Papurau Newydd Cymru

Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru

Cuddio Rhestr Erthyglau

19 erthygl ar y dudalen hon

CHWAREL Y PENMYN.

----____--THE ENGINEER.

--_-------------THE LIBERTY…

Newyddion
Dyfynnu
Rhannu

THE LIBERTY REVIEW. (Medi 15fed.) Gohebydd dan yr enw "Isgwympicdydd" a ysgrif- (in;i i'r papyr uchod yr erthygl ganlynol dan y penawd "Docs choir rhyme with liar?' — Bu i dderbyniad telerau Arglwydd Penrhyn, yn rmvodd y mis diwedd- L 10 -if, gan y dynion rhyfedd, tryblus, a phengaled ydynt wedi gweithio mor hir yn ei chwarel yn Methesda drhvyn i derfyn anghydfod llafurol pur anghylfredin a neillduol: setlodd hefyd, am y pryd, law, r iawn o bethau eraili yn y rhan hono o'r byd, ac yn Avir mewn llwedcl eraill. Yr oedd yr holl helynt, o'r dechreu i'r diAvedd, yn debyg i ryw ymgais, rhywbeth i broli rhywun. i'r 'oedd y chwarelwyr, eu harweinwyr a'u pleidwyr, bob amser yn siarad o'r tu ol i'r lien. Ni roddAA-yd y gWlr bwyntiau mewn dadl, y gobeithion a'r "Lielieli,eisiot hyny a faetlud gan y cliwardwyr, er- ioed mewn iaith glir, ac ni jonAvneir a hwy o gwbl yn nhelerau y cytundeb. Darfyddodd yddordeb y dyn- ion yn y cliwarel pan y daeth yn hysbys iddynt na d cedd ond ychydig iawn o wahaniaeth rhAvng ,olvgi t.-i- au cyntaf Arglwydd Penrhyn ag ail fedayiiau Mr H. VV'illiams, U berthynas i "laftir" a chyhog, vstad pethau yn Chwarel Bethesda yn awr, mewn till ystyr, yn d-byg iawn i'r hyn oeddynt cyn i'r anghyd- fod ddechreu. 0 leiaf, mae Arglwydd Penrhyn, neu yn hytrach yr egwyddor a gynrychiolai, wedi enill Jlawer mwy nag a ddangosir yn y telerau a ddtrbyn- iwyd gan y ddAryblaid. Mae yn werth adgofio beth yr oedd Mr Williams ac arweinAA-yr y dynion yn y dechreu yn ei ofyn ac yn gobeitliio ei gael. Rhaid cofio fod clrwarehvyr Cymreig yn by-v ilaAver iawn allan o'r byd. Mae "ysbryd yr oes," adlais syrnudiad- au mawr a drvchfeddyliau dyrchafedig, yn Inryr yn eu cyrhaedcL ialae chwarelwyr Cymreig hefyd yn aruf i ddysgu fod rhyw ddryehfeddAvl y maent hwy wedi ,u ei godi i fyny yn farw neu wedi ei droi o'r neilldu mewn lie arall. Canlyniad cynhwrf cenedlaetholiad tir 1884 yw ymgais y chwarelwyr i ddod i feddiant o cliwareli Arghvvdd Penrhyn. Cymerodd i ddisgyblion Mr W. H. Williams oddeutu 16 o tiynyddoedd i roddi yn eu penau mai rhodd yr Hollalluog i ddynion pob gwlcLd yw chwardi llechau y wlad—yn cael eu cynrychioli, yn main eliwarehvyr Bethesda, ganddynt hwy, eu hunain. Nid oedd y ffaith fod y gri am genedlaethol- iad tir wedi ei cliAA*areu .allan yn nollol yn Lloegr, ac yn y byd gwareiddiedig yn gyd'redinol. oddeutu deng mlynedd yn ol, wedi cyrhaedd, erbyn 1896, i wybod- aeth y "gWJT mynyddig tyner, deallus, ac ufudd," y y rhai, fel y dywed y "Daily Chronicle" "oeddynt yn treulio eu Llungwyn mewn eyfarfodydd gAveddiau,ac o bosibl, trwy fyfyrio ar hanes Ananias a Sappliira, yr llwp, y dylai golygwyr y "Daily Chronicle' ei ddar- lien. Deuddeng mis yn ol yr oedd chwarelwyr Beth- esda wedi eu perswadio yn gadarn gan eu harweimYJT Sosiahiidd fod y clwarelau yn eiddo iddynt Irwy, ac nid i Arglwydd Penrhyn ac hclyd y byddai i'rscn- odd, y VVasg, ar A.S. Cymreig rywfodd ddifeddianu yr hwn a ehvid yn belrchenog cyfreithlon, a rhoddi y chwarelau i'r gweithwyr. Yr oedd yr holl lielynt yn nghylch "pwyllgor," a'r cwynion a'r gofynion ddygid yn mlaen gan y chwarelwyr i r a ddau pell fel lien; rhyw ffordd i alw sylw at hawl fwy y chAvarelwyr, a sierhau cymhorth y cyhoedd i Avmaul i ffwrdd a'r tirfeddianAvr diog ac ail orseadu gwir grcawdwyr pob cyfoeth, gan y rhai yr oedd yr hawl oreu yn foesol a chyireithiol i elwa ar ychwarel. Yr oedd un o hyn- aliaid Arglwydd Penrhyn wedi ca-cl meddiant (yn bur ddoeth) o Cirwarel y Penrhyn gan y Goron., Peth bychart oedd kyny. Nid oedd aelodau Seneddol Cym- reig a nowyddiaduron Radiealaidd yn parchu rhodd- ion y Goron oeddynt yn ca.u allan hawlfraint v bob! Yclnvarehvyr oedd "y bobl." Yr oedd en teit-1 wedi ei. sylfaenu ar hawi dynoliaeth oddiwrth Dduw i'r "tir." uwir dywedodd rhai oobl fod chwareli llcclii Cymreig yn feddiant cyifredin yr holl hil ddynol, a bod, felly, gan bobl Tipperary neu Transyifania neu Timbuctoo lawn cystal nawl natur- iol i lechi Betliesda ag aelodau undeb creiftwrol Mr Williams. Modd bynag, ni fu i'r ymresymiad fyned mor bell a hyny, Y prif beth oedd cael Arglwydd Penrhyn allan. Fel y llusgai yr anghydfod yn mlaen lis ar ol mis, daetii yn. digon elir nad oedd Arglwydd Penrhyn yn myned i syinud dim. Fel y 1 lechi eu hun- idn, JT oedd ef a'i liawliau cyfreithlon yno, ac yn debyg o aros yno, gan fod ei feddiant o'r lie yn dda yn erbyn y Goren, trwy weithred a deddf gylfredin. Pan y rhoddodd Mr Ritchie a'r rhai sy'n cad cyllog- au yn y Bwrdd Masnach, a'r cynhyrfAAWT Sosialaidd ar haner tai a -n-eithredant fel gohebAvyr llafur i'r swyddfa. hono, eu trwynau yn yr anghydfod, caAvsant fwy o friAviau nag o ddiolch. Cododd y "Daily Chron- icle" groiifa i'r chwarclAvyr, yr hon a ddeuai i tua 9c yr Avytlmos yr un. Yna cychwynwyd cor i gasgiu tanysgrifiadau yn mysg y rhai oeddynt yn cydymdeim- lo a Groeg fcchan ddewr yn nghymydogaeth LInn- dain. Yn y cyfamser ni thalwycl dim cyilog yn Meth- esda. Os, modd bynag, y byddweh yn disgwyl fod y Senedd yn myned i genedlaetholi eiddo dyn arall er eich budd ehwi, gellwch wneud heb gyflog am beth amser. J'T yn fuan wedi dechreu yr anghydfod buasai rhan fwyaf y chwarelwyr yn faleh ddigon i fyned yn 01 i Areithio ar delerau Arglwydd Penrhyn, y rhai a dderbyniasant yn y diwedd; ond yr oedd arnynt ofn cerydd Mr Wiiliams ac ofn cael eu llabyddio neu eu euro i farwolaeth gan y "gAvyr mynyddig tyner, deall- llS, ac ufudd," ftkdlai gan gor Bethesda. Pan weiodd Mr W. H. Williams fod y chwarea Avedi darfod, yr oedd v chwareu wedi darfod. Gwell heb èyenedlaaii- oliad llechi a chyflogau na bod heb genedlaetholiad na chyflog. lcle y ddirnadaeth, yr huan-reolaeth, a'r meddAvl clir a ddangoswyd gan y Sosialiaid Cymreig rhyfedd hyn o leiaf yn dra, nodedig. Gwelsant eu bod wedi eu euro, ac ni wnaethant un twTW, Felly, yn awr mae y chwarehvAT a'u meistr wrth y gwaitii syn- wyrol o gyfnewid defnyddioldeb; cyfnewid gwaith am arian. Gallasent fod yn gwneud hyny byth er Hydref diweddaf. Mae Mr Ritchie a phobl y Bwrcld Masnach yn edrych yn wirion; ond yr oeddynt felly bob amser. Mae dirprwywyr Undeb ChwarelAvyr Gogledd Oyinru mor ddig oherwydd llwyddiant Argiwydd Penrhyn i ddangos ei hawl'fel, yn eu cyfar- i'od yn Nghaernarfon ar yr 28ain o Awst.y bu I rai o he nynt gynyg diorseddu Mr VV. H. Williams or safle o "Gladstone y chwarelwyr," etc., yr hon a ddal- iodi cyhyd, iaiae hyn yn ei gAvneud yn debyg fel pe byddai y "Daily Chronicle" wedi dweyd celwydd pan y idatganodd, mown ertliygl arweimol Awsc 23ain, fod buadugoliaetli "yr achos a AArnaethom yn achos i ni ein hunain" yn "liwyr" ac fod "telerau y cytundcb yn cynrychioli ar ran Arglwydd iVnrhyn ai fod yn rhoddi i fyny yn Ihtwn a cliamodol." in I Avir, nid oes "pe" yn y mater. Mae y "Daily Chron- icle" wedi dweyd cdwydcl o'r cychwyn wedi bod AVTthi ddydd ar ol dydd er deehreuad yr angliydfod yn I Methesda; a byth yn fwy digywdydd na. l' diwrnod wedi. iddo orphen. Er engraifft: Mae Arglwydd Penrhyn ers blynyddau wedi rhoi ei droed i lawr ar bobpetn yn sawru yn debyg i gyfulliad. Daeth ci benderfyniad i wneud i ffwrdd a. chyfuniad i derfyn un mis ar ddeg yn ol." Mae yr holl erthygl yn llawn o gchvyddau. Ni fu i Arghvydd Penrhyn. yn uniongyrchornac yn anuniongyrcliol, erioed Avrtlnvyn- ebu i gyfuniad cretftwiad yn Methesda. Mae neAvvdd- iaduron yma acyn yr Unol Dalaethau wedi rhoi ifyny ddweyd celwyddau bwriadol yn eu licrtliyglau arwein- io!. Bu i hyd yn nod i'r newyddiaduron GAvyddelig ymreolawl ganfod nad oedd dweyd ceiAvydd. yn talu. A ydyw yn talu i'r "Daily Chronicle*" argraphu amvireddau fel uchod? Ar y cyfan, crediif ei fod. Yr oedcl llawer o ddarlien- wyr y papur yn hapus ac yn faleh wrth ddarllen ar y 25ain o Awst fodArglwydcl Penrhyn wedi ei orchfygc. Yn mlien da-xi drliwnod cawsant awgiymiad nad yd- oedd ond erbyn y pryd hwnw yr oedd JT holl helynt wedi ei anghofio. Mae darllenwyr eraili i'r papyr nad ydynt pi poeni eu penau yn rghylch ei ertliyglau ar- weinioi o gwbl. 0 bosibl, felly, na wnaoth y cehrydd- au ddywedodd am y cytundeb yn Bethesda faAAT o wahaniaeth wedi'r cwbl. MAT eg a yr un papyr :—Mae cymaint o'r papyrau Sosialaidd-Radicalaidd wadi bwriadol gamosoa telerau y cytundeb y rhai a basiAvyd yn unfrydol yn y cyfar- loel mawr yn Methesda ar yr 2lain o Awst fel yr ydym yn rhoddi copi cywir isod o'r telerau hyn. fel y'i liar grailwyd. Yr unig bapyr Llundeinig boreuol a gy- hoeddodd y gwir fleithiau mewn perthynas i'r cytun- deb oedd y "Times," yr hwn, mewn erthygl arweinioi. a bwyntiodd ailan fod y canlyniad mewn effaith yit fuddugoliaeth Iwyr i Arglwydd Penrhyn. Yr ydym yn sylwi mewn colofn arall ar y streie ftol hon yr hon na sicriiaodd ond ychydig os dim i'rdynion nad oeddynt yn ei fwynhau ers blynyddoedd, neu a gynygiAvyd iddynt gan Arglwydd Penrhyn mor bell yn ol a Mai diAveddaf. Ma,c- cytundeb y deuAvyd iddo yn awr yr un peth mwn effaith a phe buasai y dynion. wedi der- byn v telerau gynygiwyd ar ran Arglwydd Penrhyn mor bell yn 01 a Mai diweddaf. Mae y cytundeb y de-uwyd iddo yn awr yr un peth mewn effaith a phe buasai y dynion wedi derbyn y telerau gynyghvyd ar ran Arglwydd Penrhyn ar y 27ain o Fai diweddaf, ac a wrthodwyd gan y chwarelwyr. Gweiir hyn wrth gyferbynu y ddau.

---------__--CYFARFOD YN Y…

CYFARFOD YN CEFN MAWR,

——————————? j Maiwolasth S-dvn…

--_._-_...--.---+--.-----.…

MASTER BUILDERS ASSOCIATIONS-JOURNAL.

Y CAMBRIAN NEWS.

--.--'-------.-Cy,-,gra.r…

----------,_.-Cydnabod Haelioni…

--'-----'--+------Chwarel…

CYFARFOD CYHOEDDUS YX NGWRECSAM.

---_----__-CYFARFOD YN RHIWABON.

CYFARFOD YN GWERSYLLT.

DIWRNOD Y DEWIS A'R PLEIDLEISIO.

Llythyrau .at y Goiygydd

Advertising

-'--.---------CUSA- DDMD.