gyf- Twng y Press Bureau) fod y milwyr Prydeinig wedi cymeryd rhan yn y frwydr drwy'r dyda {■ ddoe (v Sul) ac ar hyd y nos. Ymosodwyd arnynt gan y Germaniaid yng nghvmydogaeth Mons, ond llwyddasant i ddal eu tir. LLYXGES AWSTRIA YN CYCHWYN. Rhufain, dydd Llun. Dywsd pvsgotwyr Ravennd iddynt weld LlyR^es Awstria, tua deugain o longau, yn hwyl:t> tua'r de yn yr Adriatic. "Tvbir eu brd vn bwriadu yniosod &r longau Prydain a Ffrainc ym Mor y Canoldir, BUDDUGOUAETH Y SERFIAID. Rhufain, dydd Uun. Derbyniwyd teligram o Nish yn Servia yn mynegi fod y fuddugoliaeth a gafwyd ar Awstria ar lannau'r afon Drina yn fwy nag a feddylid ar y cyntaf. Wedi'r frwydr cafwyd fod yr Awstriaid wedi colli gwageni bwyd a llawer o arfau. Cafwyd amryw o gadfridogion a milwriaiS Awstriaidd yn farw ar y maes. Saethodd trigolion Bosnia at-yr Awstriaid pan oeddynt yn ffoi rhag y Serfiaid. Dywedir fod pobl Bosnia a Herzegovinia (y ddwy dal- aith a feddiannwyd gan Awstria rai blyn- yddoedd yn ol) wedi codi mewn gwrthryfel. Hysbysir hefyd fod yr Ymherawdr mewn gwaeledd blin. Y mae efe tua 85 mlwydd oed ac yn llesg iawn ers blynyddoedd. SAETHU'R MAEiR A'l FAB. Rotterdam, dydd Llun. Dywed un o newyddiadnron y ddinas hon fod y Germaniaid wedi saethu Maer Aerschot a'i fab un mlwydd ar bymtheg. Nid oeddynt yn ymladd nac yn amdaiffyn eu tref, ond fe'u saethwyd er hynny gan filwyr y Kaiser. Gwnaed hyn a'r Faeres yn llygad-ayst o lof- ruddiaeth ei phriod a'i phlentyn. BENTHYCA £ 20,000,000. Paris, dydd Uun. Hysbysir fod Ffrainc a Phrydain wedi oyt- uno i fenthyca again miliwn o bunnau i Bel- gium, sef deng miliwn o'r naill a'r un swm o'r Hall. YMDAITH Y RWSIAID. Paris, dydd Llun. Hysbysir yn swyddogol fod y Rwsiaid wedi ennill tir lawer yn ystod y dyddiau aiweddaf yn "Poland.. LLWYDDIANT Y SERFIAID. Nish, dydd LInn. Mynega hysbysiad swyddogol fod byddin Serfia wedi cymeryd 4,500 o Awstriaid i'r ddalfa yn y frwydr ddiweddar, ac wedi dwyn 61 o'u magnelau.

Brwydr Louvain Bu brwydr ffymig ddydd Mercher yn nhtv eddau Louvain ar yr afon Dyle ac yn Tirle- mont, a choUodd y Belgiaid nifer fawr o'u milwyr. Mewn canlyniM i hynny bu raid i'r pencadlys gilio yn ol i Malines ac yna i Antwerp. Yr oedd yr holl bentrefi yng nghyfBniau Tirlemont wedi codi gwrthgloddiau a gwneud fiosydd "r milwyr ymguddio ynddynt pan yn saethu, ond yn wyneb y lluoedd a ddaeth i'w herbyn bu raid i'r }>entrefi oil ymostwng. Magnelwyd tref Louvain a chymerwyd meda- iant ohoni ganol nos. Tra yr oedd y rhan fwyaf o filwyr Belgium yn mynd i r tren ceisiodd un gatrawd gadw'r gelyn draw, a llwyddasant yn en hymgais am rai oriap, ond pan ddaeth eu tro hwythau i fynd i'r tren disgynodd tanbelen ar ffordd eu magnelair, a thrwy hynny syrthiodd deuddeng magnel i ddwylo'r Germaniaid. Dyma hanesyn a adroddwyd gan an o fil- wyr y seithfed gatrawd o fyddin Belgium oedd yn ymladd yn y frwydr hon"Yr oedd pump ohonom yn amddiffyn Winge St. Georges, ac yr oedd nifer o'r Germaniaid wedi mynd i fewn i dy yno. Arhosasom yno gan feddwl eu saethu fel y deuent allan, ond pan ddaethant yr oedd gwraig ieuanc gyda hwy. IYr oedd y dyhirod wedi diosg pob dilledyn oddiam- dani, a hithau'n disgwyl cyn hir roddi genedigaeth i blentyn. Ni aHem eu saethu yn awr rhag i ni ladd y wraig, ond tynnodd vn o'r barbariaid ei fidog a chladdodd ef yn ei mynwes. Syrthiodd v druanes i lawr yn farw. Yna saethom ninau't llwfriaid bob un yn farw gelain." Dyma'r rheswm fod y pentrefwyr yn ffoi i bob cyfeiriad rhag y gelyn.

Japan yn Cyhoeddi Rhyfel Y mae Japan wedi cyhoeddi rhyfel yn erbyn Germani. Y mae gan Germani borthladd o'r enw Kiao-chau yn China, pa un a gymerwyd oddiar y wlad ddiweddaf fel tal am ladd dau o genhadon Germanaidd, a hawlia y Japan- iaid fod hwn i gael ei roddi yn of i'r Chineaid. Os na wna Germani hyny bydd i'r Japaniaid dan-belenu y porthladd. Yr oedd yr amser penodedig a roddwyd gan. Japan i Germani yn terfynu foreu Sul, ac nid oedd atebiad wedi ei dderbyn oddiwrth Germani. Felly disgwylir elywed fod y Japaniaid wedi dechreu tan- belenu y portnladd ac ymosod ar y ryfel-longau Germani yn y rhan hqno o'r byd.

Rwsia a Germani BUDDUGOLIAETH FAWR WBDI PED. WAR DIWRNOD 0 YMLADD. Derbyniwyd newydd yn y Russian Em- bassy yn Llundain ddoe (Llun) oedd yn cad- arnhau llwyddiant y Rwsiaid yn eibyn y Germaniaid yn Gwnbinnen, ar ma Prwsia. Gwrthwynebodd nifer o gatrodau German- aidd y Rwsiaid i fyned ynUaen, ond gorth- rechwyd hwy. a gwnaed nifer anferth o hon- ynt yn garcharonon. Cymerodd v, Rwaiaid nifer fawr o ynau hefyd. Bu raid i'r Ger- maniaid gilio'n ol, tra yr oedd y gelyn yn eu dilyn. Cymerodd y frwydr hon le taa pum milltir a'r hugain o'r clawdd terfyn. Gyda'r nos wedi'r frwydr gofynodd y Ger- maniaid am seibiant, er mwyn claddu eu meirw, ond gwrthodwyd eu can. Pan wrthodwyd hyn iddynt darfu i dor- feydd lawer o honynt ddianc, tra yr oedd y Cossacks yn eu dilyn mewn brvs mawr. Alae poblogaeth Germani yn prytur adael y ffindir o gwmpas Willenburg ac yndianc. i'r gogledd. Daeth newydd o St. Petersburg, ddydd Sul yn dweyd fod brwydro caled wedi cymeryd lie ar y 17eg, 18fed, 19eg, a'r 20fed cyfiol. Nid yw'r Awstriaid hyd yn hyn wedi bod mewn brwvdr fiawr a'r Rwsiaid. Ddydd Sul, adroddwyd fod y Rwsiaid wedi ymosod ar adran i'r Awstriaid mewn tir corslyd, ac wedi cyaigryd da. swyddog a 106 o filwyr yn garchT-rorion. Daith newydd o St. Petersburg, fore Linn, yn adrodd fod catrodati o Germaniaid yn Awstria, a'u bod wedi croesi yr afon Sbrutch ddydd lau. Yn Prwsia y mae ehedwyr o Awstria wedi gollwng ffrwydHar ad- eiladau milwrol. Cyrhaeddodd newydd o Rwsia fore Llun yn mynegi ddarfod i'r Rwsiaid tra'n ymladd a'r Germmiaid N-n BildenveitFcher, Prwsia, fedd- ianEU wyth o fagnelau, deuddeg o shell car- riers. dau o machine guns, a nifer fawr o garcharorion. Yn Galicia yn ystod brwydiuu Gorodok a Krasmk, collodd yr Awstria-id nifer fawr o filwvr,—chwe swyddo? a 250 o ddynion. Dywed rellebr o Vilna. dlvdci Sul. fod v R,i;iaid wedi cymeryd tref yn Prwsia o'r enw Insterbourg.

Buddugoliaeth Fawr y Serfiaid. Yn ol adroddiad a gyrhaeddodd i Rufain o Nish. y mae yr Awstriaid wedi cael eu gorch- j fvgu gan y Serfiaid gyda chollediori mawr. Cadarnh-eir hyn gan y Swyddfa Serfiaidd yn I Llundain, ac y mae Llywodraeth Awstria- Hungary yn addef i'r Serfiaid orchfygu. Par- haodd y frwydr am bedwar diwrnod ar lanau yr afon Daina. Yn ychwanegol at nifer fawr o laddedigion eymerwyd yn garcharorion gan y Serfiaid 4,000 o Awstriaid. Hvsbysir fod llawer o anfoddogrwydd yn boa yn mys^ milwyr Awstria ac fod llawer ohonynt wedi .cael eu saethu oherwydd eu bod wedi dangos ysbryd i wrthryfela yn erbyn yr awdurdodau.

Cyfarwyddiadau Arglwydd Kitchener Y mae Arglwydd Kitchener wedi cyhoeddi y cyfarwyddiadau a. ganlyn i bob milwr cyn gadael Prydain am faes y rhyfel:— "Gorchymynir chwi o'r wlad hon fel milwr y Brenin i helpu ein cyfeillion Ffrengig yn erbyn goresgyniad gelyn. Yr yuych i gyf- lawni gwaith fydd yn gofyn eich gwroldeb, eich yni, a'ch amynedd. Cofiwch fod anrhyd- edd y Fyddin Brydeinig yn dibynu ar eich ymddygiad personol. Bydd yn ddyledswydd arnoch, nid yn unig i osod esiampl o ddys- gyblaeth a sefydlogrwydd perifaith dan y tan, ond hefyd, i feithrin y teimladau mwyaf cyf- eillgar gyda'r rhai yr ydych yn eu helpu yn yr ymdrechfa hon. Bydd y gweithrediadau y byddwch yn cymmeryd rhan ynddynt yn cymmeryd lie yn benaf mewn gwlad gyfeill- gar, ac nis gellwch wneyd i'ch gwiad eich hunain well gwasanaeth na dangos eich hunain yn Ffrainc a Belgium yn y gwir gymeriad o filwr Prydeinig. Byddwch bob amser yn foneddigaidd, ystyriol, a charedig. Peidiwch bvth a gwneyd dim fyddo yn debyg o niweidio neu ddinystrio eiddo, ac edrychwch bob amser ar anrhaith fel gweithred waradwyddus. Yr ydych yn rhwym o gyfarfod a chroesaw, ac er ennill ymddiriedaeth .rhaid i'ch ymddygiad gyfiawnhau y croesaw hwnw a'r ymddiried- aeth. Nis gall eich dyledswydd gael ei gyf- lawni heb i'ch iechyd fod yn gryf. Felly, byddwch yn barhaus ar eich gwvliadwriaeth yn erbyn gormodedd. Yn y pronad newydd hwn, gellwch ganfod temtasiynau mewn gwin a merched. Rhaid i chwi ymwrthod yn llwyr a'r naill a'r llall, a thra yn ymddwyn tuag at bob merch gyda boneddigeiddrwydd, yr ydych i osgoi pob cyfathrach. Gwnewch eich dyledswydd yn wrol, ofnwch Dduw, ac an- rhydeddwch y Brenin."

1870 a 1914 CYirHARU DTDDOROL. Tra mae byddinoedd Germani a Ffrainc yn gwynebu eu gilydd nid annyddorol yw sylwi mor drylwyr yw'r cyfnewidiadau er's rhyfel fythgofiadwy .10, pryd yr ennillodd v Ger- maniaid fuddugoliaethan mor eithriadol. Yn 1870 nid oedd gan Ffrainc bleidiau i'w chyn- orthwyo. Ymddieithriodd Prydain oddiwrthi mewn canlyniad i waith Napoleon y Tryaydd yn cydio gafael yn Belgium. Nid oedd Rwsia yn gyfeillgar o gwbl chwaith. Yn 1914 y mae gan Ffrainc y cenhedloedd 80ganlyn yn i ifjyteillron -aic yh bleidiau. cyd.weitllioodol- Prydain Fawr, --Belgium, Rwssia, Serfia, a Montenegro, heb son am ewyllys da galluoedd amhartiol erailL Yn 1870 cynnallodd Germani ei byddin yn ddi-rwystr, tra y methodd eiddo Ffrainc yn druenus. Yn 1914 cynnullodd Ffrainc ei byddinoedd yn drefnus a gorphenedig i'r fun- yd, a dywedir fod nerth Ffrainc yn "gryfach o ddeg y cant nalg y tybid y buasai. Yn Ngorphenaf 31ain, 1870, pan gychwyn- odd yrymgyrch, yr oedd gan Germani fyddin o 450,OdO ar y maes yn erbyn dim ond. 238,000 o Ffrancod. Yn 1870 gallai Ffrainc ymffrostio mewn 780 o gyllegrau arbenig a rhyw gant a banner o rai eraill. Nid oedd nemawr werth arnynt. Beiwyd eu pelenaa ffrwydiol 'yn ddirfawr. Gallodd Germani osod 1,558 o gynegrau cryfion a diweddaraf, a'u hergydion yn gyflymach a phellach. Yn 1914 y mae cyflegrau Ffrainc a Belgium yn gystal ag eiddo'r Germaniaid mewn rhif a gwerth. Dywedir fod gan Ffrainc rai magnelau nad oes eu hafal yn Ewrop. Yn 1870, pan drechwyd byddinoedd blaenaf Ffrainc ar y. maes nid oedd dim i atal y Germaniaid rhag llwyr oresgyn Ffrainc. Yn 1914, os y gorchfygir byddinoedd Ffraine-peth digon annhebyg—rhaid v daraw a lluoedd airif Rwasia wedi byny.

Sut y bu i'r "Amphion" Suddo TAiRO FFRWYDBEDLENAU. Y mae hanes suddiad y rhyfel.long "Am- phion" ar y 5ed o Awat yn tangos gwroldeb neillduol ar ran y rhai oedd ar ei bwrdd. Qddeutu 9 o'r gloch ar foreu y 5ed o Awst darfu i bysgod\.long hysibysu y rhyfel-long iddi weled llestr yn taiflu Thyw bethau i'r t dwfr mewn life) neillduol. Yn fuan wedi hyn gwelwyd y llestr Ger- I manaiild Konigin Louise yn mynd i gyfeiriad I c&wyuteinol.. Aietji Jpedair o fbdau rhyfel bychain y wlad hon ar ei hol, ac yn mhen awr o amser amgylchynw yd a auddwyd hi. Ar ol plgo i fynv y rhai a arbedwyd aeth- pwyd i chwilota am y ffrwyd belenau a u- wyd gyda'r gwaith hwn hyd 3.30 yn y boreu. Pan oedd yr "Amphion" yn dychwelyd ac yn dynesu at y fan lie bu y Konigin Louise yn gweithredu newidiwyd ei chwr/ fel a2 i osnoi ¡ cyflwrddt a dim allai fod yn niweidiol. Bu- wyd yn Uwyddianus gyda'r gwaith hwn hyd 6.30 yn y boTeu, pan yr aeth yr "Amphion" yn erbyn ffrwydbelen. Yn ddisymwth cododd fflamau nchel. a syrthiodd y capten vn anymwybodol ar v bridge. Fodd bynag daeth ato ei hun yn fuan, a rhedodd i atal y perrianau, y rhai oeddynt yn troi yn ol ugain knots. Gan fod rhan blaen y llestr ar dan yr dd yn an. mhosibl cyrhaedd y bridge nac vmarllwys dwfr i'r lie y cedwid y pvlor a'r ffrwyd belenau. SUT YR YMDDYGOflDD Y BYNION. I Yr oedd yn ymd-dangos fod cefn y llestr wedi ei dori, a gwelwyd fod y rhan blaen eisoes yn suddo. Gwnaed pob is i svm- ud y thai a anawycl i le o ddiogelwch rhag ofn y digwyd-dai ffrwydriad ar y Ilestr. Erbyn fr rhyfel-longau bychain a suddas- ant y Konigin Luise ddod i'r fan yr oedd yn bryd gadael yr "Amohion." I'r amcan hwn darfu i'r oil o'r dynioh yn fyw ar ei bwrdd ymtrynull at eu gilydd fel pe na bai dim wedi digwydd gan ymddwyn gvda'r un gwrol- deb ag a ddangoewyd ganddynt o'r dechreu. Gwnaed pobpeth heb frys o gwbl, ac yn mhen ugam munyd ar ol i'r llestr daraw y ftrwydjbelenau gadawyd hi gan y dynion. y swyddogion, a'r capten. Dri nrunyd ar ol i'r eapten adael y llestr cymerodd ffrwydriad arall Ie, a chwythwyd i fynv rhan blaen y llestr. Eftlnr iddi daraw yn erbyn ffrwyd belenau ereill gyda'r canlyniad i rhan lie y cedwid v pylor ffrwydro. Chwythwyd darnau o'r llestr a ffrwydi-belenau i .fyny yn uchel o syrthias- ant o eylch cycbod yn cynwys y capten a'r dwvlaw a'r rhyfei-lonrau bychain. Disgyn- odd un o'r ffrwyd-belenau hyny ar fwrdd un o'r rhyfel-loflgafu bychain gan ladd dau o'r dwvlaw a Germanwr a achubwyd o'r Konigin Louise. Mewn chwarter awr wedi hyny suddodd yr "Amphion." Canmola Capten Fox yipddyar- iad y swyddogion a'r dynion.

m* Digwyddiad Doniol yn Llanddulas Nos Fawrth, gwelodd un o weithwvr y fheilffordd oedd yn gwylio pont y Cindwm, yn ymyl yr orsaf, foneddiges yn tvnu llun yr afon a red o dan y bont i'r mor. Tybiai mai uu o'r hil ysbiol ydoedd, a ffwrdd ag ef ati yn hollo! ddiseronvini a gofyn am ei henw a'i chvfeiriad. Rhocs hithau hynny iddo. Pwy ydoedd ond cyfnither i Arglwydd Kitchener, yr Ysgrifenydd Rhyfel; ond eto ni thefmlai'r ewvliwr yn foddlon gadael iddi fvnd ymaith. Anfonodd am yr heddwas, a gwelai hwnnw n union fod y gwyliwr llvgadog wedi camgymer- yd. Ar arch y plisman, gollyngwyd y fon- eddiges, yn rhydd.

Creulonderau'r Germaniaid I'drydd Reute- l fod pwyllgor wedi cael ei ffurfio yn Brussels i edrych i'mewn i'r cwyn- ion a ddygir yn erbyn y Germaniaid o greu- londeb honedig mewn amryw ffurfiau." Caw. sant allan ddarfod i'r milwyr Germanaidd gymecyd meddiant anonest o gronfeydd gwer- inol a chynilion yr ariandai, ac mewn llawer dull a modd wedi tori deddfau rhyfel, yn fwyaf arbenig drwy ddienyddio eu carchar- orion rhyfel, tanio ar wyr yr ambulance tra'n casglu y clwyfedigion, goeod tai ar dan, dial yn anynol ar y gelyn wedi i'r brwydro fyned trosodd, a dinystrio bywydau dioas- yddion heddychol. Protestiai'r pwyllgor hef- yd yn erbyn y dull anheg a chreidon 0 gadw dinaswyr diniwed fel carcharorion, rhyfel Tn Belgium a Luxemburg. Dywed y papyr La Peuple, a gyhoeddir yn Brussels., fod y Gweinidog Tramor wedi pen- derfynu galw cyfarfod o holl gynrychiolwyr y Gialluoedd Tramor, pa rai nad yw eu gwl- edydd yn cymeryd rhan yn y rhyfel. mewn trefn i'w hysbysu o'r modd creulawn y tros- eddir pob dedd-F a Aoill, eydnabyddedig mewn adeg o ryfel, ac a gytunwyd arnynt gan gyngres y galluoedd yn yr Hague, gan filwyr Germani, er fod y wlad hono wedi ar- wyddo y cytundeb crybwylledig fel gwledydd ereill. Hawjlai milwyr GteulmanaiddJ aetA%nt i Ponttillec ymborth gan y irefwvr, a cha,vsant bob helaethrwydd, ond, ar ol bwyta hyd at ddiwalliant, cymerth y gwyr meirch eu hvm-- diaith mewn dull dilywodraeth a haerllug drwy'r heolydd, gan ollwng -prgydion drwy ffenestri y tai, a dychryn pawb a.'u cyfar- fyddent. Taniwyd yn ol arnynt gan ddau filwr Belgiaidd a ddigwyddent fod wedi ym- guddio yn y lie, ac yn eu dialedd taniodd cad- fridog y Germaniaid chweoh o ergydion o'i lawddryll i wyneb un o'r trigolion diniwed nad oedd a fyno a'r helynt o gwbl. Yna, daliasant M. Lahaze, aelod o'r Cyngor Sir, a gosodasant raff am ei wddf, gan ei lusgo drwy'r heolydd. Yna, aethant i mewn i'r tai. gan orfodi'r trigolion i delephonio i'r pentrefydd o gwmpas fel y eorchymynid idd- ynt gan y milwyr 'Germanaidd. gan ddweyd fod prub-peth yn dawel a diogel yn v lie. Dalient e' drylliau uwchben y trigolion i'w gorfodi i gario allan eu gorchymynion. Yn flaenorol i hyny, fodd bynag. yr oeddi v Maer wedi eu rhybuddio yngwyneb digwyddiadau o'r fath allent gymeryd lie, am iddynt siarad mewn iaith ddieithr, na fuasai'r Germaniaid yn medru ami, hyny a wnaethant gyda.'r canlyniad iddynt fedru dweyd y grtririonedd a rhybuddio'r pentrefydd, heb yn wybod i'r Germaniaid oedd yn eu gwylio. Wedi hvnv aeth v meirch-filwyr ymaith gan, gymeryd gyda hwyjddau ar bymtheg o drigolion Pon- tillec. gan drefnu iddynt v caledwaith o dori ffosydd i'r milwyr yn ol yr angen. Cymer. asant gvda hwy hefyd nifer o hen bobl oed- ranus, mar. eu gorfodi i ymdaith o'u blaenau mewn; tiefn i gvhwlr. Belgiaidi lihag tanio amynt. Trair lien wyr a hen wrafcedd, merched a phlant diamddiffyn allan o'u cartrefi ar flaen y bidog. ac yniddygir tuag ntynt mewn dull mor anynol nfes pei:i i lawer ohonynt fyned vn orphwyllog. Cadarnheir hleyd y ffaith nad yw'r Germartiaid yn arbed y clwyfedigion. ond yn eu cynddar&dd yn rhoddi eu. pidogau drwyddyni i'w hen, ac yna eu hamharchu a'u hyspeilio, -uIUDDIAD MAER BELGIAIDD. YsgriienA Maer Linsmean i newyddiadur Belgiaidd fel y canlvn "Pan yn gorymdaith i linsmean, pentref bychan ar v dd o Tirlemc-nt i Hannut, cyf- arfyddwyd I|ns-Hrs Gerr/ianaidd, gan nifer o filwyr Bclgi^dd, y rhai -> laddasant awyddog German.idd A'thymeryd un carcharor. Cafodd ein milwyr orphymyn i syrthio yn ol ar Tir- lemont, pan y gwnaeth oddeutu 300 neu 400 o Uhlans en hymddangosiad yn Linsmean gyda'u gynad mwyaf. "Cyhuddasant y trigolion o lofruddio ea awyddog, ei* fcs fu unrhyw arddangosiad yn eu herbyn gan y Arefwyr. Saethwyd un dyn ienanc ai.y t^hqddiad ma' ysbiwr oedd. Yna gwnaeth yr un fath a chymydog iddo. Yn nesaf llofruddiasant wr a gwraig, a chan roddi y ty ar dan taflasant eu cyrph i'r' fflamau. na darfu i'r dyhirod losgi deg o ffermydd a lladd dau ereill. Mewn tai ereiU dystryw- iwyd pobpeth ganddynt oddigerth y bwyd. CHWYTHU CLUSTIAU POBL I FFWRDD. "Wedi hyn casglasant ynghyd y gweddill o ddynion y pentref, a gorfuwya hwy i orwedd a phenlinio amryw weithiau a chymeryd llw uwchben corph y swyddog a laddwyd. Y rhai na allent wneyd hyny yn ddigon buan yr oedd y Germaniaid yn eu pwy# a'u pidogau. *Cafodd un a geisiodd ddianc ei saethu. Cadwyd y trigolion yn garcharorion yn ystod y nos. "Gorfuwvd y bobl i basio o flaen y gynau a dywedwyd y byddai iddynt yn fuan gael eu chwythu yn ddarnau. Anelwyd at y t>obl gyda llawddrylliau a thaniwyd, a saethwyd ymaith glustiau amryw bobl. Tra yr oedd hyn yn cymeryd lie clywyd swyddog yn dyweyd 'Rhaid eu crogi i gyd.' "O r diwedd gollyngwyd yr oil o'r bobl an- Y.. ffortunus hyn oddigerth oddeutu dwsin, y rhai a rwvinasant wrth eu gynau. Y rhai na allent ddilvn, rhwymwyd hwy gerfydd eu traed nes yr oedd eu penau yn curo yn erbyn y ddaea.r. Fel canlyniad y driniaeth erchyll bu wyth farw, ac ni wyddis beth dclaeth o ddeg ereill. "Mewn pentref cyfagos darfu i'r German- iaid lofruddio tri o ddynion; yr oedd hyny mewn cymydogaeth lie y darfu i'r bobl roddi iddynt yr oil a geisient." "SAETHU CLEIFION." Y mae Llywodraeth Ffrainc yn galw sylw y gohebyddion ereill a gynrychiolid yn Nghynad- ledd Heddwch yr Hague at y ffaith fod yr awdurdodau milwrol. Germanaidd wedi tori y cytundeb a arwyddwyd ar Hydref 18, 1907, gan Lywodraeth Germani. Yn ol adroddiad, dyddiedig y lOfed o Awst diweddaf, o eiddo cadfridog Ffrengig, darfu i filwyr Germana.idd saethu nifer mawr o ddynion a anafwyd. Yr oedd natur yr arch- olion yn dangos i'r dryll gael ei ddal yn agos i'w gwynebau. Saethwyd ar eraill a anafwyd. ltnoddai y Germaniaid bentrefi ar dan, llofruddient y trigolion, a gwnaent i ferched a phlant gerdded o'u blaen i faes y frwydr. Gwnaed hyn yn arbenig yn Billy ar y lOfed. Yn ychwanegol at saethu rhai wedi eu hanafu lladdent gaicharorion.

Chwarelwyr a'r Tiriogaethwyr Gohebydd a ysgrifena: Yr wythnos ddi- weddaf ysgrifenais i nodi y ffaith mai ych- ydig iawn yw nifer y gwyr ieuainc o. Ddyffryn Nantlle a Llanberis sydd wedi ymuno a'r Tiriogaethwyr, ac nid yw yn ymddangos fod yr apel a wnaed atynt wedi cael dim effaith. Ym mhob rhan arall o'r sir ceir gwyr ieuainc yn ymuno wrth y degau-yn wir y mae rhai I cannoedd wedi ymuno a'r 6th Battalion (sei Tiriogaethwyr Sir Gaernarfon a Sir Fpn) yn ystod y pythefnos diweddaf. Ai tybed fod yr ysbryd gwladgarol wedi darfod yn llwyr o'r cylchoedd chwarelyddol a nodwyd? Na fydded i Lanberis a Dyffryn Nantlle gael yr- enw iddynt fethu gwneyd eu dyledswydd i'w gwlad mewn argyfwng pwysig yn ei hanes. Y mae rhagolvgan y fasnach lechi yn bur dy- wyll, ^ond wrth ymnno &'r Tiriogaethwyr caiff gwyr ieuainc sicrwydd am gyflog ac arian ar gyfer eu gwragedd a'u plant. Ceir manylion o bertbynas i Diriogaethwyr Mon ac Arfon yn y Barracks yng Nghaernarfon. Bydd Mr. Hamlet Roberts yno i roddi pob hysbysrwydd yn Gymraeg neu yn Saesneg.

t LLYTHYRAU 0 FAES Y GAD. -1. Y mae gan rai o'n dairllenwyr ber. thynasau a chyfeillion yn y Fyddin a'r Llynges, neu yn llenwi swyddau eraill ar y Cyfandir. Os ypych wedi derbyn llythyr neu bostcard ganddynt yn cynwys un- rhyw beth o ddyddordeb i'r cyhoedd, a fyddwch chwi mor garedig a'u han. fon i'r Golygydd, Swyddfa'r "Her- ald," Caemarlon, i'w cyhoeddi—yn llawn neu yn rhannol yn ol eich dy. muniad. Dychwelir y Ilythyrau wedi eu cy. hoeddi, neu os dymunir gellir anfora copi i'r Swyddfa a chadw'r llythyr gwreiddiol. I

Cnwd Prydeinig FFIGYRAtT DYDDOROL Mae Bwrdd Amaeth a Physgodfeydd wedi hwyluso tablau o'r cvfrifon amaetbyddol gasglwyd ynghyd ym Mehefin a gall yn awr roi y ffigyrau a gan)yn, sy'n agored i'w pasio'n derfynol, o aceriaeth rhai cnydau a rhif y da b-yw yn Llqegr a Chymru eleni. Ych- wanegir hefyd y ffigyrau terfynnol am y llyn- edd 1914. 1913 Aceri. Aceri. Gwenith 1,843,000 1,702,000 Haidd 1,536,000 1,559,000 Ceirch 1,937,000 1,975,000 Fia 299,000 2vS,G00 Pys 171,000 164,000 Pytatw 470,000 442,000 Rhif. Rhi t. Gwartheg 5,880.000 5,717,000 Defaid 17,457,000 17,130,000 Moch 2,416,000 2,102,000 Ar sail y ffigyrau uchod &'r adroddiadau gaed gan y rhai sy'n anfon adroddiadau am gnydau mae'r Bwrdd yn abl i wneud amoan- gyfrif i'r cnydau canlynol:— 1914. 1913 Chwarteri. Chwarteri. Gwenith 7,320,000 6,642,000 Haidd 6,140,000 6,325,000 Ceirch 9,100,000 9,379,000 Ffa 1,080,000 915,000 Pys 485,000 422,000 Tunelli, Tunelli. Pytatw 2,880,000 2,895,000 Mae'r cnwd gwenith nid yn unig 10 y cant yn ychwaneg nag yn 1913 ond y mae yn dda uwchlaw'r cyfartaledd am y deng mlynedd diweddaf. Mae'r cnwd ffa y mwyaf a welwyd er 1907, tra nad yw cnwd y pytatw ond ych- ydig is na'r Ilynedd, yr hwn oedd y mwyaf gaed o gwbl. NODIAD O'R GWENITH MEWN STOC. Awst 8. Wythnos Fis 1914. yn ol. yn ol. Qrs. Qrs. Qrs. Liverpool 254,346 230,816 237,094 if*nche|ter 132,080 10p,480 102,970 EUesmere Port 22,040 21,980 19,646, Cyfanswm. 408,830 362,278 359,710

-c- Y Fasnach Lechi Yr wythnos ddiweddaf yr oeddiym yn hys- bveu fod rhybudd wedi ei roddi i fyny yn Chjwarel y Penrhyn yn dyweyd. "Ar ol teT- fyniad y mis chwarel presenol bydd hyd am. ser gweithio o wythnos i wythnos yn cael ei reoli yn fawr- gan y rhalzolwiz. er y bydd i bob ymdrech gael ei wneyd i ddarparu owm- aint o waith ag fyado yn bosibl. Hyd ryb- udd pellach nis gellir gwarantu y gosodiadau misol arferol a'r amodau gwaith i weithwyiv wrth y dydd am unrhyw amser penodol," Y mae rhybudd cyffelyb wedi ei roddi i Ivnv yn Chwarel Dinorwig. 0 ddvdd Llun y J.,7 cyfisolni bydd gosod baraeinion ond am bybh- efnos yn unig yn lie pedair wythnos. Ar .9 derfyn y pythefnoe dan sylw, sef y 4ydd o Fedi, o bosibl. y gweitihir annser ibyr, ond os bydd masnach y wladi wedi gwella erbyn hvnv gweithir amser llawn fel arfer. PEDWAB DIWRNOD YN CHWAREL Y PENRHYN. Yr wythnos ddiweddaf dechreuwyd gweith- io pedwar diwrnod yn y chwarel oherwydd y j rhyfel. Ni chymerodd hyn, 1/6 o'r blaen yn Chwarel y Penrhvn er's tymor maith o flyp- yddoedd oddigerth am ychydig amser yn ys- tod streic y glowyr. Er cyflwr isel y fainach lechi y blynyddoedd diweddaf parheid i weithio amser llawn yn y Penrhyn.

Cymro ar Fwrdd y Gloucester Yin vs.? y m'Or-fiiwVT ar fwrdd v rhvfel- long "Gloucerter" a ymlidiodd y rhyfel-long fawr Germanaidd 'Gooen i'r Dardanelles.* ceir Mr. Thomas David Williams. ma.b Mr. a Mrs. Thomas. Williams, Augusta Place, Felin. I heli. Y mae gyda hi ers dwy fiynedd., a I

Cais at Gyflogwyr ChwareliUL Ddydd Mawrth, ym Mwrdd Undeb Ffes- tiniog, dywedodd Mr. Cadwaladr Roberts fod rhagolygon am dlodi mawr yn ardaloedd. Ffestiniog os parhai y rhyfel. Av.crymai y Cadeirydd y dylasent anfon at berchenogion y chwarelau i beidio gostwng y cytiogau ac i gadw y gweithfeydd i fyned mor hir ag y; gallent. Ar gynygiad Mr. Lewis Thomas, a chefn- ogiad y Parch. Collwyn Morgan, pasiwyd i anfon at Syr Osmond Williams (Arglwydd! Raglaw Sir Feirionydd), a Mr. J. L. Greaves (Arglwydd Raglaw Sir Gaernarion) i ddy- muno arnynt arfer eu dylanw&d gyda. pher-- chenogion chwarelau, a phawb oead yn cyf. logi gweithwyr i bwyso arnynt i'w cadw mewn gwaith mor hir ag v galient, ac i dalixt y cyflogau uchaf posibl iddynt.. Yn mhellach yn mlaen yn y cyfarfod cvfeir- v iodd un o'r aelodau at y ffaith fod rhybadfTi wedi ei roddf yn chwarel yr Oakleys mai frli diwrnod yr wythnos geid weithio yno tra y parhai helynt y rhyfel. Cynygiodd Mr. Lewis Thomas fod v Bwrdd' yn anfon penderfyniad i Fwrdd v Llywodr- aeth Leol i bwyso arnynt i roddi cyfalaf i gwmniau y chwarelau 1 gario y gwaith ym mlaen yn ystod y dirwasgiad. Nid oedd gam y cwmniau gyfalaf i dalu y cyflogau pan nad oedd *y llechau yn gwerthu. Ond yr oeddi; gan y wlad hon ddigon o gyfalaf i fyned am. 25 mlynedd. Ac Os y deuai y Geimanlaiell, jlrosodd i'r wlad hon fuasai waeth iddynt gael y llechi mwy na'r creigiau. Byddai y gweitnwyr wedi cael yr arian. Sylwoad y Cadeirydd fod cronfa Tywysog;; Cymru wedi ei hagor i gyfarfod ag achosion» o galedi a achosid gan y rhyfel. Cefnogwyd cynygiad Mr. Thomas gan Mr- Cadwaladr Roberts, a phasiwyd vn unfrydol. Sylwodd Mr. William Williams nad oedp ef yn cydweled a thuedd y Bwrdd i gyfyngu ar elnsen y tlawd. Y Cadeirydd: Bydd yn rhaid cyfyngu os na all pobl dalu y trethi. Mr. Williams: Na raid. Gellir pwyso ar- y Llywodraeth i gynorthwyo y trethi,

f Y Brenin a'r Milwyr Y mae y Brenin Sior wedi anfon y negea" a ganlyn i'r milwyr Prydeinig sydd yn awr ar y Cyfandir:- "Yr ydych yn gadael cartref i ymladd drou ddyogelwch ac anrhydedd fy Ymherodraeth. "Ymosodwyd ar Belgium, gwlad yr ydyinu wedi ymrwymo i'w hamddiffyn, ac y mae- Ffrainc ar gael ei goresgyn gan yr un gelyrv nerthol. "Y mae gennyf ymddiriedaeth glir ynocbu fy milwyr. T>yledswydd yw eich harwyddair^, a gwn y cynawnwch eich dyledswydd yn an- rhydeddus. "Byddaf yn dilyn eich symudiadau gydat* dy dordeb dwfn, ac yn nodi gyda boddhad" aiddgar eioh gyrfa ddyddiol. Yn sicr, nit- fydd i'ch llesiant byth fyned o'm meddwl. "Gweddiaf ar i Dduw eich bendithio, eich-• gwylio, a'ch dwyn yn ol yn fuddugoliaethu £ iGEORGE B. and L"* "Awst 9, 1914.

.1 Rhyfel yr Arglwydd Sylwodd y Parch. M. P. Morgan, Blaen- anerch, pan yn pregethu yng Nghapel Pen- s, mount, Pwllheli, ei fod yn gwbl Mgyhoedd" edig fod y rhyfel bresenol yn rhyfel yr Ar- glwydd mewn gwirionedd, a phe bai ef ym* Thydd o ofal bugeiliol bUfIQi yn cynyg ei was-. anaeth i'r fyddin i wneyd unrhyw ddefnyod.-i a allent o hono. J -'■■■ ■■ •«" ■* ■■

k Awyren Uwchben Lleyxr Nos Sul, dychrynwyd nifer o drigolior* 1 Llithfaen a'r amgylchoedd trwy weled awyren yn hofran uwchben y pentrei. Gwelwyd hi gan amryw ac aeth yn mlaen i gyfieiriad Chwilog, ac ni welwyd hi mwyach. Credai « pawb mai awyren Germanaidd ydoedd yn yg-- bio y wlad.

Milwyr yn Cysgu mewn Y sgol: Bn tua thriug*ain o aelodau'r "T" Com- pany o'r Army Service Corps Gogledd Cymro yn cysgu yn ysgol elfenol Abergele, nos Fer- cher, ar eu ffordd o Ruthyn i Gonwy.

Tiriogaethwyr Porthmadog Mae tua 105 wedi uno a. chwmni Tiriogaeth- wyr Porthmadog, ac amryw o'r cyfryw wedi. arwyddo i fyned i ymladd i faes y frwydr.

[ GENI PRIODI MARW PRIODASAU. 'V-J!AMS-WELL.-Awst '15, yn Din bych, gail Mr. W. Oliver Davies, y cofrea- trydd, Mr. John Williams, 2, Glasîrye, Terrace, Henllan Street, Dinbych, a Mrs- Dowell, gynt o Gae Drain, Henllan. JONES—HUGHES.—Awst 19, yn eglwys Stv. Ffraid, gany Parch Griffith Williams, Cor- wen, Mr. H. F. Jones, o Bolton, a Miss Margaret Hughes, ail ferch y diweddar Mr. Williim Hughes, Tv Issa, Glan Conwy. MORGN-GRIIFFITH.-A wst 12, yn Llan- dudno, gan y Parch Ll. Williams, Mr. R.. H. Morgan, o Landeilo, De Cymru; a. Miss. Margaret Griffith, merch ieuengaf Mr. a Mrs. Griffith, Bangor Road, Conwy. LLOYD--EV ANS.-Awst 15, yn eglwys St. Ann's, Rhyl, gan y Parch D Hopkins Jones,. Mr. Lewis Lloyd, 19, Gronant Street, Rhyl,, a Miss Annie Evans, o'r un lie. HUGHES—HUGHES.—Awst 19, yng nghapel! Ebenezer (A.), Ebenezer, Miss Catherine E_ Hughes, Dinorwic Terrace, athrawes ym Ysgol Cyngor Deiniolen, a'r Parch W» Hughes, Criccieth. MARWOLAETHAU. ROBERTS.—Awst 15, Mr. William Roberts, ¿,,j., David Street, Penmaenmawr, yn 82 mlwydd oer». JON:ES.-Awst 15, Miss Ellen Jones, Isycoed, Penmaenmawr, yn 55 mlwydd oed. WILLIAMS.—Awst 16, Mis" Mary Williams, Glynllifon Square, Groeslon, yn 41 mlwydck oed. HUGiHES.—Awst 18, Mrs. Mary Hugnes Greengate Street, Caernarfon, yn 69 mlwydd oed. HUGHES.—Awst 17, Mr. Thomas Hughes. Cilgwyn Lodge, Carmel, yn 73 mlwydd. oed. LLOD.-Awst 15, wedi hir waeledd, Mr. Thomas Ltoyd, Minydon, Pwllheli, yn 8ft mlwydd oed. JONES.—Yn Llandrindod, Awst 16, Morris- Llewelyn Jones, unig iab Mr. a Mrs. J. Jones, Silyn View, Talysarn, yn 24 mlwyddiS oed. JONES.—Awst 22, arol cvstudd blin, yn 75- ■ mlwydd oed, John Jones, Tyddyn Difyr, Carmel. Cleddir ddydd Mercher, am ddau o'r gloch, yn mynwent newydd Carmel. PARRY.—Awst 16, yn Edward Street, Caer-. narfon, Mr. Joseph Parry, yn 75 mlwydd oed. MURRAY—Awst 22, yn.33, Assheton Terrace. Caernarfon, Mrs. Murray, yn 64 mlwydd oed. r Printed and Published, for the Propr rtor, ky fwtm Doyim, Caatle Square, Cw"rvow