Yr Herald Cymraeg

Y Germaniaid yn Ff oi Eu byddin fawr yn gorfod cilio I o Ffrainc. Rwsiaid yn Belgium. Yr wythnos ddiweddaf dechreuwyd ¡ brwydr fawr vn Ffrainc ar y Itinell rhwng; Paris a Verdun. Y mae hon y frvvydr fwyaf fu yn Ffrainc hyd yn hyn. Dydd lau a dydd gwener oymerodd v fyddin Brydeinig 6,000 o Germaniaid yn garcharorion ynghyd a 15 o fas- nelau. Meddiannodd v Ffrancod 1G0 o fagnelau'r Germaniaid. Cilio'n ol y mae'r srelyn o ddydd i ddydd. Y newydd diweddaraf vw ) fod rhan o'r fyddin unedig wedi croesi'r afon Aisne- Wythnos yn ol yr oedd y Germaniaid ar lannau'r Marne. ,a i Dywedir eu bod yn ddiffvaiol iawn gan y daith a'r brwydro dibaid. Y nwe'r fyddin unedig yn vmlid ar eu holau ac yn by^wth eu hamgylchynnu- Ar yr un pryd v niae'r Belgiaid yn t ymoscd ar y ffyrdd haeavn sydd yn cysylltu Germani aï byddin vn I Ffrainc. Os' llwyddir i feddiannu'r ffyrdd hyn bvdd bvddin v Kaiser ar ddarfod am dani. I Hysbysir hefyd, eithr nid yn swyddog- ol, fod byddin o Rwsiaid wedi glanio, yn Belgium. Cluclwvd hwy, meddir, o Archangel gan Ionian Prydeinig- Yn v dwyrain y mae'r Rwsiaid vn parhan'n fuddugoliaethus. Dywedir fod yr Awstriaid wedi colli 130,000 o filwyr yn y parthau hyn. Hysbys- wyd ddydd Llun fod y Rwsiaid wedi dal 30,000 o garcharorion mewn in frwydr, gvda 200 o swyddogion a llawer o vnnau.

GYDA'R PELLEBR O'R "CENTRAL MEWS." PARHAU I YMLID Y GELYX. Paris, Nos Sul. Edrydd neges swyddogol na dderbyniwyd adroddiad yma heno o'r pencadlys, ond y mae adroddiadau ddce a phrvdnawn heddyw yn dangos pa mor benderfynol y mae ein milwyr yn ymlid y Germaniaid. Yn yr amgylchiad- au hyn ni all v pencadlys anfon adroddiadau ddwywait'n y dydd. Y mae y Ffrancod a'r Prydeinwyr yn vm- daith yn mlaen ar hyd yr holl linell. Ar yr aswy, aethum dros yr Aisne.

Y BELGIAID ETO YN YMOSOD. Amsterdam, dydd Llun. Edrydd neges swyddogol fel y canlyn :—Ar ol ymladd yn galed am bedwar diwrnod darfu i'r fyddin Belgiaidd a adawodd Antwerp i ymosod ar y Germaniaid yn nghyffiniau Brus- sels, Louvain, a Malines ddychwelyd i gael .md>A,yr!;a:i y caerfeydd. Adgyfnerthwyd y gelyn gydag oddeutu can mil o filwyr.

CYNHWRF YN VIENNA. I Petrograd (St. Petersburg), Sul. Edrydd neges o Bucharest fod cynhwrf wedi cymeryd lie yn Vienna ar dderbyniad v newydd fod v Serfiaid wedi cymeryd meddiant II o Semlin. Y ma £ 400,000 obobI allan o waith yn cerdded heolydd y brif-ddinas.

ADREF 0 GAETHIWED. Ddoe cyrhaeddodd 2500 o Rwsiaid i Petro- grad wedi bod mewn caethiwed yn Germani. Dywedir lddynt gael eu gollwng yn rhydd oherwydd nad oedd digon o arian gan v Try- sorlys Germanaidd i'w cadw. I

YXI Y SERFIAID. I Rhufain, Sul. I Pellebr o Belgrade i'r "Messaggero," a ddywed fod y Serfiaid wedi cymeryd meddiant o r holl diriogaeth rhwng y Danube a Sava. or holl diriogaeth rhwng y Danube a Sava.

Apel Mr. Wm. Jones, A.S. DWYLO GLAN A CHYDWYBOD DAWEL. Nos Wener yr oedd Mr. Wm. Jones, A.S., yn un o'r siaradwyr mewn dau gyfarfod mawr a gynhaliwyd yng Nghaer. Cafodd Mr. Jones dderbyniad croesawgar. Ar ol talu clod i Gaer am yr hyn mae wedi ei wneud ynglyn ag anfon dynion allan i ymuno a'r fyddin dywedodd na ddylid medd- wl nad oedd angen am fwy o ddynion. Yr oedd 450 o filoedd wedi ymuno a'r fyddin, yr oeddynt wedi cael cymamt mewn un diwr- nod a arferid ei gael mewn ddeuddeng mis—yr oedd hyn yn siarad yn uchel am ddynoliaeth y wlad (cymeradwyaeth). Y rheswm paham yr oeddynt yn galw ar bob dyn oedd yn abl i ymladd i wneud hyny oedd am fod gan- ddynt elyn cryf a phtnderfynol. Diolch i Dduw nid oeddynt fel Belgium; ac ni allent dddsgwyl i'w tren a'-u dmasoedd gael eu dinystrio gan y Germaniaid. A chymeryd yn ganiataol y buasai Germani yn gallu gorch- iygu Lloegr, Rwsia, a Ffrainc, ni fuasent yn I gianio eu milwyr yma ar unwaith. Buasent yn adeiladu liynges fuasai yn ein gorchfygu, oherwydd yr oedd eu llynges ar hyn o bryd yn ail i lynges Prydain. Nid ymladd am arian neu am ychwaneg o dir yr oedd Prydain. Ymladd yr oeddym am anrhydedd a gogouiant ein Ymherodraeth (cymeradwyaeth). Yr oeddym wedi gwneud mwy i wareiddiad y byd na'r un Ymherod- raeth. Yr oedd Germani eisieu ein trefedi- gaethau. Yr oeddym wedi caniatau iddi eangu ei masnach, ond yr oeddym yn dinystrio hyny heddyw, a gobeithiai ei y gallai y wlad yma gymeryd oadiar Germani yr oil o'i mas- nach, a gwneud hyny yn -deg, fel dynion (cymeradwyaeth Gallai y wlad hon ddyweyd ein bod yn y r-iyfei gyda. dwylo glan a chydwybod dawel .(cymeradwyaeth). Nid oead y wlad hon yn awyddus i fynd i rhyfel a gwnaeth bobpeth i'w rhwystro. Gwrth- ododd Germani ddod i gynhadledd, a pe bai wedi cael llonydd i wneud iel y mynai buasai yr adeg yn dod pryd y byddai yn rhaid i Brydain ei g-vynebu—ei hun! Yn awr nid ceddynt ar eu hunain. Yr oedd yr holl fyd gwarei-' dg gyda ni (cymeradwyaeth). fyd gwarei-' dg gyda ni (cymeradwyaeth). •jwnaeth Jones sylw at adroddiad ar- dderchog t .Hal French. Yr oedd angen am fwy o ddynion. Nid oedd dim sefyll yn ol i fod. Yr oedd yn rhaid iddynt ymladd nes y byddai heddwch wedi Ii setlo-nid yn ol syniad a phris Germani ond vn ol hyn ddy- wedai Rwsia, Ffrainc a Belgium, Prydain a Japan (clvwch, clvwch). Yr oedd y gwledydd hyn wedi cytuno i beidio cyhoeddi heddwch gyda'r gelyn hyd nes y byddai y rhyfei drosodi. Yr oedd hyn yn ergyd drom i Germani. Ily Dywe Mr. Jones fod Bismarck unwaith I wedi c igwrs gyda chyfaill i'r Fvddin j Hrydei, Dywedodd y cvfaill: "Beth fu- -■ch :i ei wneud petai Byddin Brydeinig o '■-0,006 yn glanio yn y Baltic?" "Oh," atebai v Can ;h?:lcr Germanaidd. "buaswn yn anfon } ed(IN%-eisio-,i i'w cymeryd i'r ddalfa fc'hwerthin • •f^^chel). Dyaa beth yr oeddynt yn fpddwl o'n byddin. Beth inaent yn feddwl ohonynt byi-L heddyw ? gofynai Mr Jones (cyroeradwy- -ath uchel). Yr oedd y railwyr Cyrnreig we'll gwneud gwaith' rhagorol a chanun o'n rodau ri yr y jnwyaf o Croeses (cymeradwyacth). j

Araeth y Kaiser CALONOGI EI FTLWYR. Dyma fel y cysurodd y Kaiser ei filwyr v dydd o'r Waen:- Y mae Llynges Ffralne wedi bod yn ymosod ar Cattaro, ond ni wnaed niwed. Y mae inilwyr Germani yn dynesu at ochr gogledd ddwyrain Paris. Y mae adranau o'r gwvr meirch Prydeinig wedi cael eu trechu eto vn Seulis, i'r gogledd ddwyrain o Paris. Y mae'r milwyr Prydeinig a Ffrengig wedi eu gorfodi i ffoi rhwng Paris a Rheims. ac y maent yn encilio ar draws y Iarne, Y mae'r milwyr Ffrengig rhwng Rheims a Verdun yn encilfo hefyd a cheisiant groesi y arne. Trechwyd y Ffrancod a geisiodd ein rhwystro i symud ymlaen vn v gogledd-orllewin o Verdun. Y mae Oonde, Le Fere, a Laon, wedi ei meddianu yn ddi- wrthwynebiad ac y mae'r holl amddiffvnfevdd allanoi yng Ngcgledd Ffrainc. ag eithrio Maubeuge, yn awr yn ein meddiant. Y mae'r ymosodiad ar y Rheims wedi ei ddechreu, ac y mae y gwyr meirch o dan arvveiniad Kluck yn gwneud ymosodiadau nghyfeiriad Paris. Y mae'r fyddin orllewinol wedi pasio llinell Aisne. a pharha i svmud ymlaen i gyfeiriad y Marne, sydd eisoes wedi ei chyr- raedd gan y blaen filwyr. Y mae'r Lrelvn yn tynnu'n ol ar draws y Marne cyn i'r blaen filwyr sydd yn cael eu harwain ga.n y Cad- fridogion Kluck Buelow, a Hansen, a Due Wurtemberg. Y maent o hyd yn cadw eu safleoedd yn erbyn byddinoedd Tywysog Cor- 01100; Bavaria, a'r Cadfridog Herringen.

Y Germaniaid fel Ymladdwyr Cyrhaeddodd nifer o glwyfedigion Prydeinig i orsaf Waterloo, Llundain. Buont yn cym- meryd rhan yn mrwydr Mons, ac yr oeddynt yn perthyn ar v mwyaf i'r Argyll a'r Suth- erland Highlanders, gydag amryw yn perth- yn i'r 'Black Watch.' Ychydig o honynt a dioddefent oefdiwrth niweidau difrifol. Yr oedd y rhan fwyaf wedi eu hanafu yn eu coesau a'u breichiau, trwy i ffrwydr-beleni hollti. Cawsant eu hanfon i amryw o ysbyt- tai Llundain. Dywedai un o'r milwyr fod 90 y cant o'r difrod N-ma yn cael ei wneyd gan ynau y Germaniaid. trwy fod awyren- wyr yn rhoddi arwvddiion pa le yr oedd y gwersyllfaoedd Prydeinig, ac yna saethir llosg-belenau i ganol v gwersyll, a ffwneir cryn niwed i goesan y dynion. Nid yw y clwyfau yn ddifrifol, ond v mae v dynion yn cael eu hanalluogi. Un arall a ddywedai mai y ffrwydr-belen oedd yn gwnevd y difrod. Y mae v Germaniaid) (meddai) yn rhai gwael evda'r riflo, Dywedai un arall fod y chvyfedigion yn cael eu codi o'r ffosydd mor fuan ag v gellid. Ond weithiau rhaid iddynt orwedd yno, a nhan fo byddin yn Lrorfod encilio, gadewir hwy ar ol weithiau. Os daw v Germaniaid o hyd iddvnt y^naent yn eu lladd—eu llof. ruddio. Dywedai un o'r clwyfedigion ddar- fod iddo osgoi cael ei ladd trwy gymeryd arna ei fod wedi marw. Dywedid fod aelod- au o Gorphlu y Groes Goch-v rhai sydd vn gofalu am v cleifion a'r clwyfedigion—yn cael eu saethu gan y Germaniaid. Dywedai milwr arall fod saethau v ffrwydr- 'beleni yn ddychrynllyd. ond gwael iawn oedd v Germaniaid orvda'r rifles. Nid vdynt yn llawer o ymladdwyr, ond v mae eu rhifedi yn ofnadwy; yr oeddganddvnt ddeg o ddvn- ion vn erbyn un o'n heiddo ni. Yr oedd v Germaniaid yn symud yn mlaen yn unol. a phan eyfeirid v gynau -DeiriaTinoi atvnt vr oeddynt yn cael eu medi i lawr yn ddvehrvn- llvdannoedd 6 honynt. Y magpi yn lluch- io bywydau ymaith fel dwfr. ac y mae heol- ydd y trefi wedi eu eorcliuddio a meirw.'

Rhuthr Trwy Ganol Bwledi ANTURIAETH GYFFROUS GOHEBYDD. Wrth ysgr;fenu o Ostend, rhoddodd troheb- ydd y "Daily News." Mr. Percy J. Philip, hanes cyffr'.)us ant ruthr wnaed g3nddo ei a, chyfailI trwy ganol oawod o fwledi pan Gor- I man; aid oeddynt mewn ymguddfan. I y mddngJ-S ei fod of a'i gyfaill w-sdi pen- derfynu myned mewn cerbyd modur i Ter- mon.de, er gweled maint vr alanas wnaed yno gan v Grermaniaid. Bwriadent, hefyd, fyned i Zele, er gweled v difrod vno.. Gan iddynt glywed nad oedd y Germaniaid yn Lokeren, penderfynasant fyned yn mlaen yno. Yno yr oedd pobpeth yn dawel. Eisteddai trigolion yn nrysau eu tai, ac eraill o dan gysgod cceaeri, a'r oil o honynt yn trefnu beth i'w wneyd pe deuai y Germaniaid. Yn sy 'yn weled gyilro, a gwelid pawb yn rhedeg ar draws eu gilydd i'w tai. Yr oeddynt wedi gweled cerbyd arfog yn dyfod heibio cornel o'r dref a thvbfksant mai Germaniad oedd gydag ef. Fodd bynag, caed mai Belgiaid oeddynt, ac yr oedd ganddynt newvddion 1 w dyweyd. Y tu allan i Zele, ar y ffordd i Overmeire, cyfarfuasant a nifer o Uhlaniaid Germanaidd ar fisyclau, a llwyddodd y Bel- giaid i ladd dwsin neu ragor o honynt. Yr oedd y cerbyd yn dwyn olion o ergydion bwl- edi, ond yr oedd y Belgiaid eu hunain yn ddianaf. Deallwyd mai amhosibl fuasai myned i Zele, a phenderfynwyd myned i Over- meire. Yr oedd y ffordd yn dda, ac nid oedd y Germaniaid wedi en gweled o gwmpas. Wedi teithio yn ofalus a gwyliadwrus, cyr- haeddwyd i Overmeire. Meddyliwyd am fyned i Zele, ond tybiwyd nad oedd yn ddi- ogel. Yr oedd dwy linell o enciliad yn agored i'r gohebydd a'i gyfailU-myned yn ol i Ghent, neu gymeryd y ffordd i Lokeren. Dewiswyd yr olaf, gan hyderu v byddai iddynt gyfarfod a chyfeillion. Yr'oedd pobpeth ar hyd y ffordd mor dawel ag ydoedd pan oeddynt yn pasio awr yn gynt-nid oedd dim Germaniaid o gwmpas. "Yna aethom ar ffordd union- syth, gyda ehoed a Ilwyni bychain o bobtu. Sefais fyny yn y cerbyd. er mwyn cadw golwg," meddai y gohebydd. "Yr oedd y tawelwch yn llethol bron, a chan fod y ffordd yn glir, cyflymwyd y cerbyd. Fitedda;8 i lawr ar y sedd. a phrin yr 'oeddv.ri wedi gwneyd hyny nag v taniwyd ergyd o ganol y llwyni, o fewn oddeutu cant ac ugain o lath- eni ymaith. Darfu ini blvgu i waelod v cerbyd, a chwanegwyd at gyflymder y medur, nes vr oeddym yn teithio yn ol triugain ni'l' dir yr awr. Yr oedd yr ergydion yn parhav. ac weithia-u deuent o wahanol gyfeiriadau i ni. Gafodd v gyriedydd'ddiangfa gyfyng, ac yr oedd y cerbyd yn dwyn olion amryw ergydion. A'ethom yn mlaen gyda'r cyflvmder mwyaf vn bosibl, gan gymeryd v ffordd i Ghent. Yno yr oedd nifer o filwyr Belgiaidd, a dywedasom ein stori wrthynt. Yr oedd hyn yn arwydd iddynt fod y Germaniaid yn gwasgu yn mlaen at Ghent.

PRISIAU BWYD. Dyma uwchrif prisiau bwydydd ym Mhryd- ain yn ystod yr wythnos hon. Cogbir pwy bynnag a ofynno ychwaneg na'r prisiau isod :— s. C Bacwn tramor 1 0 y pwys Bacwn cartref 1 1 Ymenyn tramor goreu 1 5 Caws tramor- 10 Lard Amei-ickonaidd 8 Margarine 9 Siwgr man 3 a 3i Siwgr lwmp H „

BRWYDR MONS DESGRIFIAD MILWR O GAERNARFON. Y dydd o'r blaen cafodd gohebydd yr "Herald" ymgom a milwr o Caernarfon, fu yn -mLadd Vn mrwydr Mons, sef Private John Roberts (o'r Gatrawd Gymreig) teulu yr hwn sydd yn byw yn Alouutain Street. Uywed Roberts, yr hwn a gflwyfwyd yn ei goes, fod colledion y Gatrawd Gymreig oddeutu 500. "Dechreuasom ymladd," meddai, "oan oeddym >0 fewn 500 Hath i'r gelyn. Lluch- iwvd tan-belenau gan y gelyn' at y ddau gwmni cyntaf a aeth allan—y Yorkshire Light Infantry a chwmni o'r Suffolk. Rhifai y ddau gwmni hyn 700 pan ym myned allan, ond ni ddaeth ond 80 yn ol. "Yr oedd y Gatrawd Gymreig yn tori ffos- ydd pan ymosodwyd arnynt gan y jjelvn gyda chawodydd o dan-belenau. Bu raid i ni gilio'n ol am oddeutu 500 o latherci i ffos ar- all pan dorodd y wawr. Parasom polled fawr i'r gelynion, ond oherwydd na chawsom ad- gyfnerthion bu raid i ni gilio'n ol. Yr tfedd y Germanaid yn llawer lliosocach na ni ym- hobman. Eu shrapnel oedd yn peri difrod. Yna ymosodbdd y 19th Hiissars ar y gelvn. Aethant drwyddynt didwywaith, ond wrth gilio'n ol tan-belenwyd hwy gan y gelyn. Cafodd v ddwy ochr golledion mawr. "Y mae'r Germaniaid yn saethu i rywie: ni4 ydynt yn medru anelu o gwbl. Y ma-e'r ffiorfdd y nHweidir v Prydieiniaid yn iD.rofi hyny. Peth anghyffredin iawn ydyw gweled Prydeiniwr wedi cael ei saethu yn ei ben. Y mae v Prydeinwyr wedi cael eu saethu vn eu breichiau a'u coesau. Y mae'n a-mlwg fod gan v Germaniaid ddigonedd o fitwvr ac adsrvfnerthion. Gynted ag y byddai'r rheng- -Y oedd cyntaf wedi rhoddi i fynv. bvddai rhai ereill yno'n ddiymdroi. Ni allai v milwyr Prydeinig ddirnaid o ba le vr oeddynt yn dod. Ymddanghosent yn dod ar hyd caeau fel defaid o flaen ci. "Y mae'r 'Germaniaid yn dal a chryf, a gwrol, ond mae arnynt ofn v bidog. Y maent vn erwaeddi fel mocli pan dybiant fod ymosodiad gyda'r bidog i fad. Y fantais fawr sydd gan y Prydeiniwr ar v Germanwr yw ei fod ym medru defnyddio'r bidog. Os v metha gyda'r bidog, gall roddi ei fys ar glicied y ;rwn bron yr un munud. "Ym mrwydr Mons yr oedd gan v German- iaid 2JJOOOO, tra nad oedd gan y Prydein- iaid ond 100.CCO. Cvnorthwywyd ni gan v 9th Lancers a'r 19th Hussars, v rhai a wnaeth- ant waith rhagorol; hefyd, y §cots Greys neu'r 2nd Dragoons. Onibai am ymosodiadau y rhai hyn buasai'r milwvr Prydeinig wedi cael eu llethu. Gwnaethant amryw ymosod- iadau l'ha;)rol, a medasant y gelynion i lawr, Achosodd v cyflegrau Germana;idd goll- edim mawr i ni." Tra yn v tfosydd yn brwydro canai y Cvm- ry "Aberystwyth," a "Hen Wlad fy ilhad- au."

Profiad Meddyg o Gaemarfon GWEINYDDU AR Y CLWYFEDIG. Ym mysg v meddygon sydd ar faes y rhyfel vn gweinyddu ar y clwyfedigion y mae Dr. Ludwig L. B. Talker, mab Mr. R. Branton Tasker, deintydd, Caernarfon Aeth allan gyda'r fyddin gyntaf o'r wlad hon. Mewn llythyr a ysgrifenodd gartref dywed "Rhyfel-ni all yr un ysgrifbin, pa, mor hyawdl bynagA byth dynu darlun cywir ohono. Nid yn unig y gelanedd ymysg y milwyr sydd yn brwydro, ond sefyllfa ddifrifol y dynion, y merched, a'r plant sydd a'u car- trefi o fewn cylch yr ymda-ech. Pe y gwelai pobl Lloegr y ddegfed o'r hyn ydym ni wedi ei weled, ni chlywem byth eto y gri am lynges fechan a llai o arfau. Diau eich bod wedi synu derbyn llythyr yn yr hwn y dywedaia fy mod yn dvsgwyl cael ly ngwneyd yn gar- charor. Y noswaith yrysgrifenais v llvtli- yr yma yr oeddym yn g-weithio hyd hanner awr wedi dau y boreu yn gweinyddu ar 2150 o glwyfedigion. Yna gorweddasom yn un dillad ar y pavement. Bedwar o'r gloch yr un boreu daeth 428 yn rhagor o glwyfedigion. i mewn. Hwn oedd ein gobaith diweddaf gan i orchymyn ddod ein bod i glirio allan. Fbdd bynag, dywedwyd wrthym os y gallem glirio ymaith mewn tryciau a buom ar y daith am Ac ai ni ddarfu i'n dynion weithio Aethum .y i 1 1 ymath mewn tryciau a buom ar y daith am ddwy awr a'r hugain. Pan yr oeddym yn v eyfwng hwn yr oedd fy meddwl am gar- tref yn barhaus. Yr oeddym yn ein dillad am bedwar diwrnod; ond eto yr oeddym yn teimlo yn bur dda. Neithiwr cvsgasom ar lwyfan gorsaf, y noswaith gynt mewn tren, y noswaith o flaen hyny yn yr a-yvyr agored, ar noswaith o flaen hyny drachefn ar grand stand cae rasus ceffylau. Heddyw yr ydym yma, yfory efallai y byddwn dri chant o fill- diroedd i ffwrdd. Felly chwi ellwch ddeall mor anhawdd yw derbyn ac anfon llythyrau. Yr wythnos ddiweddaf symudasom ein gwer- syll bedair gwaith mewn tri diwrnod. Ddoe yr oeddym yn gweinyddu yn benaf ar glwyf- edigion Ffrengig, llawer ohonynt yn Alger- iaid. Ofer yw cydmaru y rhyfel hon a rhyfel De Affrigj Y mae yn hollol wahanol. Dyw- edodd un o'r swyddogion fu drwy ryfel De Affrig ddoe ddiweddaf, "Wel. mewn un dydd gwelsom gymaint wedi eu clwyfo a a welsom mewn dwy flynedd a hanner yn Ne Affrig." Rhaid cofio fod y ddwy ochr yn ymladd nid yn unig am fuddugoliaeth 3nd am eu bodol- aeth.

Mae Mri Tim Evans ac E. C. Jones. 63. Farringdon Street, Llundain, yn cyhoeddi'r 2,pel a ganelyn —Dymunir ar i Gymry rhwng yr oedran o 19eg a 35ain a ddyrounant was- anaethu eu gwlad anfon eu henwau ar un- waith. Bwriedir cael awdurdod gan v Swvddfa Ryfel i ricriwtio :—(1) Mil o Gymry i ffurfto BataJiwn Gymrv Llundain i Ar- lwvdd Ktchener; (2) mil o Gymry i ffurfic bataliwn o Diriogaethwvr Gymreig Llundain. Ymhellach bwriedir codi croniji yswiriant a phensiwn arbennig ynglyn a'r bataliynau hyn. Anfonwch eich henwau i ni.

Suddiad y "Pathfinder" STORI GYFFROUS. Rhoddir hanes cynhyrfus am suddiad v cruiser Brydeinig "Pathfinder," yr hon a gollwyd ugain milltir o lanau swydd Bervvick ddydd Sad wrn, gyda 264 o wyr ar ei bwrdd. O'r rhai hyn 58 yn unig a achubwyd, yn cyn- wys y capten. Yn ol neges o Dunbar yr oedd yr hin mor glir feI y gellid gweled lloiis- au rhyfei ugain milltir o'r lan, ac edrydd amryw bob eu bod wedi gweled y trychineb ofnadwy drwy chwydd-wydr. Swyddo yng ngorsaf St. Abbs oedd y cyntaf i hysbysu'n swyddogol fod y llong ryfel wedi taro yn erbyn mine ac archodd iddynt ollwng bywyd. fad motor o St. Abbs. Gjwnaed hyn ar frys. a dilynwyd y eweh gan nifer o gvchocf nvs- got a motor y rhai a brysurasant i'r lie. Yn ei fynegiad i Mri William Bertram a. Shields, dywedodd yr ail swyddog Nisbet, iddo ddod ar draws darnau o'd llong ryfel, a chotiau, capiau, esgidiau, sanau, llythyrau, a lluniau. Yr oedd v ffrwydriad mor ofnadwy fel v chwythwyd y "Pathfinder" yn ddarnau. Ym- hen tua phedwar munud ni welwyd hi ond yn unig yn ddrylliau ar'y nior. Gwelwvd Beibl y Ilong a Ilyfr v gwasanaeth dydd- iol o ba un y darllenid gwersi gan y can- ten neu'r caplan, yn nofio ar wyneb y dwfr. Yr oedd y "Pathfinder" wedi bod am rai oriau vn izwylio o gwmpas St. Abbs Head. Y gred ydyw iddi daro yn erbvn mine oedd wedi symud o For y Gogledd. gan fod liona- an masnackol wedi eu gweled yn mvned dros vr un lie ers gythefnos. Llong 2,940 tunell oedd v "Pathfinder" a rhifai v criw 268. a gofalwvd am dani gan Ca-pten Francis Leake. Gwelwyd v trychineb gan ddau swvddoo- a wasanaethai yn Cockburnsnath. G-welsant v llestr drwy eu gwydrau yn mygu, ac yn ddiilvnol ,gwelwyd bwa v llestr vn codi allan o'r dwfr.. Aeth i lawr yn sydvn iawn. 'Gwelwvd v trychineb o Dunbar gan nifer fawr o swyddogion a wasanaethent ar v glanau. Gweiadd Mr. Fairlan. capten v bvwvdfadau, y llestr vn saethu cwmwl o fwe neu o dan a suddodd bedwar munud yn ddi- weddarach. Tybid fod 90 o'r meirw a'r clwyf- edigion, vn cynwys amryw swyddogion. a cha-pten Peake wedi eu codi gan torpedoes cvn i fywydifad St. Abbs gvrraedd. ov,. wyd hwv i ysbvtai v Firth of North. Er fod ymchwil manwl wedi ei wneud am v gwead- ill o'r cyrff ni chaed yr un ohonvnt.

Ymladd Caled yn Belgium BYDDTX PRYDAIN YN BRWYDRO. 100 MEWN EGLWYS A-11 DAIII WYTHNOS. Ccir adreddiad swyddogol o Amsterdam dyc:d Sadwrn yn dyweyd fod y fyddin Bel- giaidd yn dechreu ymosod eto ar y Germaniaid. Dywedir fed rlianbarthau Antwerp a Liniburg yn hollol rydd oddiwrth Germaniaid ac hcfyd East Flanders. Dydd I;yi yr oedd y Belgiaid yn ymladd yn galed ger Termonde. Cilio-dd y Germaniaid yn ol ar ol derbyn coiledion lawer, ac mae'r Belgiaid wedi ail gymeryd Termonde. Dyddiau Gwener a Sadwrn bu brwydro poeth rhwng y Germaniaid a'i1 Belgiaid ac mewn canlyniad ail-gymerwyd Aerschot gan v Belgiaid. Curwyd y Germainaid yn ol ger Louvain gyda choiledion mawr iddynt. Mae'r Belgiaid yn parhau i fyned yn eu blaen, ac yn achosi colledion trwm i'r Germaniaid. Yn Aerschot bu ymla-dd rhwng milwyr Germanaidd a Phrydeinig. Llwyddodd y Prydeinwyr i ddai y Germaniaid yn ol a'u gorchfygu. Pan ail-gymerwyd Aerschot daliwyd 300 o Germaniaid a gwnaed hwy yn garcharorion. Hefyd cafwyd cyflenwad mawr o fwyd a defnvddiau rhyfei. Mae'r dref wedi ei 11 wyr ddifetha gan y Germaniaid. Bu cant or •dinasyddion yn garcharorion mewn eglwys yno am dair wythnos. Lladdwyd y Maer, a'i fab, a'r prif ddinasyddion, ac anfonwyd pawb oedd yn alluog i ymladd i Germani.

Mr. Lloyd George a'r Bwledi A rian Bu Dirprwyaeth ar ran Cymdeithas y Cor- phoraethau Bwrdeisiol gyda Changjiellor y Trysorlys dydd Mawrth, yn cyflwyno pen- derfyniadau o berthynas i fenthycion gan v Llvwodraeth i Gorphoraethau. Yn ei ateb- ia.d dywedai Mr. Lloyd George mai y peth cyntaf ydoedd eu bod vn dyfod trwy yr vm- drechfa bresenol yn fuddugoliaethus, a chan fod arian yn myned i chwareu rhan bwysig. rhaid oedd i ni gvnilo ein ffynonellau arianol. Yn ei fam ef, gallai yr vchydig filiynau olaf o bunnoedd enill y rhyfei. Gallai v gelvn- ion ddal y can'miliynau cvntaf gystal a ninnau nd nis gallent ddal yr olaf, diolch i Dduw. Dyna lie y daw ein ffynonellau i mewn. Nid dynion yn unig. eithr arian. Yr vdym wedi enill gyda'r bwledi arian o'r blaen, meddaiy

Ii Cydnabod Gwreidefo C A NA IO LI AETH UCHEL Y FFRANCWYR. I'R MILWYR PRYDEINIG. Dywed y "Temps," newyddiadur Ffrengig, mewn erthvgl arweiniol ddydd Gwener, fod gallu rhyfeddol y milwyr Prydeinig yn hysbys I i bawb, ond eu bod wedi ennill clod ychwan- egol yn v rhyfel presenol. Yn ystod y rhyfei, medd yr erthygl, mae'r Prydeinwyr wedi ymladd gelynion oedd yn llawer mwy eu rhif, ond maent wedi dod o'r frwydr gydag anrhydedd a bri. Prif nodwedd y milwyr Prydeinig yw eu hunanfeddiant a u disgybheth, ymhob ar- gyfwng sydd yn galw am nerth ac yni. Mewn canlyniad ni ildiant byth, ond gwynebant ymosodiadau llymaf y gelyn.

Prydain yn Anghenraid y Byd ARAITH Y PARCH JOHN WILLIAMS YN MHWLLHELI. ANOGAETH MRS. LLOYD GEORGE. Cynhaliwyd cyfarfod lluosog a brvvdfrydig iawn yn Neuadd Drefol Pwllheli nos Wener er anog y bobl ieuainc i ddod allan i am- ddiffyn eu gwlad yn yr argyfwng difrifol presenol. Cymerwyd y gadair gan y Parch, E. W. Evans. Gwnaeth y Parch John Williams, Bryn- siencyn, apel effeithiol mewn araeth wresog. Y cwestiwn a ofynir yn awr gan rai, meddai, ydvw beth sydd yn cyfreithloni rhyfei? Wel, goiynai, beth sydd yn cyfreithloni ymladdfa rhwng dyn a dyn? Nid yw yn iawn ymladd a dyn,, arall er mwyn ei guro nac ychwaith er mwyn dwyn ei eiddo oddiarno. Mae hyny yn beth i'w gondemnio i'r eithaf. Ond os bydd i rywun ymosod arnoch yn llechwr- aidd yn y nos gyda'r amcan o'ch niweidio a'¡;h ysbeilio mae yn dyledswydd arnoch ddod allan y pryd hwnw. Neu, pe gwelech rhyw anfadyn yn ymosod ar ferch neu blentyn di-amddiffyn. Os nad elai tonau o eiddigedd trwy eich gwvthienau wrth weled y fath beth nid ydych deiiwng o'r enw dynion. Pe buasai Prydain Fawr allan er ysbeilio gwledydd bach di- amd-diffyn ni buasai ef beth bynag yn codi ei lais o'u plaid. Ond vn y rhyfei bresenol yr oedd gan Brydain Fawr ddwy law glan (cymeradwyaeth). Yr oedd allan er amddi- ffyn gwlad fach. Nid mater o bolisi ydoedd peth felly ond mater o gyfiawnder a chyd- wybod. Ac alpel at gy dwy bod ydoedd y rhyfel. hon. Yr oedd y gydwybod gyhoeddus y gallu cryfaf fedd unrhyw wlad o'i phlaid. Yr oedd yn ddyledswydd wladol. Os na allai dyn garu ei wlad yr oedd rhywbeth o'i le yn ei ben neu ei galon, neu y ddau. Dylem fod yn falch o Brydain Fawr. Nid oedd yr un wlad dan haul y ffurfafen mor lan a phu« <«g ydoedd hi yn awr. Buasai ei hysigo yn gelled anadferadwy i fasnach, i wareiddiad, ac i foesoldeb y byd. Hi yw halen y ddaear yn mhob ystyr, ac nis gelid fforddio ei cholli. Fel yr oedd ambell i ddyn yn asgwrn cefn i ardal felly yr oedd Prydain yn asgwrn cefn ac yn amddiffyniad i'r holl fyd, ac ni foddiai dim fwy ar Germani filwrol na chlywed ei hesgyrn yn clecian. Pe llwyddai Germani yn ei cnynllun buasent wedi glanio deng mil o filwyr yng Nghaergybi ac wedi tori 11 liwybr gwaedlyd am ddeng milldir o led trwy ganol Cymru i Birmingham. Heblaw hyny yr oedd rhwymau cytundeb yn galw am i Brydain ym- ladd, "Beth dal dyn ond ei air?" ydoedd ofyniad synwyrol, a gellid gofyn yr un cwestiwn am wlad hefytl. Yr oedd ppb dyn oedd yn ddibris o'i air yn oferddyn cyn pen ychydig o amser. Yr'un modd am wlad hefyd. Nid oedd Canghellor Germani yn edrych ar y cytundeb a wnaeth ei wlad i amddiffyn Belgium ond fel scrap o bapur di- werth. Yr oedd trachwant Germani yn fwy ac yn gryfach na'i chydwybod gyhoeddus. Ond yr oedd yna dir uwch na'r cwbl, sef tir moesoldeb. Nis gallai Prydain edrych ar Germani yn ymosod ar y gwragedd a'r plant yn Belgium heb ymosod ar v Uofrudd gwaed- lyd. Ond beth am y draul? meddai rhywun. Traul wir! Nid ces mcdd rhoddi gormod o bris am gyfiawnder. Mae yn bosibl rhoddi gormod o bris am hedddweh dan rai am- gylchiadau, ond yr oedd gwaed y merthyron, a gwaed arall dywalltWyd ar ddaear Canaan ddwy fil o flynyddau yn ol yn llefain heddyw ac yn dweyd nas gellir prynu cyfiawnder yn rhy ddrud. Dvlai pob pregethwr yn y wlad ymroi i ddeffro ymdeimlad moesol y wlad yn yr argyfwng presenol (cymeradwy- aeth). Ar gais y Cadeirydd cafwyd anerchiad byr gan Mrs. Lloyd George. Dywedai ei bod vn falch fod Cymru yn barod i wneyd eu dyled- swydd yn yr argyfwng presenol. Gwyddai cenedl y Cymry yn dda beth oedd ymladd am ryddid a hyderai y rhoddent eu cymorth i Brydain Fawr yn ei gwaith yn amddiffyn cenedl fach ddewr fel y Belgiaid. Ca.ed anerchiadau hefyd gan Cvrnol Thomas, Cyrnol Cotton, Cyrnol Lloyd Evans, Canon Gough, Nefyn. Ar gynyglad Dr. Jones Evans, v Marr. ,1 "1-i<nrioaiad Mr. Samuel Wil- liams, talwyd diolch i'r siaradwyr a daeth nifer o fechgyn yn mlaen i ymuno a'r fyddin.

Dydd Mawrth bu "arw Syr John ikor Heaton (cvn A.S. dros Gaergaint), vn lie yr oedd wedi IT'Ylf'd er budd ei iechyd. Bu yn aelod Seneddol am bum mlvnedd ar hng- ain, ac ymneilldnodd yn vr etholi.ad cvffred- inol diweddaf. Cymerai ddvdd'rdeb n^il'd u:! mewn dhvygiadau yn ymwneyd a'r Llythyrdy.

PROFIADAU MILWYR CREULONDERAU ANFAD. DIODDEFlADAC MERCHED A PHLANT, Mae yr hanesion am farbareiddiwch y Ges- rnaniaid tuagat ferched, plant, a c lwyk-dig. ion yn cael eu cadarnhau gan y rhai a gyr. haeddant o faes y frwydr. Dywedodd y Cor- poral James Spencer, o'r 3rd Kin's Own. Hus- sars, dyn o Rochdale, fod yr honiadau yn ddi- amheuol wir. Dywedodd ;—Gwela.is a'm lly. gaid fy hun ferched a phlant a ddioddefasant erchyllterau ofnadwy oddiar law y German- iaid, ac y mae nifer fawr ohonynt mewn ys- bytai yn Ffrainc, yn d.ioddef "oddiwrth yr effeithiau hyn. Gellir dweud yr un peth am e,:n milwyr clwyfedig, y rhai a ddigwyddas- ant ddisgyn i ddwylaw y gelyn. Ar fy ffordd i'r wlad hon gwelais aelod o'r Suther-' land Highlander, yr hwn a ddywedodd Tyrth- yf fod milwr Germanaidd wedi trywanu y bidog drwy ei arddwn tra v gorweddai ar y ddaiar yn glwyfedig, a danghosodd yr High- lander y clwyf ,i mi." T0R.RI EU GYDDFAU. Mewn llythyr at ei berthynasau yn Har- purhey, a ysrifenwvd ar fwrdd yr Asturias, Mewn llythyr at ei berthynasau yn Har- purhey, a ysrifenwyd ar fwrdd yr Asturias, tra ar ei ffordd adref, dywed y milwr P. Brady:—"Y frwydr gyntaf a gawsom oedd brwydr Mons, ddydd Sul a ddydd Llun. Gwthiasom y Germaniaid i lawr, ond cawsom brwydr Mons, ddydd Sul a ddydd Llun. Gwthiasom y Germaniaid i lawr, ond cawsom orchymyn i beidio gwneud hyny. Wedi ibrwydr Mons rhifodd ein dynion oedd ar yr ochr dde 350 o ddynion allan o 1.110. AeUh- om ati drachefn ddyddiau Llun a Mawrth, a I gorffenasom gyda 120 o wyr. Yr oedd yn ofnadwy, ond rhoisom rhywbeth i'w gofio i'r Germaniaid. Saethem hwy i lawr fel defaid. Germaniaid. Saethem hwy i lawr fel defaid. Mae y GermaniaiAtyn llosgi pob pentref a gy« farfyddant. CyHawnant y creulonderau gwaethaf ar enethod ieuainc Belgium, yna gwaethaf ar enethod ieuainc Belgium, yna torrant eu gyddfau. Maent yn arswydus. Adroddir hanes arall am greulondeb y gel- yn gan filwr o'r enw Barnes, o ail Gatrawd De Caerhirfryn, yr hwn sydd yn gorwedd yn' ysbytyl Netley, Soutliamplori dN-A-ed:- "Daethum oddiyno wed,l fv archolli dan fy nglin a'm hysgwyddau wedi ei hanafu. Saoth- wyd fy nghyfaill a safai wrth fy ochr drwv ei I ymenydd. Yr oedd yn olygfa"druenus i E'd- rych arni; rhai gyda'u traed wedi eu saethu ymaith, ereill heb ddwylo, a. pennau ereill wedi eu chwythu ymaith. Ni anghofiaf frwy- dr Mons tua naw milltir y tu fewn a Belgium. j Calonrwygol oedd yr olwg ar y gwyr yng j nghyda'u gwragedd a'u rhai bach yn cael" eu gyru o'u cartrefi. Taniwyd ar lawer o rai di- niwed, a dihangai ereill rhag myned yn abtrth i'r ergydion. Llosgwyd tai, eglwysi a gweith- feydd i'r llawTr gan y Germaniaid. Disgwyliaf fod yn alluog i fyned yn ol i ymladd. Mae tua saith o'n cwmni ni yn weddill, fei.y rell- weh weled trosoch eich hun y fath amser gaw- I som. Yr oeddym yn ymladd drwy ddydd Sadwrn, Sul a Llun, nes y gyrwyd ni allan j o'r ffosydd. Ond na hidiwch. Meddyba:s am Bobby ac Arthur pan welais y plant yn eo-el eu hanfon o'u tai, a rhai eraill yn gorwtdd yn farw. Os y wylais erioed dyna'r pryc y gwneuthum. Yr oil sydd arnaf cl oi-Ja yd- yw cael dial ar y Germaniaid."

Cynorttwyo'r Dioddefwyr TREFNIADAU SIR GAERNARFON. Cynhaliwyd cyfarfod o Bwyllgor Sirol Arfon a Ir** nod wyd i drefnu ar gyfer rhoddi cyn- haliaeth i rai sydd yn dyoddef oherwydd y rhyfei, ddydd Sadwrn, yng Ngha-ernarfoll. Llywyddwyd g'an Mr;. Issard Da vies. Yr oedd Mr. H. R. Williams, arolygydd v Bwrdd Llywodraeth Leol dros Gymru a Mynwy, yn bresenol, yr hwn a eglurodd v safle yr oedd y Bwrdd yn ei gymeryd, a'r gwaith a osodid ar y pwyllgorau sirol. Dyledswydd v pwyll- gorau hyn oedd darparu ar gyfer nobl oedd yii dioddef o achos y rhyfei, ac yr oedd y Llywodraeth yn awydus, meddai, i drefn- iadau gael eu gwneYG fel na ddeuai pobl i ymoiyn cymorth gan y Byrddau Gwarcheid- waid. Amcan y Gronfa Gejiodlaethol ydoedd i gynorthwyo pobl yn dioddef, ac nid oedd yn golygu fod yr arian i fyned at dalu rhent. Deallai fod tua 1,100 o chwarelwyr allan o waith yn y sir, ac yn fuan byddai dioddef ymysg dosbarthiadau ereill. Dywedodd y Clerc (Syr John Roberts) fod y cylch-lythyr yn gofyn am amryw o fanyl- ion, ynghyich y nifer allan o waith. y teulu- oedd oedd yn dibynu arnynt, ac a cedd gwaith yn debyg o gael ei ddarparu. Dywedodd yr Arolygydd nad cedd yr awdurdodau yn gofyn ond yn unig am amcan- gvfi'if. Yn ateb i gwestiynau, dywedodd Mr. Wil- liams fod P,120,006 allan o Gronfa Genedl- aethol Tywysog Cymru yn cael ei neillduo tuagat gynorthwyo teuluoedd milwyr a mor- wyr, a'r gweddill i gynorthwyo dioddefwyr vn gyffredmol. Gofidiai Mr. Sarson, Llandudno, nad oedd dim darpariaeth ar gyfer teuluoedd y milwyr a leddid yn y rhyfei, ac yr oedd yn resyn meddwl, meddai, fod llawer o hen ddynion fu- ont yn ymladd brwvdrau dros y wlad hon yn gorfod myned i dlotai ac o gwmnas y wlad i werthn caraian esgidiau, a hyny oherv.-ydd nad oedd darpariaeth ar eu cyfer. Dywedodd yr Arolygydd nad oedd yn deb- ygol yn wyneb yr ysbryd gwladgarol oedd yn bodoli, y cai dynion ddioddef o ddiffvg dar- pariaeth ar eu cyfer fel yn y gorphenol. Galwvd sylw gan rai aelodau at amryw bobl oedd yn ca,dw lletyai yn Llandudno ac yn dibynu yn hollol ar ddieithriaid ya yr haf, a chredid y oeid y byddai amryw mewn am- gylchiadau cyfyng oherwydd cael colledion mawr, a gobeithid yr estynid help i bobl felly. Awgrymodd Mr. J. R. Pritchard y priodol- deb o agor cronfa sirol yn ogystal a'r Gronfa Genedlaethol. Yr oedd Ilawer o ddioddef yn v sir. Cefnogai Mr. R.. T. Jones. Sylwodd yr Arolygydd, Mr. Greaves, ac eraill, y byddai'n well cael un Gronfa Genedl- aethol, a danfon yr holl danysgritiadau i'r Gronfa ganolog. Cytunwyd i ohirio y cwestiwn o godi cronfA sirol. Gyda golwg ar y cwestiwn o ddarparii gwaith, nododd Maer Conwy v cynlluniau- oedd gan y Cyngor Ileol mewn llaw i ddarparu, gwaith. Gofynodd Mr. R. T. Jones a oed:1 Fxvyllgor Cyngor y Sir wedi symud i ddarparu gwaith. Atebodd y Clero fiad Arolygydd v Sir yn brysur yn cvnllunio ar gyfer darparu gwaith,. a chaed hysbysrwydd oddiwrth Ddirprwy- aeth Datblygiad Tir ynglyn a chario allan gynlluniau gwaith yn v sir. Deallid mai nn cvnllun oedd gwneyd gwellianlau ar ffordd Clynnog, yr hyn a gostiai £ 3,000. Ceisiai yr Athro Fraser Storey. Bangor, i rywbeth gael ei wneyd ynglyn a phlanu coed. Atebodd y Clerc y gwnaed cais am "grant"' at hyny, ond aflwyddianus fuwyd.

Buddugoliaeth y Rwsiaid COLLEDION YR AWSTRIAID YX 130,000. Edrydd neges o Petrograd (St. Petersburg) nos Wener fod y Rwsiaid wedi ymosod ar yr Awstriaid rhwng Opole a Turovin. Llwydd- asant i lwyr orchfygu yr Awstriaid y rhai a redasant o'u blaen am 30 milltir. 11 Tomaszoff wedi ei gyineryd gan y Rwsiaid ar ol brwydro ffyrnig. Derbyniodd yr Awstriaid golledion dychrynllyd, gan fod y Cossacks yn eu medi i lawr. Cafwyd nad oedd ond deg ar hugain o'r Awstriaid yn fyw ar ol buddugoliaeth y Cossacks ym mrwydr Gorodok, yn Podolia. Darfu i dair gatrawd o'r Cossacks ysgubo naw catrawd o'r Awstriaid, ac allan o ddwy gat- rawd ohonynt nid oedd ond 30 o'r Awstriaid; yn aros. Terfynodd yr ail frwydr yn Galicia vn ftyy ffafriol na hyd yn nod v gyntaf. Dywedir fod colledion yr Awstriaid vn 130,000, ac to-a 90,000 o'r nifer yma yn garcharorion.

Dywed milwr sydd newydd dc yrhwelyd faes y gwaed i Antwerp fod y Br-/i:in Albert- yn vstod yr vmladdfcydd crehyll o gwrnpap. Malines, yn .barhaus yn'g nghancL ci fyddin oedd. a'i fad drwy'r brwydro yn cvr-jhori ac yn calbriogi v dynion mewn amrywiol ffyrdd. Printed and Published, for the Propr;,itor, by Pietoa Daxiei, Castle Square, Gum«r?<i«^