Papurau Newydd Cymru

Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru

Cuddio Rhestr Erthyglau

30 erthygl ar y dudalen hon

Brawdlys Mon ac Arfon.

Newyddion
Dyfynnu
Rhannu

Brawdlys Mon ac Arfon. Y TERFYSGOEDD YN BETHESDA: CYTIUDDIADAU 0 DYRFU. Cvnhaliwvd Brawdlys unedig firoedd Moil ac Arfon, yn N^haexn arfon, ddydd Sadwrn, o flaeri y Barnwr Phillimore. Cafodd y Jliivrrird LlcyJ E-ans, Broom Hall, Pwllheli (,r Ueiiel-Sirydd), ei esgusodi lam beidio bod yn bresenol oherwydd mary.olaeth ei dad; end yr oedd yr Is-Sirydd (Mr Cledwyn Owen, Pw llheli), a'r Is-Sirvdd Gwevthredol (M- H. Lloyd Carter, Caernarfon), yn bresenol, gyda Mr D. H. Crompton, ri-wre y Rrawdlys. "A ganirn oedd y boneddigion a fTnrfiont yr Uchel Reithwyr: Meistri J. Jlenzies (r.laenor), G. J. Roberts, J. G. Jones, John Hughes, Trevor !O. Huiihes, Robert Roberts, John Dai- ries, Join> 1.;n P.oh-ei'x.?, Epiira-im Wood, Dr. G. R. Griffith, Meistri J. Issard Davies, Owen Rowlands. Dr. H. Jones Roberts, Meistri G. R. Rees, Richard Thomas, M. T. Morris, ac Edward Hughes. Yr oedd yn ages i bed-war o'r gloch y prydnawn pan ddaeth y cyntaf o'r ddau achos o dierfysgu honedig yn Bethesda gerbron y llys. Y diftynyd'd- ion yn yr achos cyntaf oeddynt Richard Jon«« (20 oed), llafurvrr amaethyddol: Frank Plater (27 oed1), ellliwr; John Williams (48 oed), cbwarelwr; Ro- bert Roberts (38 coo.), chwarelwr rhomas Lewis Owen (22 red), chwarelwr; John Owen (23 oed), chwarelwr; William Owen t20 oed). chwarelwr; Owen Lewis Owen (20 ced), chwarelwr; William Hughes (25 oed), labrwr; a. Hannah Roberts. Y cvhuudiad yn eu herbyn oedd o "'ymgasgiu yn nghyd yn anghyfreitidon a therfvsglyd, gydag amryw ber- sonau eraill. i'r uifer o ddeuddeg a, iliagor, i aflon vddu yr heddweh cyhoedrius. ac yna gwneud cyn- hwrf a therfy^g mawr er arswyd a braw i ddeiliaid ei Fawrbvdi va Rachub, yn inhlwyf Bethesda, ar y 30ain o Orpiienaf, 1901." Dros yr erlyniad) ymddangosodd Mr Trevor Lloyd a Mr Graham Wilkin (yn cael eu cvtarwyddo gam y Meistri S R. Dew aï Gyf., Bangor) pc am- <idiffvni d gan Mr S. Moss, A.S.. a Mr T. E. Morris (yn cael eu cyfarwyd-do gan Mr William. George, Criccieth). Pan gyhnduwyd y diffynyddion yn fiurfbF, darfu iddynt oil bledio yn ddieuog. Mr Trevor Lloyd, wrth agor yr achos drosi yr erlyniad, a ddywedoad IVkJ y diffynyddion yn cael eu cyhuddo o actio gyda.'u gilydd mewn terfysg. Diamheu y byddai. i'r rheithwyr wybod i ra..1idd,Uo neillduol pa fodd y cododd yr a chorion hyny. Yr oedd yn rater o hyncdrwydd cyhoeddus fod mghy-dfod aiiffodus wedi digwydid yn Chwarel y Penrhyn; ac wrth gwrs yr oeidi y terfysg hwn, os ydoedd1 yn d-erfysg, yn deilliaw o'r angliydfod. Yn ffortunus n>i' oedd gan y rheithwyr ac yntau (y cwnsler) ddim i'w wneud gyda hyny, nid eu <iyleidiswydd ohwa.ith oedd! myned i mewn i deil- yngdiod mieu annheilyngdod! y cweryl. Y r-wbl oedd ganddynt hwy i'w wneud oedd chwilio, yn annibyn- ol ar dieilyngdod neu annheilyngdod yr achos, pa. un a oedd! y personiiu yn awr o flaen y Ilys, neu rali ohooynt, yn. exiog o r trosedd ddygid yn 6U berbyn. Cynitarodd y terfysg hwn, osi oedd yn Iderfyog, le ar y 30ain o Orphenaf. Y diwrnod 't i hwnw yr oedd y dynion a weithient yn y chwarel yn oadw noewyl am haner awr wedi pump y pryd- nawn, ac yn ol yr arfer fe'u cyfarfyddwyd' yn heolydd Bethe'sda gan dorf o bobl oeddynt anhretn- us. *Ar yr Achlysui' hwn fe'u cyiarfyddwydd gan yr hvn, yr oedd yn coeddwl, na fyddai gan y rheit.h- wyr un p-etrufider i ddweyd oedd yn dorf afreolus, y rhai oeddynt yno gyda'r Limcan o waeddi a hwtio y dynion a ddychwelent oddiwrth eu gwiaith. Yf oedd y dynion a weithient yn awr yn rhydd i fyned i weithio; ac os oeddynt yn dymimo derbyn y fcelerau gylrygid iddynt gan Arglwydid Pocrhyn, yr oedd ganddyiit hawl i fyned i weithio 'hob en baflon- yddu gan n &b. Busnes rhyngddATit hwynt ag Arglwydd Penrhyn yn holiol ydoedd pa un a gytunent i tkkrbyn y telerau a gj-nygidi iddynt, a byddai i'r gyfraith eu liamddiffyn. Yr un modd vr oedd gan y diffynyddion a'u cvmdeithion yr h-awl, os na. ddymunent weitlno, i yrnatal oddiwrth weithio; ->nd rhaid iddynt adlael i'w cydgreaxlur- jaid arfer barn o'r eidaynt eu hunain, a gadael iddynt, os dyrminent, fyned i wedthio mewn bedd- wçh, Bydda-i Pr gyfraith amdcEffyn bob antser; a fcheiralai efa yn sicr y bydidai i'r rheithwyr, osi caent frd, y tystiohethau yn cadarnhau y ryhudd- iadau hyn: ddangos y iylai dynion a arferaiit eu barn ea hunain a. dynion elent i weithio mewn modd cyireithioD gael eu hamddiffyn. Ar y diwrnod dan sylw bu i dorf afreohis ymgynull ar y agwax yn Betbescta. Darfu i'r dynion weithient yc. y chwareL adaeli eu. gwa-ith fel arferol am haner aWl" wedi piimp y prydmawn, ac yr oedd yn rhaid i lawer o hoaynt ba&io trwy Bethesda. ar eu ffordd adref. Yn anffortunus yr oedd yn angenrheidiol ar y diwrnod hwn, fel y bu yn flaenorol, ar yr oedd arno ofn y byddai eto, i'r dynion gael amddiffyniarl y gyfraith. Yr oedd a.mynt ofn, ac yr oodJd rhai o bonynt we-1i eu dal gan arswyd wrth weled sut yr oedd y dynion yn carlo yn mlaem. Y camlynia.d oedd iddynt orfod cael eu dianfon adref gan hedd- geidwai4 onide gallasent dderbyn camdriniaeth ifyrnig. Gorpbwjmi ar y rlieithwyr i ddweyd a oedd honvTYaL yn sefylifa deg a rbesymol ar befchau i'w goddef. Fel ag y deuai y dynion oddiwrth eu gwaith ar y diwrnod orybwylledig gwaeddai lleis- iau o'r oo1"f: "Lladdvvch hwy," "FLiawled," "bra-d- wyr," "Caociwch nhw i uffern." Gwoeid y dorf L fyny o dd,ror., gwt&gedd, a phlant, ac nis gallai en lai ra meddwt y byddai i'r gwragedd) mewn rhai amgylchiaduu symbylu eu gwyr i afreolaeth »'r futh. Yr oedd yn yr oohoosh wn wraig fel dliffynes, a naeddyliai ef (Mr Lloyd) na fyddai gan y rheith- wyr nemawr ambeuaeth iddi gymeryd rhan yn y dorf. I) berthynias i rai o'r diffynydidion, byddai iddlO ef awgrymu nad oedd 1a.1 eu bod yn bresenot ao yn vmuno r d-orf afreolus hop.; ond gyda golwg ar em, ill o'r diffynyddion, ofnai y byddai dian orfod i ddwyn cyhuddiad o ffyrnigrwydd) yn eu berbyn. Fel y dteuai'r gweithwyr o r chwarel, bu i dorf wrtkwynebus o tua 40, cyfansoddedig o t -Cidynion or .■'tiWto eraill ac yn cael eu harwain gan ddau o'r dadycydldiop (John Owen ac Owen Lewis Owen!, ddweyd wrth dorf arall fod y dynion yn dyfod o'r dhirarel. Yna da-th v gwaeddi a'r hwtio yn waeth, t gorfu. i'r hedngeidwaid os gordidi, rhai o'r gweithwyr i ddrws eu tai. Ar yr achlysur hwn doobh yn angenrhtidioll gwnstabl o'r enw Jones fyned gyda thri or gweitbwyr i'w cartrefi, a chafodd ei amgylchynu yn sydyn gan dorf wrfabwyixebtBs. Byddai i'r cwnstabl ddweydl iddo weW ur. rtffyrs-dKl,, Thoma, Lewis Owen, yn taflu oareg: yna aeth y s%vyddog i fyny ato a chvhuddo4d ef o daflu y gareg, pryJ y bu y diffyn- ydij aroiil (Thomas Hughes) yniyryd. Cafoddl y •cwnstabl ei fygwth hefy4 gan ddyn arall. Fel canlyniad careg a daflwyd aito, fe glwyfwyd pen y ewmo "I a thorwyd ei helmet. Fe ddywedai rhai o'r gweiihwyr i gf ryg gael eu taflu o wahanol gyfeiriadan; ac yr oead efe (Mr Lloyd) yn meddwl y dywedai y iheithwyr fod yr iaith arferwyd ar achlysur him yn tuoddu at doriad1 o'r heddweh iaith feiJy, tr engrairfft—"UaddSvch nhw i'r diawl," "bradwyr," ao M'y yn mlaen. Nid oedd yn an-genrheidtol iddo ef broS i unrhyw un neilldaol o'r diffynydd*s»n arfer geiriau o'r fa-th ond os gallai ef ddaffigos ea bod yn tfurfio rhan o dorf afreolus a KSdefnyddirer.t y cyfryw iaith ac os oeddynt yn cytuno aV hyn -gymerai le, yna yr oeddynt yn ym- arferol mor etiog o arfer y cyfryw iaith a phe buasent yao yn actio oil mewn undeb. Wedi hyny g>vrandawyd tvstiolaethau drcs yr erlyniad. Mr Moes, yn awwh y rhc-ithwyr dros yr am- ddiffyniad, a ddys?e«iai nas galiai neb beidio gofidio Bad sfcreiic ya yr ardal, a bod cynhwrf o unrhyw fath wedi digwydd mewn. canlyniad. Wrth gWTe, yr oedd pawb yn gofidio oherwydd y sefyllfa yn yr ardial achosid gan y streic, ond yr un pryd yr oedd y dynion yn hollal o fewn ha.wliaq wrtb WTthod gweithio os teimleut hyny ym briodol. Yr oedd gan. Arglwydd Pen- rhyn a'r diyweoa hefyd ha,wl i'w giolygiadau eu himai n o fcerthynae i delerau llafur yn y chwar- el. Oredai y cydoiy^ai y rheithwyr ag ef ei bod jti Bailh fled hynod fol yma absienokleb yu yr arkos-abser"del) y dynion hyny allent fod wedi rkoddi typtiolaeth o berthymas i'r diffynyddiatt gyhjoddid o gymeryd rhan yn y ■cynhwrf. Wrth gofio nad oedd y ceryg y dy- wedid oedxt wedi ou taflu yn rhifo ond tair, ac na chlywyd dim ,r tuhwnt i hyny ond hwtio a gwaeddi, wi i rai ymadroddion ga-el eu harfer lieb wneud uiirod neb, ond i gwnstabl gael ei daro gyda rfiywiwiii, bua?ai efe yn tybio y hu- i achos co -er wedi ei foddlcmi drwy i'r heddgeidwaid gymervd gafael ar y trosedd- wr y dywe^lttrnt a gyflxwnodd y trosedd yn erbyn y swyddojr fce^id^eidwadol, heb ddod a nifer fawr o bobl gerbrcm y llys fel yr oeddys iyn gwneud yn evnc a'u cyhuddo o derfysgu. Myn- tumiai ef ms ig.,diai yr amgylchiarlau a.r yr achlysur hwm gaei eu gal w yn derfysg ond trwy esboniad lied ambews o'r ga.ir terfysg. Nid oedd gasddjrnt ddim yn amgylchiadau yrarlios hwn oedd yn gyffredin yn eyfan"-Icll terfysg. Yr oedd yo» ^jTmiliad mawr o bobl mao'n wir, on cl. nid eedd feyny yn ddim neillduol yn yr ar- daI. Yr oeddynt wedi cael prawf fod t,i,ir o geryg wadi' e". taflu pan rhywun a bod c.wnstabl wedi caei gi- &&rm Pe I)uasai y troseddwr wedi ei ddai ar y pryd sti ddwyn gerbron yr ynad on .rA v /rwlnlycrai ~v rheith- =. | gymeryd. Yn ol dedfryd, y rheithwyr a roddwyd yn barod yn achos nn o'r dLffynyddion, yr oedd- ys yn cydnabod fod, yr heddgeidwaid wedi gWTIeud eamgymeriad. Credai y deuai y rheith- wyr i benderfyniad fod yr heddgeidwaid wedi gwneud ivimgymeriadl hefyd o berthynas i Hannah Roberts. Os oedd yr heddgeidwaid, fel y ovfaddefid eu bod, wedi camgymeryd yn achos John Owen, a allai y rheithwyr roddi y cyfryw yniddiriedaeth lawn yn eu tystioiaeth ag y dylent fod yn alluog i wneud mewn achos fel hyn? Pe buasai yr heddgeidwaid yn sivrr o'r dynion gallent fod wedi eu dwyn i fyny, ajn ddilyn neu ddychryn y gweithwyr, ond ni oeddynt wedi gwneud hyny; yr oeddynt wedi dwyn vn erbyn y ion yr hyn ymddang- o--ai Lodo ef yn gyhuddiad llawer m,wy difrifol, un o derfysgu. Dymunai efe adgofio y rheith- wyr, fodd bynag, fod y cyhuddiad o deTfysgu vn un Jlawer anhawddaeh i'w brofi. Yr oedd yr holl ddrfPynyddion gvda'r eithriad o William Hughes—yr oedd efe yn sicr na fyddai i'r rheithwyr ei gondemnio am na alwyd tystiobeth parthed ei gymeriad—wedi cael ovmeriadau rhagorol gan dystion a alwyd, yn cynwy9 rhingyll yr heddgeidwaid. Aeth Mr Moss yn ralaien i feiraiadu y d7stiolaoeth a roddwyd dros yr erlyniad. Dywedodid os oedd y diffynyddion neu rai o honyrct yn y dorf, os na phrofid, eu bod wedi cyrneryd: rhan weithredol, ac os nad, oeddynt dnvy eu hymddygiad yn gwneud rhywbeth oedd yn tneddu i doriad yr heddweh, yr oedd y rheith^ wyr yn rhwym i'w gollwng yn rhyd/d. Diadleuai fod yn rhaid dangas fodl rhywfaint o fwriad air eu rhan cyn y gellid euogfarnu y diffynyddion am dterfysgu. Mr Trevor Lloyd a anorchodj y rheithwyr yn fvr. Dywedai fod yr hyn oedd wedi bod yn myned yn mlaen yn yr ardai hon, yn wybyddus i bawb. Gofynai i'r rheithwyr ystyried a fuasai y gyfraith yn cael ei goeod ar waith i amddiffyn y gweithwyr os, fel y oekiai y dystiolaeth dros yr amddiffyniad osod allan. nad oedd braidd ddim mwy yn cymeryd lie na pheth gwaeddi neu wneud twrw. Oni allai fod yn hytraoh fod yna rhyw weithrediad rhag- drefmedig ar y diwrnod! neillduol hwn pan yr oedd y dynion wedi dyohwelyd o Ddeheudir Cymru? Ei ArgDwyddiaeth, wrth symio i fyny, a ddvwed- odd mai ei olygweddi ef o'r Ddedf o berthynas i derfysig oedd cynulliad tyrfus a chynhyrfus o am- ryw bereonau, yn sicr nid llai na thri, y rhai drwy or-threcli. o ryw fath, gweithredoedd, neit fygythion, neu ddim ond twrw a bloddest, garient all an rhyiv fwriad unedig o'r eiddynt, ac a.'i carient allan, o'r hyn tleiaf, yn riianol drwy ddychryn. Nid oedd yn angerrheidiol i'r boW fod wedi ymgynull i amoan gosodedig. Os byddai i dorf fyddai wedi ym- gynull heb unrhyw fwriad) neilMuol weithredu ai lyw gynhyrfiaid yn orthrechol yr oedd y dorf hono yn d'od yn dorf o deifysgwyr. Nid oedd yn angenrheidiol i bob terfysgwr fod yn y terfysg o'r cychwyn. Os y credai y rheithwyr fod yn yr a-ehoe hwn dorf yn 'Rachub (pa un bynag a ym- gynulloddi y dorf hono i gyfarfod y chwarelwyr ddyohswetent oddiwrth era gwaith neu i gyfarfod eu cyfeillion o IMebeudir Oymru, neu ynte i bob un o'r ddiau bwi-pas>, a. bod y d'orf bono, pan ym- ddaingosodd y chwarelwyr, wedi diechreu arfer iaith gynhyrfxis a difriol, a dilyn y dynion gyda'r amcan o'w dydayn, a'u bod! wedi llwydido i ddychryn rfiai neu unrhyw un o bonynt, byddai i'r rheithwyr, yr oedd yn debygol, ganfod fod yno derfysg. Os, yn ycbwanegol, y credent fod oeryg wedi eu taflu, buasai hyny yn cryfhau achos o derfysig. Yna aeth ei arglwyddiaeth yn mlaen 1 adolygu y dystiolaeth am beth amser. Dywedodd fod y diffynyddion Richard Jones, John Williams, a Robert Roberts yn sefyll ar dlir gwahanol gyda7u gilydd. Nid oedd dim diambeaiol yn cael ei osod yn en herfeyn dywedid eu bod yno a'u bod yn hwtio ao yn gwaeddi. Addefent oil eu bod, o gwm- pas y He, ond rhoddent. eglurhad eu bod yno yn ddiniwed. Wrth gwrs, os digwyddai person fod mewn marehnadte adeg y terfysg, nid oedd yn canlyn ei fod ef yn derfysgwt, serch na allai gwyno llawer os caffai ei ddrwgdybio ar y pryd. Os cafiai y rheithwyr unrhyw rai. o'r diffynyddion hyn yn euog, fe safent mewn safle llawer ysgafnach na'r diffynyddion eraill. Efe a. osodlai y diffynydd Frank Plater, eilliwr, yr hwn rodsdasai ei drwyn yn y mafcer hwn, mewn dosbarth arall. Dywedodd y cfciffynydjd hwn iddo gael ei rybudidio yn erbyn caniatau cam hymnau yn ei siop. Nid oedd yn gnv-ybod a wnai y rheithwyr gredu hyny: wrth gwrs, nid oeddynt yn rhwym o gredu pobpeth a glywemt. Efe a osodai y diffynyddion eraill mewn dosbarth arall, y dystiolaeth mewn perthynas i ba rai a adolygwyd gan ei arglwyddiaeth. Ynmeillduodd y rheithwyr. Buont yn ymgyng- hori am oddeutu pymtheg munud pan y galwodd y Barnwr am danynt, a deallodd eu bod' yn methu cytuno. Dywedodd y bl'aenor fod un o honvnt yn gwahamiaethu. Yr oeddynt yn unfaro, fodd bynag, yn cael pedwar o'r diffynyddion yn ddieuog, sef P.ich.ardi Jones, John Williams, Robert Roberts, a Hannah Roberts. Wedi i'r Barnwr siarad eto ar dclau, neu dri o bwyntiau) ymddangosent heb fod yn glir, Ymneillduodd y rheithwyr yr ail waith, ac wedi absenoldeb o tua dieng munud daethant a dedfryd o euog yn erbyn y pum' diffynydd eraill, sef Plater, Thomas Lewis Owen. William Owem, Owen Lewis Owen, a William Hughes. Gyda'u dedfryd yr oedd- ynt yn ychwanegu argymbelliad cryf i drugaredd. Y DDEDFRYD. Rhoddodd y Barnwr ei dcledfryd1 boreu heddyw. Dirwyodd Frank Plater 5p, a gorchymynodd iddo gael ei gadw yn y ddalfa hyd! nes y telid yr arian. 11 Talwyd yr arian ar unwaith. DedfrydWyd Owen Lewis Owen a William Hughes i fis o garchariad a Thomas Lewis Owen a William Owen i bythefnos o garchariad, yr oil fel troseddwyr yn yr ail ddoe- barth. Sylwoddi ei arglwyddiaeth ei fod yn gwneud hyn er lleiimu gymaint ag oedd bosibl yr anfri ddygai y goso i'w chanlyn. Yr oedd golygfia gyffrous yn y llys pan draddod- wyd y ddedfryd, amryw ferched, porthynasau i'r dynion ddedfrydwyd ma¡e;n dldliau, yn myn'd i hysterics.

YR E HEDYDD.

DWYFOL FEIBL.

[No title]

[No title]

[No title]

[No title]

[No title]

[No title]

[No title]

[No title]

[No title]

M. DEUTSCH. j

Coleg Prifysgol Gogledd Cymru.

[No title]

EI DDAROSTYNGIAD.

ARAETH HYDREF lOfed.

OIPDREM AR HANES Y CADFRIDOG…

Mr Benjamin Davies, Prif Ysgolor…

[No title]

I Diflaniad Hiyfedd Cymro.----I

PORTMADOC.

CARNARVON.

Family Notices

-YD.

ANIFEILIAID.

GWAIR A GWKLLT.

TATWS, MLUP, YSWEDS, ETC.

Marchnaaoedd Cymreig I

Local Tide Table. 1