Papurau Newydd Cymru

Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru

Cuddio Rhestr Erthyglau

26 erthygl ar y dudalen hon

Illys Dafydd Sy'n Deyd -

[No title]

!ABERFFRAW.

BANGOR.

BEAUMARIS.

BODEDERN.

CAERNARFON.

CAERGYBI.

CAPEL OOCH.

DWYRAN.

LLANERCHYMEDD.

LLANEILIAN.

LLANFACi i RAETH.

LLANGEFNI.

LLANFAIR M.E.

MAESTEG.

MYNYDD LLWYD AMLWCH).

NIWBWRCH.

PORTH AMLWCH.

PORTHAETHWY.

TALWRN.

Coleg Prifysgcl Cymru, Atsrystwyth.

ICHWEDL Y GWR OR .GELL.

Newyddion
Dyfynnu
Rhannu

I CHWEDL Y GWR OR GELL. [GAN JOHN OWEN, LLANDYFRYDOG.] I YSTRANCIAU GWAS Y FFERAM. Yn yr hen amser gynt fe safai bwthyn bychan to gwellt ar un o lethrau esgyrnoeth Mynydd Eiliaai., ac enwid ef "Y Gell." Yr oedd ohon cynddaredd ami i un o ystormydd gauafol arno, y rhai, y nadH un ar ol y all, a geisient ei guro i lawr, a gyrui ei do pydredig i nofio tonau cynhyrfus y weilgi [ gerllaw, yn yr hyn oil y buont Iwyddianus mewn amser ddlynol. Preswyliwr "Y Gell" ar yr adeg yr ydym yn myned i son am dani oedd hen lane o1r enw Dafydd Mathew. Ni byddai ef byth yn gweled yn angenrheidiol yn ei dy i gadw morwyn na gwas, er ei fod yn daJ tir ar hyd breichiau, fel y bydntta yn dweyd. Yr unig deulu a fedtiai yr hen Ddafydd yn ei dy yn aroeol oedd dwy gath, frech fawr, y rhai a elwid ganddo yn "Twm" a "Teiger." Perchid y rhai hyn yn fawr ganddo, a chawsant yr anrhvdedd o rydddd i fyned i bob twll a chornel ao o dan ac ar bob dbdrefnyn oedd yn y ty tra y buont yn eidde i'r hen lane. Pan elech i mewn i'r ty ond odid na chanfyddech y ddwy hyn wedi gosod eu hunain fel delwau ar ben y dressar. Dro araU byddai un ar eilin a'r llall ax ei ysgwydd, a Dafydd a'i getyn du yn ei enau yn oorych mor fodlliaWII. a'i ddau bartner. Ar ei hyd ar yr aelwyd y gorweddai ci melyn am- ferth, un o 1wyt;}¡¡ y "St. Bernard "o ran ct nedl," ebe Dafydd. Yr oedd ganddo feddwl mawr o hwn. Byddai "Major," chwedl yntau, yn ei ganlyn i bobnyui, hyd yn nod i'r eglwys ar y Sul. Nid otfnai yr hen laaic un math o ymosodiad gan ladion ac ysbeilwyr pen-ffordd, fel yr oedd yn bod yr adeg hono, oblegid yr oedd wedi gweled y gallai 'Major' ei amddiffyn gyda'r rhwyddineb mwyaf pan fyddfeti achos yn galw. Er mwyn y darllenydd dodwn yma hanesyn o'r hjn a glywyd gan yr hen lane pan fyddai yn adrodd y treialon y daetih efe trwyddynt drwy amddiffyniad "Major." "Un tro," ebe fe, yr oeddwn yn d'od adref o ffair Llanerchymedd, ao yr oedd wedii myned yn hwyr iawn arnaf, ac i wneud y peth yn waeth y noswaith dywyllaf y bu'm allan erioed ydoedd hi. Can gynted ag y cychwyniais tarewais ar y ffordd ar ddau om hen gymdedthion, y rhai a'm perswadient i dd'od hyd y ffordd yr oeddynt hwy yn myned, a. ban nad' oedd yn cymeryd llawer o amser yn hwy i gyr- haedd aclmf y ffordd) hon cytunais a hwy. Yr oedd fy nau gydymaith yn fy ngadael wrth Groesffordd P-. Wedi cyfarch 'Nos dda' iddynt daethum yn mlaen yn dialog hyd nes cyrhaedd y Gadfa. (Nid oedd ar hyd y fro hon aneddi-dai fel sydd yn awr.) Y munudau nesaf clywn ddau yn dod i'm cyfarfod. Beehreuais ofni ycftiydig. Nid oedd dim golwg ar 'Major.' Yr oedd- arnaf ofn galw arno rhag y buasai 1 hyny yn tynu sylw y rhai a ofnwn. Cyn i ddim ■pellach gymeryd lie gwelwn fy mod wyneb y n wyneb a dan ddyeithrddyn, y rhai a alwent am fy mliwre yn ddlseremoni, neu, yn hytrach, hawlient ef. Dechreuais inau ymbil am drugaredd, gan ddywedyd wrthynt nad oedd genyf un, ac nad oeddwn oi d gwr tlawd hollol." "Myfi a fynaf ei gael," ebe un o honynt, a. cheis- ioddj fy nhara.w a'i ffon, ond methodd ei nod, wrth lwc. "Ar hyn gwelwn fod yn rhd ymladd, a rhuthraas arno, gan ei gwympo i'r llawr, ond ei gyfaill yn gweled hyny a ruthrodd arnaf fel llew, a chafodd n i lawr, gan ddechreu fy nglburo yn ddidru garedd.' "Ar hyn clywn chwyrnad cry-f, yr hen 'Fajor" yn d'od dros y clawdd, a'r funud. nesaf yr oedd fy ngo-rthrym-ydd, yn ymladd am ei fywyd gydag ef." "Diangodd yr hwn a. darewads i gyntaf pan welodd hyn, a ohefais drafferth fawr i gael y ei i <ltwitg ei afael o hwn. Yr oedd yn gwaedu yn enDyd, gan nior-erchyll oodd ill glwyfau." "Gadewais y dyliiryn drwg yn y man lie rr oedd, a gwnaethum am y cartref gynted ag y gallwn, gan fwriadu tilioddi gwell swper i 'Major nag a gawsai eriodx o'r blaen.. oblejgid! i wrol-deib Major' yir oeddwn yn ddyledus am fy mod yn lied grotniaoh ac. fod fy mhwrs genyf, yr hwn oedd! yn cynwys ugain punt. Buaswn yn amd-difad o'r ddau bevh J yna onibae am 'Maj.or' y noswaith hono." Ddarllenydd, dyna i ti un hanesyn o gant a fyddai gwr "Y Gell" yn eu hadrodd! am yr hen "Fajor," a. chwareu teg iddo feddwl llawer am dano, os oedd yn dweyd y gwir. Yr oedd Dafydd Mathew yn un tra hoff o gwmaii ei ardal wyr, yn enwedig hen lanciau, fel ei hunan, ond ni ddangosai unrhyw acfoddlonrwydd i un o'r "gwyr yma, chwedl yntau, pan fyddent ar ymwel- iad ag ef. Ni byddai "Y ll" yn ddigwmni i Dafydd ar nosweithiau hirion y gauaf, gan y byddai i ddlau neu dri o'i frodyr (yn yr urdd hen lancyddol, cofier), yn sicr o fod yn' ei gwmni ar yr vdegau byn. Yn awr, ddarllenydd, gweli fod fy rhag- jonadirodd wedi myned yn faith wrthgeisio rhoddi darlun. gwael i ti o Dafl-Ad Mathew, ei dy, ai dylwyth. Hwyrach y dylaswn fod wedi troedio llwybr mwy uniawn at brif destyn y chwedl, sef "Ystranciau Gwas y Fferam." ( "Yn awr am dani hi, ynte," chwedl gwr "Y Gell." Gan; gymeryd yn ganiataol y deui gyda mi, ddar- llenydd dipysi' yn ol i'r gorphenol, ni a gawn Dafydd Mathew yn llefaru yn debyg i hjn wrth ei gwmni o flaen tanllwyth mawr o dan ar hen aelwyd "Y GeU." Ie, wir, Twm Parri, llefnyn vstrywgar anar- ferol oedd Elis, gwas y Fferam, ers talm. 'Doedki y diafol ei hunan dd'im i fyny ag o fetia i. Glywaist ti ei hanes o yn codi bwgan yn Bryneithin par. oedd o yn gweini yno nes dychryn ei feistr yn ofnad.wy? Tipyn o hen lane fel y fi neu chwithau oedd Evan Prydderch, Bryneithin, 01 di, a byddai ei was bob amser yn cysgu. gydag ef. Yr wythnos gyntaf i Elis fod yn Bryneithin ceasiodd gan, ei feistr aaaet iddo gysgu yn y cytiau allan, achos yr oedd gorfod iddo ef (Elds) hwylio am y 'cando' tua naw or gloch yn peri gryn boen a phenyd iddo, ao vnta-u vn flaenoroi, tra mewn lleoedd eraill, yn cael troi am ed wely pan y mynai, hwyrach wedi bod yn trampio lnvd haner nosambell wa.ith. Fel yna, Tomos Parri, 'rw:"t ti yn gweled fod i Elis orfod byw wrth reolau eaeth (iddo ef) Bryneithin yn ormod o dasg iddo ef. Nid oedd ei feistr un ar ol y llall yn addsaw y caffai yr :hyn a geisiai, ond yn fvian daeth amynedd Elis i'r pen, a T'hen- derfynodd ar ddau beth", sef y byddai ym rhaid iddo ymadael o BrjTieithin a chwareu trio reit dda ai hen feistr pengaled. Dewisodd Elds yr olaf yn gyntaf, gan y tybidi y gallasai trwy y trie yma- vstwytbo ychydig arno ac y byddai iddo dderbyn vn rlirwydd yr hyn a geisiai. Er mwyn i ti ddeall, I Tomos Parri, yr oedd si hyd, yr ardal fod Elis yn gallu codi cythreuliafrd, ond nid oedd Evan Prydderoh ya credu dim o ryw ffwlbri fel hyn am ei was. Ond rfcud i mi ail afael yn mhen yr adeg eto, Tomos Parri, a neeu tipyn mwy at y testyn- Bu Elis am rai diwrnodiau yn pensynu ac yn nwyho ei daclau yn barod, ond y noson a ddaeth l Elis chwareu ei dric." "Neli If as, estyn> flfanwyll i mi a Elis. mae hi yn t'ynu at y naw yma, ddyliwn i, achos y mae hiyn hen. bryd i ni fyn'd am yr ihen 'gianel wel di;" a. chwaiiegodd, "Elis, 'wyt ti yn edrych yn gvsglyd iawn. Bttli ydi'r mater, was?" Yr oedd yr hen Elis yn cymeryd arno gysgu era meitvn o flaen y tan. "Tanciw, Neli Ifas," ebe Evan Prydderch rol derbyn y gauwyll, ac esgynodd y grisiau i fyned i r llofft, ond yr oedd Elis wedi aros ar ol ac yn gosod y piser ar y bwrdd. "A wyt ti ddim am ddwad i dy gianel beno facliErenV gwaeddai Evan Prydderch. "Ydwyf, yn eno'r tad," ebe Elis, gynbad ag y datodaf fy elf, Gtrlamoddi Elis am y llofft, ac yr oedd y ddau yn eu "cian-als" cyn pen ychydig. Qymeraj Elis arno ei hun ohwvrnu yn drwm, ond md oedd Jivan Prydderch yn gallu cael cyntyn yn rhyw gynar iawn y noswaith hon, a phan oedd hi oddeutu haner nos ac un yr oedd Evan xn dechreu rhyw ^loTlSf'rtwrw yna?" ebe fe. a llwyr ddeffrodd, a chyda. 'hyn clywai rhywun yn symud y piser ao yn ei guro gam gwneud row fawr yn y gegin, yr hyn ocde. yn union o dan yst-aiell wely Evan ^Neli if as, both ar wyneb y ddaear jTna ydach ehi neud i lawr yna yr adeg yma o'r nos. ebe Evan Pn-dderch, a. chododd ar ei eistedd yn ei wely. Dim atebiad. a cTilustfedniodd yntau yn asiud, a chlvwai Neli Ifas yn niwmian siarad trwy ei hun. "Wel, wel, ebe fe, "mae Neli yn ei gwwy, ddyliwn i. ond mi ddeffroaf hi. Neli Ifas, JNOii If as, Neli Iif-" i f "Bedi'r mater, mistar?" ebe hono yn gynhyrlus. "Daru ti adael y gath yn y ty heno, dwadr "Naddo yn siwr geai1 i," 600 hi, a chyda. hyn dyma. dwrw mwy o lawer, a'r ben biser yn cael ei guro yn daiarbed gan rywbeth. Dcffix>wyd! Elis ar y twrw yma. "Glywi di y twrw yna, was? ebe Evan Prydderch, braidd y» ofnus. "Clvwaf," ebe Elis. "Dos i lawr i edryeh beth ydir mater rwan>, ebe Evan. "Nag af, yn wir," meddai Elis, achos y mae arnaf ofn." .» "Twt, lol. Dos mewn munud. Yr aen gatn sydd yn myn'd trwy ei plirancda. Wedi cael y lie iddi ei hun mae'r hen wrachan, goelia i." Ond nid ai Elis na Neli Ifas i lawr. Doedd dim iws i Evan Piydderch grofu ganddvnt, a. gorfu iddo godd ei hun a myned i lawr; ond wedi iddo fyned i lawr, a hyny trwy beth ofn, yr oedd pob- peth yno yn ei Ie a'r gath yn mewian tuallan i'r drws eisieu dod i fewn. Yr oedd Elis, gynted ag y gadawodd ei feistr ef, yn prysur edirwyn llinyn am ei law, a phan y clywodd ei feistr yn dod yn ol dad-ddirwynai mor gyflym ag allai, yr hyn a barodd i'r twrw ail ddechreu wedyn. JWftdd hyn* i Evan Piyddereh ofni yi fwv o a gwnatitb am ei weiy gyr^ed ag r gallai, vasA adwftjnd wrtho ei bun na ohodai efe pe tynia y* ty i fewr ganddynt (sef y cytSseuliaid). Bywhau yr oedd y twrw, ac ofn Evan PryddLiri, yn myn'd yn fwy- bob muoud. Ar byn. dyma jsgTecb annaeaarol yn dod o ystafell Neli lias, yr hgai « wnaeth i Evan Prydderch braidd fyned yn aeiaim Yr oedd Elks wedi deall yr ysgrech h«n, sef bod yr hen Ne>li yo cael ffit. Yr oedd Elis yn cycaeiyd arno fethu eaa^ad o'* braidd gan ofn, and gailodd sibrwd ryweu* wrt-h ill fedstr ei fod am godi am ei fod yn ofna fod Nefi Ifas mewn flit, ac y wentrai ef fyned i lawr i 'no} dipyn o ddwfr iddi. fieth bynag, felly fu, c'ododd a gwisgodd am dano cast grynu cymaint aSg a fedrai wrth wneud hyny, oraos yr oedd yn bwysig idio argraphu ar feddwl -ea feistr ei iod mewn ofn gwirioneddol. Wedi i Ehs gyflawni gomohwyliaeth y dwfr oer gyda Neli ifas daedi Evan Pryddeireh i r wtafell atynt. CaJodd Elis ohvg rhyfedd QIlO. Yr oedd ei wyneb fel y galcben o wjn, a oferynai o hyd fel dellen. Btfr ddau tarn v 00reu eyn cael Neli ati ei hun. Boreu dranoeth ddaetb, ae yr oedd Evan Prydderch yn y fferm agoeaf ato yn adrodd hanes ofnadwy y noson gyrat. Yr oedd Neli Ifas yn dweyd na chysgaii ni b^-th wedyn yn Bryneithin, a<3 na chy- merai hi y byd i gyd pe buasai efe yn aur m«lynio:i am wneud. Yr oedd Elis yn foddlawn i gj-'sgu yn llofft yr yatab) end na chysgai efe byth r y ty. Perswaddwyd Bvan Piydderch gan ral 0 1 gym'dog- ion i gysgu yno y noswaith ddilynol, ao y deuai un neu ddiau o honjmt i gadw cwmni iddo. Felly y bu hefyd gydn. Neli If as. Yr oedd cyniydoges iddi yn dod i gCttfw i iddihithau,er t" bod wedi dweyd na ohymerai hi y byd i gyd pe butaSal yn am raolpriion am aros noswaith yn Bryneithin yn rhagoer. "Rhudl dirwyrk yr adeg i ben, Tomos Parri, gynted ag y galkiif, gan fod arn-at eisieu myned adref. Myfi a wnai hyny trwy ddweyd wrthyt na thrwblwyd Bryneithin byth wedjn ond dylwn, cyn dweyd Nos dda: withyt, egluro yn ol fel y clywais beth oedd- gan Elis yn codi cythrouliaid yn Bryneithin y noson kono. Yr oedd Elis wedi cael oyfle i dori twll gwimblad trwy y llofft yn union wrth eohr ei wely, ac yn union o dan y twll-yr hongiai tn phar mm bedwar o esgidiau Eyan Piydderoh. Yn y fan yma ar hoelion y L/ddent boo amser yn. Ian gan Neli If as. yr 'housekeeper.' Y peth nesaf wnaeth Elis oedd rhwymo llinyn cryf wrth un o'r esgidiau hyn. Yr oedd y llinyn yn ddigon o hyd i gyrhaedd y llawr gyda'r d. Dirwynodd y llinyn ar ol ei rwjmo yn ei le, yr hyn oedd yn cadw yr esgid yn ei lie priodol o dan y Eofft. Wedyn nid oedd ganddo ond dad-ddirwyn y belen a. i thynu i fyny a'i gollwng i lawr i roi y trie mewn gweathrediad, achos pan aeth ei feistr i lawr i edryeh beth yn gwneud twrw yi eedd efe yn gallu codi yr esgid i'w lie. Dyna yr aohns iddo osod y piser yn union yn y man y disgynai yr esgid oedd ei foTl yn gallu gwneud mw-v o dwrw. Dyna i ti un o arioioo gwas y Fferam, a r modd y llwyddodd gyda gwr Bryneithin i gael cysgu yn llofit yr ystabl, Tomos Parri." SyehWJa tajhm y pin ax hynyna yn awr, gan [ ddweyd "Nos diia" wrth Dafydd Mathew a Tomos Parri.

Yswirio Llafarwyr Amaethyddol.

Hanes Milwr.

LERPWL.