Yr Herald Cymraeg

Collection Prydain er y dechreu yn 15,000. Rwsia yn cymeryd 70,000 yn garcharorion. Aeth wythnos gyfan heibio heb claim newydd swycldogol am vvaith ein byddin yn Ffrainc, ond heddyw wete adr .ddiad etc- gan Ysgrifennydd Rhyfel Prydain- Dyma'r gair swyddogol cyntaf a gy- hoeddwvd "'I' pan ymddanghosodd ein rhifyn diweddaf, ac fe'i i-yhoeddir yn Gymraeg" iiii y waith gyntaf yn yr Herald Cymraeg- 0 Gwelir y bu ymladd caled yng ngogledd a dwyrain Ffrainc. Ni cheisiodd byddino'ctd Prydain a Ffrainc fygu'r gelyn mewn brwydr; yn hyt- racfi ciliasant yn ol rai milltiroedd Lob dydd i g\ifeiriad Paris, gan wneuthur cvmaint ag a allent o ddi- frod ar y Germaniaid. Collodd Prydain 15,000 o filwyr er pan ddecnrcuo Id y rhyfel. Cynhwysa hyn y lladdedigiion, y clwytfedig/ion, y carcharoriGrfi a phawb a analluog- wyd ,an v daith, etc. Dydd Gvvener diweddaf yr oedd un ad- ran o fyddin Germani wedi cyrraedd o fewn ychydig filltiroedd i Paris, ond peidiasant ag ymosod ar y Odinas. Dywedir na fydd iddynt warchae Paris j nes y byddcnt wedi gorchfygu bydd-J inoedd Prydain a Ffrainc y tu allan j i'r Idinas. Y i wir y mae invade ho j Paris yn amhqsibl tra fo'r Ffrancoct a'r Prydeinwyr yn bygwth y Ger- maniaid o'r tu allan Symudodd Llywodraeth Ffrainc o Paris cyn diwedd yr wythnos ddiw- eddaf, s^n YIIIplydlll yn Bordeaux, ar lannali Bau Biscay. Penod.vvd swyddog rr.'iwrol i aroddiff- yn Paris da chymorth gwarchodlu Ar y ffindir dwyreiniol cafodd byddin Rwsia fuddugoliaeth fawr at yr Awstriaid y fuddugoliaeth fwyaf yn c'diameu er pan gychwyncdd y rhyf- el. Cymerwyd tua 70,000 o filoedd o'r Awstriaid yn garcharorion, dygwyd 200 o fagnelau oddiar y gelyn, a meddiannwyd dinas gaerog Lemberir. r un o ddinasoedd mwyaf Awstria Gan fod yr Awstriaid yn bygwth ochr chwith byddin Rwsia yr oeddynt yn rhwvs:r ar ei ffcrdd i vmdaith tua Berlin. Bellach gall y Rwsiaid > gvchwyn o ddifrif ar v daith honno. Hyd y gwvddis ni fu dim ymladd yr wythnos ddiweddaf rhwng Honshu Prydain ac eiddo Germani. Hysbys wyd dydd Sadwrn, fodd bvnnag, fod nifer o longau Germanaidd wedi dvhwelyd gamlas Kiel wedi eu niw-i-lio ac fod llongau eraill wedi ..uddo. ond ni ehafwyd dim eglurhad pellach. Hvsbvsir hefvd fod rha o'r llongau Germanaidd wedi suddo nifar "1) cychod pysarota ni ym Mor v Gog- ledd a chymèlrwyd y pysgotwyr yn ga -charorion. Aeth dwv on llongau i wrtbdarawla I a !nines a guddwyd hwy. Achub- wyd lawer o'r criw. Llongau cym harol fvohain oeddynt, a'u henwau vvv Speedy a Pathfinder. Bi dam wain gvffelvb i long yn cludo teithwyr- Achubwyd pawb oedd ar ei bvvrdd oddigertb ychydig o ymiud- wvr Rwsiaidd- Gwnaed cytundeb pwysig rhwng Prydain Ffrainc a Rwsia yn ystod yr wythnos- Y mae pob un o'r gwledydd wedi ymrwymo i beidloj ccisio na setlo amodau heddwch rhyngddynt a Germani heb yn gyn- taf gaeil ganiatad a chydsyniad y t ddwy wlad arall- t

ADR ODD IAD SWYDDOGOL- • Ddoe cyhoeddwyd adroddiad swydu-! cgol am waith ein byddin yn Firainc j yn ystod vr wythnos diwedcaf- Hys- j byair na. 11-( I' un i'l'wydr fawr a tiier-i fyiiol yn ystod yr vvyibnoo, unu fod y byddinoedd unedig wcli PLdlLl) „ wneud iiav.er iawn o uuurod ar reu- V goedd y. gelvn. Uvth er y brwvdro yn Cambrai Awst: cc a,R'. Y?"I-a ,1r-1:It_ n..ro"rlr.I yi aiimuniynuir rlyueUlWJlî crhr chwith y fyddin unedig, y mae'r Ffrancod wedi bod yn cynorthwyVr Prvdeinwyr ac wedi dwyn rhan drom I o'r jjai'.Ii a syrthiasai hyd hynny ar j y fyddin Bryc'einig. Bu brwvdro caled J rhwng yr adran hon o fyddn Ffrainc a'r Germaniaid ar lan yr. afoil rise ¡Î Awst 29. Cafodd y Ffrancod y r. reu o'r frwydr hen a gyrrasant da'r ad- ran o "ydcl'n Germani yn eu hclau. Tybir hefyd fod cadfridog un o'i- ad- rannau Germanaidd wedi syrthi). Er hyn i gvd v Gerrnan- > 3a :d i rnnIIl tir a bu raid i'r fyddin un- edig gilio i'r de. Gwnaeth y German- iaid ymosodiad penderfy-nol ar y fyddin Brydemig- yng. nghymdogaeth Com-; pi'-nne Medi 1- Y meirchfilwyr, yn hen-I naf fu'n ymladd yma, a bu lladdfa I fawr. Yr oedd y gelyn vn dra phen- derfynoL ond Ilwyddwvd i'w wrth- spfv It a chvn».erwyd meddiant o ddeg o'i magnelau. Ar ol hyn ni vmosodwvd o gwbl ar ein byddin ni, ond yr oedd v Germaniaid wedi vmosod arnvnt vn $dciiba!! o Awst 23 i Medi 1- Medi 2 a bu tawelwch ar y maes hwnnw. Cyf- rjfwvd coUecTion v Prydeinwyr o'r clechreu yn 15,000. Y mae llawer o'r rhai sydd ar goli yn cyrraedd yn ol i'r gwersvll o ddydd i ddvddt Cyfrifir fod y colled ion a wnaeth y Prydeinwyr ar rengoedd y Germaniaid yn dri cymaint a hyn- Y mae 19,000 o fiwyr o newydd wedi cyrraedd i v/ersyll y fyddin Brvdeinig yn Ffrainc. Y mae'r fyddin Brydeinig erbyn hyn ar ochr ddeheuol yr afon Marne, gyda r Ffrancod a'r y dde a'r chwith iddi- Yn -ol vr hvsbvsiad diweddaf nid yw'¡: Ger mmiaid yn symud i ymosod ar Paris. elthr yn eadael y ddinas ar v dde ac Yr vmdaith i gyfarfod a'r fyddin un-I edig. Y maent wedi meddiannu Reins, ond y mae gwarchodlu Mau- beuee eto heb eu esoresgyn. Yn lie ceisio amgylchynnu ochr chwith v fyddin unedig, gwnant vmosodiad ar yr adran eanol o'r llinell- Xid ces dim amheuaeth nad yw ein milwyr ni, vi.hwanega'r adroddiad vn I well nag eiddo Germani ond bod v C;)fJ;): odd vn llawer lliosocach. Ni ^-v ipb;ir:t ruthr ein meirchfilwyr na tl,gq -in gwvr traed. ond y mae eu r-^melau vn Ilav/er iawn lliosocach rhai ni. Yn Le Cate.au Awst 56 lladdwyd neu anafwyd hob dyn oedd gyda'r magnel- au Prydeinig, oddigeilh un swyddog a dau fagnelwr. Daliocfd y rhai hyn atii saethu hyd y diwedd, a daethant allan o'i- frwv'dr yn ddianaf- Dro arall yr oedd mintai o'n milwyr oedd yn gofalu am gyflenwi'r fyddin a bwvd. a bwledi, etc., wedi eu ham- gylchvnnu gan y Germariaid. Galwyd arnynt i roi eu hunain i fyny, ond gwrth)dasant a rhuthrasant gyda'u cerbydau drwy rengoedd v gelyn. Ni v chollwyd ond dau gerbyd. Yn vstod v brwvdro ar Fedi 1 gwel- -v wyd y Germaniaid yn estyn cynorthwy i Brydeinwyr clwyfedig,

Y SAFLE HEDDYW. Paris, dydd Llun. Bu brwydr ddoe rhwng adran o fyddin Ffrainc a'r Germaniaid. Aeth y Ffrancod cyn belled o Omeg heb gyfarfod a dim gwrth- wynebiad. Y mae safle'r fyddin unedig yn bur foddhaol. Pery Maubeuge yn nwylo'r gwarchodlu o hyd. AMERICA A'R RHYFEL. Washington, dydd Llun. Dygodd Count Bernstorff, y llysgennad Germanaidd, gyhuddiad fod bwledi, etc., yn cael eu gwerthu yma i Brydain. Y mae'r Llywodraeth yn gwadu hynny yn bendant hyd y mae a wnelo ei ffatrioedd hi a'r mater. Y KAISER AR Y MAES. Berlin, dydd Llun. Ddoe yr oedd y Kaiser ar faes y gad yn gwylio'r Germaniaid yn ymosod ar ddinas Nancy. GALW HENAFGWYR I YMUNO. Ostend, dydd Llun. Hysbysir gan rai fu yn Brussels yn ddi- weddar fod Germani wedi galw i lyny bawb fedr gario gwn. Gwelid llawer o hen bobl benwyn yn mynd drwy gwrs o ymarferiad milwrol yn Brussels. TAN O'R AWYR. Ghent, dydd Sul. Bore heddyw gwelid awyrlong Germanaidd uwchben y dref a bwriwyd dwy belen i'r ddinas, ond ni wnaed dim niwed.

SUDDO LLONG CAPTEN 0 CAERNARFON. Yr wythnos hon ceir ychwaneg o fanylion am suddiad llong capten o Gaenarfon gan y llong Germanaidd Kaiser Wilhelm der Grosse, cyn iddi ei hun gael ei suddo gan H.M.S. Highflyer. Cyrhaeddodd y capten (Capten Jones, The Cottage, East Twthill, Caernarfon) y dref ddydd Sadwrn diweddaf, ond bore Llun gal- wyd ef yn ol yn svdyn i Lerpwl. Ceir yr hanes canlynol am suddiad y llong Nyanga ar Awst 16. Adroddir yr hanes gan Mr. Glynne Williams, 3, Kemlyn Road, Ain- tree, Lerpwl, yr hwn oedd yn purser ar y Nyanga. Yr oedd y Nyanga newydd basio Cape Blanco, pryd yr Anfonodd y Kaiser Wilhelm der Grosse y neges canlynol iddi "Stopiwch, neu suddir c." Pan ^.taliwyd y llong mewn canlyniad i'r bygythiad daeth swydd- ogion Germanaidd ami, ac hawliant ei pha- purau. Fel mater o ffaith yr oedd y Nyanga yn oario llwyth Germanaidd o palm oil a chnau i Hamburg, ond mewn canlyniad i'r rhyfel yr oedd wedi newid ei chwrs ac yn gwneud am Lerpwl hyd nes y byddai y rhy- fel droeodd. Archwyd i'r criw ei gadael, a chymerwyd hwy i'r llong Germanaidd. Rhodd- wyd yn y Nyanga belenau tfrwydrol i'w suddo. Erbyn i'r criw gyraedd y Kaiser Wil- helm der Grosse yr oedd y Nyanga wedi ei chwythu i fyny. Cafodd criw y Nyanga ei trin yn weddol dda ar y Kaiser"Wilhelm der Grosse. Ar y 24 o Awst daeth yr Highflyer i'r gol#g. Pan welodd mai llong Germaa- aidd oedd y Kaiser Wilhelm der Grosse, an fonodd neges fod y carcharorion i'w symud i'r llongau eraill oedd gerllaw. Symud wyd Williams ac eraill i'r Arucas, ac yna, dech- Teuodd yr Highflyer danio ar y ,Kaiser Wil- beld der Grosse. Aeth yr Aurcas ymaith a jjlaniwyd y personau oedd arni yn Las Palmas.

PRISIAU BWYü. —— 1 Dyma uwchrif prisiau bwydydd ym MhryJ- ain yn ystod yr wythnos hon. Cosbir pwy bynnag a ofynno ychwarleg na'r prisiau isod :— S. C 1 Bacwn trumor 1 0 y pwys Bacwn cartref 1 1 Ymenyn tramor goreu 1 5 Caws tramor 10 „ La.rd AmericVwiaidd 8 Margarine 9 „ Siwgr man 3" 4 Siwgr lwmp 4^ „ Gwelir fod y prisiau i fod yr un a'r wyth- nos ddiweddaf. ====5==========

( DESGRIFTAD GAN GA'RCHAROR GERMANAIDD. Rhoes un o'r carcharorion Germanaidd ddygwyd i'r wlad hon ddesgrifiad byw o ruthr ein meirchfilwyr ym Mons ychydig amser yn ol, Cyfarfu hanner cant ohonynt a thua dau gant o wyr meirch Germani, ac yr oedd y carcharor yn un o'r ddau gani. "Mien Gott," ebe ef dan grynu, "mae'eh gwyr meirch chwi fel ellylion y fall. Wna i byth mo'u hwysebu eta-dim byth. Yr o,eddym ni y tu allan i Mons, a daeth yr han- ner cant ar ein gwarthaf, heb na chotiau am danynt na hetiau am eu pennau, ond yn gweiddi fel haid a fodau duon o Hades. Wel- ais i erioed ddim tebyg iddynt ar faes y rhy fel nac yn fy nghwsg. Mae'eh gwyr traed chwi a'ch magnela-u chwi'n debyg i'n rhai ni, ac mi fedrwn ni eu gwrthsefyll; ond am y gwyr meirch, pwy a saif yn eu herbyn hwy? Rhuthrasant arnom, a chyn pen dau funud I yr oedd pob un ohonom wedi taro'i ddyn ac yn carlamu heibio, ond cyn i ni sylweddoli beth oedd wedi digwydd yr oeddynt hwy wedi troi yn eu holati ac wedi rhuthro trwy ein cwmni ni drachefn gan daro degau ohonom oddiar ein ceffylau. Ac yna, mein Gott, troisant yn ol wedyn gan weiddi fel cFèad- uriaid gwylltion o'r coed, a tharawyd y gwe- ddill ohonom. Na, wna i byth eu hwynebu eto."

Yng nghapel Engedi. Caernarfon, nos Sul, dywedodd y Pnrch J. Owen. L. y g-wc:n- idog. y dylem fel eenedl droi at Dduw yn yr argyfwng presenol. Yr oeddym wedi myned i'r rhyfel gvcla dwy law glan a chydwybod v glir. Pw, sai ar bawb i helpu v Llywodraeth oreu y galleni. Ac, os byddai hyny'n angenrheidiol, i geisio cael gan ein dynion ieuainc ymuno a'r fyddin i amddiffyn eu gwlad.

BRWYDR OFNADWY MONS I DESGRIFIADAU MILWYR C L W Y F E D I G. CREULONDEB Y GERMANIAID. Yn ystod yr wythnos ddiweddaf cyrhaeddodd cannoedd o filwyr a glwyfwyd ym mrwydr ofnadwy Mons i'r wlad hen. Yr odd ila-wer ohonynt a'u gwvnebau yn welw ac yn vm- ddangos fel pe wedi dyoddef llawer o boen. Symudwyd aniryw ohonynt i Birmingham. Cafodd gohebydd y "Birmingliam Daily Post" ymgom a nifer ohonynt, ac yr oeddynt oil yn addef mai brwydr ofnadwy oedd eiddo Mons. Cafodd un, perthynol i'tr 1st Wilts, ei saethu drwy ei ysgyfaint ar y pedwervdd dydd o'r frwydr, a dywedodd i'w gatrawd golli yn asjos i hanner y dynion. Yr oedd y 7th Brigade, yn cynnwvs y Worcesters, Lan- cashire, Irish Rifles, a Wilts, yn y rhan boeth- af o'r frwydr, a dyoddefasant yn fwy na'r un arall. "Yr oeddym yn ymladd am bedwar diwrrTod," meddai, "gydag oddeutu dwy awr o orphwys v dydd. Dechreuasom oddeutu amser ciniaw ddydd Sul, pan y dechreuwyd saethu shrapnel atom. Parhaodd hyn hyd yn hwyr y nos, ac yna cawsom rhyw ddwy awr o orphwys ac aethom rhagom wedyn. Gyda thoriad y dydd dechreuasom ymladd drachefn. Felly yr oedd bob dydd. Ddydd Mawrth, yr oeddym wei gwneyd i ni ein hunain gudd- fanau ac yr oeddym yn dysgwyl am y gelyn. Daethant o fewn tri chan llath i ni gy'u cyflegrwyr. Ni allant saethu gyda gynau bychain, ond credaf fod eu cyflegrau yn well na'r eiddom ni. Daeth eu hawyrlongau uwcii- ben gan fesur y pellder, yna aent yn ot gan ddyweyd wrth y cyflegrwyr. Dyna lie y gwnaed yr holl niwed. Yr oedd gormod ohon- ynt i lll; mwy na DEG YN ERBYN UN mentraf ddyweyd. Yr oeddynt fel gyr o ddefaid yn dod arnom. Ni phetrus-ent wthio yn mlaen nes dod bron atom, a deuent yn mlaen yn gyflym hefyo". Rhaid fod ein cyflegr- wyr wedi medi miloedd ar filoedd ohonynt i lawr, a rhaid hefyd fod eu rolledion yn ofn- adwy—lawer mwy nag a golla-som ni. Am bum awr buryf i mewn euddfan gyda maxim, a saethais rai miloedd o rounds yn yr amser yna. Gwn i mi fedi i lawr nifer ohonynt. Pan y daeth en cyflegrwyr o fewn 300 llath i ni yr oedd eu shrapnel yn chwyrnellu yn ofnadwy o'n cwmpas. Ciliasom yn ol goreu gallcm, ond yr oedd ein colledion yn fawr. Cafodd un gatrawd-nid wyf yn gwybod prun—ei chymeryd i'r ddalfa. Nid ydynt yn hoffi y bidog. Y mae golwg arni yn peri iddynt redeg ymaith bron. Nos Fawrth pan bron yn dywyll, ac o'r braidd y gallem eu gweled, darfu i bedair mil ohonom wneyd rhuthr ar ugain neu ddeg ar hugain o filoedd o "German- iaid gyda phidogau. Torasom drwyddynt a rhedasant ymaith." GOLYGFEYDD DYCHRYNLLYD. Dywedodd un o ddynion y 2nd Suffolks fod yr oil oddigerth cant allan o fil o'i gatrawd ef wedi eu lladd neu eu hanafu mewn pedwar diwrnod. "Gwelais olygfeydd ofnadwy," meddai, "Gwelais ddynion yn cael chwythu eu penau i ffwrdd, t.ra yr oedd hanner gwyneb ereill wedi ei chwythu ymaith gyda darnau o shrapnel. Eu cyflegrwyr oedd yn gwneyd y dinistr; ni all eu gwyr traed saethu. Mor ddinystriol oedd y cyflegrwyr fel yr oedd yn rhaid i ni orwedd a pheidio symud neu buasem yn cael ein tori i fyny ar unwaith. Gwnaeth ein cyeflrwyr ni waith ardderchog, a thrwy eu cymhorth hwy y gallasom gilio yn ol." "Cawsom amser poeth," meddai milwr arall oedd wedi ei saethu yn ei goes gan shrapnel. "Yr oedd gormod ohonynt i m. Deuent yn mlaen fel haid o wenyn, ac er i gannoedd lawer ohonynt gael eu medi i lawr gan ein cyflegrwyr a'n gwyr traed nid oeddynt yn ymddangos yn mynd yn ddim llai. Ym- ddangosai ereill fel pe yn codi o ddim i lenv.i y bylchau. Yr oeddym fel pe yn ceisio euro yn ol y ton&u. Nid oedd y Germaniaid yn talu sylw o gwbl i'r Groes Goch. Dro ar ol tro gwelsom eu ffrwydbelenau yn mynd trwy yr ysbytai, a dinystriwyd amryw ohonynt, a lladdwyd ac anafwyd llawer o'r rnai a weinyddent ar y clwyiedigion. Yn mhellach nid oedd gan y Germaniaid drugaredd at y clwyfedigion lladdasant lawer ohonynt'gyda'u pidegau. Gwelais un o'r Germaniaid yn troi o'r neilldu ac yn saethu gyda'i sawdl wyneb un o'n clwyfedigion oedd yn gruddfan ar lawr." "Bum clrwy ryfel De Affrig," meddai muwr perthynol i West Kent, "ac nid oedd yno ddim tebyg i'r hyn welsom yn Mone. Ni chawn byth eto frwydr fel eiddo Mons. Nid oedd yr ymladd yn RHYFEL DE AFFRIG OND FEL OHWAREU skittles o'i gymharu a'r hyn ydoedd yn Mons. a' O'r fath laddfa! Deuai v Germaniaid atom yn rhengau mawrion. Yr oedd fel saethu cwningod mor fuan ag y saethid un lot i lawr deuai ereill i lanw eu lie. Ni allpch beidio eu saethu. Os yr oeddym yn dod i fynv a safon Bisley bob tro rhaid ein t..vj wedi gwneyd difrod mawr. Beth am eu saethu gyda gyn-au (rifles ? Wel ni allent saethu tas wair." "Daeth rhai ohonom vn ol ond nid llawer," meddai un o filwyr oeddynt a feisielau. nifer ohonom allan nor, Sul i geisio dod o hyd j i'r gelyn- Rywfodd cawsom ein hunain o fewn tri chan llath i lu mawr o'r German- iaid. Yn lie defnyddio eu gynau bvchain darfu iddynt ^aeu>u atom a'u magnelau f. gwnaetha-ai; ddifrod yn eu mysg. "Cyrhaedc11smi Mons," meddai mdwr perthvnol i'r Suffolks, "oddeutu tri o'r gloch, ac anfonwyd ni yn mlaen heb oedi, a. gwnaethom 1 ni ein hunain leoedd i ymguddio. Y pryd hyny yr oedd y G-ermaniaid oddeutu dwv fil o lathem oddiwrthym, a chyn i ni drefnu ein cuddfanau nid oeddynt ond tri chant o latheni ymaith. Dechreuasom danio nrnynt, ac nid yw yn ormod dyweyd i ni wneyd tyllau mawrion yn eu rhengau. Tr2. yn ddvdd vr oedd pob un ohonom ni yn saethu'at y nod, ond wedi i'r nos ddod rhaid oedd i ni gymeryd ein siawns. Uwchben i ni vr oedd eu hawyr-Ionetan. Ceisiwvd eu saethu i lawr, ond methiant fu'r ymgais. WRTH CILlO YN OL Y CLWYFWYD lawer o'n milwyr ni, a phe buasai y German- aid wedi gallu saethu yn well buasai y difrod fn ein mysg ni wedi bod yn llawer mwy." Mynai un milwr nad oedd y Germaniaid yn rhoddi y sylw lleiaf i reolau brwydr, ac Y mae yr hyn a ddywedodd yn eadarnhau yr ayn a ddywedwvd gan lawer ereill. Ar der- tyn y frwydr yn Mons yr oedd llawer o'r milwyr Prydeinig a glwyfwyd yn gwneyd eu ffordd oreu gallent i bentref, belldec o faes y frwydr. ".Nid cynt y cyrhaeddasom yno nag y dy wed wyd wrthym nad oedd y Germaniaid ond tair milldir oddiwrthym, ag y byddai yn rhaid i ni fynd oddiyno er yn analluog lawer ohonom. Cawsom daith led, ac yr oedd rhai ohonom yn dyoddef yn arw oddiwrth glwyfau. Wedi i ni gyrhaedd i ysbyty yn Louviere rhaid oedd i ni droi allan eto, gan i'r Gerinaniaid ddod yn mlaen a chwythu y lie i fyny. Nid ydynt yn chwareu y game yn ol y rheolau. Ni chym-erant sylw o gwbl o'r Groes Goch, ac yn ychwanegol at chwythu i fyny ysbytai cymerasant feddiant o un o'n trenau ambulance. Parodd hyn oediad eto, ond cyrhaeddasom i St. Quentin, ac oddiyno aethom i Rouven mewn tryciau gwartheg." Yr oedd un o ddynion y Groes S-och a'i goes wedi ei hanafu. Dywedodd i'r Ger- 11 maniaid danbelenu yr ysbytai, ac i amryw o wyr yr ambulance gael eu lladd a'u clwyfo Dyma farn milwr perthynol i gatrawd swydd I Efrog am y Germaniaid "Cythreuliaid ydynt. Gwelais hwynt yn rhoddi eu pidogau yn llygaid rhai o'n dynion oeddynt yn gorwedd ar lawr wedi eu clwyfo." ARWR BYCHAN. Yn mysg y clwyfedigion a gyrhaeddodd i Woolwich yr oedd bugler bychan. Yr oedd wedi ei glwyfo yn dost yn ei ben, ei fr&ich, a'i goesau. "Arwr bychan yw," meddai un mil- wr, "ac y mae yn teilyngu dwsin o fedals. Glynodd y bychan wrth ei waith hyd nes yr oedd pedwar o fwledau ynddo, a'r pryd hyny y gorfu iddo roddi i fyny i chwythu ei gorn." Mewn llythyr a anfonodd milwr Gwyddelig at ei fam o faes y rhyfel dyma ddywed :— "Y mae rhai o'n bechgyn goreu yn huno hun ddiweddaf yn Belgium, ond gellwch gymeryd gair eich mab, am bob un o feibion yr Iwerddon na ddeuant byth yn ol y mae o leiaf dri o Germaniaid na chlywir am dan- ynt byth mwyach. Y mae rhai Germaniaid yn methu deall paham y mae Gwyddelod yn ymladd mor galed dros Loegr, ond nid yw hyny ond yn dangos mor lleied y' maent/ yn wybod am danom."

A dref o Belgium Nos Fercher cyrhaeddodd Capten Jones, Church Street, Pwllheli, adref o Antwerp. Arferai y capten lywio un o Ionian Cwnmi v Red Star, New York, o Antwerp i New York, ers tua 12 mlynedd. Y mae yn eynefin iawn yn Belgium. Yr oedd yn Brussels y diwr- nod cyn i'r gelyn ddod i mewn. Clywent awn yr ergydion yn y pellder, ac yr oedd yno ddychryn mawr ymysg y trigolion. Yr oedd yn olygfa resynus i weled y tai a'r pentrefi wedi eu Ilosgi a'r merched wrthi yn ceisio cael y cynhauaf i mewn. Weithiau gellid gweled ambell i hen wr yn en mysg. Yr oedd yn chwith iawn gweled dinas fywiog Ant- werp yn y fath gyflwr, meddai ef. Gellid cael mynediad i'r tai bwyta unrhyw adeg o'r nos a. byddai yr heolydd yn oleu a'r holl ad- eiladau yn adored, ond v tro hwn yr oedd pob man yn cael eu gau i fyny a'r goleuadau yn cael ei diffod am ddeg o'r gloch v nos. Mae Antwerp yn feddianol a'r amddiffynfe- ydd cadarn iawn, a chred na all y gelyn byth eu goresgyn yno. Mae v rhyfel wedi dwwd yn fawr ar y fasnach ar v mor. Nid oes ond dwy o'r nifer luosog sydd gan Gwmni v Red Star, New York, wedi bod allan ar ol toriad allan v rhyfel. Mae porthladdoedd Ameiiica, meddai, yn llawn o longau segur.

Annerch Mr. W It Jones, A.S. Derbyniasom yr annerch isod ddydd Sadwrn oddiwrth Mr. William Jones, A.S. AT FY NOHYDWLADWYK. Dyma swn rhyfel a sain utgorn wedi dod i wifid Heddwch. Yr ydym ni yn cashau rhyfel a chas cyf- lawn; ond mae'r Llywodraeth wedi dihys- .byddu holl adnoddau cymod wrth geisio cadw heddwch. Gyrrwyd hi yn erbyn ei hewyllys i ryfel, dros anrhydedd a chymeriad ein teyrnas; yn erbyn torri cytundeb a sarnu iawnderau eenedl fechan; o blaid egwyddorion y rhaid eu cadw er mwyn achub bywyd gwareiddiad. Mae ein bodolaeth yn y glorian. Ond mae pob gradd a phob plaid yn gytun y deyrnas yn unfryd; y trefedigaethau yn unfryd. Gelwir ar boll ddewrder ein meibion. Gofynir am holl diriondeb ein merched. Ymdrech ac aberth fedr ddarostwng balch- der a ffrwyno hunanoldeb. Deffro mae holl egnion eenedl i ddarpar rhag adfyd a chyfyngder a thlodi. Yr ydym un ac oil yn y ffwrn i'n puro. Byddwn lawn hyder a gobaith. Ofnwn Dduw gan ofni neb arall. Y Trysorlys. WILLIAM JONES.

Offeiriad ar Files y Rhyfel Yr wythnos ddiweddaf anfonodd, y Tad Merour air i ddweyd ei fod wedi cyrhaedd i Neutis yn Ffrainc. Ni wyddai pa un ai JeI milwr ynte fel caplan y gofynid am ei was- anaeth, ac yr oedd yn hollol barod i wnend ei ran yn unrhyw gyfeiriad. Yr oedd ef ymysg miloedd lawer o Ffrancod oedd yn cael eu paratoi ar gyfer y rhyfel.

Gwerth dy bais a phryn gledd Y PARCH THOMAS CHARLES WILLIAMS M.A., A'R RHYFEL. A! I Nos Sadwrn mewn tyfarfod gfvnhaliwyd I yn Nefyn, dan lywydiiaeth Mr. Ov/en Wil- I liams, er anog y bobl leuanc i una a'r fyddin darllenodd Dr Lewis y llythyr canlynol a ¡ dderbyniodd oddiwrth y Parch T. Charles Williams, M.A., Porthaethwy. o Bourne- mouth, lie y maie yn llanw lie Dr. J. D. Jones am fis. Anwyl Syr, I Y mae yn ofidus iawn genyf nas gallaf fod yn bresenol yn eich cyfarfod nos Sadwrn, Medi 5ed. Yr wyf mewn cydymdeimlad llawn a chalonog a'i amcan. Casheir rhyfel gan y mwvafrif o dd/tnon. ac yn arbenig genym ni y Cymry. Gallwn fel cenedl ymffr.oEtio: mewn trad,chdi.adau ardderchog ynglyn a brwydro yn y gorph- enol, ond ers cenedlaethau bellach y mae ein meddyliau wedi eu troi o blaid yr hyn sydd yn llawer mwy dymunol, sef heddwch. Ond yn yr argyfwng presenoi, v mae dyl- edswydd pob dyn rhydd ac iaeh yn hollol glir ac uwchlaw amheuaeth. Nis gallem gadw ein hunain allan o'r rhyfel bresenol heb wneyd cam a'n henw da am byth; a chan ein bod ar y maes, rhaid i ni dd'od allan a buddug- oliaeth o'n tu. Nid ar unwadth y llwyddwn. Achosir llawer o dristwch ac amheuon. Treth- ir ein hadnoddau mewn dynion ac arian hyd yr eithaf. Y mae yr ymd.-ech vn un dciif- rol bwysig i wneyd i ffwrdd 11 by^yihion arfau o'r byd. Fel gweinidog i Grist, yr wyf yn llawenhau fod y deyrnas ar ei gliniau, ac fod mwyafrif mawr ein pobl yn cadw eu pennau. Ymddvsr- iad ieyniigarol hefyd ydyw eiddo y rhai svdd yn llafurio i gadw petliau i fynd, ac i gyn- orthwyo y tlawd. Ond y ma-e yr alwad vma yn alwad uchel arnom i gymeryd arfau, ac yr wyf yn hyderu na bydd Cymru ar ol. "Yr hwn nid oes ganddo gleddyf, gwerthed ei bais, a phryned un." Duw a'n hamddiffyno fel Brenin a deiliaid. ac a brysuro lwyddiant ei deyrnas ei hun, yr hon sydd deyrnas heddwch dros byth. ■— I

Lluoedd Mon yn ymuno Dywedir fod oddeutu pum cant wedi gadael Caergybi i wasanaethu eu gwlad. Cynhwysa y nifer yma Diriogaethwyr. National Reser- vists, Special Reserves, stewards a criwiau ar longau. Yr wythnos ddiweddaf cafwyd anerchiad yn ystod yr awr ginio gan Commander Hol- land yn y Marine Yard. Mewn canlyniad i'w apel dataanodd.dros gant o wasanaethyddion v ffordd haearn eu paro4rwydd i ymuno a'r Royal Anglesey Engineers. Yn ddilvnol chwvddwyd y nifer yma ac erbyn hyn mae II oddieutu 150 o,'r -gw eithwyr wedi ymuno. Danghoswyd brwdfrydedd mawr yn yr orsaf I pan ymadawai y dynion ieuanc a'r dref am j Biwmaris. j Mae mab Commander Holland—Mr. Bert- • ram Gerald Holland—wedi cael ei wneud vn j second Lieut, yn y Royal Anglesey Engin- eers. Mae v tri brawd Mri. W.T., R.C., a Hum. phrev Jones-v pel-droedwyr adnabyddus o Gaergybi-wedi gadael en cartref i wasan- t aethu gvda'r Tiriogaethwyr.

YN CILIO'N OL I FiRAINC AFON YN LLAWN 0 GYRFF AC YN GOCH GAN WAED. Wele ddesgrifiad byw iawn a chyflawn o'r ymladd a-r lannau'r Meuse :— Ryw bythefnos yn ol rhoes y Germaniaid eu holl ailuoedd i oresgyn Namur, ac i geis- io gwthio yml-aen i ddyffryn y Mease. Ar ol brwydr Dinant yr oedd gan y Germaniaid fwy o lawer o filwyr nag oedd gan y Ffrancod, a bu raid i fyddin Ffrainc gilio'n ol ychydig er mwyn iddi gael help. Yr oedd cyflegrwyr y Ffrancod i fynv ar ochrau coediog y dyffryn uwchben yr afon. Oddiyma saethasant" at y catrodau Germanaid dfel yr oeddynt yn nesu." Ar ochr dde'r dyffryn yr oedd gwyr traed y Ffrancod a thu ol iddynt hwy than yr oedd !^mvagnj:lau itaawi)i/on- Cwnaepmrf} "ddifrod; mawr ar y gelyn fel yr oeddynt yn dynesil atynt. j Daeth y Germaniaid hwythau ymlaen gyda dewrder anghyffredin. Nid oeddynt fel pa yn hidio fawr faint o fywydau a aberthid. Yr oedd cyrff y Germaniaid i'w gweled ar hyd a. lied y dyffryn a.'r afon Meuse yn llawn o gyrff meirw dynion a cheffylau ac yn goch gan waed. Wrth geisio meddianu y pontydd y collodd y gelynion fwyaf o fywydau. Saethodd y Ffrancod hwy i lawr bob tro fel yr oeddynt yn cilio'n ol tna'r dwyrain. Tynwyd tua, phymtheg ar hugain o bontydd i lawr fel hyn I cyn i'r Germaniaid allu eu meddianu. Fel yr oedd y Ffrancod yn dal i gilio'n ol bu llawer brwydr ffyrnig rhwng gwyrmirch y German- iaid a'r Ffrancod. CURO 20,000 0 GERMANIAID. Bu ymladdfa fawr hefvd vn Marville. num mil o Ffrancod yn herio 20,000 o wyr traed Germani. Er fod y gelyn lawer cryfach na'r Ffrancod medrodd yni a medr y Ffrancwr yru'r Germanwr yn ol ar bob ochr, ar ol brwydro caled am ddeuddeng awr. Ychydig iawn laddwyd o'r fyddin Gfrengig tra y cafodd y Germaniaid dal da am eu hytdra. WrtbL ddesgrifi'o y Ffrancod yn ymladd yn y frwydr hon dywedodd swyddog gymerwyd i'r ddalfa nad allai lai nag edmygu dewrder v Ffran- cod. Yn yr ymltaddfa hon darfu i nifer fawr o'r Ffrancod ddwyn helmets yn perthyn i'r Germaniaid. Awd a hwy i ffwrdd i gofio am y frwydr. Er nad oedd y swyddogion Ffrengig wedi trefnrt i'w byddinoedd gilio'n ol bu raid iddr ynu wneyd hyny am fod y Gerinaniaid yn PWYSQ arnynt. Wrth fod y Ffrancod yn cilio'n ol fel hyn medrodd y Gremaniaid wthio- eu hunain i lawr cyn belled a Mazieres. Yn awr yr oedd y Germaniaid yn yrnyl Sedan lie y gorthrechodd y Germaniaid y Firancod a lladdfa fawr yn 1870. Fodd bynag, nid oedd- i[ ynt am gael gwneyd y peth drosodd drachefn y tro hwn. Pan oedd y Germaniaid yn nesu at Char. ville, archwyd i nifer fawr o'r trigolion fyned ymaith gyda'r miloedd ereill sy'n ddigartref. Ond cymerodd y byddinoedd Ffrengig i fyny leoedd a safleoedd rhagorol i ymladd. Mewni rhai o'r tai gweigion yn y dref cuddiwyd mag- nelau bychain. 0 gwmpas porth y ddinas yr oedd 95 o fagnelau Germanaidd ladratawyd gan y Ffrancod tua Namur. Cyrhaeddodd y Germaniaid Charville ar Awst 25, a gadawyd iddynt ddod i mewn i'r dref am ychydig bell- der. Yna fel yr oedd gwyr meirch y Ger- maniaid yn myned drwy ystrvdoedd v ddinas saethwyd atynt o bob cyfeiriad mag- nelau bychain o'r tai gan eu lladd yn rhesi hyd y st.rydoedd yn eu hunfan. Ond ymladd- odd y Germaniaid yma gyda dev/rder anghym- harol, tra yr oedd eu cyfeillion yn feirw wrth eu traed. Pan. oedd y Germaniaid yn dod i lawr y dyffryn yr oedd cyflegrwyr ar y bryniau uwch- ben yn saethu atynt ac yn eu Hadd wrth y canoedd—yn eu medi megis i lawr—ond medr- odd y Germaniaid gyrhaedd tair .pont oedd ganddynt dros yr afon, ac yna troisant i fyny i saethu tua'r bryniau yr hyn barodd i gyf- legrwyr y Ffrancod atal tanio. Llwyddodd y Germaniaid i feddianu Charville, ond aeth y lie yn fynwent i lawer o honynt hefyd. MANTAIS CILIO'N OL. Wrth gilio'n ol yr oedd y Ffrancod yn man- teisio i raddau helaeth. Yr oeddynt yn dod yn dynsch at eu gilydd a gwneyd eu rheng- oedd.yn gryfach. Erbyn y diwedd 'roeddynt yn cyrhaedd o Amiens i Abbeville. Fel yr oedd y milwyr yn cilio'n ol yr oedd ffermwyr yr ardaloedd hyny yn gorfod dianc yn eo. troliau gyda'u gwragedd a'r plant. Difrifol oedd gweled plant bach yn gafael yn dynn yn nillad eu mamau. Yr oedd rhai o'r bechgyn hefyd yn myned ar eu beisiclau. Golygfeydd pur ddifrifol oedd yn Amiena pan ddaeth y milwyr Ffrengig yn eu holau wedi bod yn ymladd a'r Germaniaid mewn nifer o frwydrau. Yr oedd rhai o'r milwyr yn methu sefyll ar eu traed gan wendid a llesgedd. Yr oedd y gwyr traed i'w gweled yn cyrchu tu ol i gerbydau, ac yn dilyn fel pe yn cvsgu ar eu traed. Pan oeddynt yn pasio ni waeddodd neb "Byw fyth fo Ffrainc" fel yr arferid pan fyddai milwyr yn pasio. Yn awr yr oedd pawb yn ddistaw, a phawb yn gwy- bod mai cilio'n ol fu raid iddynt. Gwefwyd y cerbydau yn cario'r clwyfedigion o bell ffordd. Dywed un oedd yn gweled yr olygfa,—"Ba raid i mi droi i ffwrdd oddiwrth y peth. Ni fedrwn edrych ar gyrff byw megis yn cerdd- ed." Ond yr oedd rhai golygfeydd gwaeth na gweled y Ffrancod yn "cilio'n ol. Pan gyr. haeddasant y dref (Amiens galwyd ar r, ioedd o iechgyn i fyny o'r wlad oddiamgylch i ym- uno mewn rheng tu ol i'r bvdet-"Iii.oed(i Ffren- gig. Yr oedd llawer o'r bechgyn ieuaiuc yn gwaeddi ac yn canu, ond yma ac acw gwelid un neu doau o fechgyn gwelw yn ceisio nidd- io eu hwynebau rhag i'w mamau eu gweled. Digon gwantan y canwyd y ".Marseillaise" end oa'nwyd hi gyda dewrder mawr wedi'r > cwbl. Prudd iawn oedd gweled v bechgyn hyn ar ol dod n. chynifer o glwviedigion yn ol • o'r brwydrau, hwythau le¡Fd J'i1, myned yn aberdi i'r magnelau mawrion. 'i-f:'n-

CHWIL8S 'LLWYDD.-Hyfryd yw mynegi llwyddiant Mr. Richard E. Thomas, mab y diweddar Capten Thomas a Mrs. Thomas, Gwynle, yn ei waith yn dringo i safle ail swyddog llono-. Nid yw ond ieuanc, a diau fod safle uwch yn ei aros yn fuan. 'w" 'HY¡'{.:e:.

GENI PRIODI MARW GENEDIGAETHAU. THOMAS.—Awst 28, priod Mr. Jonathan Thomas, 108, High Street, Blaenau Ffes- tiniog, ar ferch. GRIFFITHS.—Medi laf, i Sir. a. Mrs." 0. R. Griffiths, Quellyn, Llanrug, mab. PRIOD AS AC. JONES—JONES.—Medi 3, yng nghapel Fal- mouth Road, New Kent Road, Llundain, David Llewelyn Jones, London and Provin- cial Bank, New Cross, mab Mr. W. M. Jones, Glasgow House, Machynlleth, a Martha Catherine (Pattie) Janes, merch y; Parch Ellis James Jones, M.A., Rhyl. DAVIES ROBINSON. Awst 29, yng nghapel Bryn Menai, Felinheli, gan y Parch J. E. Hughes* B.A., B.D., unwyd mewn priodas Mr. D. Evan Davies, Llanrwst, a i Miss Annie Robinson, Ty Mwdwal, Caer- narfon. HUiGHES-WILLIA.MiS.Medi 1, yn Eglwys Llanbeblig, Caernarfon, gan y Parchn. J., W. Wynne Jones, M.A., (Ficer), ac Hughes, B.A., Mr. Llewelyn Hughes, mabi ieuengaf Mr. a Mrs. Hughes, 35, Dinorwic Street, Caernarfon, a Miss Annie Florence Bailey Williams, Bontnewydd. MARWOLAETHAU. WILLIAMS.—Awst 28. yn 34 mlwydd oed, John R. Williams, deintydd, 147, Upper Parliament Street, Lerpwl. Claddwyd ddydd Mawrth, yng Nghlynnog. WILLIAMS.—Awst 29, Emrys, mab Mr. a Mrs. W. H. Williams, Hyfrydle, Llanberis, Road, Caernarfon, yn flwydd ac wyth mis. oed. EDWARD-S.-Afedi 1, yn 15, Newborough Street, Caernarfon, Mrs. Edwards, anwyl briod Mr J. Glynne Edwards, yn 41 mlwydd: oed. EVANS.—Awst 28, yn 2, Margaret Street,. Caernarfon, Leslie, anwyl blentyn Mr. a Mrs. Evans, yn bum wythnos oed. fo.R.RIS.-A wst 23, Margaret, anwyl briod Mr. Owen Morris, builder,. Caernarfon.. Printed and Published, for the Propfttor, by Fistom Davies, Castle Square, CftrcorTsa/